Albil ti staʼo xichʼik jun ajvalilale
«Jaʼ svinajeb ti tucʼ cʼusi tspas li Diose, yuʼun icʼot xa ta atojolic li ventainel yuʼun Dios[e].» (2 TES. 1:5.)
1, 2. ¿Kʼusi chapanel snopoj tspas Dios, xchiʼuk buchʼu yakʼojbe sbain?
TE VAN ta sjabilal 50 ta jkʼakʼaliltik la svulaʼan Atenas li jtakbol Pabloe. Kʼalal la xan li lum taje, laj yil ep ta tos kʼusitik kuybilik ta dios ti jaʼ ilin-o xchiʼuk tijbat-o yoʼonton ta xcholbel mantal li krixchanoetik tee. Toj labal van sba laj yaʼi li jyanlum krixchanoetik li stsutseb kʼupil sba mantal laj yale. Xi laj yale: «Liʼ ta orae oy mantal yuʼun Dios ta sventa scotol cristianoetic buyuc noʼox oyic ti acʼo sutes yoʼntonic ta stojol Diose. Yuʼun li Diose saʼojbe xa jun scʼacʼalil cʼusi ora ta xichʼic chapanel scotol li cristianoetic ta banamile. Tucʼ ta xchapanatic ta sventa ti cʼu xʼelan la spasic jujunique. Acʼbil xa ta ilel li bochʼo ta xchapanvane, yuʼun ichaʼcuxesat xa loqʼuel ta smuquinal yuʼun li Diose», xi (Hech. 17:30, 31).
2 Toj tsots me skʼoplal ti yaloj xa kʼusi kʼakʼalil chchapan krixchanoetik li Diose. Pe jech kʼuchaʼal chkiltike, oy buchʼu svaʼanoj sventa chchapanvan. ¿Buchʼu jaʼ? Manchuk mi muʼyuk laj yalbe sbi li Pabloe, jnaʼojtik ti jaʼ li chaʼkuxesbil Jesucristoe. Xuʼ me jaʼ sventa kuxlejal o sventa lajelal li chapanel chakʼe.
3. ¿Kʼu yuʼun la spas jun trato xchiʼuk Abraham li Jeovae, xchiʼuk buchʼu ti tsots yabtel sventa xkʼot ta pasel taje?
3 Li sKʼakʼalil Chapanele chjalij jmil jabil, xchiʼuk jaʼ me Jesús, li Ajvalil yuʼun li Ajvalilal yuʼun Dios ti buchʼu chichʼ ta venta chapanvanej ta sbi sTote. Pe mu me stukuk noʼox li Jesuse. Li Jeovae tstʼuj krixchanoetik sventa x-ajvalilajik xchiʼuk sventa xchapanvanik xchiʼuk Jesús li vaʼ ora taje (koʼoltaso xchiʼuk Lucas 22:29, 30). Jutuk xa mu chanmiluk jabil, li Jeovae laj yakʼbe snakleb li sKʼakʼalil Chapanel kʼalal la spas jun trato xchiʼuk li tukʼil yajtunel Abrahame, yaʼeluke li trato taje lik abtejuk ta sjabilal 1943 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike (kʼelo Génesis 22:17, 18). Jech ta melel, li Abrahame, muʼyuk xaʼibe smelolal skotol kʼuxi chtun yuʼun krixchanoetik li trato taje. Pe li voʼotik avie xkaʼibetik smelolal, yuʼun kʼalal ta jchanbetik skʼoplal taje, chkiltik ti tsots yabtel li snitilulal Abraham sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta sventa xchapanel krixchanoetike.
4, 5. 1) ¿Buchʼu li bankilal snitilulal Abrahame, xchiʼuk kʼusi laj yal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose? 2) ¿Bakʼin ti lek lik yichʼ ikʼel krixchanoetik sventa x-ochik ta Ajvalilal yuʼun Diose?
4 Li bankilal snitilulal Abrahame jaʼ li Jesuse, ti laj yichʼ tʼujel ta chʼul espiritu ta sjabilal 29 ta jkʼakʼaliltike, vaʼun jaʼ jech ikʼot ta Mesías, o Cristo ti albil xa onoʼox skʼoplale (Gál. 3:16). Li oxib jabil xchiʼuk oʼlol chtale, li Jesuse laj yakʼbe yipal ta xcholbel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios ta slumal Judae. Kʼalal laj xaʼox yichʼ chukel li Juan J-akʼvanej ta voʼe, li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti xuʼ spat yoʼonton yan krixchanoetik sventa ch-ajvalilajik ta vinajel kʼalal xi laj yale: «Cʼalal lic stsac yabtel ti Juan jʼacʼ-ichʼ-voʼe, jech o avi liʼe oy buchʼu yacalic ta vocol ta saʼel ti ventainel yuʼun ti Dios ti oy ta vinajele. Ti buchʼu jeche ta sta», xi (Mat. 11:12, Ti Achʼ Rextomento yuʼun ti Jesucristoe, ta skʼop Chamula).
5 Kʼalal chalbe xa skʼoplal ti buchʼutik tstaik li Ajvalilal ta vinajele, li Jesuse xi jpʼel laj yale: «Melel li cʼusi chacalboxuque, ta scotol li cristianoetic ijelovic xae, muʼyuc bochʼo jech mucʼ scʼoplal jech chac cʼu chaʼal li Juan jʼacʼvanej ta voʼe. Pero li bochʼo chacʼ sba ta ventainel yuʼun Diose, acʼo me muʼyuc tsots yabtel, jaʼ xjelov scʼoplal jech chac cʼu chaʼal li Juane», xi (Mat. 11:11). ¿Kʼu yuʼun jech laj yal? Yuʼun li spatobil oʼontonal sventa chkʼotik ta Ajvalilal yuʼun Diose, jaʼ to lik lek yikʼelik li buchʼutik tukʼik kʼalal laj yichʼ malel li chʼul espiritu ta Pentecostés ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike, pe ti vaʼ ora taje chamem xaʼox li Juan J-akʼvanej ta voʼe (Hech. 2:1-4).
Tukʼ chichʼ albel skʼoplal li snitilulal Abrahame
6, 7. 1) ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti «jech chac cʼu chaʼal cʼanaletic ta vinajel» chkʼot li snitilulal Abrahame? 2) ¿Kʼusi bendisional la sta li Abrahame, xchiʼuk kʼusi bendisional xkoʼolaj tsta ek li snitilulale?
6 Li Abrahame albat ti chichʼ epajesbel li snitilulale ti «jech chac cʼu chaʼal cʼanaletic ta vinajel» yepal chkʼote xchiʼuk ti «jech chac cʼu chaʼal yiʼtic ta tiʼnab[e]» (Gén. 13:16; 22:17). Ta yan kʼop xkaltike, li ta skʼakʼalil Abrahame muʼyuk kʼuxi snaʼik batsʼi jayib ta jyalel ti buchʼutik chkʼotik ta nitilulal sventa Diose. Pe ta mas tsʼakale laj yichʼ alel batsʼi jayvoʼ: 144,000, ti muʼyuk te tsakal skʼoplal Jesuse (Apo. 7:4; 14:1).
7 Li sKʼop Diose xi chale: «Li Abrame lec [tukʼ] iʼilat yuʼun Dios ta sventa xchʼunojel yoʼnton», xi (Gén. 15:5, 6). Jech kakʼtik ti mu junuk krixchano tukʼ ta jyalele (Sant. 3:2). Ti tukʼ ilat xchiʼuk ti jaʼ yamigo ilat yuʼun Jeova li Abrahame jaʼ ta sventa li xchʼunel yoʼontone (Isa. 41:8). Li buchʼutik chkʼotik ta snitilulal Abraham xchiʼuk Jesús ta sventa Diose tukʼ ch-albat skʼoplalik ek, vaʼun jaʼ mas ep chichʼik bendision ti mu sta jech la sta li Abrahame.
8. ¿Kʼusitik bendisional tsta li buchʼutik jaʼik snitilulal Abraham sventa Diose?
8 Li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele tukʼ ch-albat skʼoplalik, yuʼun yakʼoj xchʼunel yoʼontonik ta stojolal li matanal pojelal laj yakʼ Jesuse (Rom. 3:24, 28). Ta sat Jeovae tupʼbil chkom smulik, jech oxal xuʼ chichʼik tʼujel ta chʼul espiritu sventa xkʼotik ta xnichʼnabtak Dios xchiʼuk xkʼotik ta yermanotak Jesucristo (Juan 1:12, 13). Jech noxtok, ch-ochik li ta achʼ tratoe xchiʼuk chkʼotik ta achʼ lum, li «mero Israel [...] sventa Diose» (Gál. 6:16; Luc. 22:20). ¡Jaʼ jun mukʼta matanal chilik! Ta sventa ti vaʼ yelan kʼusitik tspas Dios ta sventaike, li tʼujbil jchankʼopetike muʼyuk spatoj yoʼonton chkuxiik sbatel osil ta Balumil. Jaʼ chiktaik ta skoj li muyubajel ti mu albajuk yutsile, jaʼ ti tskoltaik Jesús ta sKʼakʼalil Chapanele xchiʼuk ti ch-ajvalilajik xchiʼuk ta vinajele (kʼelo Romanos 8:17).
9, 10. 1) ¿Bakʼin ti baʼyel velta laj yichʼik tʼujel ta chʼul espiritu li yajtsʼaklomtak Cristoe, xchiʼuk kʼusi tsnuptanik taje? 2) ¿Kʼusi koltael la staik li jchankʼopetik ti tʼujbilike?
9 Li ta Pentecostés ta sjabilal 33, te van 120 tukʼil viniketik xchiʼuk antsetik laj yichʼ akʼbel smotonik, jaʼ ti ch-ajvalilajik xchiʼuk Jesús ta sKʼakʼalil Chapanele. Skotol li yajtsʼaklomtak Cristo ti te tsobolik taje laj yichʼik voʼ ta chʼul espiritu, vaʼun jaʼ jech ikʼotik ta baʼyel yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Pe taje jaʼ to noʼox jtos kʼusi la spasik sventa sta li smotonik ta vinajele. Li vaʼ kʼakʼal taje xchiʼuk ta jelavel chtale, ch-akʼbatik ep preva yuʼun li Satanase xchiʼuk skʼan me tukʼ xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae. Mi tukʼ laj yakʼ sbaik kʼalal to ta lajelale ta me xichʼ li skoronaik sventa kuxlejale (Apo. 2:10).
10 Sventa tukʼ xakʼ sbaik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele tojobtasatik yuʼun Jeova xchiʼuk akʼbat spatobil yoʼontonik ti chtun yuʼunike; ta sventa taje la stunes li stsobobbail yajtsʼaklomtak Cristoe xchiʼuk li sKʼope. Jech kʼuchaʼal liʼe, li jtakbol Pabloe xi la stsʼibabe batel karta li yermanotak ta Tesalónica ti tʼujbil chbatik ta vinajele: «Xanaʼic lec ti jaʼ jech la jpascutic ta atojolic jech chac cʼu chaʼal tspas jun totil ta stojol xnichʼnabe. Lec la jtaqʼuiotcutic, la jtsatsubtascutic lec avoʼntonic. Laj calbotcutic ti tscʼan jech chapasic jech chac cʼu chaʼal tscʼan pasel ta stojol li Dios ti laj yicʼoxuc sventa chaʼochic ta slequilal yoʼ bu tspas mantale», xi (1 Tes. 2:11, 12).
11. ¿Kʼusi tsʼibetik akʼbatik yuʼun Jeova li «Israel [...] sventa Diose»?
11 Kʼalal laj yichʼ tʼujel li baʼyel buchʼutik chbatik ta vinajele, echʼ tal mas ta 60 jabil, vaʼun ti kʼu sjalil taje li Jeovae lek laj yil ti xichʼ tsʼibabel li sloʼilal yabtel Jesús la spas ta Balumile. Jech xtok, la skʼan ti tsʼibabiluk xkom ti kʼuyelan laj yil sba xchiʼuk li tʼujbil yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe xchiʼuk li tojobtaseletik laj yakʼanbee. Jaʼ yuʼun, laj yakʼbe snaʼ jtsʼibajometik li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal yajtsʼaklomtak Cristoe, ti kʼot ta stsʼak li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼop ti oy xa onoʼoxe. Li slajeb xa laj kaltike —li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope— laj yichʼ tsʼibael sventa j-israeletik ta voʼne, jaʼo ti kʼu sjalil lek tajmek laj yil sbaik xchiʼuk Diose. Yan li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal yajtsʼaklomtak Cristoe laj yichʼ tsʼibael sventa li «Israel [...] sventa Diose», ti jaʼik li buchʼutik tʼujbil chkʼotik ta yermanotak Cristo xchiʼuk ti chkʼotik ta xnichʼnabtak Diose. Pe jech kʼuchaʼal la stabeik sbalil kʼalal la xchanik li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼop li buchʼutik maʼuk j-israeletike, jaʼ jech li jchankʼopetik ti muʼyuk tʼujbil chbatik ta vinajel eke ep ta jyalel tstabeik sbalil li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal yajtsʼaklomtak Cristo ti kʼalal chchanik xchiʼuk chakʼ ta xkuxlejalike (kʼelo 2 Timoteo 3:15-17).
12. ¿Kʼusi vulesbat ta sjolik yuʼun Pablo li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele?
12 Li jchankʼopetik ta baʼyel sigloe tukʼ albat skʼoplalik xchiʼuk laj yichʼik tʼujel ta chʼul espiritu sventa xuʼ chuʼuninik ta jelavel li kʼusi albil chichʼik ta vinajele; pe ti laj yichʼik tʼujele mu jaʼuk chkʼotik-o ta anil ta ajvaliletik ti kʼalal liʼ to oyik ta Balumile. Manchuk mi jech, yaʼeluke oy buchʼutik mu jechuk laj yaʼiik, yuʼun mukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal li yermanotakik ti tʼujbilike, koʼol xchiʼuk ajvalil laj yaʼi sbaik ta stojolal li xchiʼiltakike. Jech oxal, xi albatik yuʼun li Pabloe: «Ataojic xa scotol ta melel. Jcʼulejoxuc xa, jpasmantaloxuc xa. Mu xa persauc vuʼuncutic chajventainotcutic. Toj lec ti oyuc cʼuxi xaʼochic ta jpasmantal ta melele, yuʼun jech coʼol ta jpastic mantal ti jechuque», xi (1 Cor. 4:8). Xi la svulesbe ta sjol li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ta skʼakʼalil li jtakbole: «Mu yuʼunuc ta jcʼan vuʼun yajvalun xchʼunojel avoʼntonic chicʼot. Jaʼ noʼox ta jcʼan ta jcoltaoxuc, yuʼun jech xcuxet noʼox avoʼntonic», xi (2 Cor. 1:24).
Kʼuxi tstsʼaki li kʼuyepal albile
13. ¿Kʼuxi chʼi tal stʼujel li buchʼutik chbatik ta vinajel kʼalal echʼ talel li sjabilal 33?
13 Li 144,000 yepal yajtsʼaklomtak Cristo ti chichʼik tʼujele muʼyuk stsʼaki li ta baʼyel sigloe. Lik ta skʼakʼalil jtakboletik stakel ta ikʼel li buchʼutik chbatik ta vinajele xchiʼuk jech-o talel. Manchuk mi muʼyuk bu mas ep yaʼeluk ti buchʼutik laj yichʼik tʼujel li ta sigloetik echʼ tale, li takel ta ikʼele ivul to kʼalal ta jkʼakʼaliltik (Mat. 28:20). Kʼalal lik xaʼox ajvalilajuk ta 1914 li Jesuse, ep kʼusitik lik kʼotanuk ta pasel.
14, 15. ¿Kʼuxi jech-o to talel ta jkʼakʼaliltik li stakel ta ikʼel li buchʼutik chbatik ta vinajele?
14 Baʼyel, li Jesuse laj yakʼbe slajeb skotol li kʼusitik tskontrain ajvalilal yuʼun Diose (kʼelo Apocalipsis 12:10, 12). Ta tsʼakal une, lik stsobbe skomenal li buchʼutik chbatik ta ajvalilale sventa stsʼaki li 144,000. Yaʼeluke, te van batel ta sjabilal 1935, jutuk xaʼox skʼan stsʼaki li abtelal taje, yuʼun ep li buchʼutik lek laj yaʼiik mantale muʼyuk ta yoʼonton chbatik ta vinajel. Muʼyuk ch-albatik yuʼun espiritu mi jaʼ xnichʼnabtak Dios (koʼoltaso xchiʼuk Romanos 8:16). Moʼoj, yuʼun li krixchanoetik taje, jaʼ mas te oy skʼoplal chilik xchiʼuk li yantik chijetike, ti spatoj yoʼonton chkuxiik sbatel osil ta jun paraiso balumile (Juan 10:16). Jech oxal chaʼa, kʼalal echʼ xaʼox li sjabilal 1935, jaʼ xa lik yichʼ tsobel li «epal cristianoetic» ti kuxul chkomik ta tsatsal vokolil jech kʼuchaʼal laj yil jtakbol Juane (Apo. 7:9, 10, 14, Ch).
15 Manchuk mi jech, li ta sjabilal 1930 batele oy to lokʼ jayvoʼuk krixchanoetik ti laj yichʼik takel ta ikʼel sventa chbatik ta vinajele. ¿Kʼu yuʼun? Bateltike jaʼ van ta skoj ti chichʼ kʼextael li buchʼutik tʼujbil ti muʼyuk tukʼ yakʼoj sbaike (koʼoltaso xchiʼuk Apocalipsis 3:16). Jech onoʼox kʼuchaʼal laj yil stuk Pabloe, oy jayvoʼuk jchankʼopetik laj yiktaik li mantale (Fili. 3:17-19). Veno, pe ¿buchʼutik tstʼuj Jeova sventa chkʼexta li krixchanoetik taje? Jamal xkaʼitik ti jaʼ chal stuk Jeovae. Pe kʼuchaʼal xkaʼibetik smelolale maʼuk tstʼuj li buchʼu jaʼ to yochelik ta mantale, moʼoj, yuʼun jaʼ tstʼuj li jchankʼopetik ti yakʼojik xa ta ilel kʼuk sjalil ti tukʼ yoʼonton yakʼoj sbaike. Jaʼ jech kʼot ta pasel ta stojolal li yajtsʼaklomtak Jesús ti teik xchiʼuk kʼalal la slikes li sNaʼobil slajele (Luc. 22:28).a
16. ¿Kʼusi ta jkʼan ta jtojtik ta vokol ta sventa li buchʼutik tʼujbilike, xchiʼuk kʼusi xuʼ jpat-o koʼontontik?
16 Akʼo mi jech, mu van skotoluk li buchʼutik la sta spatobil yoʼontonik sventa chbatik ta vinajel leʼ ta sjabilal tal 1930, maʼuk kʼotemik ta xkʼexol li buchʼutik muʼyuk tukʼ yakʼoj sbaike. Jech kʼuchaʼal chkiltike, li Jeovae oy ta yoʼonton ti liʼuk to jchiʼuktik jlomuk li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti kʼu sjalil liʼ to oy li kʼusitik oy avie, jaʼ to mi laj yichʼ lajesel li Mukʼta Babiloniae (Apo. 17:5).b Xuʼ jpat koʼontontik mi kʼot skʼakʼalil yuʼun Diose, ta me stsʼaki li 144,000 tʼujbil chbatik ta vinajele xchiʼuk ta me xchotiik un li ta yavilik ta ajvalilal ta vinajele. Jech xtok, xuʼ jpat koʼontontik kʼuchaʼal yaloj onoʼox li sKʼop Diose, li yantik chijetik ti yantik x-epaj batele tukʼ me chakʼ sbaik kʼuchaʼal jtsop krixchano. Poʼot xa me kuxul chkomik li ta tsatsal vokolil ti jaʼ chichʼ-o lajesel li Satanase, vaʼun xmuyubaj me tajmek ch-ochik li ta achʼ balumil yuʼun Diose.
¡Jutuk xa skʼan stsʼaki li ajvalilal yuʼun Diose!
17. Jech kʼuchaʼal chal 1 Tesalonicenses 4:15-17 xchiʼuk Apocalipsis 6:9-11, ¿kʼusi kʼotem ta pasel ta stojolalik li buchʼutik tʼujbilik ti tukʼ stalelal ichamike?
17 Leʼ xa onoʼox tal ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike, ta smilal noʼox tukʼ yakʼoj sbaik li jchankʼopetik ti tʼujbilike xchiʼuk tukʼ kuchem tal yuʼunik kʼalal to ta lajelal. Taje albil skʼoplalik ti staʼo xa xichʼik li Ajvalilale. Jech xtok, akʼbil xa smotonik ta vinajel, te van kʼusi ora lik ta slikebaltik echʼel jabiletik ti kʼalal liʼ xaʼox oy li Cristoe (kʼelo 1 Tesalonicenses 4:15-17; Apocalipsis 6:9-11).
18. 1) ¿Kʼusi xchʼunojik ta jyalel li buchʼutik tʼujbil ti liʼ to oyik ta Balumile? 2) ¿Kʼusi tsnopik li yantik chijetik ta stojolal li yermanotakik chbatik ta vinajele?
18 Li buchʼutik tʼujbil ti liʼ to oyik ta Balumile xchʼunojik ta jyalel ti poʼot xa xichʼik li matanal ta vinajel mi tukʼ laj yakʼ-o sbaike. Li smiyonal noʼox yantik chijetike chilbeik li xchʼunel yoʼonton ermanoetik taje xchiʼuk jech tsnopik kʼuchaʼal li jtakbol Pablo ti xi laj yalbe li buchʼutik tʼujbilik ta Tesalonicae: «Solel muʼyuc xa cʼusi jtaoj chcaʼicutic chcalcutic batel acʼoplalic ta stojol scotol li jujutsob jchʼunolajeletic yuʼun Diose. Chcalcutic ti oy lec smucʼul avoʼntonique, ti oy lec xchʼunojel avoʼntonique, ti lec tstsʼic avuʼunic scotol li vocol xchiʼuc contrainele. Jaʼ svinajeb ti tucʼ cʼusi tspas li Diose, yuʼun icʼot xa ta atojolic li ventainel yuʼun Dios ta sventa ti chatsʼiquic vocole», xi (2 Tes. 1:3-5). Kʼalal mi cham li slajeb buchʼu tʼujbile —kʼuk yorail ti kʼusi ora chkʼot ta pasele—, tsʼaki xaʼox me li ajvalilal ta vinajel yuʼun Diose. ¡Kʼu to noʼox yepal chmuyubajik ta vinajel xchiʼuk ta Balumil ta sventa taje!
[Tsʼibetik ta yok vun]
a Kʼelo La Atalaya 1 yuʼun marso ta 1992, paj. 20, par. 17.
b Kʼelo li jvokʼ «Preguntas de los lectores» ta La Atalaya 1 yuʼun mayo ta 2007.
[Lokʼol ta pajina 20]
Li Jesuse la stijbe yoʼonton yajchankʼoptak ti akʼo yakʼbeik yipal sventa xkʼotik ta Ajvalilale
[Lokʼol ta pajina 21]
Li ta Pentecostés ta sjabilal 33 te lik stʼuj Jeova li xchaʼvokʼal snitilulal Abrahame
[Lokʼol ta pajina 23]
Li yantik chijetike tstojik ta vokol ti te xchiʼukik ta slajebal kʼakʼal li buchʼutik chbatik ta vinajele
[Lokʼol ta pajina 24]
¿Mi xa nabe li stakʼobile?
• ¿Kʼusi albat ta melel Abraham yuʼun Dios ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk li sKʼakʼalil Chapanele?
• ¿Kʼu yuʼun tukʼ albat skʼoplal li Abrahame?
• ¿Kʼusi bendisionetik chichʼ li buchʼutik jaʼ snitilulal Abraham ta skoj ti tukʼ laj yichʼ albel skʼoplalike?
• ¿Kʼusi jpatoj-o lek koʼontontik li yajtsʼaklomutik Cristoe?