Li sKʼop Jeovae kuxul
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Lucas
NABIL ti jaʼ mas ta sventa judioetik laj yichʼ tsʼibael li Evanjelio yuʼun Mateoe xchiʼuk ti jaʼ sventa buchʼutik maʼuk judioetik li yuʼun Marcose. Yan li yuʼun Lucase laj yichʼ tsʼibael sventa krixchanoetik ta skotol balumil. Laj yichʼ tsʼibael ta sjabilal 56 kʼalal ta 58 ta jkʼakʼaliltik xchiʼuk lek tsʼakal chalbe sloʼilal xkuxlejal xchiʼuk yabtel li Jesuse.
Ta skoj ti jaʼ jun doktor ti lek yoʼonton xchiʼuk ti lek tskʼelbe smelolal kʼusitike, li Lucase «lec [chalbe skʼoplal] scotol cʼu xʼelan ilic tal ta sliqueb», xchiʼuk smakoj 35 jabil sloʼilal li kʼusi la stsʼibae, ti chlik ta sjabilal 3 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike kʼalal to ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike (Luc. 1:3). Jutuk mu 60% li kʼusi la stsʼiba Lucase muʼyuk bu ta jtatik li ta yan Evanjelioetike.
LI SLIKEB YABTEL JESUSE
Kʼalal yalojbe xaʼox lek skʼoplal li svokʼel Juan J-akʼvanej ta voʼ xchiʼuk li svokʼel Jesuse, li Lucase chal ti lik spas yabtel Juan ta svoʼlajunebal jabil yochel ta ajvalil li Tiberio Cesare, jaʼ xkaltik, ta primavera ta sjabilal 29 (Luc. 3:1, 2). Li ta yorail unenaltik li ta jabil taje, laj yakʼbe yichʼ voʼ Jesús li Juane (Luc. 3:21, 22). Li ta sjabilal 30 sut batel ta Galilea li Jesuse, vaʼun lik chanubtasvanuk ta nail tsobobbailetik (Luc. 4:14, 15).
Li Jesuse la slikes ta Galilea li baʼyel xanvil ta chol mantale, xi chalbe li epal krixchanoetike: «Ta persa chibat ta yantic lumetic, yuʼun chbat jcholbe yaʼyic li Lequil Aʼyej ta sventa ventainel yuʼun Diose», xi (Luc. 4:43). Laj yikʼ batel li jtsakchoy Simone xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtake, xi laj yalanbee: «Liʼ ta orae ta jelbot avabtel[lik]; cristiano xa chbat [asabeikun] tal», xi (Luc. 5:1-11; Mat. 4:18, 19). Ti kʼu sjalil li xchibal xanvil ta chol mantal ta Galileae, te xchiʼinojik Jesús li lajchaʼvoʼ jtakboletike (Luc. 8:1). Li ta yoxibal velta xanvil ta chol mantale la stak batel xlajchaʼvoʼalik «ta yalel ti ventainel yuʼun ti Diose, xchiʼuc ta scolesel ti jchameletique» (Luc. 9:1, 2).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele
1:35. Sventa chchiʼin Jesús li Mariae, ¿mi la stunesbe junuk s-ovulo María li Jeovae? Sventa jaʼuk jun mero snitilulal Abraham, Judá xchiʼuk David li yol Mariae —jech onoʼox kʼuchaʼal yaloj li Diose—, persa laj yichʼ tunesbel junuk s-ovulo li Mariae (Gén. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16). Akʼo mi jech, li Jeovae la stunes xchʼul espiritu sventa tslejubtasbe ta yalajeb María li xkuxlejal xNichʼon ti tukʼ stalelal ti ta vinajel to chlik tale (Mat. 1:18). Yaʼeluk taje la xchʼayesbe skotol ti kʼusi chopol ta s-ovulo Mariae, jech xtok ta slikebal onoʼox la xchabi ta kʼusiuk chopol li olol ti yakal chchʼi tale.
1:62. ¿Mi mak xchikin xtok li Zacarías kʼalal pas ta umaʼe? Moʼoj, jaʼ noʼox mak li yee. Manchuk mi la «spasbe senyail ta scʼobic» li yan krixchanoetik kʼalal la sjakʼbeik kʼusi sbi chakʼbe xnichʼon li Zacariase, maʼuk skʼan xal ti yuʼun makal xchikine. Yikʼaluk van laj yaʼi li kʼusi laj yal yajnil ta sventa li sbi neneʼe. Li yantike, oyikʼal van la skʼoponik ta senya o xuʼ van kʼuyelan la spas satik sventa chalbeik li Zacarías ti akʼo xal mi jech tskʼan eke. Jech xtok, ti jaʼ noʼox laj yichʼ jambel li yee chakʼ ta aʼiel ti muʼyuk bu xmak li xchikine (Luc. 1:13, 18-20, 60-64).
2:1, 2, Ch. ¿Kʼuxi tskoltautik ta snaʼel bakʼin ayan Jesús li sba tsakob-biile? Li ta ajvalilal yuʼun César Augustoe maʼuk noʼox jun velta laj yichʼ tsakel biil: li baʼyele laj yichʼ pasel ta sjabilal 2 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike (ti kʼot ta pasel Daniel 11:20), li xchibale ta sjabilal 6 o 7 ta jkʼakʼaliltik (Hech. 5:37). Li Cirenioe (Quirinio) jaʼ toʼox ajvalil ta Siria kʼalal laj yichʼ pasel li xchaʼkojal tsak biil taje, jaʼ yuʼun jamal chakʼ ta ilel ti chib to velta och ta ajvalile. Li sba tsak biil ti chalbe skʼoplal Lucase jaʼ te chal-o bakʼin ayan li Jesuse: ta sjabilal 2 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike.
2:35, Ch. ¿Kʼusi smelolal ti «jun cuchilu ta xtiʼvan» ta yoʼonton li Mariae? Li jpʼel kʼop taje jaʼ chalbe skʼoplal li vul-oʼonton chil María kʼalal chil ti jutuk mu skotoluk krixchano tspʼajik kʼuchaʼal Mesías li Jesuse. Jech xtok, chalbe skʼoplal li xkʼuxul vul-oʼonton chil kʼalal toj kʼux kʼuyelan chcham li yole (Juan 19:25).
9:27, 28, Ch. Li Lucase chal ti kʼalal la skʼatajes sba Jesuse echʼem xaʼox «vaxaquib cʼacʼal» kʼalal laj yalbe yajtsʼaklomtak ti «muʼyuc to ta xchami[k]» li jlome jaʼ to mi yilojik xaʼox ti talem xa li Ajvalilal yuʼune. Yan li Mateo xchiʼuk Marcose chalik ti echʼem xaʼox «vaquib cʼacʼale». ¿Kʼu yuʼun ti jelele? (Mat. 17:1; Mar. 9:2.) Yaʼeluke, li Lucase tstsʼak to chib kʼakʼal: li skʼakʼalil ti kʼusi laj yal Jesuse xchiʼuk li skʼakʼalil ti kʼot ta pasele, jaʼ xkaltik, li skʼakʼalil ti la skʼatajes sba Jesuse.
9:49, 50. Li Jesuse, ¿kʼu yuʼun muʼyuk bu laj yalbe li vinik ti akʼo mu slokʼes pukujetik akʼo mi maʼuk yajtsʼaklome? Li Jesuse muʼyuk bu laj yalbe ti akʼo mu spas jeche, yuʼun muʼyuk toʼox ayanem li stsobobbail yajtsʼaklomtak Cristoe. Jech oxal chaʼa, mu persauk te xtijet batel ta xchiʼinel Jesús sventa chakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton ta stojolal xchiʼuk ti slokʼes pukujetike (Mar. 9:38-40).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:32, 33; 2:19, 51. Li Mariae la xchabi ta yoʼonton li kʼusitik chkʼot ta pasel xchiʼuk li kʼusitik albil ti jaʼ skʼoteb ta pasel albil kʼopetike. ¿Mi jech ta jpastik ek kʼalal ta jkoʼoltastik li kʼusi laj yal Jesús ta sventa «li slajebal kʼusitik chkʼotanuk ta [pasel]» xchiʼuk li kʼusitik chkʼot ta pasel li avie? (Mat. 24:3, NM.)
2:37. Li stalelal Anae chchanubtasutik ti skʼan mu xkikta jbatik ta yichʼel ta mukʼ li Jeovae, «[jkʼopontik] Dios scotol ora» xchiʼuk ti «mu me xijpaj ti ta jtsobilan jbatic» ta stsobobbail yajtsʼaklomtak Cristoe (Rom. 12:12; Heb. 10:24, 25).
2:41-50. Jaʼ laj yakʼ baʼyel ta xkuxlejal li kʼusitik sventa mantal li Josee xchiʼuk laj yichʼ ta mukʼ li kʼusitik chtun yuʼun ta sventa mantal xchiʼuk ta sventa li kʼusitik oy yuʼun li yutsʼ yalale. Ta sventa taje, toj lek jech spasik ek li joliletik ta utsʼ-alalile.
4:4. Skotol me kʼakʼal skʼan jchantik junuk loʼil sventa mantal.
6:40. Li jun jchanubtasvanej ta sKʼop Diose skʼan me lek xakʼ ta ilel stalelal ta stojolal li yajchanuntake xchiʼuk ti akʼo xakʼ ta xkuxlejal li kʼusi chakʼ ta chanele.
8:15. Sventa jaʼutik li buchʼutik «chcʼot lec ta yoʼntoni[k] [li kʼope], ti jun yoʼnton chchʼunic oe, [ti] jech lec ta satini[ke]», skʼan xkaʼibetik smelolal, jchʼamtik xchiʼuk jkʼuxubintik li sbalil sKʼop Diose. Kʼalal ta jkʼeltik Vivlia xchiʼuk li vunetik ti lokʼemik sloʼilal ta Vivliae, skʼan me jpastik orasion xchiʼuk jnopbetik smelolal.
LI YABTEL JESÚS TA TSʼAKALE
Li Jesuse la stak jelavel 70 ta voʼ yajchankʼoptak sventa chbatik ta jteklumetik xchiʼuk ta yosilaltak Judea (Luc. 10:1). Te une, bat «ta lumetic xchiʼuc ta tsobtsobnaetic, [...] te iʼechʼ chanubtasvanuc ti butic ijelove» (Luc. 13:22).
Kʼalal voʼob xa noʼox kʼakʼal skʼan li kʼin Koltael ta sjabilal 33, kajal ta jkot uni buro ch-och ta Jerusalén li Jesuse. Kʼot xa yorail sventa chkʼot ta pasel li kʼusi xi laj yalbe li yajtsʼaklomtake: «Vuʼun ti Xnichʼon cristiano licʼote, ta persa ta xquichʼ ep vocol. Mu xiscʼanicun li banquilaletique xchiʼuc li banquilal paleetique xchiʼuc li bochʼotic lec xchanojic smantal Diose. Ta xismilicun, pero chichaʼcuxi ta yoxibal cʼacʼal», ti xie (Luc. 9:22, 44).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
10:18. ¿Kʼusi la skʼan laj yal Jesús kʼalal xie: «Ta melel laj quil sjislej yalel tal ta banamil jech chac cʼu chaʼal sacsevul li banquilal pucuje», ti xie? Li Jesuse muʼyuk laj yal ti yuʼun lokʼesbil xaʼox ta vinajel li Satanase. Yuʼun taje jaʼ to kʼot ta pasel kʼalal jaʼ toʼox yochel ta Ajvalil ta vinajel ta 1914 li Cristoe (Apo. 12:1-10). Akʼo mi mu stakʼ ti jpʼel xa noʼox chkaltik taje, ti jech laj yal Jesús ti kʼotem xa ta pasel yaʼeluk li kʼusi jaʼ to chtal ta tsʼakale, yaʼeluke jaʼ la skʼan laj yakʼ ta aʼiel Jesús ti chkʼot ta pasel ta melele.
14:26. ¿Kʼusi smelolal ti akʼo «xtuchʼ comel ta yoʼnton» o tspʼaj yutsʼ yalal li yajtsʼaklomtak Cristoe? Li ta Vivliae, li jpʼel kʼop «bajbil» ti xie, xuʼ chalbe smelolal ti jutuk noʼox kʼanbil li jun krixchanoe o kʼusiuke (Gén. 29:30, 31, Ch). Jech oxal chaʼa, li smelolal ti «xtuchʼ comel ta yoʼnton» yutsʼ yalal li yajtsʼaklomtak Cristoe jaʼ ti akʼo mu masuk skʼanike, ti jaʼ akʼo skʼanik mas li Jesuse (Mat. 10:37).
17:34-37, NM. ¿Buchʼutik «li aguilaetike» xchiʼuk kʼusi jaʼ «li bekʼtalil» ti bu tstsob sbaik taje? Li buchʼutik chichʼik ikʼel batele —jaʼ xkaltik, ti chichʼik pojele— chichʼik koʼoltasel ta aguilaetik ti toj pʼij chkʼelvanike. «Li bekʼtalil» ti te tstsob sbaik ta stsʼele jaʼ li melel Cristo kʼalal liʼ xa oy ti mu xvinaj ta kʼelele xchiʼuk jaʼ li veʼlil ta mantal ti ch-akʼbatik yuʼun Jeovae (Mat. 24:28).
22:44. ¿Kʼu yuʼun toj ep laj yil svokol li Jesuse? Oy jayibuk srasonal. Jtose, jaʼ ti chat-o yoʼonton ta sventa ti kʼusi chkʼot ta pasel ta stojolal Jeova Dios xchiʼuk ta stojolal sbi ta skoj ti chcham kʼuchaʼal jun chopol krixchanoe. Yan xtoke, li xkuxlejal stuk ta sbatel osile xchiʼuk li kʼusi smalaoj skotol li krixchanoetike, jaʼ noʼox xuʼ tstaik mi tukʼ laj yakʼ sba li Jesuse.
23:44. ¿Mi jaʼ ta skoj ti mak sat kʼakʼal ti oxib ora ikʼub osile? Moʼoj, yuʼun li chmak sat kʼakʼale jaʼ noʼox chkʼot ta pasel ta yunenal u, maʼuk kʼalal lek xa sepel li ue, jech kʼuchaʼal kʼalal kʼot ta pasel li ta kʼin Koltaele. Li ikʼ osil ti ital ta skʼakʼalil ti cham li Jesuse jaʼ jun skʼelobil sjuʼel li Diose.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
11:1-4. Kʼalal ta jkoʼoltastik li kʼusi laj yichʼ alel liʼe xchiʼuk li kʼusitik jelajtik jutuk laj yichʼ alel ta orasion ti la xchanubtas ta spasel li yajtsʼaklomtak Jesuse —ti laj yichʼ alel ta Mantaletik ta Vits ti jutuk xa van mu sta jun jabil xchiʼuk oʼlol laj yichʼ alele—, lek jamal chakʼ kiltik ti mu me jaʼuk noʼox xkalilantik li jujupʼel kʼop kʼalal ta jpasilantik orasione (Mat. 6:9-13).
11:5, 13. Akʼo mi oy ta yoʼonton tstakʼ j-orasiontik li Jeovae, skʼan onoʼox me ta jpasilantik li orasione (1 Juan 5:14).
11:27, 28. Li melel muyubajele jaʼ te ta jtatik-o kʼalal tukʼ ta jpastik li kʼusi tskʼan Diose, maʼuk ti kʼuyelan chkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike o ti kʼusi oy kuʼuntike.
11:41. Li matanaletik chkakʼtik ta sventa kʼuxubilenele skʼan me xlokʼ ta koʼontontik ta yakʼel xchiʼuk ta skoj ti toj ep chi jkʼanvane.
12:47, 48. Li buchʼutik chichʼik akʼbel mas kʼusitik sbainike pe ti mu spasike jaʼ mas tsots smul, jaʼ mu sta jech li buchʼu mu xojtikin o mu xaʼibe smelolal skotol li kʼusitik sbainoje.
14:28, 29. Chkakʼtik ta ilel ti pʼijutik kʼalal jaʼ noʼox jech chi jkuxi ti kʼuyepal xtoj kuʼuntike.
22:36-38. Li Jesuse muʼyuk bu laj yalbe yajtsʼaklomtak ti akʼo xkuch yespadaik sventa tspoj-o sbaik o tspak-o skʼoplalike. Pe ti jech yichʼoj batel yespadaik li ta akʼobal kʼalal laj yichʼ akʼel ta kʼabal li Jesuse, jaʼ itun-o sventa chakʼanbe jun lekil mantal ti tsots skʼoplale: «Li bochʼo ta xacʼ espadae jaʼ jech ta espada ta xcham ec» (Mat. 26:52).
[Lokʼol ta pajina 31]
Oy kʼusi lek laj yakʼ jchantik kʼuchaʼal jolil ta utsʼ-alalil li Josee
[Lokʼol ta pajina 32]
Skotol li kʼusitik tsʼibabil ta sventa li xkuxlejal xchiʼuk yabtel Jesuse, li Lucase jaʼ li buchʼu mas to lek tsʼakal la stsʼibae