Li yabtel Jesús ti stuk noʼox jech ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose

«Vuʼun li beune, vuʼun li melelune, vuʼun li cuxlejalune. Muʼyuc bochʼo xuʼ chbat ta stojol Jtot ti me mu xtal ta jtojole.» (JUAN 14:6.)

1, 2. ¿kʼu yuʼun skʼan jkʼelbetik lek skʼoplal li yabtel jesús ti stuk noʼox jech ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton diose?

T I KʼU xa sjalil tal li kuxlejale, ep krixchanoetik tskʼan ti stuk noʼox jechike xchiʼuk tskʼanik ti jaʼ mas xtojobik ta sventa li kʼusitik snaʼik spasele, pe jaʼ mas ep un ti muʼyuk pasem yuʼunike. Toj jutuk li krixchanoetik ti xuʼ chalik ti toj lek kʼusi kʼotem ta pasel li ta xkuxlejalike xchiʼuk ti stuk noʼox jeche. Yan li Jesús ti jaʼ xNichʼon Diose stuk noʼox jech ta ep kʼusitik.

² ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼelbetik lek skʼoplal li yabtel Jesús ti stuk noʼox jeche? Yuʼun jaʼ te tsakal skʼoplal ti kʼuyelan xkil jbatik xchiʼuk Jeovae. Xi laj yal li Jesuse: «Vuʼun li beune, vuʼun li melelune, vuʼun li cuxlejalune. Muʼyuc bochʼo xuʼ chbat ta stojol Jtot ti me mu xtal ta jtojole», xi (Juan 14:6; 17:3). Jkʼeltikik ti kʼu yuʼun stuk noʼox jech li Jesuse. Vaʼun jaʼ jech chkaʼibetik lek smelolal xchiʼuk ta jtsakbetik ta mukʼ li yabtel tspas ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose.

«Li jun noʼox Xnichʼon Diose»

3, 4. 1) ¿kʼusi smelolal ti stuk noʼox jech nichʼonil li jesuse? 2) ¿kʼusi stuk noʼox jech yabtel la spas jesús ta sventa li kʼusitik laj yichʼ pasele?

³ Li Jesuse mu xkoʼolaj kʼuchaʼal yan xnichʼnabtak Dios. Jaʼ «li jun noʼox Xnichʼon Diose» (Juan 3:16, 18). Li jpʼel griego kʼop ti jelubtasbil kʼuchaʼal «jun noʼox» ti xie, jaʼ smelolal ti «stuk noʼox jeche» o «ti stuk noʼox jech nichʼonil li ta utsʼ-alalile». ¿Kʼuxi «ti stuk noʼox jech nichʼonil» ta yutsʼ yalal Jesús ti ta smiyonal xa noʼox oy xnichʼnabtak li Jeova ti mu xvinajik ta kʼelele?

⁴ Li Jesuse mu xkoʼolaj ta yantik ta skoj ti jaʼ pasat stuk yuʼun sTote. Jaʼ li «jun noʼox Xnichʼon ti te onoʼox oy cʼalal muʼyuc toʼox cʼusitic oye», «ti jaʼ la sliques scotol li cʼusitic oye» (Col. 1:15; Apo. 3:14). Li yabtel ta spasel kʼusitik oy li «jun noʼox Xnichʼon Diose» stuk noʼox jech ek. Akʼo mi jaʼ Jpasvanej li Jeovae la stunes xNichʼon sventa tspas li yan kʼusitike (kʼelo Juan 1:3). Xi la stsʼiba li jtakbol Pabloe: «Li vuʼutique jnaʼtic lec ti jun noʼox Dios oye, jaʼ li Dios Totile, ti jaʼ la spas scotol cʼusitic oye, xchiʼuc ti jaʼ la spasutique. Jun noʼox li Cajvaltique, jaʼ li Jesucristoe, jaʼ ta sventa imeltsaj scotol li cʼusitic oye, xchiʼuc jaʼ ta sventa ti laj quichʼtic pasel ec li vuʼutique» (1 Cor. 8:6).

5. ¿kʼuxi chakʼ ta ilel vivlia ti stuk noʼox jech li jesuse?

⁵ Pe oy to ep kʼusitik ti muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o li Jesuse. Li ta Vivliae ep kʼuyelan akʼbil sbi ti jaʼ chakʼ ta ilel ti stuk noʼox jech li yabtel ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Jkʼelbetik to batel skʼoplal voʼtos sbi ti te ta jtatik ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Cristoe.a

«Li Cʼope»

6. «li cʼope», ¿kʼu yuʼun sta-o xichʼ biiltasel jech li jesuse?

⁶ (Kʼelo Juan 1:14.) «Li Cʼope», ¿kʼu yuʼun jech chichʼ biiltasel li Jesuse? Jaʼ ta skoj li yabtel spasoj tal ti kʼalal lik yichʼ pasel li kʼusitik pʼijik kuxajtike. Jaʼ la stunes li xNichʼon sventa chalbe aʼyej o mantal li yan xnichʼnabtak ti mu xvinaj ta kʼelele xchiʼuk sventa chalbe aʼyej li krixchanoetike. Li Jesuse jaʼ li Kʼope o j-etʼesej kʼop yuʼun Dios, jaʼ jech jamal ivinaj ta sventa ti kʼusi laj yalbe jtsop judioetik liʼe: «Muc vuʼcun jcʼop ti liʼ ta xcacʼ ta chanele. Jaʼ scʼop li Bochʼo la stacun tale. Li bochʼo tscʼan tspas cʼusi tscʼan Diose, chaʼay me jaʼ scʼop Dios ti chcacʼ ta chanele, o me jaʼ noʼox chcal cʼusi ta jcʼan jtuc» (Juan 7:16, 17). «Cʼop yuʼun Dios» la sbiin-o kʼalal sut xaʼox muyel ta vinajel li Jesuse (Apo. 19:11, 13, 16).

7. ¿kʼuxi xuʼ jchanbetik jesús ti bikʼit laj yakʼ sbae?

⁷ Jnopbetik skʼoplal avaʼi jlikeluk kʼusi smakoj batel li biil taje. Muʼyuk bu spatoj yoʼonton ta spʼijil stuk li Jesuse akʼo mi jaʼ mas toj pʼij ta skotol kʼusitik pasbil, jaʼ yuʼun jaʼ noʼox chakʼ ta aʼiel li kʼusi ch-albat yuʼun sTote. Maʼuk tsaʼ slekilal stuk xtok, moʼoj, jaʼ tsabe slekilal li sTote (Juan 12:50). ¡Toj lek ta chanbel stalelal! Jech li voʼotik eke jtaojtik jun kʼupil sba matanal, akʼbil jbaintik xcholel li «Lequil Aʼyeje» (Rom. 10:15). Ti kʼuyelan bikʼit laj yakʼ sba li Jesuse jaʼ me tstij koʼontontik ti akʼo jkʼeltik lek li kʼusi chkaltike. Kʼalal chkaltik li aʼyej ta Vivlia ti chpojvane, «mu echʼemuc xbat snopel [kuʼuntik] jech chac cʼu chaʼal chal li scʼop Diose» (1 Cor. 4:6).

«Li Bochʼo Jechuc»

8, 9. 1) ¿kʼusi skʼan xal li jpʼel kʼop «jechuc» xie, xchiʼuk kʼu yuʼun jech sbi li jesuse? 2) ¿kʼuxi laj yakʼ ta ilel jesús ti jaʼ «li bochʼo jechuc» xi sbie?

⁸ (Kʼelo Apocalipsis 3:14.) «Li Bochʼo Jechuc» ti xie, ¿kʼu yuʼun jech sbi li Jesuse? Li jpʼel kʼop «jechuc» xie jaʼ tukʼ laj yichʼ jelubtasel li jpʼel hebreo kʼop ti jaʼ smelolal «akʼo jechuk, jpʼel skʼoplal». Jech xtok te likem tal ta yibel kʼop ti jaʼ smelolal «tukʼ, tukʼilal». Labal sba ta kʼelel ti yibel kʼop ta hebreo taje jaʼ chichʼ tunesel xtok sventa chichʼ albel skʼoplal li stukʼilal Jeovae (Deu. 7:9; Isa. 49:7). Pe ¿kʼuxi chakʼ ta aʼiel ti stuk noʼox jech Jesús kʼalal «li Bochʼo Jechuc» xi chichʼ biiltasele? Li stakʼobile te ta jtatik ta 2 Corintios 1:19, 20: «Li Jesucristo Xnichʼon Diose, jaʼ ti la jcholboxuc avaʼyic scʼoplal [...], leʼe mu snaʼ xal “xuʼ”; tsʼacal chal “moʼoj”. Li stuque puru melel cʼusi chal. Scotol li cʼusitic yaloj Diose chcʼot ta pasel yuʼun ta sventa li Jesucristoe. Jaʼ yuʼun “Jechuc” xijchi ti cʼalal ta jcʼopantic Diose, jech ichʼbil ta mucʼ chcʼot li Diose».

⁹ Li Jesuse jaʼ «li Bochʼo Jechuc» ta sventa skotol li kʼusi yaloj tspas Diose. Ti toj echʼ xa noʼox lek echʼ xkuxlejal ta Balumile xchiʼuk ti laj yakʼ xkuxlejale laj yakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chal Jeovae xchiʼuk ti kʼot ta pasel yuʼune. Kʼalal tukʼ laj yakʼ sba li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti mu jechuk li kʼusi yaloj Satanás ta slivroal Job ti ta la xchopol kʼopojik ta stojolal Dios li yajtuneltak kʼalal muʼyuk kʼusi x-ayan yuʼunike o kʼalal chil svokolike (Job 1:6-12; 2:2-7). Ta skotol li xnichʼnabtak Diose jaʼ noʼox li sbaʼyel Nichʼon xuʼ chakʼ ta ilel mi jech li kʼusi chibal kʼoptabile. Jech xtok muʼyuk buchʼu yan xuʼ spakbe skʼoplal li sderecho ta mukʼul pas mantal li sTote, ti stuk noʼox jaʼ toj tsots skʼoplale.

10. ¿kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal jesús ti jaʼ «li bochʼo jechuc» xi sbie?

¹⁰ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal Jesús ti jaʼ «li Bochʼo Jechuc» xi sbie? Jaʼ ti tukʼukutik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti teuk oyutik ta stojolal li mukʼul pas mantal yuʼune. Kʼalal jech ta jpastike jaʼ me yakal ta jchʼuntik li kʼusi chal Proverbios 27:11: «Jnichʼon, bijan me, jech xcuxet noʼox coʼnton avuʼun; jech xuʼ ta jtacʼbe li bochʼo chopol chiyalbun jcʼoplale».

«Jcʼopojel cuʼuntic ta sventa li cʼusi achʼ chapanbile»

11, 12. ¿kʼu yuʼun stuk noʼox jech jkʼopojel li jesuse?

¹¹ (Kʼelo 1 Timoteo 2:5, 6.) Li Jesuse jaʼ «chcʼopoj cuʼuntic ta stojol Dios, vuʼutic li cristianoutique», «jaʼ Jcʼopojel cuʼuntic ta sventa li cʼusi achʼ chapanbile» (Heb. 9:15; 12:24). Pe ta skoj ti jaʼ jkʼopojel echʼ ek li Moisese —ti jaʼ ta sventa li trato la spas Jeova xchiʼuk j-israeletike—, ¿kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ jkʼopojel ti stuk noʼox jech li Jesuse? (Gál. 3:19.)

¹² Li jpʼel griego kʼop ti jelubtasbil kʼuchaʼal «jcʼopojel» xie, jaʼ jpʼel kʼop ti ojtikinbil ta ajvalile. Li jpʼel kʼop taje jaʼ chalbe skʼoplal li yabtel abogadoe, o jkʼopojel ta stojolal ajvalil, taje jaʼ li yabtel tspas Jesuse yuʼun jaʼ Jkʼopojel ta sventa li kʼusi achʼ chapanbil ti jaʼ laj yakʼ likuk jun achʼ jteklume, li «mero Israel [...] ta sventa Diose» (Gál. 6:16). Li lum taje jaʼ li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbilik ta chʼul espiritue, ti jaʼik li «batsʼi pale xa cʼotem[ik]» te ta vinajele (1 Ped. 2:9; Éxo. 19:6). Pe li ta trato ti jaʼ jkʼopojel kʼot li Moisese muʼyuk ayan yuʼun jun jteklum kʼuchaʼal taje.

13. ¿kʼusi smakoj ti jaʼ jkʼopojel li jesuse?

¹³ ¿Kʼusi smakoj batel ti jaʼ Jkʼopojel li Jesuse? Koliyal ti la smal xchʼichʼel li Jesuse, li Jeovae oy lek sderecho ta yalel ti tukʼik li buchʼutik ch-ochik ta achʼ tratoe (Rom. 3:24; Heb. 9:15). Jaʼ yuʼun xuʼ svaʼan ta ajvaliletik xchiʼuk ta paleetik ta vinajel ta sventa li achʼ trato taje. Li Jkʼopojel Jesucristoe jaʼ chkoltaatik ti sakikuk-o ta stojolal Diose (Heb. 2:16).

14. kʼusiuk ti spatobil koʼontontike, ¿kʼu yuʼun skʼan oyuk sbalil xkiltik li yabtel ta jkʼopojel ta achʼ trato li jesuse?

¹⁴ Pe oy buchʼutik ti mu teuk skʼoplalik li ta achʼ tratoe, yuʼun spatoj yoʼonton chkuxiik sbatel osil ta Balumil. ¿Kʼusi van chkʼot ta pasel ta stojolalik? Akʼo mi melel ti muʼyuk te skʼoplalik li ta achʼ tratoe, pe tstabeik sbalil, yuʼun ta xichʼ akʼbel perton li smulike xchiʼuk chichʼik albel ti lek tukʼik sventa chkʼotik ta yamigotak Diose (Sant. 2:23; 1 Juan 2:1, 2). Jaʼ yuʼun kʼusiuk ti spatobil koʼontontike, mi ta vinajel o mi ta Balumil, oy me lek srasonal kuʼuntik sventa oyuk sbalil xkiltik li yabtel ta Jkʼopojel ta achʼ trato li Jesuse.

Li Mero Bankilal Palee

15. ¿kʼu yuʼun stuk noʼox jech mero bankilal pale li jesuse?

¹⁵ Akʼo mi ep echʼ mero bankilal paleetik li ta voʼnee, pe jaʼ noʼox stuk Mero Bankilal Pale li Jesús ti muʼyuk buchʼu xkoʼolaj-oe. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik? Xi tstakʼ li jtakbol Pabloe: «Mu xa persauc chacʼ milbil matanal jujun cʼacʼal ta sventa smul stuc, xchiʼuc ta sventa smul xchiʼiltac jech chac cʼu chaʼal li yantic banquilal paleetic ijelovique. Yuʼun li stuque jun noʼox velta laj yacʼ sba o ta smoton Dios sbatel osil ta jventatic. Li smantal Dios laj yal Moisese jaʼ noʼox la sliquesbe scʼoplal paleetic ti muʼyuc stsatsalique, ti cristianoetic noʼoxe. Yan ti cʼalal laj yichʼ tʼabbel sbi Diose, jaʼ la sliquesbe scʼoplal jun Banquilal Pale sventa sbatel osil, jaʼ li Xnichʼon Diose ti tucʼ yoʼnton o sbatel osile» (Heb. 7:27, 28).b

16. ¿kʼu yuʼun stuk noʼox jech ta melel li matanal laj yakʼ jesuse?

¹⁶ Tukʼil vinik echʼ li Jesuse, jaʼ jech tajek kʼuchaʼal Adán kʼalal skʼan toʼox saʼ smule (1 Cor. 15:45). Jaʼ yuʼun jaʼ noʼox stuk xuʼ chakʼ tukʼil matanal, ti lek tsʼakale, jun matanal ti laj yichʼ akʼel-o ta sbatel osile. Li ta smantal Moisese chichʼ toʼox akʼel jujun kʼakʼal. Pe li matanaletik chakʼik taje xchiʼuk li yan kʼusitik tspasik li paleetike jaʼ noʼox senyail ti kʼusi chkʼot ta pasel yuʼun Jesuse (Heb. 8:5; 10:1). Jaʼ noʼox stuk Mero Bankilal Pale li Jesuse, yuʼun li matanal laj yakʼe te-o sbalil.

17. ¿kʼu yuʼun skʼan oyuk sbalil chkiltik li yabtel mero bankilal pale jesuse, xchiʼuk kʼuxi chkakʼtik ta ilel?

¹⁷ Sventa lek tajek xkil jbatik xchiʼuk Diose, ta me xtun kuʼuntik li koltael chakʼ Mero Bankilal Pale Jesuse. ¡Toj yan sba yutsil li Mero Bankilal Pale Jesuse! Xi la stsʼiba li Pabloe: «Mu jaʼuc jun banquilal pale cuʼuntic ti mu snaʼ cʼu xʼelan jvocoltic ta scoj ti muʼyuc jtsatsaltique. Jaʼ jun Banquilal Pale ti laj yichʼ pasbel preva scotol jech chac cʼu chaʼal vuʼutique, pero li stuque muʼyuc smul» (Heb. 4:15). Li jchʼunolajeletik ti xaʼibeik lek smelolal taje jaʼ chtijbat yoʼonton chaʼiik ti «muc xa cuxuluc ta sventa stuc li bochʼotic cuxulique. Jaʼ xa cuxulic ta stojol li Cristo ti icham[e]» (2 Cor. 5:14, 15; Luc. 9:23).

Li albil Nitilulale

18. 1) ¿kʼusi laj yichʼ albel skʼoplal ti kʼalal la spas smul adane? 2) ¿kʼusi laj yichʼaʼibel smelolal ta sventa li nitilulal taje?

¹⁸ Kʼalal la spas smul li Adane xchiʼuk ti chʼay xa yuʼun skotol yilel li krixchanoetike —ti kʼuyelan lek xil sbaik xchiʼuk Diose, li kuxlejal sbatel osile, li muyubajel xchiʼuk li Paraisoe—, li Jeovae laj yal ti ta stak tal jun jkoltavanej ti nitilulal laj yakʼbe sbie (Gén. 3:15, Ch). Li Nitilulal ti muʼyuk toʼox bu nabil skʼoplale ep tajek laj yichʼ albel skʼoplal ta albil kʼopetik ta Vivlia li ta epal sigloetik echʼem tale. Te chlik ta stojolal Abraham, Isaac xchiʼuk Jacob. Xchiʼuk te chlik tal ta stojolal ajvalil David (Gén. 21:12; 22:16-18; 28:14; 2 Sam. 7:12-16).

19, 20. 1) ¿buchʼu li albil nitilulale? 2) ¿kʼu yuʼun xuʼ chkaltik ti te smakojbe skʼoplal yan krixchanoetik li nitilulale, ti maʼuk noʼox li jesuse?

¹⁹ ¿Buchʼu jaʼ li albil Nitilulale? Te ta jtabetik stakʼobil ta Gálatas 3:16. (Kʼelo.) Akʼo mi jech, li ta kapitulo taje xi laj yalbe ta mas tsʼakal tʼujbil yajtsʼaklomtak Cristo li Pabloe: «Me ta melel voʼoxuc yuʼunoxuc xa li Cristoe, mero smomnichʼnaboxuc [snitilul] xa Abraham lacʼotic o. Jech ta onoʼox xavichʼic cʼusi albil yuʼun Dios li Abrahame» (Gál. 3:29). Pe ¿kʼu yuʼun chal Pablo ti jaʼ Cristo li albil Nitilulal xchiʼuk chal ti jaʼik la ek li tʼujbil yajtsʼaklomtak Cristoe?

²⁰ Li avie ta smiyonal noʼox krixchanoetik ta sjunul yoʼonton chalik ti jaʼ la snitilulalik li Abrahame. Melel, jlom relijionetike chalik ti jaʼ la snitilultak moltotil Abraham li j-alkʼopetik yuʼunike. Pe ¿mi jaʼik albil Nitilulal taje? Maʼuk. Kʼuchaʼal laj yal Pablo ti akʼbat snaʼ yuʼun Diose, mu skotoluk xuʼ chalik ti jaʼik li albil Nitilulal li smomnichʼnabtak Abrahame. Akʼo mi ep laj yil yalab xnichʼnab, li albil Nitilulale jaʼ noʼox te chtal ta stojolal Isaac sventa staik bendision li krixchanoetike (Heb. 11:18). Jun noʼox snitilul Abraham ti chkʼot ta bankilal li ta albil nitilulale, jaʼ li Jesucristoe, yuʼun jech kʼuchaʼal lek chal Vivliae jaʼ mero snitilulal Abraham ta stojolal Isaac.c Li tʼujbil yajtsʼaklomtak Cristoe jaʼ kʼotik ta itsʼinal li ta snitilulal Abrahame. Ti vaʼ yelan tsta smotonike jaʼ ti «[uʼuninbilik] xa [yuʼun] li Cristoe». Kʼuchaʼal chkiltike, li yabtel Jesús ta sventa li skʼoteb ta pasel li baʼyel albil kʼop ta Vivliae stuk noʼox jech.

21. ¿kʼusi ti mas toj labal sba chavil li ta yabtel Jesús ti stuk noʼox jech ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae?

²¹ ¿Kʼusi ta jchantik ti la jkʼelbetik jutuk skʼoplal li yabtel Jesús ti stuk noʼox jech ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose? Yuʼun kʼalal laj yichʼ pasel li Jesús ti jaʼ noʼox stuk xNichʼon li Diose, muʼyuk buchʼu xkoʼolaj-o. Manchuk mi jech, bikʼit yakʼoj-o sba chtun ta stojolal sTot, ti jech chtune mu yuʼunuk oy kʼusi tskʼan (Juan 5:41; 8:50). ¡Toj lek ta chanbel stalelal! Jchanbetik stalelal li Jesuse xchiʼuk ti «scotol li cʼusiuc noʼox ta jpastique, acʼo jpastic ta sventa lec chbat scʼoplal cuʼuntic li Diose» (1 Cor. 10:31).

[Tsʼibetik ta yok vun]

¿Mi xvul ta ajol?

• ¿Kʼusi chakʼ jchantik li sbitak Jesús ta sventa li yabtel ti stuk noʼox jech tspase? (Kʼelo li rekuadroe.)

• ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li xNichʼon Diose?

[Lokʼol ta pajina 15]

Sbitak Jesús ti chakʼ ta ilel li yabtel ti stuk noʼox jech ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose

◼ «Li jun noʼox Xnichʼon Diose.» (Juan 1:3.) Li Jesuse jaʼ noʼox ti pasat stuk yuʼun sTote.

◼ «Li Cʼope.» (Juan 1:14.) Li Jeovae tstunes ta J-etʼesej kʼop li xNichʼon sventa chalbe aʼyej o mantal li yan kuxlejaletike.

◼ «Li Bochʼo Jechuc.» (Apo. 3:14.) Ti toj echʼ xa noʼox lek echʼ xkuxlejal ta Balumil li Jesuse xchiʼuk ti laj yakʼ xkuxlejale laj yakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chal Jeovae xchiʼuk ti kʼot ta pasel yuʼune.

◼ «Jcʼopojel cuʼuntic ta sventa li cʼusi achʼ chapanbile.» (1 Tim. 2:5, 6.) Li yabtel tspas Jesús kʼuchaʼal jkʼopojele jaʼ laj yakʼ likuk jun achʼ jteklum, li «mero Israel [...] ta sventa Diose», ti jaʼ li yajtsʼaklomtak Cristo ti «batsʼi pale [chkʼotik]» te ta vinajele (Gál. 6:16; 1 Ped. 2:9).

◼ Li Mero Bankilal Palee (Heb. 7:27, 28). Li Jesuse jaʼ noʼox stuk xuʼ chakʼ tukʼil matanal, ti lek tsʼakale, jun matanal ti laj yichʼ akʼel-o ta sbatel osile. Xuʼ tspok lokʼel li jmultike xchiʼuk tslokʼes ta jtojolaltik li lajelal chakʼe.

◼ Li albil Nitilulale (Gén. 3:15, Ch). Li Jesuse jaʼ li bankilal li ta albil nitilulale. Li buchʼutik «[uʼuninbilik] xa [yuʼun] li Cristoe» jaʼ kʼotemik ta itsʼinal li ta nitilulale (Gál. 3:29).