Kiloj epajem xchijtak Dios li Ta Coreae
Tsloʼilta Milton Hamilton
«Kʼux ta alel, pe chkalkutik avaʼiik ti laj xa xchʼaybe sbalil avisaik sventa misioneroal li ajvalil ta República de Corea, xchiʼuk laj yalik ti muʼyuk xa chakʼ xa ochik li ta lum taje. [...] Ta skoj ti jech ikʼot ta pasele, cha jtakotkutik batel kʼuk sjalil ta Japón.»
JAʼ JECH laj kichʼkutik albel xchiʼuk li kajnil Liz ta slajebtik echʼel 1954, li aʼyej taje te lik tal ta Brooklyn (Nueva York) kʼalal jaʼo te chi tunkutik kʼuk sjalil ta Indianápolis (Indiana). Jaʼo nel kuʼuntik li Chanob vun sventa Vivlia ta Galaad yuʼun Watchtower 23 li ta slikebal jabil taje, ti te kʼot ta pasel ta smaleb Kʼakʼal ta Nueva York.
Xkojtikin xa onoʼox jbakutik ta jbikʼtalkutik xchiʼuk li Lize, yuʼun jchiʼil toʼox jbakutik ta chanun, vaʼun li nupunkutik ta 1948. Akʼo mi skʼanoj chol mantal ta tsʼakal ora li Lize, chiʼ jutuk ti chbat tunuk ta yan lume. ¿Kʼusi jel-o li snopbene?
Li Lize jun yoʼonton ay xchiʼinun ta jun tsobajel ta sventa li buchʼutik tskʼan chbatik li ta Chanob vun sventa Galaade. Li tsobajele te echʼ ta jun mukʼta tsobajel ti likemik tal ta yan lum jlom li buchʼutik tee, te kʼot ta pasel ta Estadio Yankee ta Nueva York ta yorail kʼepelal ta 1953, kʼot ta koʼontonkutik vaʼun la jnojeskutik jlik solisitud. Labal to kaʼikutik, pe laj kichʼkutik ikʼel li ta chanob vun ti poʼot xaʼox xlike, ti lik ta febrero ta 1954.
Laj kichʼkutik takel batel ta Corea del Sur. Jaʼ toʼox tsuts ta sjabilal 1953 ta yorail kʼepelal li oxib jabil pas kʼope, jech oxal toj abol sba komem li lume. Jech kʼuchaʼal chal li karta ti laj yichʼ albel skʼoplal ta slikebale, ti bu baʼyel laj kichʼkutik takel batele jaʼ ta Japón. Li kʼotkutik ta enero ta 1955, jtob kʼakʼal li xanavkutik echʼel ta barko xchiʼuk vakvoʼ misioneroetik ti te laj yichʼik ox takel batel ta Corea eke. Kʼalal li kʼotkutik ta vakib ora sob li bu chkʼot barkoetike, ay snupunkutik tal ta be Lloyd Barry ti jaʼ jbabe ta Betel ta Japón ti vaʼ kʼakʼal taje, vaʼun li batkutik ta snail misioneroetik ta Yokohama. Ti kʼalal li kʼotkutike lik jcholkutik mantal ta ora.
Vaʼun li kʼotkutik ta Corea
Li akʼbatkutik ta mas tsʼakal li jvisakutik sventa xuʼ chi ch-ochkutik li ta Corea del Sure. Ta 7 yuʼun marso ta 1955 la jtsakutik echʼel avion ta Haneda (Tokio) ti chbat ta buuk noʼox jotukal balumile, oxib ora li xanavkutik echʼel, vaʼun li yalkutik ta Youido (Seúl). Mukʼ xkaʼi lik okʼkunkutik kʼalal laj kilkutik ti mas ta chib sien ermanoetik ay malavanikuke. Kʼajomal toʼox jmil yajrextikotak Jeova oy li ta lum taje. Jech kʼuchaʼal epal krixchanoetik ta Occidentee, kalojkutik mi jmojik ta jyalel akʼo mi jelel ti slumalike xchiʼuk ti koʼol ta jyalel li stalelalik kalojkutike, pe jaʼ to chkilkutike mu jechuk. Li jcoreanoetike maʼuk noʼox jelel li skʼopik xchiʼuk ti kʼuyelan tstsʼibajike; yuʼun stuk noʼox jech xtok li satike, li skʼuʼ spokʼike, ti kʼuyelan tspas sveʼelike xchiʼuk jelel li snaike.
Li kʼusi mas vokol kaʼikutik ta slikebale jaʼ li xchanbel skʼopike. Chʼabal livroetik li ta coreano kʼope. Jech xtok, laj kakʼkutik venta ti mu onoʼox xlokʼ kuʼunkutik ti kʼuyelan yechʼomal snukʼ chkʼopojik li jcoreanoetik mi jaʼ jech chichʼ alel ti kʼuyelan ta alel ta inglese. Ti kʼuxi noʼox xuʼ x-al lek kuʼuntik li kʼope jaʼ ti jchankutik li snukʼil alfabeto ta coreanoe.
Ta slikebale ep kʼusitik mu jechuk chbat kuʼunkutik ta alel. Jech kʼuchaʼal la spas jun velta li Lize, la sjakʼbe jun ants mi oy sVivlia. Toj labal sba ti kʼuyelan kʼele yuʼun li antse, vaʼun och batel ta sna sventa bat saʼ tal jun kaja seriyo. Yuʼun li kʼusi la skʼan Lize jaʼ sungnyang (seriyo) maʼuk la skʼan sungkyung (jun Vivlia).
Kʼalal lokʼ jayibuk ue, laj kichʼkutik takel batel ta slikesel jpʼel achʼ snail misioneroetik ta Pusan, jun lum ta tiʼnab ta smaleb Kʼakʼal. La jchʼamun uni oxkʼol kuartoetik sventa voʼonkutik xchiʼuk li Lize xchiʼuk li chaʼvoʼ ermanaetik ti te laj yichʼik takel batel eke. Chʼabal kaʼalkutik ta tuvo xchiʼuk kʼajomal noʼox jun jletrinakutik. Ta xchibal piso nakalunkutik, jech xtok kʼajomal noʼox ta jujun sob tsots yok li voʼ ta manguerae, jaʼ yuʼun ta jel jbakutik ti sob chi likutik sventa ta jnojeskutik li yav kaʼalkutike. Skʼan lakanel o xichʼakʼbel kloro sventa xuʼ xichʼ uchʼele.
Pe oy to yan jvokolkutik xtok. Ta skoj ti chʼabal lek luse mu xuʼ jtuneskutik lavadora mi jaʼuk snelobil kʼuʼil. Jech xtok, kʼajomal noʼox jun j-estufakutik ta kas ti te oy ta tiʼnae; ta jel jbakutik jujun kʼakʼal ta spasel li veʼlile xchiʼuk te la jkʼelkutik ti kʼuyelan xuʼ ta jpas li jveʼelkutike. Kʼalal oy xaʼox ta yoxibal jabil jkʼotelkutik ta Coreae, li stsakunkutik hepatitis xchiʼuk li Lize, ti jutuk mu skotoluk misioneroetik jech ch-ipajik ti vaʼ kʼakʼal taje. Echʼ jayibuk u sventa x-echʼ kuʼunkutik xchiʼuk ep to laj kil jvokolkutik ta chamel xtok.
La jkolta li kermanotakutik sventa stsal yuʼunik li vokolile
Ta skoj ti kʼuyelan echʼ tal li yosilal Corea ti jalij 55 jabile, jaʼ jun lum ta Asia balumil ti ep yiloj svokol ta sventa politikae. Chʼakbil ta chaʼjot li lum taje: Corea del Norte xchiʼuk Corea del Sur, ti chʼakalik ta skoj li tsʼak ti bu mu xuʼ x-och soltaroetike. Li jpol osil taje te van 55 kilometrouk yiloj smaleb Kʼakʼal ta Seúl, ti jaʼ skapitalil Corea del Sure. Ta 1971 ay svulaʼanunkutik li Frederick Franz ti likem tal ta Betel ta Brooklyn. Voʼon ay jchiʼin li ta tsʼak ti bu mu xuʼ x-och soltaroetike, ti jaʼ jun tsʼak ti stuk xa noʼox jech chabibil ta spʼejel Balumile. Li ta jabiletik echʼem tale, ep ta tos j-abteletik ta Naciones Unidas te tstsob sbaik xchiʼuk li yajkʼopojeltak xchibal lume.
Jech ta melel, li yajrextikounkutik Jeovae muʼyuk bu ta jtikʼ jbakutik li ta kʼusitik chkʼot ta pasel yuʼun li xchibal lum ta Corea taje xchiʼuk mi jaʼuk li ta yan politika ta balumile (Juan 17:14). Oy mas ta 13,000 yajrextikotak Jeova ta Corea del Sur ti te van 23,000 jabiluk ochʼemik ta chukel ta stekelik ta skoj ti mu skʼan stsak stukʼik xchiʼuk ti smil xchiʼiltakike (2 Cor. 10:3, 4). Li kerem ermanoetike snaʼojik ti jaʼ jech chil svokolike, pe muʼyuk bu chiʼik. Toj kʼux ta alel ti chpakʼtaatik yuʼun ajvalil ta jmilvanej li jchʼunolajeletike, ti smulik la ta alel une jaʼ ti mu skʼan stikʼ sbaik ta politikae.
Ta 1944 kʼalal jaʼo li Xchibal Mukʼta Pas Kʼop ta spʼejel Balumile, muʼyuk bu jpas li servicio militar tskʼanike, jaʼ yuʼun li och chib jabil xchiʼuk oʼlol ta chukel ta Lewisburg, ta Pensilvania (Estados Unidos). Akʼo mi mas toj tsots yiloj svokolik li ermanoetik ta Coreae, jnaʼoj lek kʼu to yelan chil svokol li keremetike. Ep ti xpatet yoʼontonik kʼalal chaʼiik ti jaʼ jech laj kil jvokolkutik ek li misionerounkutik kʼalal mu toʼox chi kʼotkutik ta Coreae (Isa. 2:4).
La jnuptankutik yan vokolil
Li misionerounkutike laj kil jvokolkutik ta skoj politika ek li ta 1977.Jlom j-abteletik yuʼun ajvalile yalojik mi voʼon ta jkojkutik ti mu skʼan x-ochik ta soltaroil li jcoreano keremetike. Jaʼ yuʼun la snop ajvalil ti mu xa xuʼ xi chaʼochkutik mi oy kʼusi lokʼ jpaskutik li ta lum taje. Ti vaʼ yelan mantal taje lik ta 1977 kʼalal ta 1987, jaʼ yuʼun muʼyuk bu xi bat ta jnakutik ti kʼu sjalil taje.
Ep ta velta la jtsob jbakutik xchiʼuk li yajkʼopojeltak ajvalil sventa chkalbekutik ti muʼyuk ta jtikʼ jbakutik ta politika ta skoj ti yajtsʼaklomunkutik Cristoe. Ta mas tsʼakal une, laj yaʼibeik smelolal ti muʼyuk bu chkakʼ jbakutik ta sibtasele, vaʼun la xchʼayik li mantal kʼalal lokʼ lajuneb jabile. Jlom misioneroetike lokʼik batel ta skoj chamel li ta lum taje o ta skoj yan kʼusitik, pe te li komkutik jayvoʼuk xchiʼuk xi muyubajkutik ti jech la jpaskutike.
Li ta sjabilaltik echʼel 1985 li jbabeetik ta organisasion kuʼunkutik ti ojtikinbilik ta stojolal ajvalile —ti te kapal jkʼoplal eke— la saʼik jmulkutik, laj yalik ti ta la jchanubtaskutik li jcoreano keremetik sventa mu x-ochik li ta soltaroile, jaʼ yuʼun la stakunkutik ta ikʼel sventa oy ep kʼusitik tsjakʼbunkutik li ajvalile. Ta 22 yuʼun enero ta 1987, laj yal jchapanvanejetik ti jecheʼ tsaʼik jmulkutike, jaʼ jech laj kalkutik lek li kʼusi muʼyuk lek aʼibil smelolale.
Chakʼbe bendision Dios li kabtelkutike
Yantik x-epaj batel jujun jabil li kontrainel ta sventa kabtelkutik ta Corea ta skoj ti muʼyuk ta jtikʼ jbakutik ta politikae. Mu xa toj kʼunuk chkaʼikutik ta saʼel ti bu ch-echʼ kuʼuntik li mukʼta tsobajeletike. Jaʼ yuʼun la jvaʼankutik jpʼej Salon sventa Mukʼta Tsobajeletik ta Pusan, ti jaʼ baʼyel laj yichʼ pasel ta Orientee. La jta jun jmoton, jaʼ ti voʼon laj ketʼes li mantal ta sventa yakʼel ta stojolal Jeova li salon taje, ti kʼot ta pasel ta 5 yuʼun abril ta 1976 ti ay 1,300 ermanoetike.
Leʼ toʼox tal ta 1950 ta smilal noʼox soltaroetik ti likemik ta Estados Unidos ti laj yichʼik takel tal ta Coreae, ep liʼ laj yojtikin echʼel li mantale, vaʼun laj yichʼik voʼ ta Estados Unidos kʼalal sutik batele. Nopajtik noʼox tstakik tal karta, vaʼun xi muyubajkutik noʼox ta skoj ti jun koʼonton chkaʼikutik ti la jkoltakutik ta mantale.
Kʼux ta alel, pe li ta 26 yuʼun septiembre ta 2006 cham li Lize, li jkʼanben chiʼile. Ta jnaʼ tajek. Ta sjunul yoʼonton la spas li yabtel xchiʼuk muʼyuk bu xlubtsaj ti 51 jabil tun liʼe. Mi jaʼuk bu laj yakʼ ta aʼyel jsetʼuk ti tskʼan chi sutkutik echʼel ta Estados Unidos, ¡akʼo mi mu toʼox skʼan xtal un!
Li avie liʼ chi tun ta Betel ta Coreae, jun bikʼit utsʼ-alalil ti kʼotem xa ta 250 ermanoetike. Jtaoj jun jmoton xtok, yuʼun chi tun xchiʼuk vakvoʼ ermanoetik ta Komite ta Betel ti jaʼ tskʼel li abtelal ta lum liʼe.
Toj povre toʼox li Corea kʼalal li vulkutike, pe avie jaʼ li jun lum ti toj jkʼulej ta spʼejel Balumile. Oy mas ta 95,000 yajrextikotak Jeova, xchiʼuk jutuk van mu 40% ti yakal chtunik ta prekursor regular o auksiliare. Taje jaʼ yan srasonal sventa koliyal chkalbe Dios ti yakʼoj chi tun li ta lum liʼe xchiʼuk ti chkil ch-epaj xchijtake.
[Lokʼol ta pajina 24]
Li vulkutik ta Corea xchiʼuk yan misioneroetik
[Lokʼol ta pajina 24]
Yakal ta jcholkutik mantal ta Pusan
[Lokʼol ta pajina 25]
Xchiʼuk li ermano Franz ta tsʼak ti bu mu xuʼ x-och soltaroetik ta 1971
[Lokʼol ta pajina 26]
Jchiʼuk Liz kʼalal jutuk xaʼox skʼan xchame
[Lokʼol ta pajina 26]
Jaʼ li Betel ta Corea ti bu chi tun avie