«¡Kʼelo avilik!, oy epal krixchanoetik»

1. ¿Kʼusi tsots yakal tsnuptan jtakbol Juan li ta sjabilaltik 95?

JAʼO tsots tajek kʼusi yakal tsnuptan jtakbol Juan li ta sjabilaltik 95: mol xa ox tajek, te tikʼil ta chukel ta Patmos ti jaʼ jun lum joyol ta nabe xchiʼuk xuʼ van stuk xa kuxul ta skotol li jtakboletike (Apok. 1:9). Snaʼoj lek ti yakal tsloʼla ermanoetik li jvalopatinej mantaletike xchiʼuk ti yakal chchʼakik li tsobobbailetike. Ta kʼelele, smelol xa te stsaketik li melel yajtsʼaklomtak Kristoe (Jud. 4; Apok. 2:15, 20; 3:1, 17).

2. ¿Kʼusi toj labal sba akʼbat yil yuʼun Dios li Juan jech kʼuchaʼal chal li Apokalipsis 7:9 kʼalal ta 14? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

² Akʼo mi ep kʼusitik yakal tsnuptan li Juane, oy kʼusi labal sba akʼbat yil yuʼun Dios li vaʼ orae. Laj yil ta xvayich ti te vaʼajtik chanvoʼ anjeletik ti laj yichʼik albel ti akʼo spajesik li ikʼ ta sventa li mukʼta tsatsal vokolile, vaʼun ti jaʼ to tskoltaik talel mi laj xa ox yichʼ seyoalik li jtsop mosoiletike (Apok. 7:1-3). Li vaʼ jtsop mosoiletike jaʼik li 144 mil ti ch-ajvalilajik xchiʼuk Jesus ta vinajele (Luk. 12:32; Apok. 7:4). Pe li Juane laj to yil yan jtsop krixchanoetik ti mu xa noʼox albajuk yepale, xi laj yale: «¡Kʼelo avilik!». Xuʼ van chʼayal to kʼot yoʼonton ta sventa li kʼusi laj yile. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun laj yil «epal krixchanoetik ti muʼyuk buchʼu xchap yuʼune, likemik tal ta skotol lumetik, nitilulaletik, jteklumetik, ta jeltos kʼopetik ti te vaʼajtik ta yeloval li chotlebal sventa ajvalilale xchiʼuk li ta yeloval Chʼiom Chije» (kʼelo Apokalipsis 7:9-14). Xmuyubaj van tajek Juan kʼalal laj yakʼ venta ti xuʼ xichʼik ta mukʼ Jeova ta smilal noʼox krixchanoetik li ta jelavele.

3. 1) ¿Kʼu yuʼun tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik li kʼusi laj yil Juane? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

³ Tsatsubtasbat tajek xchʼunel yoʼonton Juan li kʼusi akʼbat yil yuʼun Diose. Pe mas to tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik li voʼotike, yuʼun yakal xa chkʼot ta pasel li kʼusi laj yile. ¿Kʼuxi jnaʼojtik? Kiloj ta jsat jtuktik kʼu yelan xcholet ch-ochik talel ta steklumal Jeova ta smiyonal noʼox krixchanoetik ti xuʼ kuxul xkomik li ta mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk ti xuʼ staik li kuxlejal sbatel osile. Leʼ xa mas ta 80 jabile, li Jeovae laj yakʼbe snaʼ steklumal buchʼutik skʼoplal li epal krixchanoetike. Jaʼ ta jchanbetik batel skʼoplal li ta xchanobil liʼe. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼu yepal li krixchanoetik laj yil Juane xchiʼuk ti butik likemik talele. Li kʼusi ta jchantike jaʼ tstsatsubtasbe xchʼunel yoʼonton li buchʼutik te skʼoplalik li ta epal krixchanoetik ti xmuyubajik noʼoxe.

¿BU CHNAKIIK LI EPAL KRIXCHANOETIKE?

4. 1) ¿Kʼusi mu xaʼibeik smelolal li relijionetik ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe? 2) ¿Kʼusi lik xchʼunik li Jchanolajeletik ta Vivlia ta sjabilaltik 1800?

⁴ Li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe mu jechuk chchanubtasvanik kʼuchaʼal chal Vivlia ti liʼ chkuxiik sbatel osil ta balumil li krixchanoetik ti chchʼunik mantale (2 Kor. 4:3, 4). Li avi eke, jutuk mu skotoluk li relijionetik ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe chchanubtasvanik ti chbatik la ta vinajel li lekil krixchanoetik kʼalal chchamike. Pe li ta sjabilaltik 1800, jelel xa ox kʼusi xchʼunojik li uni jtsop ermanoetik ti chchanik Vivliae xchiʼuk ti tspukik batel li revista Li Jkʼel osil ta toyole. Yuʼun laj yaʼibeik smelolal ti tspas ta paraiso spʼejel balumil li Jeovae xchiʼuk ti ta smiyonal noʼox krixchanoetik chkuxiik liʼ ta balumile, maʼuk ti chbatik ta vinajele. Akʼo mi snaʼojik xa ox taje, jalij to batel sventa xaʼibeik smelolal buchʼutik skʼoplal li krixchanoetik ti chchʼunik mantale (Mat. 6:10).

5. ¿Kʼusi toʼox xchʼunojik li Jchanolajeletik ta Vivlia ta sventa li 144 mile?

⁵ Oy to kʼusi yan laj yaʼibeik smelolal li Jchanolajeletik ta Vivliae: jaʼ ti chal Skʼop Dios ti oy buchʼutik chichʼik «manel lokʼel ta [balumil]» sventa jmoj x-ajvalilajik ta vinajel xchiʼuk li Jesuse (Apok. 14:3). ¿Buchʼutik van skʼoplal taje? Snaʼojik ti jaʼ skʼoplal li baxbol ermanoetik ti tukʼ tunik ta stojolal Dios ti kʼu sjalil kuxiik liʼ ta balumile xchiʼuk ti 144 mil yepalike. Pe ¿buchʼutik van skʼoplal li epal krixchanoetike?

6. ¿Kʼusi toʼox xchʼunojik li Jchanolajeletik ta Vivlia ta sventa li epal krixchanoetike?

⁶ Li «epal krixchanoetik» laj yil Juane «te vaʼajtik ta yeloval li chotlebal sventa ajvalilale xchiʼuk li ta yeloval Chʼiom Chije» (Apok. 7:9). Li Jchanolajeletik ta Vivliae laj yaʼibeik smelolal ti te chkuxiik ta vinajel ek li epal krixchanoetik ta skoj li kʼusi chal li tekstoe, jaʼ xkaltik, ti jmoj chbatik ta vinajel xchiʼuk li 144 mile. ¿Mi oy van kʼusi jelelik-o mi chbat xchaʼvokʼalik ta vinajele? Li Jchanolajeletik ta Vivliae la snopik ti jaʼ la skʼoplal epal krixchanoetik li yajtsʼaklomtak Kristo ti muʼyuk lek la xchʼunbeik smantal Dios kʼalal liʼ toʼox oyik ta balumile. Xuʼ van lek jutuk stalelalik, pe oy van buchʼutik muʼyuk xlokʼik talel li ta relijion ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe. Ta jpʼelchaʼpʼel noʼoxe, jaʼ ti muʼyuk mas skʼanojik Dios li krixchanoetik taje, vaʼun mu staik-o ti jmoj x-ajvalilajik xchiʼuk li Jesuse. Jaʼ yuʼun, muʼyuk chchotiik li ta chotlebal sventa Ajvalilale akʼo mi chbatik onoʼox ta vinajel, jaʼ noʼox te chvaʼiik ta yeloval li chotlebal sventa Ajvalilale.

7. 1) Li Jchanolajeletik ta Vivliae, ¿buchʼutik la chalik ti liʼ chkuxiik ta balumil kʼalal yakal li Jmil Jabile? 2) ¿Kʼusi toʼox xchʼunojik li Jchanolajeletik ta Vivlia ti xuʼ staik li viniketik ti tukʼ laj yakʼ sbaik ta voʼnee?

⁷ Pe ¿buchʼutik liʼ chkom nakiikuk ta balumile? Li Jchanolajeletik ta Vivliae chalik ti kʼalal batemik xa ox ta vinajel li 144 mil xchiʼuk li epal krixchanoetike, ta smiyonal noʼox krixchanoetik xuʼ xkuxiik liʼ ta balumile xchiʼuk ti tskʼupinik li kʼusitik lekik chkʼot ta pasel li ta Ajvalilal ta Jmil Jabil yuʼun Kristoe. Jech xtok, li stukike chalik ti jaʼ to te chichʼik chanubtasel ta Vivlia li krixchanoetik kʼalal yakal li Jmil Jabile, yuʼun muʼyuk toʼox chtunik ta stojolal Jeova kʼalal skʼan toʼox xlik li Ajvalilal ta Jmil Jabile. Vaʼun, tstaik kuxlejal sbatel osil li buchʼutik chchʼunbeik smantal Diose, yan li jtoybaetike chichʼik lajesel. Maʼuk noʼox, yuʼun xchʼunojik ti xuʼ van oy buchʼutik chbatik ta vinajel kʼalal mi tsuts li Jmil Jabile. ¿Buchʼutik van? Jaʼik la li buchʼutik la spasik mantal li ta Jmil Jabile xchiʼuk li viniketik ti chamik kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe, pe ti tukʼ laj yakʼ sbaike (Sal. 45:16).

8. ¿Kʼusitik toʼox xchʼunojik li Jchanolajeletik ta Vivliae?

⁸ Li Jchanolajeletik ta Vivliae xchʼunojik toʼox ti oy oxchop krixchanoetike: 1) li 144 mil ti jmoj ch-ajvalilajik ta vinajel xchiʼuk Jesuse; 2) li epal krixchanoetik ti jaʼik ermanoetik ti mu masuk tukʼ laj yakʼ sbaike xchiʼuk ti te noʼox chvaʼiik ta yeloval li chotlebal sventa Ajvalilale xchiʼuk li ta yeloval Chʼiom Chij te ta vinajele xchiʼuk 3) li epal miyon krixchanoetik ti liʼ chkuxiik ta balumil ti jaʼ to chichʼik chanubtasel ta Vivlia li ta Ajvalilal ta Jmil Jabil yuʼun Kristoe.b Pe li Jeovae la sjambe smelolal ta mas tsʼakal li kʼusi toʼox xchʼunojik li yajtuneltake (Prov. 4:18).

LAJ YICHʼ AʼIBEL LEK SMELOLAL

9. 1) ¿Kʼuxi ti te chvaʼiik ta yeloval chotlebal sventa Ajvalilal xchiʼuk ta yeloval Chʼiom Chij li epal krixchanoetike? 2) ¿Kʼu yuʼun oy lek srasonal li kʼusi laj yichʼ jambel smelolal ta Apokalipsis 7:9?

⁹ Li ta 1935, li stestigotak Jeovae jaʼ to laj yaʼibeik lek smelolal buchʼutik skʼoplal li epal krixchanoetik laj yil jtakbol Juane. Laj yakʼik venta ti mu persauk xbatik ta vinajel li epal krixchanoetik sventa te xvaʼiik «ta yeloval li chotlebal sventa ajvalilale xchiʼuk li ta yeloval Chʼiom Chije», yuʼun jaʼ jun lokʼolkʼop li kʼusi chal li tekstoe. ¿Kʼuxi xuʼ te chvaʼiik ta yeloval chotlebal li epal krixchanoetik akʼo mi liʼ oyik ta balumile? Jaʼ mi chchʼunik ti stuk noʼox Ajvalil ta vinajel balumil li Jeovae xchiʼuk mi chchʼunbeik smantale (Is. 66:1). Pe ¿kʼuxi ti te chvaʼiik «li ta yeloval Chʼiom Chije»? Jaʼ mi chakʼ xchʼunel yoʼontonik li ta pojelal laj yakʼ Jesuse. Li ta Mateo 25:31 xchiʼuk 32, oy kʼusi chalbe skʼoplal ti jaʼtik jech xkoʼolaje. Yuʼun chal ti chichʼik «tsobel tal skotol jteklumetik ta stojolal» Jesus «li ta chotlebal sventa ajvalilal ti jun yutsile», ti te kapal skʼoplalik ek li buchʼutik chopolike. Jnaʼojtik ti liʼ oyik ta balumil li jteklumetik taje, maʼuk ta vinajel. Jaʼ yuʼun, oy lek srasonal li kʼusi laj yichʼ jambel smelolal li ta 1935. Te laj yichʼ alel ti muʼyuk chal Vivlia ti chbatik ta vinajel li epal krixchanoetike, ti uni jtsop noʼox li buchʼutik chbatike: jaʼ noʼox 144 mil ti jmoj ch-ajvalilajik xchiʼuk Jesus ta spʼejel balumile (Apok. 5:10).

10. ¿Kʼu yuʼun skʼan xojtikinbeik smantaltak Jeova li epal krixchanoetik yoʼ to mu xlik li Jmil Jabile?

¹⁰ Leʼ xa onoʼox talel ta 1935, kaʼiojbetik xa onoʼox tal smelolal buchʼu skʼoplal li epal krixchanoetik laj yil Juane ti jaʼik li yajtsʼaklomtak Kristo ti tukʼ yakʼoj sbaik xchiʼuk ti smalaoj chkuxiik sbatel osil liʼ ta balumile. Pe sventa kuxul xkomik li ta mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk ti xkolik «lokʼel ta skotol li kʼusitik albil skʼoplal ti persa chkʼot ta pasele», skʼan xojtikinik lek li smantaltak Jeovae xchiʼuk skʼan xa noʼox xakʼik ta ilel ti tsots xchʼunel yoʼontonik yoʼ to mu xlik li Ajvalilal ta Jmil Jabil yuʼun Kristoe (Luk. 21:34-36).

11. Li junantik Jchanolajeletik ta Vivliae, ¿kʼu yuʼun xchʼunojik toʼox ti oy jayvoʼuk viniketik chbatik ta vinajel kʼalal mi tsuts li Jmil Jabile?

¹¹ ¿Kʼu yuʼun xchʼunojik junantik Jchanolajeletik ta Vivlia ti chbatik ta vinajel jayvoʼuk viniketik kʼalal mi tsuts li Jmil Jabile? Jaʼ ta skoj li kʼusi laj yal li revista La Atalaya ta 15 yuʼun fevrero ta 1913, yuʼun xi laj yakʼ ta aʼiel li revistae: «Mi chbatik ta vinajel li buchʼutik mu masuk tukʼ laj yakʼ sbaike, ¿kʼu yuʼun jaʼ liʼ chkomik ta balumil li viniketik ti tukʼ laj yakʼ sbaik ta voʼnee?». Pe mu onoʼox meleluk li kʼusi xchʼunojike, yuʼun chalik ti chkuxiik ta vinajel li epal krixchanoetike xchiʼuk ti jaʼ skʼoplal epal krixchanoetik li yajtsʼaklomtak Kristo ti mu masuk tukʼ laj yakʼ sbaike.

12, 13. ¿Kʼusi snaʼojik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel xchiʼuk li epal krixchanoetik ta sventa li kʼusi smalaoj tstaike?

¹² Jech kʼuchaʼal laj xa jchantik tale, jaʼ to laj kaʼibetik tal smelolal ta 1935 buchʼutik skʼoplal li epal krixchanoetik laj yil Juane: jaʼik li buchʼutik kuxul chkomik ta Armajedone. «Jaʼ li buchʼutik kuxul chkomik li ta mukʼta tsatsal [vokolil]» liʼ ta balumile xchiʼuk ti xi tsots chalilanike: «Jaʼ chakʼ kolebal li Jdiostike, jaʼ li buchʼu te chotol ta chotlebal sventa ajvalilale» (Apok. 7:10, 14). Jech xtok, li Vivliae chal ti «oy kʼusi mas lek» tstaik li buchʼutik chbatik ta vinajele ti jaʼ mu sta li buchʼutik tukʼ laj yakʼ sbaik ta voʼnee (Evr. 11:40). Jaʼ yuʼun, li kermanotaktike tijbat yoʼontonik sventa xcholbeik mantal krixchanoetik yoʼ xtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti staik li kuxlejal sbatel osil ta balumile.

¹³ Li epal krixchanoetike xmuyubajik tajek ti oy kʼusi lek tstaik ta jelavele. Xaʼibeik xa smelolal ti jaʼ chal stuk Jeova mi chbat ta vinajel junuk yajtunele o mi liʼ chkom ta balumile. Li kʼusi smalaoj tstaik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel xchiʼuk li epal krixchanoetike snaʼojik ti jaʼ ta skoj li slekil yutsil yoʼonton Jeova ti jaʼo laj yakʼ ta ilel kʼalal la stak tal li Xnichʼon sventa spojutike (Rom. 3:24).

LI EPAL KRIXCHANOETIKE

14. Li ta 1935, ¿kʼu yuʼun ep buchʼutik tsjakʼbe sbaik kʼuxi chkʼot ta pasel li albil kʼop ta sventa li epal krixchanoetike?

¹⁴ Akʼo mi laj xa ox yichʼ jambel lek smelolal ta 1935 ta sventa li epal krixchanoetike, oy buchʼutik xi la sjakʼbe sbaik ta tsʼakale: «¿Kʼuxi ch-epaj batel li yajtsʼaklomtak Kristo ti liʼ smalaoj chkuxiik ta balumile?». ¿Kʼu yuʼun ti jech tsjakʼbe sbaike? Xi chal kaʼitik li Ronald Parkin ti kʼajomal toʼox 12 sjabilal kʼalal laj yichʼ jambel smelolal buchʼutik skʼoplal li epal krixchanoetike: «Kʼajomal toʼox oy 56 mil jcholmantaletik ta spʼejel balumil, pe jutuk van mu skotolikuk chbatik ta vinajel. Jech oxal, juteb tajek xvinaj li epal krixchanoetike».

15. ¿Kʼu yelan chʼiem talel li epal krixchanoetike?

¹⁵ Ta mas tsʼakale, laj yichʼ takel batel misioneroetik ta epal lumetik, vaʼun jaʼo te lik epajuk talel li stestigotak Jeovae. Li ta 1968, lik yichʼ tunesel li livro La verdad que lleva a vida eterna sventa xichʼ chanubtasel ta Vivlia li krixchanoetike. Ta skoj ti kʼun tajek kʼu yelan chchapbe smelolal li kʼusi chal Vivliae, ep buchʼutik nopajik ta stojolal Jeova xchiʼuk laj yichʼik voʼ mas ta 500 mil krixchanoetik ta chanib noʼox jabil. Kʼalal mas xa ox jutuk kʼusi spas yuʼun li relijion Katolika ta América Latina xchiʼuk ta yantik lumetike xchiʼuk kʼalal laj yakʼik ti jpas kabteltik yan velta li ta Europa oriental xchiʼuk ta junantik lum li ta Africae, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik laj yichʼik voʼ xtok (Is. 60:22). Li jabiletik echʼem tale, li s-organisasion Jeovae slokʼesoj epal abtejebaletik sventa xojtikinik Vivlia li krixchanoetike. Ta melel, yakal chichʼ tsobel li epal krixchanoetike, yuʼun oyutik xa mas ta vaxakib miyon.

¿BU CHLIKIK TALEL LI EPAL KRIXCHANOETIKE?

16. ¿Bu chlikik talel li epal krixchanoetike?

¹⁶ Li «epal krixchanoetik» laj yil Juane «likemik tal ta skotol lumetik, nitilulaletik, jteklumetik, ta jeltos kʼopetik». Li j-alkʼop Sakarias eke oy xa onoʼox kʼusi yaloj ti xkoʼolajtik kʼuchaʼal laj yil li Juane. Xi la stsʼibae: «Cʼalal me la sta scʼacʼalil leʼe, lajuneb viniquetic ta jujuchop cʼop ta scotol banamil chbat stsacbeic yoc scʼuʼ jun judá vinic, jech chalbeic: ‹Ta xbat jchi’inotcutic ec, yu’un laj ca’icutic ti te oy ta atojolic li Diose›» (Zac. 8:23).

17. ¿Kʼusi yakal chichʼ pasel sventa xichʼ koltael li krixchanoetik ta skotol jteklumetik xchiʼuk ta yantik kʼope?

¹⁷ Jnaʼojtik ti skʼan jcholtik batel ta yantik kʼop li lekil aʼyej sventa xichʼ tsobel skotol li krixchanoetike. Jech oxal, oy xa mas ta 130 jabil ti yakal chichʼ jelubtasel ta yantik kʼop li vunetik ti lokʼem ta Vivliae. Jech xtok, stuk xa noʼox jech ti kʼu yelan chichʼ jelubtasel li vunetike, yuʼun yakal xa chichʼ jelubtasel mas ta 900 kʼopetik. Jamal xvinaj ti maʼuk ta kipal jtuktik li kʼusi ta jpastike, yuʼun jaʼ Jeova yakal tstsob li epal krixchanoetik ta skotol jteklumetike. Ta skoj ti xcholchun noʼox chlokʼ veʼlil ta mantal ta yantik kʼope, jmoj noʼox tsobolik li epal krixchanoetike akʼo mi jelajtik ti bu likemik talele. Li steklumal Jeovae yichʼoj ojtikinel ta skoj ti chcholik mantale xchiʼuk ti skʼanoj sbaik ta jujuntale. Ta melel, ¡tstsatsubtas li xchʼunel koʼontontike! (Mat. 24:14; Juan 13:35).

¿KʼUXI TSKOLTAUTIK LI KʼUSI LAJ YIL JUANE?

18. 1) Jech kʼuchaʼal chal ta Isaías 46:10 xchiʼuk 11, ¿kʼu yuʼun muʼyuk labal sba chkaʼitik kʼu yelan chkʼot ta pasel li albil kʼop ta sventa li epal krixchanoetike? 2) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk chopol chaʼi sbaik li buchʼutik muʼyuk chbatik ta vinajele?

¹⁸ Oy ep srasonaltak kuʼuntik yoʼ xijmuyubaj ta sventa li albil kʼop la jchantik tale. Muʼyuk labal sba chkaʼitik ti kʼu yelan chakʼ kʼotuk ta pasel li Jeovae (kʼelo Isaías 46:10, 11). Li epal krixchanoetike tstojbeik ta vokol Jeova ti oy kʼusi lek smalaojik chtal ta jelavele. Muʼyuk chopol chaʼi sbaik ta skoj ti muʼyuk chtʼujatik ta chʼul espiritu sventa jmojuk x-ajvalilajik xchiʼuk li Jesuse. Li Vivliae chalbe skʼoplal yajtuneltak Dios ti beiltasatik yuʼun li chʼul espiritue, jaʼ noʼoxe, muʼyuk te skʼoplalik li ta 144 mile, jech kʼuchaʼal li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe xchiʼuk li Davide (Mat. 11:11; Ech. 2:34). Yuʼun liʼ chchaʼkuxiik ta balumil xchiʼuk li yan yajtuneltak Dios ta voʼnee, vaʼun jmoj xa chkuxiik xchiʼuk li yan epal krixchanoetike. Xuʼ jmoj xakʼik ta ilel ti tukʼ chakʼ sbaik ta stojolal li Diose xchiʼuk ti chchʼunbeik smantal ta skoj ti jaʼ li Mukʼul Jpasmantale.

19. ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel mi laj kaʼibetik smelolal li kʼusi laj yil Juan ta sventa li epal krixchanoetike?

¹⁹ Muʼyuk bu jech ilbil-o ti stsoboj ta smiyonal noʼox krixchanoetik ta spʼejel balumil li Jeova sventa x-ichʼat ta mukʼe. Mu ventauk mi chijbat ta vinajel o mi liʼ chijkom ta balumile, skʼan jcholbetik mantal skotol krixchanoetik sventa teuk skʼoplalik ek li ta epal krixchanoetike (Juan 10:16). Li Jeovae poʼot xa slikes li mukʼta tsatsal vokolil sventa xakʼbe slajeb li ajvaliletik ta balumile xchiʼuk li relijionetik ti yakʼojbe svokol li krixchanoetike. Skotol li buchʼutik te tsakal skʼoplalik li ta epal krixchanoetike xmuyubajik tajek ta skoj ti tstaik jun mukʼta matanal ti xuʼ xtunik ta stojolal Jeova ta sbatel osil liʼ ta balumile (Apok. 7:14).