Kʼuxi xuʼ jtunestik li foyeto Lekil aʼyejetik yakʼoj Dios
Laj yichʼ pasel sventa chijchaʼvulaʼanvan xchiʼuk jlikestik chanubtasel ta Vivlia
1. ¿Kʼusi foyetoal laj yichʼ akʼel li ta mukʼta tsobajel ti tskoltautik sventa chijchaʼvulaʼanvane xchiʼuk ti xkakʼtik chanubtasel ta Vivliae?
1 Lijmuyubaj tajek kʼalal laj kichʼtik li jun achʼ foyeto ta Mukʼta Tsobajel ta oxib kʼakʼal ti jaʼ sbi «Jchabi li koʼontontike», li achʼ vune jaʼ sventa chijchaʼvulaʼanvan xchiʼuk jlikestik chanubtaseletik ta Vivlia. Li foyeto Lekil aʼyejetik yakʼoj Dios sbie, jaʼ chkom ta xkʼexol li foyeto Tskʼanbutik sbie, ti jtunelik xchiʼuk bikʼitik noʼox li jujun xchanobile. Taje tskoltautik sventa jlikestik chanubtaseletik ta Vivlia ta stiʼ sna li krixchanoetike. Li foyeto Tskʼanbutik sbie, jaʼ toʼox mas chalbe skʼoplal mantaletik sventa yajtsʼaklom Cristo, ti oy vokol ta chʼunel chaʼiik li buchʼu achʼik toe. Yan li achʼ foyeto taje jaʼ mas chalbe skʼoplal li lekil aʼyej yichʼoj tal li Vivliae (Hech. 15:35).
2. ¿Kʼu yuʼun laj yichʼ pasel li foyeto Lekil aʼyejetike?
2 ¿Kʼu yuʼun laj yichʼ pasel li achʼ foyetoe? Oy ep ermanoetik ta spʼejel Balumile ta onoʼox skʼanik junuk vun ti kʼunuk ta aʼibel smelolal sventa xkʼot ta yoʼonton mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti xtijbat yoʼontonik ta xchanel li livro Chchanubtasvane, ti jaʼ ta jtunestik sventa chkakʼtik chanubtasel ta Vivliae. Ep krixchanoetike mu skʼanik chanubtasel kʼalal chilik ti jaʼ jun livroe, pe mi jaʼ jun foyetoe tskʼan chchanik. Jech xtok, jaʼ mas kʼun ta jelubtasel ta epal kʼopetik li jun foyetoe.
3. ¿Kʼusi jelel-o li achʼ foyeto xchiʼuk li yan vunetik ta jtunestik sventa chkakʼtik chanubtasele?
3 Kʼuyelan pasbil. Ti kʼuyelan tsʼibabil jutuk mu skotoluk li vunetik ta jtunestik sventa chkakʼtik chanubtasele xuʼ skʼel stuk li krixchanoetike xchiʼuk xuʼ xaʼibe smelolal ta stukik li chanubtaseletik ta Vivliae. Pe oy kʼusi jelel-o li achʼ foyetoe, yuʼun skʼan oy buchʼu xkoltaat li jun jchanun ta Vivliae. Jaʼ yuʼun, jaʼ lek ti jun o chib parafo xichʼ chanel kʼalal chkakʼtik li foyetoe. Ta skoj ti komik noʼox jujun parafoe xuʼ xichʼ chanel te noʼox ta tiʼ na o ti bu ch-abtej li krixchanoe. Akʼo mi jaʼ mas lek ti jlikestik chanubtasel li ta baʼyel xchanobile, xuʼ onoʼox jlikestik chanubtasel xtok li ta yan xchanobiltake.
4. ¿Kʼuxi chkoltavan li achʼ foyeto sventa ta Vivlia xichʼ kʼelel li kʼusi chkakʼtik ta chanele?
4 Jutuk mu skotoluk li vunetike te noʼox ta parafo chichʼ tabel stakʼobiltak li sjakʼobiltak te yichʼoj tale. Pe li achʼ foyetoe jaʼ te chichʼ tabel jutuk mu skotoluk stakʼobil li ta tekstoetike. Oy ep krixchanoetik ti jaʼ lek chaʼiik ti tskʼelik ta Vivliae, ti jaʼ mu sta mi ta jvuntik noʼox ta jkʼeltike. Jech oxal, junantik noʼox lokʼtabil li tekstoetike. Li kʼusi mas leke jaʼ ti ta Vivlia xichʼ kʼelele. Taje jaʼ chkoltaatik sventa chakʼik venta ti jaʼ likem tal ta stojolal Dios li kʼusi yakal chchanik li buchʼu ta jchanubtastik ta Vivliae (Is. 54:13).
5. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jchapan jbatik lek li ta jujukoj chanubtasel chkakʼtike?
5 Li foyetoe muʼyuk chalbe smelolal skotol li tekstoetike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ tstijbe yoʼonton sventa oy kʼusitik sjakʼ li jchanune xchiʼuk ti jaʼ xalbe smelolal teksto li chanubtasvanej ti lek chaneme. Jech oxal, toj tsots skʼoplal ti jchapan jbatik lek li ta jujukoj chanubtasel chkakʼtike. Pe teuk me ta joltik ti skʼan mu epuk xijkʼopoje. Lek van xkaʼitik xchapbel smelolal li tekstoetike. Pe mas me lek ti jaʼ akʼo yalik kʼusi laj yaʼibeik smelolal li buchʼu ta jchanubtastik ta Vivliae. Kʼalal oy noʼox smelolal xchiʼuk lek nopbil li kʼusitik ta jakʼbetike, xuʼ me jech jkoltatik sventa kʼunkʼun xaʼibeik lek smelolal li tekstoetike (Hech. 17:2).
6. ¿Kʼuxi xuʼ jtunestik foyeto 1) kʼalal ta jcholbetik mantal li buchʼu mu xchʼunik kʼusi chal Vivlia xchiʼuk mu xchʼunik mi oy Diose? 2) kʼalal ta jcholtik mantal ta naetike? 3) kʼalal tukʼ chkalbetik mi tskʼan chchan Vivlia li jun krixchanoe? 4) kʼalal chijchaʼvulaʼanvane?
6 Jech kʼuchaʼal li yan vunetik ta jtunestik sventa chkakʼtik chanubtasele, li achʼ foyeto eke xuʼ xkakʼtik ta cholmantal manchuk mi maʼuk chichʼ akʼel li ta u taje. Ta van jkʼupintik stunesel li foyeto kʼalal tukʼ chkalbetik mi tskʼan chchan Vivlia li jun krixchanoe, sventa xuʼ te noʼox ta stiʼ sna xlik jchantik. Jech xtok, jech kʼuchaʼal laj yichʼ alel ta mukʼta tsobajel ta oxib kʼakʼale «li foyeto liʼe tskoltautik sventa jkʼupintik xchaʼvulaʼanel li krixchanoetike» (kʼelo li rekuadro ta pajina 5 kʼalal ta 7).
7. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik-o chanubtasel ta Vivlia li achʼ foyetoe?
7 Kʼuxi ta tunesel sventa chkakʼtik chanubtasel ta Vivlia. Ta slikebale xuʼ jkʼeltik li sjakʼobil ti bonbil ta ikʼ ti oy snumeroale. Mi laje jkʼeltik li parafo te ta yolone xchiʼuk li tekstoetik oy ta kursivae. Skʼan lekuk nopbil li kʼusitik ta jakʼbetik sventa xaʼibeik lek smelolal li tekstoetike. Kʼalal muʼyuk toʼox jelavemutik ta yan parafoe, jakʼbetik yan velta li sjakʼobil ti bonbil ta ikʼe, taje jaʼ sventa xkiltik mi laj yaʼibe lek smelolal. Kʼalal jaʼtik to sba velta ta jvulaʼantike jaʼ van mas lek ti jun noʼox sjakʼobil jchantike. Kʼalal oy xaʼox jayibuk velta ta jchantike xuʼ van mas xa jal chijchanunaj xchiʼuk ti stsuts xa sjunul li xchanobile.
8. ¿Kʼusi skʼan teuk ta joltik kʼalal ta jkʼeltik junuk tekstoe xchiʼuk kʼu yuʼun?
8 Li tekstoetik ti «kʼelo» xie jaʼ chakʼbe stakʼobil li sjakʼobiltak ti bonbil ta ikʼe. Kʼalal ta jkʼeltik junuk tekstoe mu xkaltik «xi la stsʼiba li jtakbol Pabloe» o «kʼelo avil li albilkʼop laj yal Jeremiase». Mi jech laj kalbetik li yajval nae, xuʼ snop ti jaʼ noʼox skʼop junuk krixchano chkalbetike. Jaʼ mas lek ti xi xkalbetike: «Xi chal li Skʼop Diose» o «kʼelo avil li kʼusi yaloj xa onoʼox li Vivliae».
9. ¿Mi skʼan van kʼelel skotol li tekstoetik ti yichʼoj tal ta parafoetike?
9 ¿Mi skʼan van kʼelel skotol li tekstoetike o mi jaʼ noʼox van li bu «kʼelo» xie? Jaʼ ti kʼusi mas chtun yuʼun chavil li jujun jchanune. Li tekstoetik te taleme maʼuk noʼox chakʼ ta ilel ti jaʼ lokʼem ta Vivlia li kʼusi te tsʼibabile, yuʼun oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ ta chanel li jujun teksto taje. Pe mi mu xokob lek li jchanune, mi muʼyuk mas ta yoʼonton li kʼusi chavalbe skʼoplale o ti mu xkʼel yuʼun lek vune, xuʼ van jaʼ mas lek ti jaʼ noʼox xichʼ kʼelel li tekstoetik ti bu «kʼelo» xie.
10. ¿Bakʼin xuʼ xlik jchantik li livro Chchanubtasvane?
10 Bakʼin xuʼ xlik jchantik li livro Chchanubtasvane. Kʼalal nopajtik xa noʼox chachanunajike xuʼ van jaʼo xlik achanik li livro Chchanubtasvane o xuʼ baʼyel xatsutsesik xchanel li foyetoe. Li jcholmantaletike jaʼ tskʼelik bakʼin xuʼ sjelik li kʼusi vunal chchanike. Pe mi la snopik ti chchanik li livro Chchanubtasvane, ¿mi persa van tslikesik li ta baʼyel kapituloe? Ta skoj ti jelel xkuxlejal jujun jchanune muʼyuk chichʼ alel kʼusi chichʼ pasel. Akʼo mi jech, sventa stabe sbalile jaʼ lek ti xachaʼkʼelik ta livro Chchanubtasvan ta jujun li mantaletike xchiʼuk sventa xajambeik lek smelolal li kʼusi laj xa achanik ta foyetoe.
11. ¿Kʼu yuʼun skʼan jtunestik lek li achʼ foyetoe?
11 Li balumil avie noj ta aʼyejetik ti chakʼ at-oʼontone, yan li voʼotike oy ta jbatik yalel batel lekil aʼyej ti stuk xa noʼox jeche: ti ch-ajvalilaj xa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti poʼot xa xichʼ talel jun lekil balumile (Mat. 24:14; 2 Ped. 3:13). Ta melel, li buchʼutik chchikintaike jech van chalik kʼuchaʼal laj yakʼ ta naʼel Dios liʼe: «Toj cʼupil noʼox sba yacan chanovic batel ta vitsetic li bochʼotic yichʼojic batel lequil aʼyeje, ti chalic oy jun oʼntonale, ti chalic cʼusi jaʼ sventa jlequilaltique, ti chalic oy xa coltaele xchiʼuc ti jech chalbeic li Sione: “Li Dios avuʼune, jaʼ mero mucʼul Ajvalil”» (Is. 52:7). Jaʼ yuʼun, jtunestik li achʼ foyeto sventa xkalbetik lekil aʼyejetik yakʼoj Dios li buchʼutik chaʼiik takitiʼil ta mantale.
[Rekuadro ta pajina 7]
Kʼalal ta jtunestik ti bu mu xchʼunik ta sventa Dios xchiʼuk Vivliae
● Kakʼojtik venta ti oy bakʼintik li krixchanoetike mu skʼan xchikintaik kʼalal chkalbetik skʼoplal Dios xchiʼuk Vivliae. Mi jeche xuʼ van xkalbetik skʼoplal li kʼusi vokol chaʼi ta slumalike, ti skʼan oyuk lekil ajvalile, ti bu ta tael lekil tojobtasel ta sventa li utsʼ alalile xchiʼuk ti kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta jelavele. Kʼalal oy xaʼox jayibuk velta lijloʼilaj xchiʼuke, ti laj xa kakʼbetik yil ti oy ta melel li Dios xtoke xchiʼuk ti xuʼ xichʼ chʼunel li kʼusi chal Vivliae, xuʼ xa xkakʼbetik yil li achʼ foyeto Lekil aʼyejetike.
[Rekuadro ta pajina 8]
Kʼalal ta jtunestik ta naetike
● «Ep buchʼutik tsjakʼbe sbaik kʼusi van tspas Dios ta sventa li krixchanoetike, pe chkakʼbot avil kʼuxi ta tael, yuʼun kʼun ta nabel li stakʼobile. ¿Mi oy van ta yoʼonton tslajesbe skʼoplal vokolil xanaʼ li Diose? [Akʼo stakʼ.] Li jun foyeto liʼe chakʼ ta ilel ta Vivlia li stakʼobil taje. [Akʼbo li foyetoe, vaʼun kʼelbo li baʼyel parafo ta xchanobil 1 xchiʼuk kʼelo Jeremías 29:11.] Jech kʼuchaʼal chal liʼe, ¿mi mu jechuk ti oy ta yoʼonton Dios ti lek xbat jkuxlejaltike? [Akʼo stakʼ.] Xuʼ xkiktabot li foyetoe, vaʼun mi lital ta yan veltae xuʼ jkʼeltik li xchibal parafo ti jaʼ chalbe skʼoplal kʼuxi tslajes Dios li kʼusitik chakʼ vokolile.» Mi xokol to li krixchanoe xuʼ xakʼelik li xchibal parafo xchiʼuk yoxibal li tekstoetik te yichʼoj tale. Albo ti chasut yan velta sventa chachanik li yan sjakʼobile.
● «Ep buchʼutik tspasik orasion, mas to kʼalal oy svokolike. ¿Mi oy xapas orasion ek? [Akʼo stakʼ.] ¿Mi ta van xaʼi skotol orasionetik li Dios xanaʼe o mi oy van jlom ti mu lekuk chile? [Akʼo stakʼ.] Kichʼoj tal jun foyeto ti chakʼ kiltik stakʼobil ta Vivlia li kʼusi chichʼ jakʼel taje. [Akʼbo li foyetoe, vaʼun chanik li baʼyel parafo ta xchanobil 12 xchiʼuk li tekstoetik ti bu «kʼelo» xie.] Ti chalbutik Dios ti xuʼ xijnopaj ta stojolale xijmuyubaj yuʼun; pe baʼyel skʼan xkojtikintik lek sventa jkʼupintik taje. [Saʼo li xchanobil 2, vaʼun akʼbo yil li yuni bitak ti bonbil ta ikʼe.] Mi chakʼane xuʼ xkiktabot li foyetoe xchiʼuk xuʼ xital ta yan velta sventa jtabetik stakʼobil ta Vivlia li sjakʼobiltak ti tsotsik skʼoplale.»
● «Ta jvulaʼankutik li krixchanoetike, yuʼun jnaʼojkutik ti tskʼan tsnaʼik li kʼusi chkʼot ta pasel ta jelavele. ¿Mi ta van xlekub batel xanaʼ li jkuxlejaltike? [Akʼo stakʼ.] ¿Mi anaʼoj ti oy lekil aʼyej ta Vivlia ti tspat koʼontontike? Kʼelo avil jlom li kʼusitik chakʼbe stakʼobil li Vivliae.» Akʼbo li foyetoe xchiʼuk albo ti akʼo stʼuj junuk sjakʼobil ti mas oy ta yoʼonton li ta slajeb pajinae. Vaʼun saʼo li bu la stʼuje xchiʼuk akʼbo yil kʼuxi ta chanel. Albo ti chasut yan velta sventa chachanik yan sjakʼobil li ta xchanobil bu la stʼuje.
[Rekuadro ta pajina 9]
Kʼalal tukʼ chkalbetik mi tskʼan chchan Vivlia li jun krixchanoe
● «Yakal chivulaʼajkutik sventa chkakʼkutik ta ilel yan kʼuxi xuʼ xichʼ chanel li Vivliae. Li jun foyeto liʼe yichʼoj 15 xchanobiltak ti chakʼ kiltik ta Vivlia stakʼobil li sjakʼobiltak ti tsotsik skʼoplal kʼuchaʼal liʼe. [Akʼbo yil li pajina 1 ta foyetoe xchiʼuk li ta slajeb pajinae.] ¿Mi oy avakʼoj persa yaʼibel smelolal kʼusi chal li Vivliae? [Akʼo stakʼ.] Chkakʼ avil ti kʼun ta chanel li jujun xchanobile. [Saʼo li xchanobil 3 xchiʼuk chanik li baʼyel parafo ta yoxibal sjakʼobile. Vaʼun kʼelo Apocalipsis 21:4, 5. Mi xuʼ chavile kʼelik li parafo xtale xchiʼuk li tekstoetik ti bu «kʼelo» xie.] Xuʼ xkiktabot li foyeto mi chakʼane. ¿Kʼu yelan chavil ti jchantik junuk velta ta xemanae? Mi lek laj avile xuʼ xachan-o batel. Ta yan veltae xuʼ jkʼeltik li baʼyel xchanobil ti jaʼ noʼox jun pajina yichʼoje.»
[Rekuadro ta pajina 9]
Kʼalal chijchaʼvulaʼanvane
● «Lek tajek chkaʼi ti la jtaot yan veltae. Kichʼoj tal jun foyeto ti ta Vivlia tstakʼ li sjakʼobiltak ti tsotsik skʼoplale. [Akʼbo li foyetoe xchiʼuk albo ti akʼo skʼel li slajeb pajinae.] ¿Bu junukal ti mas oy ta avoʼonton yilele? [Akʼo stakʼ xchiʼuk saʼo li bu junukal xchanobil la stʼuje.] Chkakʼ avil kʼuxi tskoltautik li foyeto sventa jtabetik stakʼobil ta Vivlia li sjakʼobil taje.» Chanik chibuk parafo sventa xil kʼuxi ta chanel li foyetoe xchiʼuk kʼelik li tekstoetik ti bu «kʼelo» xie. Toj kʼun ti kʼuxi xuʼ jlikestik junuk chanubtasel ta Vivliae. Kʼalal avakʼojbe xaʼox li foyetoe, albo ti chasut yan veltae. Mi tsuts sjunul li xchanobile xuʼ stʼuj yan xchanobil sventa xachanik o xuʼ xlik achanik li ta baʼyel xchanobile.