¿Kʼusi jaʼ li Vivliae?
Li kʼusi chal Vivliae
Li Vivliae yichʼoj 66 chʼul livroetik ti jalij stsʼibael te van 1,600 jabiluke. Li ta Vivliae yichʼoj aʼyejetik yuʼun Dios, jaʼ yuʼun chichʼ biiltasel «ti jaʼ skʼop Diose» (1 Tesalonisenses 2:13).
Li ta mantal liʼe, ta jkʼeltik:
Skʼoplal Vivlia
¿Buchʼu la stsʼiba li Vivliae? Jaʼ yuʼun Dios li Vivliae, pe la stunes te van 40 viniketik sventa stsʼibaike, junantike jaʼ Moises, ajvalil David, Mateo, Markos, Lukas xchiʼuk Juan.a Li Diose la stikʼbe ta snopben krixchanoetik li kʼusi la stsʼibaike (2 Timoteo 3:16).
Kalbetik junuk skʼelobil. Nopo avaʼi ti oy jun yajval abtel ti chalbe yajsekretario ti oyuk kʼusi stsʼibabate. Akʼo mi jaʼ tstsʼiba li sekretario, ¿buchʼu yuʼun li aʼyeje? Jaʼ li yajval abtele. Jaʼ jech ek li Vivliae akʼo mi la stunes viniketik li Dios sventa stsʼiba li kʼusi oy ta yoʼontone, ti melel xkaltike, jaʼ yuʼun.
¿Kʼusi skʼan xal li jpʼel kʼop Vivliae? Li Vivliae te likem tal ta jpʼel kʼop griego biblía ti jaʼ skʼan xal «bikʼtal livroetik». Ta mas tsʼakale, li jpʼel kʼop ta griego taje jaʼ xa laj yichʼ tunesel sventa xichʼ albel skʼoplal li bikʼtal livroetik ta Vivliae.
¿Bakʼin laj yichʼ tsʼibael li Vivliae? Lik yichʼ tsʼibael ta 1513 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, te van jalij 1,600 jabiluk xchiʼuk ti tsuts te van ta sjabilal 98 kʼalal talem xa ox Jesuse.
¿Bu oy li orijinal tsʼibetik ta Vivliae? Mu jnaʼtik lek, yuʼun chʼabal xa kʼejbil. Li jtsʼibajometik ta Vivliae jaʼ la stunesik li papiro xchiʼuk pergamino ti oy noʼox bu ta taele. Li kʼusi vokole jaʼ ti chlaj noʼoxe, pe akʼo mi jech, ta epal sigloetike oy jtsʼibajometik ti lek chanemike ep ta velta la sjelubtasik, jaʼ jech lek kʼejbil-o tal li kʼusitik chalbe skʼoplal li Vivliae.
¿Kʼusi jaʼ li Pokoʼ xchiʼuk Achʼ Testamentoe? Li Pokoʼ Testamentoe jaʼ li jtuchʼ ta Vivlia ti laj yichʼ tsʼibael ta ebreo kʼopeb xchiʼuk chichʼ albel sbi Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop. Chichʼ albel Achʼ Testamento li yan jvokʼ ti laj yichʼ tsʼibael ta griegoe ti ojtikinbil xtok kʼuchaʼal Tsʼibetik ta Griego Kʼop, li vaʼ chaʼtuchʼ taje jaʼ spoklijil li Vivliae: li Chʼul Tsʼibetike.c
¿Kʼusitik yichʼoj li Vivliae? Chalbe skʼoplal sloʼil xkuxlejal krixchanoetik, mantaletik, albil kʼopetik, nichimal kʼopetik, tojobtaseletik, kʼejojetik xchiʼuk kartaetik. Kʼelo li: «Slistail li livroetik ta Vivliae».
¿Kʼusi chalbe skʼoplal li Vivliae?
Li ta baʼyeltik pajinae, ta jpʼel chaʼpʼel noʼox chalbutik kʼuxi la spas vinajel xchiʼuk balumil li Dios ti skotol xuʼ yuʼune, jech xtok li Diose chalbutik ti jaʼ Jeova sbie xchiʼuk tstij koʼontontik ti akʼo xkojtikintike (Salmo 83:18).
Li ta Vivliae chakʼ ta ilel epal jutbil kʼopetik ti yichʼoj alel ta stojolal li Diose xchiʼuk chakʼ ta ilel kʼuxi chchʼultajes li sbie.
Jech xtok, chakʼ ta ilel kʼusi oy ta yoʼonton Dios ta stojolal li krixchanoetike xchiʼuk li balumile. Xchiʼuk chal kʼusi tspas Dios ta jelavel sventa slajes skotol li kʼusi chkil-o jvokoltike.
Li ta Vivliae yichʼoj lekil tojobtaseletik sventa jkuxlejaltik. Jkʼeltik batel.
Kʼuxi xuʼ lekuk xkil jbatik xchiʼuk li yantike. «Skotol li kʼusitik chakʼan akʼo spasboxuk li krixchanoetike skʼan me jech xapasbeik ek» (Mateo 7:12).
Li kʼusi skʼan xale: Jechuk jpasbetik yantik kʼuchaʼal ta jkʼantik pasbel eke.
Mu me jvul tajek koʼontontik. «Mu me xavul avoʼontonik ta sventa li yokʼomale, yuʼun oy kʼusi chakʼ vul oʼonton xtok li ta yokʼomale» (Mateo 6:34).
Li kʼusi skʼan xale: Jaʼuk me jchapantik li kʼusi ta jnuptantik avie, maʼukuk jvul-o tajek koʼontontik li kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta yokʼomale.
Kʼuxi xuʼ xmuyubajik li nupultsʼakaletike. «Ta jujuntaloxuk skʼan me xakʼan avajnilik jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atukike; jech xtok, akʼo me yichʼ lek ta mukʼ smalal li ajnilale» (Efesios 5:33).
Li kʼusi skʼan xale: Tsots skʼoplal ti skʼan sbaik xchiʼuk xichʼ sbaik ta mukʼ sventa xmuyubajikuk noʼox li nupultsʼakaletike.
¿Mi yichʼoj jelel li Vivliae?
Muʼyuk. Yuʼun mi la jkoʼoltastik li voʼneal tsʼibetik xchiʼuk li Vivliaetik oy avie, li buchʼutik lek xchanojbeik skʼoplale laj yalik ti muʼyuk kʼusi yichʼoj jelel jutebuke. Mu labaluk sba chkaʼitik taje. Yuʼun li Diose jaʼ la xchabi sventa mu kʼusi xichʼ jelel jutebuk, yoʼ jech xchanik li krixchanoetike xchiʼuk ti xaʼibeik smelolal li kʼusi chale (Isaias 40:8).d
¿Kʼuchaʼal oy ep Vivliaetik?
Li ta jkʼakʼaliltike, yepal li buchʼutik chchanik li Vivliae mu xaʼibeik smelolal ta skoj ti kʼu toʼox yelan li voʼneal kʼopetik laj yich tunesele. Akʼo mi jech, li Vivliae yichʼoj «lekil aʼyejetik» sventa «skotol lumetik, nitilulaletik, jeltos kʼopetik xchiʼuk ta skotol jteklumetik» (Apokalipsis 14:6). Jaʼ yuʼun, li krixchanoetike chtun yuʼunik junuk Vivlia ti jelubtasbil ta skʼopike. Jaʼ jech xuʼ xchanik xchiʼuk xaʼibeik smelolal li kʼusi chal Diose.
Oy oxtos ti kʼu yelan chichʼ jelubtasel li Vivliae:
Ta jujupʼel kʼop. Jaʼ jech chichʼ jelubtasel ti kʼu yelan cholbil tale.
Jaʼ ti kʼusi chakʼ ta aʼiele. Jaʼ jech chichʼ tunesel kʼopetik ti kʼu yelan chichʼ aʼibel smelolal li teksto ta Vivliae.
Chichʼ chapbel smelolal. Jaʼ jech chichʼ jelubtasel kʼu yelan lek chaʼiik xchanel li krixchanoetike. Akʼo mi jech, kʼalal jech chichʼ jelubtasele xiʼel xjel ti kʼu yelan chichʼ albel smelolal li teksto ta Vivliae.
Li jun lekil Vivliae jelubtasbil ta jujupʼel kʼop xchiʼuk tstunes kʼopetik ti kʼunik ta aʼiele xchiʼuk ti jech chijkʼopoj avie. Koliyal taje lek tukʼ xuʼ xkaʼibetik smelolal li smantal Diose.e
¿Buchʼu laj yal li kʼusi chichʼ tsʼibaele?
Ta skoj ti jaʼ yuʼun Dios li Vivliae, jaʼ laj yal li kʼusitik chichʼ tsʼibaele. Ta slikebale jaʼ la skʼubanbe li jteklum Israel li chʼul mantaletik yuʼun Diose, jaʼ xkaltik, li j˗israeletike skʼan xchabiik li Tsʼibetik ta Ebreo kʼope (Romanos 3:2).
¿Mi chʼabal van tsʼakal li Vivliae?
Tsʼakal. Muʼyuk bu chʼayem mi junuk livro. Junantike chalik ti skʼan teuk tsakal ta Vivlia li voʼneal livroetike.f Akʼo mi jech, oy kʼusitik jelelik-o li ta livroetik yakʼoj ta naʼel Diose (2 Timoteo 1:13). Jaʼ yuʼun, muʼyuk tsvalopatin sba li Vivliae. Pe mu xkoʼolaj li kʼusi chal li voʼneal livroetik jech kʼuchaʼal chal junantik krixchanoetik ti te lokʼem la tal ta Vivliae.g
¿Kʼuxi xuʼ jtatik junuk teksto ta Vivlia?
Slistail li livroetik ta Vivliae
a Mi chakʼan chakʼelbe sjunul li slistail livroetik ta Vivliae, ti buchʼutik la stsʼibaike xchiʼuk bakʼin laj yichʼ tsʼibaele, kʼelo li «Yaʼyejal jujun livro ta Vivlia».
b Oy jtuchʼkantik ta Arameo laj yichʼ tsʼibael li Vivliae ti xkoʼolaj ta ebreo kʼope.
c Ep li buchʼutik chchanik Vivliae jaʼ lek chaʼiik ti xi chalike: «Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop» xchiʼuk «Tsʼibetik ta Griego Kʼop». Jaʼ jech chakʼik ta aʼyel ti muʼyuk lajem skʼoplal li Pokoʼ Testamentoe xchiʼuk ti chʼabal yichʼoj kʼextael li ta Achʼ Testamentoe.
d Kʼelo li mantal «¿Mi oy kʼusi laj yichʼ jelel o tupʼel li ta Vivliae?».
e Epal krixchanoetike tskʼupinik skʼelel li Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumil, yuʼun lek tukʼ jelubtasbil xchiʼuk kʼun ta aʼibel smelolal. Kʼelo li mantal «¿Mi lek tukʼ jelubtasbil li Xchʼul kʼop Dios sventa Achʼ Balumile?».
f Li jtsop livroetike ojtikinbil ti muʼyuk laj yakʼ ta naʼel li Diose (apocrífos). Li ta Encyclopædia Britannica, chal ti «jaʼ li livroetik ti muʼyuk te tsakal skʼoplal li ta Tsʼibetike. Jaʼ xkaltik, ti muʼyuk te li ta slistail livroetik li ta Vivliae».
g Mi chakʼan chanaʼ mase, kʼelo li mantal «¿Mi oy van yan evanjelioetik ti melel kʼusi chal ta sventa Jesuse?».