KOLTAEL SVENTA UTSʼ ALALILETIK | TOTIL MEʼILETIK
¿Kʼu yuʼun skʼan xchanik vun li ololetike? | Sbavokʼal: ¿Ti oyuk kʼusi skʼelike o ti xchanike?
¿Kʼusi van mas lek chaʼiik spasel avalab anichʼnab kʼalal xokolike: skʼelel video o xchanel vun? ¿Bu van junukal ta stʼujik: junuk selular o jlikuk livro?
Ta epal jabiletike, li krixchanoetike muʼyuk chchanik vun ta skoj ti jaʼ toʼox chchʼaybat˗o yoʼontonik li televisione, pe ta tsʼakale jaʼ xa ta skoj li kʼusitik oy ta Internete. Li Jane Healy xi la stsʼiba li ta slivro Endangered Minds (Mentes en peligro) ti lokʼ ta 1990: «Yikʼaluk van ta kʼunkʼun chiktaik xchanel vun li krixchanoetike».
Labal toʼox sba ta aʼiel taje, pe avi ti jelavem xatal 30 jabile, li maestroetik ti te chchanubtasvanik ti bu mas chichʼ tunesel selular, tavleta, komputadorae chalik ti mas xa mu xtojobik xchanel vun li jchanunetik avie.
Li ta mantal liʼe chkalbetik skʼoplal liʼe:
¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xchanik vun li ololetike?
Kʼalal ta jchantik vune, melel xa chkiltik li kʼusi ta jchantike. Li jun olole kʼalal jaʼo yakal chchan junuk loʼile, jaʼ noʼox chchan li kʼusitik chalbe skʼoplal li buchʼu la stsʼibae. Pe skʼan snopbe skʼoplal li kʼusi muʼyuk te chale. Jech kʼuchaʼal, ¿buchʼutik te chalbe skʼoplal? ¿Kʼu yelan li yechʼomal yeike? ¿Bu oyik xchiʼuk kʼu yelan li osile?
Jun meʼil ti Laura sbie xi chale: «Kʼalal ta jkʼeltik pelikulaetik o videoetike, jaʼ ta jkʼeltik li kʼusi tsnopbe skʼoplal yan krixchanoe. Pe mu xkoʼolaj kʼalal ta jchantik jlikuk vune, yuʼun voʼotik yakal ta jnopbetik skʼoplal kʼu yelan kʼot ta pasel li kʼusi ta jchantike».
Li xchanel vune tskolta ololetik sventa xlekub stalelalik. Kʼalal chchan vun jun olole, yakal me chyijub li snopbene. Vaʼun, xuʼ me xchapaj yuʼun li kʼusitik tsnuptane. Kʼalal chchanunaje, skʼan muʼyuk kʼusi chʼaybat˗o yoʼonton, mi jech tspase chkoltaat˗o sventa mas oyuk smalael yuʼun, snaʼuk spajesel sba xchiʼuk ti xaʼibeuk smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaik li yantike.
¿Kʼuxi ti xuʼ xaʼiik ti kʼu yelan chaʼi sbaik li yantike? Junantik buchʼu chchanbeik skʼoplale chalik ti kʼalal kʼun chchan xchiʼuk chaʼibe lek smelolal junuk loʼil junuk olole, xuʼ xaʼibe smelolal kʼu yelan chaʼi sba li buchʼu te chalbe skʼoplale. Taje chkoltaatik˗o sventa xaʼibeik smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaik li krixchanoetike.
Kʼalal chchanik vun li ololetike, chkoltaatik˗o sventa oyuk kʼusi snopbeik skʼoplal. Mi kʼun ta jkʼeltik batel xchiʼuk mi ep ta velta ta jchantike, mas me xuʼ xkaʼibetik smelolal li kʼusi skʼan laj yal li buchʼu la stsʼibae. Kʼalal jech ta jpastike, tskoltautik sventa xvul ta joltik li kʼusi la jchantike xchiʼuk ti jnaʼtik kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltike (1 Timoteo 4:15).
Xi chal jun totil ti Joseph sbie: «Kʼalal chachan jlikuk vune, tskoltaot sventa xanop kʼusi skʼan xal, tskoltaot xtok sventa xavules ta ajol li kʼusi anaʼojbe xa onoʼox skʼoplale xchiʼuk sventa xanopbe skʼoplal kʼusi chakʼ achan. Taje mu jechuk kʼalal chakʼel junuk videoe».
¿Kʼusi chakʼ jchantik?: Melel onoʼox ti jtunelik li videoetik xchiʼuk li kʼusitik ta jkʼeltike, pe li ololetik ti jutuk tajek chchanik vun o ti muʼyuk chchanik jsetʼuke, muʼyuk me kʼusi yakal chchanik.
¿Kʼusi xuʼ xapas sventa xchanik vun li avalab anichʼnabe?
Mas lek mi ta sbikʼtal noʼox chlik yichʼik chanubtasele. Xi chal Chloe ti oy chaʼvoʼ yalabtake: «Ta xa onoʼox jchanbekutik vun kʼalal skʼan toʼox xvokʼike. Toj lek ti jech la jpasilan˗o kutik tale, ta tsʼakale maʼuk xa noʼox tskʼupinik, yuʼun tsots skʼoplal laj yilik».
Beiltasel ta Vivlia: «Ta abikʼtal onoʼox la achan talel li chʼul Tsʼibetik[e]» (2 Timoteo 3:15).
Nopeso abaik ta xchanel vun. Teuk noʼox kajal avuʼunik vunetik sventa staik ta kʼelel li avalab anichʼnabe yoʼ xchanike. Li Tamara ti oy chanvoʼ yalabtake chal li kʼusi xuʼ jpastike, xi chale: «Saʼo livroetik ti kʼupiluk sba chil avalab anichʼnabe xchiʼuk te nopol akʼbo ta stem».
Beiltasel ta Vivlia: «Chanubtaso bu beal skʼan stam batel li kereme; vaʼun muʼyuk chkʼejpʼuj lokʼel ta be akʼo mi mol xa ox» (Proverbios 22:6).
Ta spʼisoluk noʼox xatunesik li Internete. Jun totil ti Daniel sbie, chal ti jaʼ lek ti oyuk junuk mal kʼakʼal ti muʼyuk tstunesik li selular, tavleta, komputadora o yan kʼusitik. Xi chale: «Nopem xkaʼikutik ti muʼyuk ta jkʼelkutik television jkoj ta xemana. Taje jaʼ sventa ta jchankutik vun ta jujuntal o koʼol ta jchankutik».
Beiltasel ta Vivlia: Tsots skʼoplal ti «xanaʼik stʼujel li kʼusi mas tsots skʼoplale» (Filipenses 1:10).
Paso baʼyel voʼote. Xi chal Karina ti oy chaʼvoʼ stsebetike: «Kʼalal chachanbe jlikuk vun li avalab anichʼnabe, akʼbo lek smuil yoʼ kuxul xa xilik. Mi chakʼupin xchanel vune, xuʼ me skʼupin li avalab anichʼnab eke».
Beiltasel ta Vivlia: «Akʼo˗o me ta avoʼonton li skʼelel chʼul Tsʼibetik ta stojolal krixchanoetike» (1 Timoteo 4:13).
Ti melel xkaltike, mu onoʼox skotol ololetik tskʼupinik xchanel vun. Pe kʼalal chilik ti baxbolik ta chanvun li stot smeʼike, xuʼ me xtijbat˗o yoʼontonik. Li David ti oy chaʼvoʼ stsebetike oy to yan kʼusitik tspas, xi chale: «Kʼot ta nopel kuʼun ti ta jchan li kʼusi yakal chchanik eke sventa jnaʼ li kʼusitik tskʼupinike, vaʼun xuʼ jmoj jloʼiltakutik. Jech xtok, oy yavil kuʼunkutik ti bu ta jchankutik vune. ¡Kʼupil sba tajek!».