¿Mi oy jayibuk sbi li Diose?

Li kʼusi chal Vivliae

Jun noʼox sbi li Diose, xi chichʼ tsʼibael li ta Ebreo kʼope יהוה, yan li ta batsʼikʼope jaʼ «Jeova».a Xi laj yalbe li j-alkʼop Isaiase: «Voʼon Jeovaun, taje jaʼ jbi» (Isaias 42:8). Li sbi Diose te van chvinaj vukmiluk ta velta li ta tsʼibetik ta orijinale ti jaʼ mu sta li yan biiletik ti jaʼ onoʼox chichʼ albel li Diose.b

¿Mi oy yan sbi li Diose?

Li Vivliae jun noʼox chalbe sbi li Diose, pe ep kʼutik yelan chichʼ albel. Li ta olone te chchapbe smelolal li biiletike. Akʼo avil venta li ta jujun biiletike chal kʼu yelan stalelaltak li Jeovae.

Ti kʼutik yelan ojtikinbile	Ti bu chvinaje	Kʼusi smelolal
Alá	(muʼyuk te chvinaj)	Li Alae jaʼ te likem tal ta árabe, maʼuk jun batsʼi biil jaʼ noʼox ti kʼu yelan ojtikinbile ti jaʼ skʼan xal «Dios». Li ta junantik Vivlia ti jelubtasbil ta arabee jaʼ «Alá» jaʼ skʼan xal «Dios».
Alfa xchiʼuk Omega	Apokalipsis 1:8; 21:6; 22:13	Li Alfae jaʼ jech sbi li baʼyel letra ta griego kʼope, li omegae jaʼ ta slajeb letra. Ti jaʼ skʼan xal Jeova ti jaʼ «slikeb xchiʼuk slajebe» o «slikeb xchiʼuk stsutseb» ti muʼyuk bu yan Dios ti skotol xuʼ yuʼun ta slikebe xchiʼuk mi jaʼuk to chtal yan, yuʼun stuk noʼox (Isaias 43:10).
Jpatvanej	Isaias 64:8	Jaʼ li buchʼu oy sderecho tspas ta mantal li krixchanoetik xchiʼuk jteklumetike, jech kʼuchaʼal jun jpatpʼine (Romanos 9:20, 21).
Li buchʼu toj toyol oye	Salmo 47:2	Jaʼ li buchʼu toj echʼ xa noʼox tsots yabtele.
Li Buchʼu mu snaʼ xlaj yoraile	Daniel 7:9, 13, 22	Jaʼ li buchʼu muʼyuk slikebe, yuʼun te xa onoʼox oy kʼalal muʼyuk toʼox ayanem skotol li kʼusitike xchiʼuk muʼyuk spajeb-o (Salmo 90:2).
Itʼix yoʼonton	Eksodo 34:14	Jaʼ li buchʼu mu skʼan xkichʼtik ta mukʼ yan diosetike. Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ jun Dios ti stuk noʼox skʼan ichʼel ta mukʼe.
Jpasvanej	Isaias 40:28	Ti jaʼ li buchʼu la spas skotol li kʼusi x-ayane
Dios	Jenesis 1:1	Jaʼ skʼan xal kʼusiuk noʼox ti chichʼ ichʼel ta mukʼe xchiʼuk ti tsots sjuʼele. Li jpʼel kʼop ta Ebreo ʼElo·him jaʼ te smakojbe skʼoplal smukʼulal, yichʼel ta mukʼ xchiʼuk yutsilal li Jeovae.
Dios ti xmuyubaje	1 Timoteo 1:11	Jaʼ jech stalelal Dios ti xmuyubaj noʼoxe o ti xkuxet noʼox yoʼontone (Salmo 104:31).
Jaʼ noʼox stuk Mukʼul Dios	Deuteronomio 10:17	Jaʼ noʼox stuk Mukʼul Dios, mu xkoʼolaj xchiʼuk li diosetik ti chʼabal sbalile (Isaias 2:8).
Jchanubtasvanej	Isaias 30:20, 21	Ta sbeiltasutik xchiʼuk chchanubtasutik sventa jtabetik sbalil (Isaias 48:17, 18).
Mukʼul Jpasvanej	Salmo 149:2	Jaʼ la spas skotol li kʼusitik x-ayane (Apokalipsis 4:11).
Chikintaej orasion	Salmo 65:2	Chaʼibutik j-orasiontik kʼalal ta sjunul koʼonton ta jpastike.
Totil	Mateo 6:9	Ti jaʼ chakʼ jkuxlejaltike.
Jchabichij	Salmo 23:1	Ta xchabi li buchʼu ch-ichʼat ta mukʼe.
Jchaʼmanvanej, jpojvanej	Isaias 41:14	La spoj o la xchaʼman lokʼel li krixchanoetik ta mulil xchiʼuk ta lajelal ta stojolal li Jesuse (Juan 3:16).
Ajvalil sbatel osil	Apokalipsis 15:3	Ti jaʼ li buchʼu tsots yabtel ta vinajel balumil ta sbatel osile.
Mukʼta ton	Salmo 18:2, 46	Jaʼ te ta jta jnakʼobbailtik xchiʼuk ti jaʼ jkoltavanej kuʼuntike.
JkoItavanej	Isaias 45:21	Ti jaʼ tspojutik kʼalal oy kʼusi xibal sba ta jnuptantike xchiʼuk ta lajelal.
Chʼul Dios	Proverbios 9:10	Ti stuk noʼox toj chʼul ta skotol li kʼusitike, jaʼ xkaltik, muʼyuk kʼusi chopol tsnop xchiʼuk ti lek stalelaltake.
Kajvaltik	Salmo 135:5	Jaʼ kajvaltik; li ta Ebreo kʼope jaʼ ʼAdhóhn xchiʼuk ʼAdhoním.
Mukʼul Jpasmantal	Jenesis 15:2	Ti jaʼ noʼox stuk tspas mantale. Li jpʼel kʼop ta Ebreoe jaʼ ’Adhonái.
Mukʼul Dios	Daniel 7:18, 27	Ti jaʼ li buchʼu toj toyol oye.
Skotol xuʼ yuʼun	Jenesis 17:1	Ti muʼyuk buchʼu xtabat-o li sjuʼele. Li jpʼel kʼop ta Ebreo ’El Schaddái, jaʼ skʼan xal: «Dios ti skotol xuʼ yuʼune». Vukub velta chvinaj li ta Vivliae.
Yahvé Sebaot, Mukʼul Dios ti tspas mantal ta vinajele	Isaias 1:9, Biblia de Jerusalén, 1998; Romanos 9:29, Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó.	Ti jaʼ li bankilal yuʼun soltaro li epal anjeletike. Li jpʼel kʼop taje xuʼ xi xichʼ jelubtasel xtoke: «Li Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike» o li «Dios ti tspas ta mantal scotol te ta vinajele» (Romanos 9:29, Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumil, Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó).
Vuʼun ti buchʼu onoʼoxe	Eksodo 3:14, Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula	Jamal chal ti te onoʼox oy li Diose. Li ta Ebreo kʼope jaʼ chakʼ ta aʼiel ti tspas li kʼusi oy ta yoʼonton tspase, xuʼ xi xichʼ jelubtasel xtoke: «Voʼon ta jpas jba ti kʼu yelan ta jkʼan ta jpas jbae» o «Voʼon chkakʼ ta ilel li kʼusi oy ta koʼonton chkakʼ ta ilele» (Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumil; tsʼib ta yok vun). Taje chakʼ ta aʼiel li kʼusi smelolal li sbi Dios ti jaʼ Jeovae, ti te chvinaj li ta yan versikuloe (Eksodo 3:15).

Sbi lumetik ti chvinaj li ta tsʼibetik ta Ebreo kʼope

Li ta Vivliae oy junantik sbi lumetik ti jaʼ te stikʼojbeik li sbi Diose, pe maʼuk skʼan xal ti jaʼ jech chkalbetik li sbi Diose.

Lumetik	Bu chvinaj ta Vivlia	Kʼusi smelolal
Jeova-Nisi	Eksodo 17:15	Li krixchanoetike xuʼ xnopajik ta stojolal li Jeova Diose sventa xkoltaatik xchiʼuk xchabiatik (Eksodo 17:13-16).
Jeova-Salom	Jueses 6:23, 24	«Li Jeovae jaʼ jun oʼontonal».
Jeova-Sama	Esekiel 48:35, Reina-Valera	«Te oy li Jeovae».
Jeova-Yire	Jenesis 22:13, 14	Jaʼ chakʼ li Jeovae o jaʼ tsbain stuk li Jeovae

¿Kʼu yuʼun ti toj tsots skʼoplal ti xkojtikinbetik xchiʼuk xkalbetik sbi li Diose?

Toj tsots skʼoplal laj yil li sbi Jeovae, yuʼun ta smilal xa noʼox te chvinaj li ta Vivliae (Malakias 1:11).
Li Jesukristoe toj tsots skʼoplal laj yil li sbi Diose, yuʼun ep ta velta laj yalbe skʼoplal. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal la spas orasione xi laj yale: «Akʼo yichʼ chʼultajesel li abie» (Mateo 6:9; Juan 17:6).
Li buchʼutik chojtikinik xchiʼuk chakʼik ta ojtikinel li sbi Diose, yakal xa me lek chil sbaik xchiʼuk li Jeovae (Salmo 9:10; Malakias 3:16). Vaʼun, tstabeik sbalil ti xi yaloj li Diose: «Ta jpoj lokʼel ta skoj ti skʼanojune. Ta jchabi ta skoj ti xojtikin li jbie» (Salmo 91:14).
Xi chal li Vivliae: «oy buchʼutik ti diosetik chichʼik albel ta alele, mi ta vinajel o mi ta sba balumil, jech kʼuchaʼal ep diosetik xchiʼuk ajvaliletik ta alele» (1 Korintios 8:5, 6). Li sbi Jeovae jamal chakʼ ta aʼiel ti jun noʼox li melel Diose (Salmo 83:18).

a Junantik li buchʼutik chanemik ta Ebreo kʼope jaʼ mas lek chaʼiik ti xiuk sjelubtasike: «Yahweh» o «Yahvé».

b Li skomkom sbi Jeovae jaʼ, Ja, ti te van chvinaj 50 ta velta li ta Vivliae, jech xtok te tsakal skʼoplal li jpʼel kʼop Aleluya ti jaʼ skʼan xal «Kʼupil kʼoptaik Ja» (Apokalipsis 19:1; Reina-Valera).