Labal sba kʼu yelan chlik kʼatajuk li celulaetike

Li jkuxlejaltike jaʼo te lik kʼalal lijnapʼ ta xchʼut jmeʼtike. Li vaʼ orae, jaʼutik toʼox jun célula ti bikʼit tajek ti cigoto sbie, ti vokol ta tael ta ilele. Li célula taje lik epajuk talel, vaʼun kʼataj ta mas ta chib sien ta tos celulaetik ti jelajtik kʼu yelan xvinaje, jelajtik smukʼtikil xchiʼuk jelajtik kʼusi tspasik. Vaʼun, kʼalal echʼ xa ox jayib ue, lijpas xa ox ta jun uni neneʼ.

Nopbo skʼoplal liʼe: Li jun cigotoe ta spas ta chib xchiʼuk koʼol tajek chkom li ADN yichʼoje. Laj une, li chib célula taje ep ta velta ta xchʼakilan sba. Ta slikebale, koʼol tajek xvinaj li epal celulaetik taje. Pe li ADN yichʼoj ta jujuntale jaʼ xa ch˗albatik mantal sventa xkʼatajik ta jeltos celulaetik.

Kʼalal mi echʼ xa ox jun xemana ti lijnapʼ ta xchʼut jmeʼtike, li celulaetike ta xchʼak sbaik ta chaʼvokʼ. Junantik celulaetike jaʼ chkʼatajik-o li ta neneʼe. Pe li yan celulaetik une jaʼ ta xkʼatajik-o li ta smeʼ olole (placenta) xchiʼuk li ta xpix xchiʼuk yakʼiltak ti bu tstsaki li smeʼ olole ti jaʼ chkoltavan sventa lekuk xchʼi li neneʼe.

Li ta yoxibal xemana une, li celulaetik ti te oyik yoʼ bu chchʼi li uni neneʼe (embrión) chchʼak sbaik ta oxvokʼ. Li baʼyel jvokʼ celulae jaʼ tsbainik spasel li jchinabtike, li ketike, li spimilal jnukuliltike, li sistema nerviosoe, jaʼ xkaltik, li jnerviotike xchiʼuk yan celulaetik. Li xchaʼvokʼal celulae jaʼ tsbainik spasel li jchʼichʼeltike, li jbakiltike, li jrinyontike xchiʼuk li chʼuxuvetik ti tsots chakʼ yipe (músculos). Li yoxvokʼal celulae jaʼ tsbainik spasel li j˗organotike, jech kʼuchaʼal li jpulmontike, li yav jkʼabtike (vejiga) xchiʼuk jaʼ tspasik jutuk mu skotoluk ti kʼu yelan ch˗abtej li jbikiltike.

Kʼalal jaʼo chiʼinbil li neneʼe, li junantik celulaetik ti te oyik ti bu chchʼi tal li uni neneʼe xtal xbatik ta jujujot. Bateltike, jun noʼox chanav o yechʼeltike tsobol chanavik. Oy jlomantik celulae ta stsob sbaik o ta snapʼ sbaik, vaʼun ta stsʼot sbaik kʼuchaʼal chʼojon. Bakʼintik xtoke, jomajtik xvinaj ti kʼu yelan tstsʼot sbaike. Skotol taje skʼan ti lekuk xcholet tspasike. Jech kʼuchaʼal liʼe, bakʼintike tsbal sba o tskʼam sba li celulaetike, ti xkoʼolaj xa ta kʼox tuvoetik xvinaje. Skotol taje koʼol yorail tspasik ta sjunul ti bu yakal chchʼi tal li uni neneʼe. Li kʼox tuvoetik taje chlik natubuk batel xchiʼuk chakʼ batel skʼobkʼobtak. Vaʼun, chlik snup sba xchiʼuk li yantike, jaʼ to ti kʼuxi tspas batel ta sbe xchʼichʼel li uni neneʼe.

Vaʼun kʼalal mi vokʼ li jun neneʼe, li ta smiyonal xa noʼox celulaetik taje lek xa chapalik, yuʼun snaʼojik xa lek kʼuxi ta pasel xchiʼuk bu tspas li yabtelike.

¿Kʼusi chanop? Ti kʼu yelan chlik kʼatajuk li celulaetike, ¿mi ta jech noʼox kʼataj talel o mi oy buchʼu la spas?