Li sKʼop Jeovae kuxul
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal
Nahúm, Habacuc xchiʼuk Sofonías
LI MUKʼTA tsatsal lum Asiriae laj xa sjines li Samariae, li kapital yuʼun Israele (li lajunvokʼ nitilulal ta Israele), jech xtok voʼne xa onoʼox ti skontrainoj li Judae (li chaʼvokʼ nitilulal ta Israele). Li j-alkʼop Nahúm ta Judae yichʼoj jun aʼyej sventa Nínive, li kapital yuʼun Asiriae. Li aʼyej taje ti laj xaʼox stsʼiba li j-alkʼop ta sjabilal 632 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, te ta jtatik ta slivroal Nahúm.
Kʼalal echʼ xaʼox skʼoplal li Asiriae jaʼ pas ta mukʼta tsatsal lum li Babiloniae, ti bu jaʼ ch-ajvalilajik bateltik li jcaldeaetike. Ta yan livro ta Vivliae, ti jaʼ la stsʼiba li j-alkʼop Habacuque (ti te van laj yichʼ tsʼibael ta 628 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike), chal kʼuyelan tstunes Babilonia li Jeovae sventa chakʼ tsitsel xchiʼuk chal kaʼitik xtok li kʼusi chkʼot ta stojolal li tsatsal lum taje.
Oy yan j-alkʼop ti la spas yabtel kʼalal skʼan toʼox xvinajik li Nahúm xchiʼuk li Habacuque. Taje jaʼ li Sofoniase. Ta Judá likem ek, xchiʼuk kʼalal mas toʼox ta 40 jabil skʼan xlaj li Jerusalén ta 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, laj yal jun aʼyej ti chal lajele xchiʼuk xtok ti jaʼ spatobil yoʼonton li lum taje. Li slivroal Sofonías eke yichʼoj talel aʼyej ti chalbe slajel yantik lumetike.
«MU XA ONOʼOX CHAʼBEL UN, JMAL-CHʼICHʼ JTECLUM»
Jeova, ti buchʼu «toj mucʼ yoʼnton, [xchiʼuk ti] toj echʼem svuʼel[e]» ta xalbe «scʼoplal cʼusi chcʼot ta pasel ta Nínive», jun lum ti ta onoʼox sjinese. Pe li krixchanoetik ti tsnakʼ sbaik ta stojolal Diose «jaʼ stsatsal [yoʼontonik chkʼot] ti cʼalal yorail oy tsots [svokolike]» (Nahúm 1:1, 3, 7).
Jech noxtok, li Jeovae «jaʼ chchaʼacʼbe slequilal yan velta li Jacobe». Li Asiria ti xkoʼolaj kʼuchaʼal leone, «batsʼi ep toʼox la stsac [ta] sveʼel» li Jacobe, yuʼun yakʼojbe mukʼta xiʼel li steklumal Diose. Pe akʼo mi jech, li Jeovae xi ta spʼijubtas li Ninivee: «Ta xcacʼbe scʼacʼal li caretaetic avuʼune; icʼuben noʼox chlocʼ xchʼayilal cuʼun. Ta jmil ta espada li chʼium leonetic avuʼune», xut (Nahúm 2:2, 12, 13). Xi to chal xtoke: «Mu xa onoʼox chaʼbel un, jmal-chʼichʼ jteclum [Nínive]. [...] Scotolic ti buchʼutic ta xaʼiic ti avocole, smaj xa scʼobic ta muyubajel», xi (Nahúm 3:1, 19 Ch).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
1:9. ¿Kʼuxi tstabe sbalil Judá ti «jʼechʼel ta xʼule[sat-o]» li Ninivee? Kolem ta xkom-o ta sventa li utsʼintael chakʼ Asiriae. Vaʼun jech «muʼyuc bochʼo [persa] xcuch yuʼun chib velta» vokolil. Xkoʼolaj ti laj xa skʼoplal li Ninivee, li Nahume xi laj yale: «Qʼuelo avilic; leʼ xa xtal ta vitsetic li bochʼo chtal yal lequil aʼyeje, li bochʼo chtal yal ti ta jta jun coʼntontique. Judá, nicuc noʼox qʼuinetic avuʼun», xi (Nahúm 1:15).
2:6. ¿Kʼusi skʼan xal ti ta xjam batel «sbe [...] li ucʼumetique»? Li sbe ukʼumetik ijame, jaʼ ti la sjom batel li smuroaltak Nínive ta yip li ukʼum Tigrise. Li ta 632 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, li jbabiloniaetik xchiʼuk li jmedoetik ti jmoj stsoboj yipike la sjoyibtaik li lum Ninivee, pe muʼyuk bu ixiʼ li lum taje. Muʼyuk buchʼu xuʼ stsalat chaʼi, yuʼun toyol ta jyalel li smuroaltake. Pe bu cha ta, li tsatsal voʼe noj yuʼun li ukʼum Tigrise, vaʼun ilokʼ ta sbe li ukʼume. Jech kʼuchaʼal ta xal li j-al-loʼil Diodoro ta Siciliae, li ukʼume «noj yuʼun jlomuk li jteklume xchiʼuk oy [jayibuk kilometro] la sjines li muroetike». Jech taje, la sjaman «sbe [...] li ucʼumetique» xchiʼuk, jech kʼuchaʼal yichʼoj xa onoʼox alele, li Ninivee ta anil noʼox laj yichʼ lajesel jech kʼuchaʼal chkʼakʼ ta kʼokʼ li takin jobele (Nahúm 1:8-10).
3:4. ¿Kʼu yuʼun chichʼ koʼoltasel ta jmulavil ants li Ninivee? Yuʼun li lum liʼe la sloʼla jayibuk lumetik, laj yal ti lek chil sbaike xchiʼuk ti tskoltae, pe jaʼ jech kʼunkʼun lik ajvalilajuk ta stojolalik. Jech kʼuchaʼal li ajvalil ta Asiriae la skolta li ajvalil Acaz ta Judae sventa xkuch yuʼun li kontrainel chakʼ Israel xchiʼuk li Siriae. Pe, ta tsʼakale «ital contrainatuc» xchiʼuk «jaʼ noʼox tal bicʼtajesatuc» (2 Crónicas 28:20).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:2-6. Li buchʼutik mu skʼan xichʼik ta mukʼ Jeovae jech me chkʼot ta yajkontratak xchiʼuk ta me xakʼbe slajeb. Taje jaʼ me chakʼ kiltik ti skʼan jaʼ noʼox xkichʼtik ta mukʼ stuk li Diose (Éxodo 20:5).
1:10. Li labal sba smukʼul smuroaltak Ninivee, ti ta sienal noʼox tayal kʼelob osil oy tee, muʼyuk ipaj yuʼunik ti chkʼot ta pasel li chapanel chakʼ Dios ta stojolal li lume. Li yajkontratak slumal Jeova avie mu me kʼusi xuʼ spasik ek sventa mu x-akʼbat stoj li smulike (Proverbios 2:22; Daniel 2:44).
«LI BOCHʼO TUCʼ YOʼNTON CHQUILE JAʼ CHCUXI»
Li baʼyel chib kapitulo ta slivroal Habacuque te chvinaj ti chloʼilajik li j-alkʼop xchiʼuk li Jeovae. Ta skoj ti kʼusi yakal chkʼot ta stojolal li Judae li Habacuque chat yoʼonton, jaʼ yuʼun xi la sjakʼbe li Diose: «¿Cʼu yuʼun ti chavacʼbun quil puru vocole? ¿Cʼu yuʼun ti lec noʼox chavil li puru utsʼintaele?» Li Jeovae xi la stakʼbee: «Ta xcacʼ liquicuc tal li caldeetique, jaʼ li jun banamil ti batsʼi ven simaronique, ti toj lec xuʼ yuʼunic anile», xi. Li j-alkʼope labal sba ta xil ti jaʼ tstunes Dios li «jsaʼmulileti[k]» sventa chakʼbe stoj smul li Judae (Habacuc 1:3, 6, 13). Pe li Jeovae laj yal ta melel ti buchʼu tukʼ yoʼonton chile jaʼ chkuxi xchiʼuk ti jaʼ chakʼbe stoj smul li yajkontratake. Kʼalal chlaj yoʼontonik ta loʼile ta jtatik voʼob vokoliletik, jaʼ xkaltik, skʼoplal lajelal ti laj yal Jeova ta sventa li yajkontratak ta Caldeae (Habacuc 2:4).
Vaʼun li Habacuque tskʼanbe xkʼuxul yoʼonton Dios ta jun orasion ti xkoʼolaj kʼuchaʼal kʼejoj sventa okʼele. Li j-alkʼope ta xalbe skʼoplal kʼuyelan laj yakʼ ta ilel labal sba sjuʼel Jeova li ta Tsajal Nabe, li ta taki xokol balumile, ta Jericó xchiʼuk li ta yantik lume. Xchiʼuk ta xal xtok ti Jeovae, kʼalal kapem tajmek sjole, ta sjoyobta li lumetik sventa tslajes ta Armagedone. Xi tstsutses li s-orasione: «Li Mucʼul Dios[e], jaʼ li Cajvaltique, jaʼ mero jtsatsal cʼotem; jaʼ chistecʼanbun lec cacan jech chac cʼu chaʼal teʼtical chijetic. Chiyacʼun ta toyol, yuʼun jech colem chicom», xi (Habacuc 3:1, 19).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
1:5, 6. Li judioetike, ¿kʼu yuʼun labal sba laj yilik ti la stunes Dios li jcaldeaetik sventa chbat skontrainik li Jerusalene? Kʼalal lik yal albil kʼopetik li Habacuque, li Judae uʼninbil yuʼun li Egiptoe (2 Reyes 23:29, 30, 34). Akʼo mi yakal tstsak yipik li jcaldeaetike (o li jbabiloniaetike), muʼyuk toʼox stsalojik komel li yajsoltarotak faraón Necaoe (Nekó) (Jeremías 46:2). Jech noxtok, li ta Jerusalene te oy li xchʼulna Jeovae xchiʼuk li yavil ajvalile, ti bu onoʼox tspas mantal li yutsʼ yalal Davide. Jaʼ yuʼun li judioetike toj labal sba laj yilik li «abtel» tspas Jeovae, jaʼ xkaltik, ti chakʼ akʼo slajes Jerusalén li jcaldeaetike. Pe li ta sjabilal 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, li kʼusi laj yil ta xchʼulel ta sventa slajeb li lum ta skʼob li jbabilonioetike «[kʼot] onoʼox ta pasel» (Habacuc 2:3).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:1-4; 1:12–2:1. Li Habacuque ta sjunul yoʼonton la sjakʼ, vaʼun takʼbat yuʼun li Jeovae. Li melel Diose ta xaʼibe s-orasion li tukʼil yajtuneltake.
2:1. Jech kʼuchaʼal li Habacuque, skʼan me oyukutik-o ta kaviltik xchiʼuk baxbolukutik me li ta mantale. Xchiʼuk noxtok oyuk me ta koʼontontik ta sjelel jnopbentik mi chkichʼtik tukʼibtasele.
2:3; 3:16. Skʼan oyuk xchʼunel koʼonton jmalatik chtal li skʼakʼalil Jeovae xchiʼuk ti mu me xchʼay ta joltik ti anil xa noʼox skʼan xi j-abteje.
2:4. Sventa kuxul chi jkomutik li ta nopol xa skʼakʼalil chapanel chakʼ Diose, skʼan tukʼ xkakʼ jbatik sventa chkuch kuʼuntik (Hebreos 10:36-38).
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Li buchʼu chpichʼ yoʼontone, li buchʼu tspasik kanal ti mu jechuk smelole, li jsaʼ kʼope, li jsaʼ muliletike xchiʼuk li buchʼutik ta xichʼik ta mukʼ yan kʼusitike vokol smalaojik ta mas jelavel. Skʼan me jkʼel jbatik sventa mu jechuk jpastik kʼuchaʼal taje.
2:11. Mi muʼyuk ta xkalbetik smul li krixchanoetike, xkoʼolaj xchiʼuk jaʼ «stanaltac snacleb na ch-avanic». Jaʼ yuʼun, tsots skʼoplal ti sjunul xchiʼuk jpʼeluk-o koʼontontik xkaltik batel li aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose.
3:6. Kʼalal mi laj yakʼ talel chapanel li Jeovae, muʼyuk kʼusi chmakat-o, mi jaʼuk li organisasionetik ta balumil ti te-o sbatel osil yileluk kʼuchaʼal li mukʼtik vitsetik xchiʼuk stselejtike.
3:13. Jpatoj lek koʼontontik ti mu xkechetuk chakʼbe slajeb skotol li krixchanoetik ta Armagedón li Jeovae, yuʼun ta skolta li buchʼutik tukʼ ta xtunik ta stojolale.
3:17-19. Jnaʼojtik lek, akʼo mi chkil jvokoltik kʼalal skʼan toʼox li Armagedone o kʼalal jaʼo yakale, ti Jeovae ta xakʼ jtsatsaltik sventa junuk noʼox koʼontontik xi jtunutik ta stojolal.
«NOPOL XA SCʼACʼALIL LI MUCʼUL DIOSE»
Li yichʼel ta mukʼ Baale pukem ta skotol Judá. Xi chal Jeova ta stojolal Sofonías: «Ta jyales jcʼob ta stojol li Judae xchiʼuc ta stojol scotol li jnaclumetic ta Jerusalene», xi. Ta tsʼakale, li j-alkʼope xi ta xpʼijubtasvane: «Nopol xa scʼacʼalil li Mucʼul Diose», xi (Sofonías 1:4, 7, 14). Li vaʼ kʼakʼal taje, li Diose jaʼ noʼox me kolem chikta li buchʼutik tspasik kʼuchaʼal chal smantaltake (Sofonías 2:3).
«Toj abul aba [Jerusalén] [...], ti jʼutsʼintavanejote». «Malaun avilic cʼusi ora tsta scʼacʼalil cuʼun ta jchapanbe smul, yuʼun jnopoj xa ta jtsob tal mucʼtic lum [...] [sventa] ta jmalbe tal ta stojol scotol li scʼacʼal coʼnton ti tsanem jech chac [kʼuchaʼal] cʼoqʼue.» Pe xi chal ti chkʼot ta pasel xtoke: «Ta xcacʼ pucuc acʼoplalic, ta xcacʼoxuc ta ichʼel ta mucʼ ta stojol scotol cristianoetic ta banamil, chavil ta asatic chacacʼboxuc yan velta li alequilalique», xi (Sofonías 3:1, 8, 20).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
3:9. ¿Kʼusi jaʼ li «puru lequil cʼop[e]», xchiʼuk kʼu yelan ta jloʼiltatik? Jaʼ li kʼusi melel chakʼ kojtikintik Dios li ta sKʼop tsʼibabile, jaʼ te smakojbe skʼoplal skotol li chanubtaseletik ta Vivliae. Ta jloʼiltatik kʼalal ta jchʼamtik li mantale, kʼalal lek ta xkaltike xchiʼuk kʼalal jech ta xi jkuxiutik ti kʼuchaʼal tskʼan yoʼonton Diose.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:8, Ch. Li ta skʼakʼalil Sofoniase, li jlom judioetike tskʼanik lek x-ilatik yuʼun li lumetik ti te nopol oyike yuʼun «yan o ti cʼu sʼelan slapoj ti scʼuʼi[k]» chbatike, jaʼ xkaltik, tslap skʼuʼik kʼuchaʼal li jyanlumetike. Li avi kʼakʼale, li yajtsʼaklomutik Cristoe muʼyuk lek ti jech jchanbetik kʼuyelan tslap skʼuʼik li krixchanoetik ta balumile o ta yan kʼusitike.
1:12; 3:5, 16. Li Jeovae laj yalbe slumal ta stojolal j-alkʼopetik li chapanel ta xakʼe. Ep ta velta laj yal, akʼo mi chopol stalel li epal judioetike. Jech kʼuchaʼal li yaʼlel tsʼusub ti chʼanxi tsʼanal li stsʼubil chkom ta yut yavile, li stukike batem ta yoʼontonik ta sventa ti kʼuyelan kuxulike xchiʼuk mu skʼanik li aʼyeje. Li ta jkʼakʼaliltike, epal krixchanoetik mu skʼanik ek. Pe li smukʼta kʼakʼalil Jeovae nopol xa talel. Jaʼ yuʼun, mu xkakʼtik akʼo spajtsanutik xchiʼuk x-alub kok-jkʼobtik yuʼun li stalelike, jaʼ lek baxbolukutik ta yalel li aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose.
2:3, Ch. Jaʼ noʼox stuk Dios xuʼ tskoltautik li ta skʼakʼalil skʼakʼal yoʼontone. Jaʼ yuʼun, baʼyel skʼan jsaʼtik li Jeovae sventa lekuk xilutik. Sventa jsaʼtike skʼan jchanbetik lek li sKʼope, jkʼanbetik ti akʼo sbeiltasutike xchiʼuk ti lekuk xkil jbatik xchiʼuke. Ta xchibale, skʼan lekuk ti kʼusi ta jpastike, sakuk xkichʼ batel li jkuxlejaltike. Ta slajebe, skʼan nijil chimil xkakʼ jbatik jtsʼitestik li manxoale xchiʼuk ti lekuk jchʼuntik mantale.
2:4-15; 3:1-5. Li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Cristoe xchiʼuk skotol li lumetike yilbajinojik li slumal Diose. Jaʼ yuʼun, mi laj yakʼ talel chapanel li Jeovae, jech tspasbe kʼuchaʼal laj yakʼbe stoj smul li voʼneal Jerusalén xchiʼuk li lumetik ta spat xokone (Apo. 16:14, 16; 18:4-8). Li voʼotik eke, ti jaʼ oy ta jbatike, skʼan ta sjunul koʼontontik xkaltik-o batel li chapanel chakʼ talel Diose.
3:8, 9. Kʼalal yakal ta jmalatik li skʼakʼalil Jeovae, ta jchapan jbatik sventa xi jkuxiutik. ¿Kʼuxi? Jaʼo kʼalal ta jchantik li «puru lequil cʼop[e]» o kʼalal ta jkʼanbetik vokol ta sbi Dios kʼalal chkakʼ jbatik ta stojolale. Jech noxtok, skotol li yajtsʼaklomutik Cristoe ta sjunul koʼontontik chi jtun ta stojolal Dios, jmoj chi jtun xchiʼuk chkakʼbetik «smoton Dios [...] ti [kʼalal ] chlocʼ ta quetic ti jaʼ Cajvaltique» (Hebreos 13:15).
Li skʼakʼalil Jeovae poʼot xa, jutuk xa skʼan
Xi kʼejin li jtsʼibajom yuʼun Salmoe: «Mu xa jaluc liʼ oyic li bochʼotic chopolique; acʼo me chasaʼic to, pero mu xa xataic o», xi (Salmo 37:10). Kʼalal chi jchotiutik ta snopel li kʼusi laj yichʼ alel ta stojolal Nínive li ta slivroal Nahume xchiʼuk li kʼusi laj yichʼ alel ta slivroal Habacuc ta stojolal Babilonia xchiʼuk li Judá ti la svalopatin komel li kʼusi melele, mu teuk xi jnaʼet mi chkʼot van ta pasel li kʼusi laj yal li jtsʼibajom yuʼun Salmoe. Jaʼ yun chaʼa, ¿kʼu to sjalil skʼan jmalatik?
«¡Nopol xa scʼan sta li smucʼta cʼacʼalil Mucʼul Diose, poʼot xa, jutuc xa scʼan!», xi chal li Sofonías 1:14. Li slivroal Sofonías eke chalbutik kʼusi skʼan jpastik sventa snakʼutik komel Jeova li vaʼ kʼakʼal taje xchiʼuk kʼuyelan xuʼ jchapan jbatik sventa kuxul chi jkomutik. Ta melel, «li scʼop Diose cuxul, oy stsatsal» (Hebreos 4:12).
[Lokʼol ta pajina 8]
Li labal sba smukʼul smuroaltak Ninivee maʼuk paj-o yuʼun sventa mu xkʼot ta pasel li albil kʼop laj yal Nahume
[Lokʼol ta pajina 8]
Randy Olson/National Geographic Image Collection