Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
1-7 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 44, 45
«Li Josee chakʼbe perton li sbankiltake»
w15 1/5 paj. 14 par. 5-7; paj. 15 par. 1
«Li vuʼune mu xuʼ ta jpas jba ta Dios»
Kʼalal jelav kʼuk sjaliluke, li Josee laj yal mantal ti akʼo bat staik ta be li xchiʼiltak ta vokʼele yuʼun laj yal ti elkʼanbat batel li svasoe. Kʼalal te laj yichʼ tael ta xkoxtal Benjamin li vasoe xchiʼuk ti laj yichʼ pakʼtael ta j-elekʼe, skotolik sut xchiʼinik li yitsʼinike. Vaʼun li Josee xuʼ xakʼ venta mi jelemik xa ta melel li xchiʼiltak ta vokʼele. Li Judae lik kʼopojuk, laj yal ti xuʼ jaʼ xkomik ta mosoile. Pe muʼyuk la xchʼam li Josee yuʼun jaʼ noʼox tskʼan ti akʼo xkom ta Ejipto li Benjamine (Je 44:2-17).
Li Judae lokʼ ta yoʼonton kʼalal xi laj yale: «[Li Benjamine] lec cʼanbil yuʼun li jtotcutique yuʼun cʼajumal xa jun comen xnichʼon ti yan o smeʼe». Li Josee kʼot van ta yoʼonton li kʼusi laj yal Judae, yuʼun li Josee jaʼ koʼol smeʼik xchiʼuk li Benjamine, ti Rakel sbie. Chvul ta sjol li smeʼe, ti jaʼo cham kʼalal vokʼ li Benjamine, li Jakob eke jech chvul ta sjol li yajnile. Jaʼ van yuʼun skʼanoj tajek li yitsʼine (Je 35:18-20; 44:20).
Li Judae lik kʼopojuk yan velta xchiʼuk la skʼanbe vokol Jose ti mu xikʼ komel ta smoso li Benjamine xchiʼuk laj yal ti xuʼ jaʼ xkom ta mosoil li stuke. Ta slajebe, xi xvokolet laj yalbee: «Mu jcʼan xisut batel yoʼ bu oy jtot me muʼyuc ta jchiʼin sutel li quitsʼine. Mu jcʼan xquilbe svocol ta at-oʼnton li jtote» (Je 44:18-34). Lek jamal xvinaj ti sjeloj xa stalelal li Judae. Maʼuk noʼox laj yakʼ ta ilel ti sutesoj xa yoʼontone, yuʼun ichʼvan ta mukʼ, laj yakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼonton xchiʼuk slekil yoʼonton.
Li Josee muʼyuk xa tsʼik yuʼun li yokʼele. Jaʼ yuʼun laj stak lokʼel skotol li yajtuneltake, vaʼun lik okʼuk; solel tsots okʼ yuʼun laj to yaʼiik ti bu nakal li faraone. Jaʼ yuʼun xi laj yale: «Vuʼun Joseun, vuʼun avitsʼinicun». Solel mu xbakʼ komik li xchiʼiltak ta vokʼele. Pe li Josee lik smeyanan xchiʼuk lik stsʼutsʼanan, vaʼun jaʼ jech laj yakʼbe iluk ti yakʼojan xa ta pertone (Je 45:1-15). Taje jaʼ jech la xchanbe stalel Jeova ti snaʼ xkʼuxubinvane xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton ch-akʼvan ta pertone (Sl 86:5). Li voʼotike, ¿mi jech van ta jpastik ek?
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 788 par. 4, 5
Sliʼel ta jatel kʼuʼil pokʼil
Jaʼ jech chakʼik ta ilel ti oy kʼusi kʼux chaʼi li judaetike xchiʼuk li buchʼutik te nakalik ta orientee, mas to jech tspasik kʼalal chcham junuk yutsʼ yalalike. Ti bu to tsliʼ ta jatel li skʼuʼ spokʼike jaʼ to kʼalal ta stiʼ yoʼontonik, pe jun chib noʼox ti buchʼutik tsliʼik-o ta jatele.
Jech kʼuchaʼal chal Vivliae, li buchʼu baʼyel jech la spase jaʼ li Ruben ti jaʼ sbankilal kerem Jakobe, yuʼun kʼalal sut skʼel yitsʼin ta poso xchiʼuk ti muʼyuk xa te la stae, la sliʼ ta jatel li skʼuʼe xchiʼuk xi laj yale: «¡Muʼyuk xa te li kʼoxe! Li voʼon une..., ¿kʼusi ta jpas?». Ta skoj ti jaʼ sba nichʼonile jaʼ oy ta sba xchabiel li yitsʼine. Kʼalal laj yaʼi Jakob ti cham la ta alel li xnichʼone, la sliʼ ta jatel li skʼuʼ spokʼe xchiʼuk la xchuk chʼixal kʼuʼil ta xchukbenal sventa xakʼ ta ilel ti kʼux chaʼie (Je 37:29, 30, 34). Kʼalal te oyik ta Ejipto li xchabankiltak Josee, la sliʼ ta jatel li skʼuʼ spokʼik sventa xakʼik ta ilel ti kʼux laj yaʼiik kʼalal laj yichʼ pakʼtael ta j-elekʼ li Benjamine (Je 44:13).
w04 15/8 paj. 15 par. 15
Muʼyuk srasonal ti laj yichʼik pʼajele
15 ¿Kʼusi tskoltautik sventa mu kapemutik-o ta stojolal li buchʼutik tspʼajutik ta jech noʼoxe? Teuk me ta ajol ti jaʼ kajkontratik ta melel li Satanas xchiʼuk spukujtake (Ef 6:12). Akʼo mi oy krixchanoetik ti yolbaj xa chilbajinik li steklumal Diose, jaʼ mas ep ti mu snaʼik ti kʼu yuʼun jech tspasike o mi moʼoje, jaʼ ta skoj ti chichʼik loʼlael yuʼun yantik sventa xilbajinik li steklumal Diose (Da 6:4-16; 1Ti 1:12, 13). Li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae «jaʼ ti akʼo koluk skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti akʼo yojtikinik lek li kʼusi melele» (1Ti 2:4). Ti melel xkaltike, junantik li buchʼutik la skontrainutik toʼoxe jaʼ xa kermanotik ta skoj ti laj yakʼik venta ti lek jtalelaltike (1Pe 2:12). Jech xtok, oy kʼusi xuʼ jchanbetik li Jose ti jaʼ skerem Jakobe, yuʼun akʼo mi ep laj yil svokol ta skoj li kʼusi chopol pasbat yuʼun li xchabankiltake, muʼyuk la snakʼ skʼakʼal yoʼonton ta stojolalik. Ti jech la spase jaʼ ta skoj ti laj yil kʼuxi koltaat yuʼun li Jeovae xchiʼuk laj yil li kʼusitik la spas sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼonton li Jeovae (Je 45:4-8). Akʼo mi muʼyuk tukʼ li kʼusitik chkichʼtik pasbele, li Jeovae xuʼ oy kʼusi spas sventa jaʼuk xichʼ toybel skʼoplal li sbie (1Pe 4:16).
8-14 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 46, 47
«Oy veʼlil kʼalal jaʼo yorail viʼnale»
w87 1/5 paj. 15 par. 2
Muʼyuk xchamik li ta yorail viʼnale
2 Kʼalal tsuts xa ox li vukub jabil ti lokʼ ep veʼlil jech kʼuchaʼal yaloj xa onoʼox li Jeovae, tal li viʼnale... maʼuk noʼox lajik ta viʼnal li j-ejiptoetike, yuʼun jech k’ot ta pasel ta spʼejel balumil. Kʼalal ay skʼanbeik vokol faraon li j-ejiptoetik ti akʼo akʼbatuk sveʼelike, xi albatike: «Batanik ta stojolal Jose, pasik li kʼusi chalboxuke». Li Josee la xchonbe veʼlil li j-ejiptoetike jaʼ to ti kʼuxi laj stakʼinike. Jaʼ yuʼun lik sjelbe ta veʼlil skotol li xchonbolomike. Ta mas tsʼakal une, talik ta stojolal Jose li krixchanoetike xchiʼuk xi laj yalike: «Manunkutik xchiʼuk kosilkutik sventa xavakʼbun jveʼelkutik, vaʼun chikʼotkutik ta smoso faraon xchiʼuk jaʼ chichʼ li kosilkutike». Ja’ yu’un, li Josee la sman skotol li yosil j-ejiptoetik sventa xichʼ li faraone (Je 41:53-57; 47:13-20).
Li Ajvalilale tspas ta Balumil li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose
11 Epal veʼlil. Li balumil avie yakal chil viʼnal jech kʼuchaʼal chal li Vivliae: «Jech chal noxtoc li Mucʼul Diose: ‹Ta to sta scʼacʼalil ta jtac tal tsots viʼnal liʼ ta banamil; pero mu jaʼuc viʼnal ta sventa muʼyuc aveʼelic, mu jaʼuc ta sventa muʼyuc cʼusi chavuchʼic, o muʼyuc avaʼalic; jaʼ viʼnal ta sventa ti muʼyuc xa bu chavaʼyic o jcʼop, vuʼun li Mucʼul Diosune›» (Am 8:11). ¿Kʼusi stakʼ xkaltik ta sventa li jnaklejetik yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose? ¿Mi chviʼnajik ek? Muʼyuk. Li Jeovae xi onoʼox laj yalbe skʼoplal ti jelelik li steklumale xchiʼuk li jteklumetik ti chkontrainvanike: «Li cajtuneltaque ta sta lec sveʼelic; yan li voʼoxuque chavichʼ avocolic ta viʼnal. Li stuquique oy cʼusi lec chuchʼic; yan li voʼoxuque chtaquij avoʼntonic. Li stuquique xcuxet noʼox yoʼntonic; yan li voʼoxuque chayalic o ta qʼuexlal» (Is 65:13). ¿Mi oy aviloj kʼotem ta pasel li albil kʼop liʼe?
12 Li veʼlil ta mantal avie xkoʼolaj ta jun ukʼum ti yantik stsatsaj yok xchiʼuk chnatub yoke: oy vunetik lokʼem ta Vivlia, oy kʼusitik pasbil gravar, oy videoetik, oy tsobajeletik, oy asambleaetik xchiʼuk oy jun pajina ta Internet ti noj ta mantaletike. Ta melel, voʼotike toj ep tajek jveʼeltik ta mantal manchuk mi chlajik ta viʼnal li ta balumile (Ese 47:1-12; Joe 3:18). ¿Mi mu jechuk ti solel xijmuyubaj ti chkiltik chkʼot ta pasel jujun kʼakʼal li kʼusi yaloj Jeova ti ep kʼusitik chakʼbutike? ¿Mi avakʼoj ta avoʼonton ti nopajtik chalajes li veʼlil akʼbilot ta amexae?
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 691 par. 16
Ti kʼu yelan chvaʼiik xchiʼuk tsbakʼes skʼobike
Oy buchʼu chakʼ skʼob ta sat li buchʼu chameme. Xi albat yuʼun Jeova li Jakobe: «Li Josee chakʼ skʼob li ta asate» (Je 46:4), taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ Jose li buchʼu tsmakbe sat Jakob kʼalal mi chame, li buchʼu oy ta sba jech tspase jaʼ li sba nichʼonile. Jaʼ yuʼun, li Jeovae jaʼ jech laj yakʼbe snaʼ Jakob ti jaʼ oy sderecho chkom ta sba nichʼonil li Josee (1Kr 5:2).
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Ech 7:14
75 ta voʼ krixchanoetik: Kʼalal jech laj yal li Estebane, muʼyuk van te la slokʼes talel li ta Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope, yuʼun muʼyuk te tsakal li ta skopiail la stsʼibaik li jmasoretaetike. Jun skʼelobile, jaʼ li kʼusi chal ta Jenesis 46:26: «Skotol li snitilulal Jakob ti ochik ta Ejiptoe jaʼik 66 ta voʼ. Parte li yajnil skeremtak Jakobe». Xi to chal li versikulo 27: «Skotol li krixchanoetik ti jaʼ snitilulal Jakob ti batik ta Ejiptoe jaʼik 70 ta voʼ». Yileluke, li ta versikulo 26 jaʼ noʼox chalbe skʼoplal li snitilulal Jakobe, yan li ta versikulo 27 jaʼ xa chal ti kʼu yepal batik ta Ejiptoe. Jech xtok, li ta Eksodo 1:5 xchiʼuk ta Deuteronomio 10:22 chal ti 70 ta voʼ li snitilulaltak Jakobe, pe jaʼuk li Estebane laj yal ti 75 ta voʼe. Jlom li buchʼutik xchanojbeik skʼoplal Vivliae chalik ti te van kapal skʼoplal yan yutsʼ yalaltak Jakob li ta 75 ta voʼe, xuʼ van jaʼ li xnichʼnabtak o smamobtak li Manases xchiʼuk Efrain ti jaʼ skeremtak li Josee, jech kʼuchaʼal chal li ta Jenesis 46:20 ta Septuaginta griegae. Oy jlom ti buchʼutik xchanojbeik skʼoplal Vivliae chalik xtok ti te la tsakal skʼoplal li yalibtak Jakob ti muʼyuk te tsakal skʼoplalik li ta Jenesis 46:26. Jaʼ yuʼun, li kʼusi laj yal yileluk li Estebane jaʼ laj yalbe skʼoplal ti kʼu yepal ochik li ta Ejiptoe. O xuʼ van jaʼ yakal chal li kʼusi tsʼibabil komel li ta skopiail Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop ti oy toʼox ta tael li ta baʼyel sigloe. Li buchʼutik xchanojbeik skʼoplal Vivliae ta epal jabil la snopik ti jaʼ noʼox te chvinaj ta Septuaginta griega li 75 ta voʼ krixchanoetik ti te chal ta Jenesis 46:27 xchiʼuk Eksodo 1:5. Pe kʼalal laj yichʼ tael li balbalvun ta nab Muerto ta siglo 20, te laj yichʼ tael jtuchʼ slivroal Eksodo 1:5 ta ebreo ti te chal ek ti jaʼ 75 ta voʼe. Jaʼ yuʼun, li kʼusi laj yal Estebane xuʼ van jaʼ te la slokʼes talel xtok li ta voʼneal tsʼibetike. Pe kʼuk xiuk noʼox, li Estebane jaʼ noʼox laj yakʼ ta ilel ti jelel ti kʼu yelan la xchapbe li snitilulal Jakobe.
15-21 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 48-50
«Toj ep kʼusi xuʼ xchanubtasutik li ermanoetik ta tsobobbail ti oy xa sjabilalike»
it-2 paj. 12 par. 1
Jakob
Kʼalal jutuk xa ox skʼan xcham li Jakobe laj yakʼanbe bendision li smamobtak ti jaʼ xnichʼnabtak Josee, ta skoj ti beiltasat yuʼun Jeovae jaʼ laj yakʼbe bendision li Efrain ti jaʼ itsʼinale maʼuk li Manasese akʼo mi jaʼ bankilal. Ta tsʼakale laj yalbe Jose ti j-oʼlol to yepal chakʼbe xrexto ti jaʼ jech chichʼ jechuk li sba nichʼonile, jaʼ yuʼun xi laj yalbee: «Li voʼone ta melel chkakʼbot jsepuk mas avosil ti jaʼ mu sta jech chkakʼbe li achiʼiltak ta vokʼele, jaʼ li osil la jpasbe ta kanal j-amorreoetik kʼalal la jtsakik ta kʼop ta j-espada xchiʼuk ta j-arkoe» (Je 48:1-22; 1Kr 5:1). Li Jakobe ta slekil yoʼonton la smanbe yosil li xnichʼnabtak Amor ti te nopol xkom ta Sikeme (Je 33:19, 20), li kʼusi albat Josee jaʼ te laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton li Jakobe, yuʼun li kʼusi laj yale jaʼ jun albil kʼop ti tslajesbeik skʼoplal Kanaan li snitilulaltake, akʼo mi muʼyuk to kʼotem ta pasel jaʼ xa tsakvan ta kʼop yaʼeluk xchiʼuk s-espada xchiʼuk s-arko (kʼelo AMORREO). Ti kʼu yuʼun j-oʼlol to yepal laj yichʼ xrexto li Josee jaʼ ta skoj ti laj yichʼ xrextoik li Efrain xchiʼuk Manasese.
it-2 paj. 1167 par. 13
Slajebal kʼakʼal
Li albil kʼop laj yal Jakob kʼalal jutuk xa ox skʼan xchame. Kʼalal xi laj yalanbe xnichʼnabtak li Jakobe: «Tsobo abaik talel sventa xkalboxuk li kʼusi chkʼot ta atojolalik ta mas tsʼakale» o li «kʼusi poʼot xtale» (BJ), taje chakʼ ta aʼiel ti jaʼ to chkʼot ta spasel ta tsʼakal li kʼusi laj yale (Je 49:1). Li Jeovae mas xa onoʼox ta chib sien jabil laj yalbe Abran (Abraan) ti jaʼ smukʼtot Jakob ti chil svokolik chanib sien jabil li snitilultake (Je 15:13). Jaʼ yuʼun, kʼalal «ta mas tsʼakale» xi li Jakobe jaʼ to te chlik mi tsuts xa ox li chanib sien jabil vokolile. (Mi chakʼanbe mas yaʼyejal li ta kapitulo 49 ta Jenesise, kʼelo li bu chalbe sbitak li xnichʼnabtak Jakobe). Li albil kʼop laj yale chkʼot ta pasel xtok ta stojolal «li Israel yuʼun Diose» (Gal 6:16; Ro 9:6).
Li mol-meʼeletike jaʼ jun bendision sventa li kerem-tsebetike
10 Li mol-meʼeletik xtoke oy me kʼusitik xuʼ lek xkʼot ta pasel yuʼun ta stojolal li yermanotakik ta chʼunolajele. Kʼalal malubem xaʼox li Josee, li xnichʼon Jacobe, laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton ta jtos ti kʼusi mu toj tsotsuk skʼoplal yileluke, pe taje oy kʼusi lek kʼot ta pasel yuʼun ta stojolal epal miyon melel yajtuneltak Jeova ti kuxiik ta tsʼakale. Yichʼoj xaʼox 110 jabil ti kʼalal «laj yal mantal cʼusi acʼo spasic ta sventa li sbaquile», ti akʼo xkuchbeik lokʼel kʼalal mi lokʼik ta Egiptoe (Ebr 11:22; Je 50:25). Li mantal taje jaʼ la spatbe yoʼonton li j-israeletik ti kʼu sjalil laj yil svokolik ta mosoil kʼalal chamem xaʼox li Josee, yuʼun taje akʼbat xchʼunik ta melel ti chkʼot skʼakʼalil ti chichʼik koltaele.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Xmuyubajik noʼox li buchʼutik chichʼik ta mukʼ Diose
4 Kʼalal skʼan toʼox x-ochik ta Albil Balumile, li xnichʼnabtak Gade la skʼanik ti te xbatik ta naklej ta slokʼeb kʼakʼal ta Jordan ti bu oy lek sveʼel li chonbolometike (Nu 32:1-5). Ti te batik ta nakleje xuʼ oy kʼusitik snuptanik. Li buchʼutik nakalik ta smaleb kʼakʼale muʼyuk kʼusi xuʼ snuptanik ta skoj ti te nakalik ta stenlejaltike xchiʼuk ti te ch-echʼ li ukʼum Jordane (Jos 3:13-17). Pe li buchʼutik te nakalik ta slokʼeb kʼakʼale xi chal li George Adam Smith li ta slivro Geografía histórica de la Tierra Santa: «Muʼyuk xa kʼusi mas xuʼ xpojatik-o, yuʼun ta yeloval xa stenlejaltik Arabia oyik. Yuʼun xuʼ xlajik ta ilbajinel yuʼun li krixchanoetik ti nopem xaʼiik ti ta karpana noʼox nakalike, ti ta jujun jabil jmoj chkʼot skotolik sventa saʼik yaxale».
5 ¿Kʼusi van tspas li Gad ti jech chkʼot ta stojolale? Oy xa onoʼox ta sjayibal sigloe, xi xa onoʼox yaloj Jakob kʼalal jutuk xa ox skʼan xchame: «Li Gade chtal tsakatuk ta kʼop yuʼun j-elekʼetik, pe li stuke chbat stsak ta kʼop kʼalal chbatik xa ox li j-elekʼetike» (Je 49:19). Ta slikebale muʼyuk kʼusi lek chkʼot ta stojolalik yilel, pe ti melel xkaltike, jaʼ jun mantal akʼbatik sventa spoj sbaik li jgadetike. Li Jakobe laj yal ti jaʼ chkuch yuʼunik li jgadetik mi bat tsakvanikuk ta kʼope xchiʼuk ti ta kʼexlal tsutik batel li j-elekʼetike.
it-1 paj. 313 par. 5
Benjamin
Kʼalal jutuk xa ox skʼan xcham li Jakobe laj yal ti xtojobik lek ta pas kʼop li snitilultak Benjamine, xi laj yal ta stojolal li skerem ti skʼanoj tajeke: «Li Benjamine jech-o chlilinvan ta tiʼel jech kʼuchaʼal jkot lobo. Li ta sobe ta stiʼ li sveʼele, kʼalal chʼayem xa ox batel kʼakʼale, ta xchʼak li kʼusi la sta tal ta tsakele» (Je 49:27). Li jbenjaminetike lek ojtikinbilik ti lek xtojobik ta stunesel jimichʼe, yuʼun mu ventauk mi ta sbatsʼikʼobik o mi ta stsʼetkʼobik tsjipik ton ta jimichʼe «mu stselpʼuj yuʼunik akʼo mi jpʼej stsotsil jolil» (Jue 20:16; 1Kr 12:2). Li jchapanvanej Eude jaʼ jun jbenjamin vinik ti ta tsʼetkʼob kʼusitik tspase xchiʼuk jaʼ la smil li ajvalil Eglone (Jue 3:15-21). Kʼalal ta sob xie, jaʼ ta skoj ti te lokʼ talel li baʼyel ajvalil ta Israel li ta snitilulal Benjamine akʼo mi jaʼ li jchop nitilulal ti mas bikʼite. Taje jaʼ skʼoplal li Saul xnichʼon Kis ti la stsal ta kʼop li jfilisteaetike (1Sa 9:15-17, 21). Kʼalal chʼayem xa ox batel kʼakʼal li ta steklumal Israel xie, jaʼ ta skoj ti te lokʼ talel ta snitilulal Benjamin li meʼ ajvalil Estere xchiʼuk li Mardokeo ti tsots yabtel laj yichʼ li ta sna ajvalile ti jaʼ laj yichʼik tunesel sventa skoltaik li Israel ta stojolal li ajvalil ta Persiae (Est 2:5-7).
22-28 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 1-3
«Voʼon ta jpas jba ti kʼu yelan ta jkʼan ta jpas jbae»
Kichʼtik ta mukʼ li smukʼta bi Jeovae
4 Kʼelo Éxodo 3:10-15. Kʼalal yichʼoj xaʼox 80 jabil li Moisese, xi albat mantal yuʼun li Diose: «Chbat aloqʼues tal ta Egipto li jteclum cuʼune, jaʼ li israeletique». Li Moisese ta slekil yoʼonton la xchʼun mantal, pe oy kʼusi la sjakʼ ti toj ep kʼusitik skʼan xale. Li kʼusi la sjakʼe jaʼ ti kʼusi sbi li Diose. Ta skoj ti ojtikinbil xa onoʼox ta voʼne li sbi Diose, ¿kʼusi tskʼan tsnaʼ ta melel li Moisese? Li kʼusi tskʼan tsnaʼe jaʼ ti kʼuyelan stalelal li buchʼu yichʼoj li biil taje, ti tskʼan chojtikin li kʼusitik spasojan sventa xchʼunik li steklumal Dios ti ta melel chkoltaatik lokʼele. Taje oy srasonaltak ti jech la sjakʼe, yuʼun li j-israeletike oy xaʼox kʼuk sjalil te oyik ta mosoil, jaʼ yuʼun xuʼ van mu xchʼunik ta melel ti xuʼ yuʼun chkoltaatik lokʼel li Sdios smoltotakike. Yuʼun oy jlom j-israeletik laj yichʼik ta mukʼ yan diosetik ta Egipto (Ese 20:7, 8).
TI KʼUSI SMELOLAL LI SBI DIOSE
LI SBI Jeovae likem talel ta verbo evreo ti jaʼ skʼan xal ‹chkʼot ta pasel›. Jaʼ yuʼun, ep buchʼutik xi chaʼibeik smelolal li sbi Diose: «Jaʼ Tspas Akʼo Kʼotuk ta Pasel». Li vaʼ yelan chichʼ albel smelolale sta-o tajek ta skoj ti jaʼ Jpasvanej li Jeovae. Jaʼ la spas ti oyuk li vinajelbalumile xchiʼuk li pʼijil kuxlejaletike, jech xtok, jaʼ chakʼ kʼotuk-o ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk li kʼusi tskʼan tspase.
Vaʼun chaʼa, ¿kʼu van yelan skʼan xkaʼibetik smelolal li kʼusi la stakʼ Jeova kʼalal oy kʼusi jakʼbat yuʼun Moisese? (Eks 3:13; 3:14, TNM). Xi la sjakʼ li Moisese: «Ti cʼalal jech chcʼot calbe li jchiʼiltaque: ‹Li Dios yuʼun jmoltotic ta voʼonee, jaʼ la stacun tal liʼ ta atojolique›, me xcute, me jech chisjacʼbicune: ‹¿Cʼusi sbi?›, me xiyuticune. ¿Cʼusi ta jtacʼbe?». Xi la stakʼ li Jeovae: «Voʼon Chikʼot ta Pasel ti kʼu yelan ta jkʼan chikʼot ta pasele».
Mi chkakʼtik ventae li Moisese muʼyuk laj yalbe Jeova ti akʼo x-albat kʼusi sbie. Yuʼun snaʼojik xa onoʼox lek kʼusi sbi Dios li Moises xchiʼuk j-israeletike. Li Moisese tskʼan ti oyuk kʼusi x-albat yuʼun Jeova sventa stsatsub-o li xchʼunel yoʼonton ta stojolal ti kʼusi Diosale, ti jaʼ chakʼ ta ilel ti kʼusi smelolal li sbie. Jaʼ yuʼun, kʼalal albat «Voʼon Chikʼot ta Pasel ti kʼu yelan ta jkʼan chikʼot ta pasele» ti xie, laj yakʼ ta ilel Jeova ti oy kʼusi labal sba ta sventa stuke: ta jujutos kʼusitike tspas kʼusiuk xtun sventa xkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi tskʼan tspase. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta sventa li Moises xchiʼuk j-israeletike kʼot yuʼunik ta Jpojvanej li Jeovae, ta J-akʼmantal, akʼbat kʼusitik chtun yuʼunike xchiʼuk yan kʼusitik. Jaʼ yuʼun chaʼa, li Jeovae jaʼ tstʼuj stuk kʼusiuk xtun sventa xkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi tskʼan tspas ta sventa li steklumale. Akʼo mi te onoʼox tsakal skʼoplal li ta biil Jeovae, maʼuk noʼox te kʼalal chkʼot ti xuʼ stʼuj stuk ti kʼu yelan tskʼan tskʼatajes sbae. Te tsakal skʼoplal xtok ti xuʼ stunes spasbentak sventa chkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan tspase.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
g04 8/4 paj. 6 par. 4
Li Moisese, ¿mi kuxi ta melel o mi jaʼ noʼox jecheʼ loʼil?
¿Mi stakʼ xa noʼox chʼunel ti la stsʼites jun olol li meʼ ajvalil ta Ejiptoe? Stakʼ, yuʼun li srelijionike chakʼik ta chʼunel ti xuʼ xbatik-o ta vinajel mi laj yakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼontonike. Li buchʼu chchanbe skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lum (arqueóloga) ti Joyce Tyldesley sbie, xi chal ta sventa li buchʼutik stsʼitesik olole: «Li antsetik ta Ejiptoe koʼol sbalilik xchiʼuk li viniketike, koʼol oy sderechoik ta stojolal ajvalil xchiʼuk koʼol oy stakʼinik. Ti xkaltik noʼoxe, [...] xuʼ snop stuk mi tskʼan stsʼites junuk olol». Jun voʼneal Papiro ti chalbe skʼoplal ta sventa stsʼitesel ololetike jamal chal ti oy jun ants ti lek ojtikinbile la spʼis ta yalabtak li smosotake. Pe ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta stojolal Jokebed ti jaʼ tsʼitesvane? Xi chal The Anchor Bible Dictionary: «Li mantaletik yuʼun Mesopotamia ta sventa li stsʼitesel olole te chal ek ti chichʼ tojel li smeʼ Moises ti jaʼ laj yakʼbe xchuʼe».
w04 15/3 paj. 24 par. 4
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Eksodoe
3:1 ¿Kʼusi skʼan xal ti pale chichʼ albel li Jetroe? Li ta skʼakʼalil moltotiletike, li jolil ta utsʼ alalile chtun ta paleal ta stojolal li yutsʼ yalale. Yaʼeluke, li Jetroe jaʼ jolil kʼotem ta stojolal jun nitilulal ta Madian. Ta skoj ti te likemik tal ta stojolal Abran ti jaʼ smeʼik li Keturae, snaʼojik van ti kʼu yelan chichʼ ichʼel ta mukʼ li Jeovae (Je 25:1, 2).
29 YUʼUN JUNIO-5 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 4, 5
«Te ta jchiʼinot kʼalal chakʼopoje»
Ti ta jsaʼ kʼusi ta jpak-o jkʼoplaltike ¿kʼu yelan chil Jeova?
«Mu spas kuʼun chkaʼi». Yikʼaluk van mu xa tojob ta xcholel chavaʼi li lekil aʼyeje. Pe mu me xavat avoʼonton: yuʼun junantik yajtuneltak Dios ta skʼakʼalil Vivlia eke, mu spas yuʼun laj yaʼiik li kʼusi akʼbat sbainike. Jkʼelbetik skʼoplal Moisés. Xi la stakʼ kʼalal albat yuʼun Jeova ti oy kʼusi skʼan spase: «Ay, Cajval, mu xuʼ cuʼun lec xiloʼilaj; mu xisabaj ta loʼil. Mu jaʼuc to volje chabje ti jech chicʼopoje. Jech onoʼox jtalel o, vuʼun li avajtunelune. Jtalel o ti xquiclajet noʼox cocʼ cʼalal chicʼopoje». Akʼo mi albat ti persa chkoltae yuʼun Jeovae, li Moisese laj yal ti akʼo stak batel yane: «Cajval, avocoluc taco batel [li mantal avuʼun ta] yan vinic li bochʼo lec xuʼ yuʼune» (Eks 4:10-13). ¿Kʼu yelan laj yil li Diose?
¿Mi kilojbetik sat «li Bochʼo mu xquil ta jsatique»?
5 Kʼalal skʼan toʼox sut batel ta Egipto li Moisese, li Diose oy kʼusi laj yakʼbe xchan ti toj tsots skʼoplale, jtos ti kʼusi melel ti la stsʼiba ta slivroal Job ta tsʼakale: «Me chavichʼicun lec ta muqʼue [«xiʼtael li Jeovae», TNM], jaʼ abijilic chcʼot» (Job 28:28). Sventa xkoltaat ti akʼo xiʼta li Jeovae xchiʼuk ti oyuk spʼijile, li Jeovae laj yakʼbe yil ti kʼu yuʼun jelel tajek li krixchanoetik xchiʼuk li stuke ti jaʼ li Dios ti skotol xuʼ yuʼune. Xi jakʼbat yuʼun li Diose: «¿Bochʼo la spasbe ye li cristianoetique? ¿Me muc vuʼcun jech ta jpas ti oy umaʼ, ti oy coc, ti oy maʼsat, xchiʼuc ti oy bochʼo lec xil osile?» (Eks 4:11).
6 ¿Kʼusi ti akʼbat xchane? Li Moisese muʼyuk srasonal ti ta xiʼe. Yuʼun jaʼ Jeova li buchʼu takat batele, xchiʼuk jaʼ xuʼ x-akʼbat li kʼusi chtun yuʼun sventa xbat yal li aʼyeje. Jech xtok, li buchʼu Skotol xuʼ yuʼune maʼuk yajkontra laj yil li faraone. Yuʼun onoʼox maʼuk to sba velta ti laj yakʼbeik ta vokol xkuxlejal li yajtuneltak Dios li buchʼutik te nakajtik ta Egiptoe. Li Moisese xuʼ van la snop ti kʼu yelan la xchabi Abraham xchiʼuk li Josee xchiʼuk ti kʼu yelan chabiat ek ta stojolal li yantik faraonetike (Je 12:17-19; 41:14, 39-41; Eks 1:22–2:10). Ta skoj ti yiloj «li Bochʼo mu xquil ta jsatique», li Moisese tsots yoʼonton bat ta stojolal faraón xchiʼuk laj yal skotol li kʼusi albat yuʼun Diose.
Ti ta jsaʼ kʼusi ta jpak-o jkʼoplaltike ¿kʼu yelan chil Jeova?
Muʼyuk onoʼox bu xkol li Moisese, yuʼun li Jeovae la stak batel Aarón sventa xkoltaat (Eks 4:14-17). Maʼuk noʼox, yuʼun epal jabil ti muʼyuk x-iktaate xchiʼuk akʼbat skotol li kʼusi chtun yuʼun sventa spas li kʼusi sbainoje. Li ta jkʼakʼaltike xuʼ stijbe yoʼonton li ermanoetik ti lek chanemik sventa skoltautik li ta cholmantale. Li kʼusi mas to tsots skʼoplale jaʼ ti chalbutik ta sKʼop ti tstojobtasutik sventa spas kuʼuntik li abtelal yakʼojbutike (2Ko 3:5; kʼelo li rekuadro «Li jabiletik ti mas la jkʼupin ta jkuxlejale»).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w04 15/3 paj. 28 par. 4
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
Kʼalal xi laj yal li Siporae: «Jun lekomil ta skoj li chʼichʼ liʼe» mu masuk buchʼu jech chal. ¿Kʼusi laj yakʼ ta ilel kʼalal jech la spase? Kʼalal la spas li kʼusi chal li trato ta sventa sirkunsisione te laj yakʼ ta ilel ti snaʼoj ti spasoj xa onoʼox jun trato li Jeova ta sventa taje. Kʼalal laj xa ox yichʼik akʼbel li trato sventa Mantal li j-israeletik ta mas tsʼakale, te jamal laj yakʼ ta ilel Jeova ti jaʼ chkʼot ta malalile, yan li steklumale jaʼ chkʼot ta ajnilal (Jer 31:32). Jaʼ yuʼun kʼalal li Sipora laj yalbe Jeova (ta stojolal jun anjel) ti jaʼ «jun lekomil ta skoj li chʼichʼ liʼe», te laj yakʼ ta ilel ti jaʼ jech tspas kʼuchaʼal li trato ta sventa sirkunsisione. Jech oxal, xkoʼolaj ti kom ta ajnilal li Siporae xchiʼuk ti jaʼ kom ta malalil xkaltik li Jeovae. Ta skoj ti jpʼel yoʼonton la xchʼunbe smantal li Jeovae muʼyuk xcham li yole.
it-2 paj. 42 par. 5
Jeova
Kʼalal «xkojtikintik» xie, maʼuk skʼan xal ti jaʼ noʼox jnaʼojbetik skʼoplal junuk krixchano o jtosuk kʼusie. Li Nabal ti jaʼ jun vinik ti muʼyuk spʼijile xojtikinbe li sbi Davide akʼo mi jech xi la sjakʼe: «¿Buchʼu xa noʼox li Davide?», xkoʼolaj ti xi laj yale: «¿Mi toj tsots skʼoplal yaloj?» (1Sa 25:9-11; koʼoltaso xchiʼuk 2Sa 8:13). Li faraon eke xi laj yalbe li Moisese: «¿Buchʼu xa noʼox ti Jeova ti skʼan jchʼunbe smantale xchiʼuk ti jkolta batel li Israele? Mi juteb xkojtikin li Jeovae, jech xtok, muʼyuk ta jkolta batel li Israele» (Eks 5:1, 2). Kʼalal jech laj yale laj yakʼ ta ilel ti mu xojtikin Jeova kʼuchaʼal melel Diose, ti mu stakʼ stikʼ sba ta sventa li kʼusi tspas ajvalile, ti muʼyuk sjuʼel sventa spas li kʼusi oy ta yoʼonton jech kʼuchaʼal yaloj ta stojolal Moises xchiʼuk Aarone. Li faraon, li j-ejiptoetik xchiʼuk li j-israeletike chkʼot onoʼox skʼakʼalil ti chojtikinbeik kʼusi smelolal li sbi Diose xchiʼuk ti buchʼu jaʼ ta melele. Jech kʼuchaʼal laj yakʼbe snaʼ Moises li Jeovae, chkʼot onoʼox ta pasel li kʼusi oy ta yoʼonton ta stojolal li j-israeletike: ti tspoj lokʼele xchiʼuk ti chakʼbe li Albil Balumile, vaʼun jaʼ jech chkʼot ta pasel li trato la spas Jeova xchiʼuk li smoltotak ta voʼnee. Xi onoʼox yaloj li Diose: «Ta batsʼi melel chanaʼik ti voʼon Jeovaune» (Eks 6:4-8; kʼelo TODOPODEROSO).