Mu me jkʼeltik li kʼusitik muʼyuk stue
«Macbun jsat, mu me jaʼuc jqʼuel li cʼusitic altic ti muʼyuc stue; julubtasun ta stamel batel li be avuʼune.» (SAL. 119:37)
1. ¿Kʼusitik yabtel li jsatike?
¡TOJ echʼ noʼox ep sbalil chkiltik li jsatike! Koliyal li jsatike xkiltik lek kʼuyelan sbon li kʼusitike xchiʼuk lek xkiltik li kʼusitik ta jpat jxokontike. Xkiltik mi oy buchʼu chnopaj tal ti jkʼanojtike o mi jaʼ chnopaj tal li kʼusitik chakʼ jvokoltike. Xkiltik xtok li kʼusitik toj kʼupilik sbae xchiʼuk jun yutsil chkiltik li kʼusitik alakʼik sba ta balumile, ti jaʼ chakʼ kiltik ti oy jun mukʼul Jpasvaneje (Sal. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Rom. 1:20). Maʼuk noʼox taje, yuʼun li jsatike ep kʼusitik tstikʼ ta jnopbentik ti jaʼ chkojtikintik-o li Jeovae xchiʼuk ti tstsatsubtas li xchʼunel koʼontontik ta stojolale (Jos. 1:8; Sal. 1:2, 3).
2. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk jpʼijiltik ta sventa li kʼusitik ta jkʼeltike? 2) ¿Kʼusi la skʼanbe Dios li jtsʼibajom yuʼun salmo ti chakʼ ta ilel ti oy spʼijile?
2 Pe ta skoj ti jmoj tajek ch-abtej li jsatik xchiʼuk li jnopbentike skʼan me xkichʼ jpʼijiltik, yuʼun li kʼusi chkil ta jsatike chkʼot kʼalal to ta jnopbentik. Jaʼ jech chkʼot ta pasel kʼalal jaʼ ta jkʼeltik li kʼusitik ta jkʼantik ti muʼyuk leke xchiʼuk li kʼusitik xloʼlun-o koʼontontik skʼanele. Li balumil ti toj sokem xae xchiʼuk ti ventainbil yuʼun Satanase nojem ta lokʼoletik xchiʼuk oy ep kʼusitik tspukbe skʼoplal ti xuʼ tsokesutike manchuk mi jlikel noʼox jkʼeltik (1 Juan 5:19). Jaʼ yuʼun mu labaluk chkaʼitik ti xi la skʼanbe Dios li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Macbun jsat, mu me jaʼuc jqʼuel li cʼusitic altic ti muʼyuc stue; julubtasun ta stamel batel li be avuʼune» (Sal. 119:37).
Kʼuxi xuʼ sokesutik li jsatike
3-5. ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal Vivlia ti chakʼ kiltik ti toj xibal sba li kʼusi tskʼupin jsatike?
3 Jvules ta joltik li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li baʼyel ants ti Eva sbie. Li Satanase laj yakʼ ta aʼyel «ti chjam [sat]» li Eva mi la slobe «sat li jpets teʼ ti jaʼ sventa chacʼ ta naʼel cʼusi lec, xchiʼuc cʼusi chopole». Lek van tajek laj yaʼi ti albat ti chjam sat kʼalal mi la sloʼ li sat teʼ ti mu stakʼ loʼele. Mas to van kʼalal «laj yil ti toj cʼupil sba li sat teʼe; chac xa sloʼ yaʼay ta ora. La snop ti jech ta xbijub oe». Kʼot ta yoʼonton kʼalal laj yil li sat teʼe, vaʼun jaʼ jech te la stoy sba ta stojolal Dios xchiʼuk jaʼ jech la stoy sba li Adán eke. Taje jaʼ toj echʼ xa noʼox chil-o svokol li krixchanoetike (Gén. 2:17; 3:2-6; Rom. 5:12; Sant. 1:14, 15).
4 Li ta skʼakʼalil Noé eke oy anjeletik ti la spasik li kʼusi lek laj yilike. Jaʼ yuʼun xi chal Génesis 6:2: «Li xnichʼnabtac Diose laj yilic ti toj cʼupilic sba li tsebetique. Jech te lic stʼujic ti bu junucal tscʼan chiqʼuique, jech te inupin xchiʼuquic». Kʼuchaʼal chkiltike tskʼupin xa laj yaʼiik li antsetik kʼalal laj yilike jaʼ yuʼun ayan ta yoʼontonik ta xchiʼinel ta vayel ti mu stakʼ jech spasike. Kʼalal jech la spas li jtoybaetik taje jaʼ jech vokʼ xnichʼnabik ti toj echʼ xa noʼox xmajvanike. Pʼol ta jyalel xchoplejal li krixchanoetike, jech oxal lajesatik yuʼun Dios, jaʼ xa noʼox kuxul kom li Noé xchiʼuk yutsʼ yalele (Gén. 6:4-7, 11, 12).
5 Echʼ van jayibuk siglo ta mas tsʼakale, jun vinik ti Acán sbie la xpichʼ oʼonta ek li kʼusi laj yile. Li j-israeletike laj yichʼik albel mantal yuʼun Dios ti skʼan slajesik skotol li kʼusitik tstaik ta Jericó kʼalal mi la stsalike, jaʼ xa noʼox muʼyuk tslajesik li kʼusitik tsmotonin Jeovae. Xi onoʼox pʼijubtasbilike: «Li voʼoxuque bijanic me. Mu me xatsaquic, mu me xapiquic li cʼusitic oy liʼ ta lum ti albil xa scʼoplal chichʼ ulesel o yuʼun Diose». Pe li Acane muʼyuk la xchʼun li mantal taje, yuʼun oy kʼusi laj yichʼ batel ti toj alakʼik sbae, jaʼ yuʼun lajik ta tsalel yuʼun Hai xchiʼuk ep chamik. Jaʼ to paj vokolil kʼalal vinaj buchʼu li j-elekʼe xchiʼuk ti jam yee: kʼalal «laj quil [li kʼusitike] [...] ipichʼaj coʼnton yuʼun jech laj quichʼ tal». Ta skoj ti la skʼupin li kʼusi laj yil Acán xchiʼuk ti la xpichʼ oʼonta li kʼusitik muʼyuk lek chil Diose la sta-o svokol «xchiʼuc scotol li cʼusitic oy yuʼune», o yutsʼ yalal (Jos. 6:18, 19; 7:1-26).
Skʼan me jpajtsan li jsatike
6, 7. ¿«Cʼusi oy ta yoʼnton [tspas]» li Satanás ti toj lek xloʼlavan yiloje, xchiʼuk kʼuxi chichʼ tunesel avi kʼalal oy kʼusitik tspukbeik skʼoplale?
6 Li krixchanoetik avie jech chkʼot ta stojolalik kʼuchaʼal Eva, jtoyba anjeletik xchiʼuk li Acane: chnitbat yoʼontonik «li cʼusi tscʼupin [satike]», ti jaʼ «li cʼusi oy ta yoʼnton tspase», o li spetsʼtak Satanás ti lek xloʼlavan yiloje (1 Juan 2:16; 2 Cor. 2:11). Ta batsʼi melel, jaʼ jech kʼuchaʼal chalik li buchʼutik tspukbeik skʼoplal kʼusitike toj echʼem tsots yabtel tspas li jsatike. Jun jtsʼibajom ta Europa ti lek chanem sventa xichʼ pukbel kʼoplal li kʼusitik chichʼ chonele, xi laj yale: «Li jsatike jaʼ chakʼ kʼotuk ta koʼontontik skʼanel li kʼusitike. Jaʼ tspasvan ta mantal xchiʼuk chakʼ jchʼuntik spasel li kʼusi lek chile manchuk mi maʼuk jech smelol».
7 Jaʼ yuʼun chaʼa, ti kʼuyelan chichʼ pukbel skʼoplal li kʼusitike ep tajek tstunesik lokʼoletik sventa xkʼot ta oʼontonal xchiʼuk ti jkʼantik li kʼusitik chalik o li kʼusitik chchonike. Jun vinik ta Estados Unidos ti lek chaneme la skʼelbe skʼoplal ti kʼutik yelan chichʼ pukbel skʼoplal li kʼusitike, xi laj yale: «Li kʼusitik chichʼ pukbel skʼoplale maʼuk noʼox sventa chichʼ akʼel ta ojtikinel, moʼoj, oy kʼusi stu ti mas to tsots skʼoplale, jaʼ ti xichʼ kʼanel li kʼusi chichʼ pukbel skʼoplale». Ta sventa taje tstunesik epal lokʼoletik ti tstij oʼontonal ta lutsʼbaile. Ti vaʼ yelane, chakʼ kiltik ti skʼan jpajtsan li jsatike xchiʼuk ti jkʼeltik lek li kʼusitik chkakʼ ochuk ta jnopbentik xchiʼuk ta koʼontontike.
8. ¿Kʼuxi chal Vivlia ti skʼan jpajtsan li jsatike?
8 Li melel yajtsʼaklomutik Cristoe muʼyuk me bu kolemutik ta stojolal li kʼusitik tskʼupin jsatike xchiʼuk li kʼusitik tskʼan jbekʼtaltike. Jaʼ yuʼun, li sKʼop Diose chalbutik ti akʼo jpajtsan li jsatik ta sventa li kʼusitik ta jkʼeltik xchiʼuk li kʼusitik ta jkʼantike (1 Cor. 9:25, 27; kʼelo 1 Juan 2:15-17). Li buchʼu laj yaʼibe lek smelolal ti jmoj ch-abtej li jsatik xchiʼuk li kʼusi ta jkʼantike jaʼ li Jobe, xi laj yale: «Jpasoj jun trato xchiʼuk li jsate. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xa noʼox chkakʼ jsat ta skʼelel jun tojol tseb?» (Job 31:1, NM). Li tukʼil vinik taje maʼuk noʼox ti mu skʼan spik ants ti chopol xa kʼusi oy ta yoʼontone, moʼoj, yuʼun ¡mi jsetʼuk jech la snop! Te van jayibuk siglo ta mas tsʼakale, laj yal Jesús ti skʼan mu kʼusi chopol jtikʼ ta jnopbentike: «Buchʼuuc noʼox ta sqʼuel jun ants ti oy ta yoʼnton ta scʼupin yaʼie, coʼol sʼelan laj xa scʼupin ta xʼile yuʼun ti Diose» (Mat. 5:28, Ch).
Li kʼusitik muʼyuk stu ti skʼan mu jkʼeltike
9. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan mas oyuk jpʼijiltik kʼalal ta jtunestik Internete? 2) ¿Kʼusi xuʼ chopol xkʼot ta pasel yuʼun li pornografia akʼo mi uni jlikel noʼox jkʼeltike?
9 Yantik xpʼol li krixchanoetik ti tskʼelik pornografiae, jaʼ xkaltik, ti kʼuyelan tslutsʼ sbaik li krixchanoetike o ti solel tʼanajtike, mas to tskʼelik li ta Internete. Mu persauk jsaʼtik taje, yuʼun voʼotik tsaʼutik. ¿Kʼuxi? Kʼalal jaʼo tskʼel Internet jun krixchanoe yikʼaluk van jaʼo te xvinaj talel lokʼoletik ti tstij oʼontonal ta lutsʼbaile. O mi moʼoje te chvul talel junuk aʼyej ti muʼyuk chopol yilele, pe mi sjame yikʼaluk van xvinaj lokʼoletik sventa pornografia ti toj vokol xa ta makele. Manchuk smak batel o stupʼ batel taje, ti kʼusi mas vokole jaʼ ti te chkom-o ta sjol li kʼusi laj yile, akʼo mi jlikel noʼox la skʼel. Xuʼ tsots x-akʼbat svokol akʼo mi jlikel noʼox skʼel li pornografiae, yuʼun yikʼaluk la xa saʼo smul chaʼi o ti toj vokol chchʼay ta sjole. Pe mas to me chopol mi yolbaj jech-o ta «sqʼuel» taje. Mi jeche toj tsots me skʼoplal ti oy kʼusi spas sventa tslokʼes ta yoʼonton li kʼusitik mu xtune (kʼelo Efesios 5:3, 4, 12; Col. 3:5, 6).
10. ¿Kʼu yuʼun yikʼaluk stsʼujik ta skʼelel pornografia li ololetike, xchiʼuk kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta stojolalik?
10 Stalel onoʼox ti tskʼan tskʼel yaʼiik kʼusitik li ololetike, jech oxal yikʼaluk van jaʼ te stsʼujik ta skʼelel pornografia. Ta skoj taje yikʼaluk van chjel snopbenik ta sventa ti kʼuyelan chilik li chiʼinejbail ta vayele xchiʼuk yan kʼusitik ti koʼoltik yelan kʼuchaʼal taje. Xi chal jun aʼyej ta sventa ti kʼusi xuʼ xkʼot ta pasele: «Tsokes nopbenal ta sventa li mantaletik sventa lekil talelale, ti mu xa lekuk xil sbaik xchiʼuk yantik ta kʼanbaile, ti muʼyuk xa lek kʼusi chichʼ nopel ta stojolal li antse, ti xnop tajek xaʼiik skʼelel pornografiae, ti mu xa bu chakʼ ta yoʼonton li xchanune, ch-ayan vokolil ta yamigotak xchiʼuk ti kʼuyelan xil sba xchiʼuk yutsʼ yalale». Pe mas to van oy vokolil mi nupunike.
11. Albo junuk skʼoplal ti toj xibal sba li pornografiae.
11 Xi laj yal jun ermanoe: «Ta skotol li kʼusitik chopol nopem xkaʼi spasel kʼalal maʼukun toʼox yajrextiko Jeovae, jaʼ toj vokol ta tsalel laj kaʼi li skʼelel pornografiae. Manchuk mi maʼuk jech oy ta koʼonton, jaʼ to chkaʼie jaʼ xa ta jnop, jaʼ ta skoj kʼalal oy kʼusi chkaʼibe yikʼe, kʼalal chkaʼi sone, kʼalal oy kʼusi chkile o ta jech noʼox chvul ta jnopben. Toj tsots ta tsalel chkaʼi jujun kʼakʼal». Yan ermano xtoke, xvul to ta sjol ti kʼalal bikʼitik toʼoxe tskʼel revistaetik sventa pornografia yuʼun stot ti maʼuk yajrextiko Jeovae, jaʼo tskʼel kʼalal chʼabal te ta na li stot smeʼe. Xi chal kaʼitike: «Toj echʼem la sokes jnopben ta jbikʼtal li lokʼoletik taje. Akʼo mi oy xa ta 25 jabil ti vaʼ yelan la jkʼele, mu xchʼay-o ta jol junantik li lokʼoletik taje. Manchuk mi chkakʼbe tajek yipal ta stupʼel ta jol, solel mu xchʼay. Akʼo mi mu jkʼan jnopbe skʼoplal, tsots jmul chkaʼi jba yuʼun». ¿Mi mu jechuk ti jaʼ lek ti mu jkʼeltik li kʼusitik mu kʼusi xtun-oe sventa mu chopoluk xkaʼi jbatik ta tsʼakale? Pe ¿kʼuxi xuʼ spas kuʼuntik un? Jaʼ ti xkakʼbetik yipal «ta [slajesbel] yip scotol li cʼusi [ta jnoptike], yuʼun jech xuʼ chlic [xchʼun] li Cristoe» (2 Cor. 10:5).
12, 13. ¿Kʼusitik mu kʼusi xtun-o ti mu stakʼ jkʼeltik li yajtsʼaklomutik Cristoe, xchiʼuk kʼu yuʼun?
12 «Li cʼusi muʼyuc tuqʼue» o ti muʼyuk leke jaʼ li chʼayob oʼontonal ti chakʼ ta oʼontonal saʼel kʼulejal xchiʼuk ti tspukbe skʼoplal li kʼusi mu stakʼ nabel lek smelolale, o ti lek xa chalbe skʼoplal li majbaile xchiʼuk ti kʼalal chakʼik ta ilel ti tsmalik chʼichʼe (kʼelo Salmo 101:3). Li Jeovae yakʼojbe sbain totil-meʼiletik yajtsʼaklomtak Cristo ti akʼo stʼujik lek li kʼusi xuʼ skʼel yalab xnichʼnabik ta snaike. Jnaʼojtik lek ti mu xakʼik ti akʼo spasik espiritismo li yalab xnichʼnabike. Pe skʼan me stsakik ta venta ti toj ep xa noʼox li pelikulaetik, li kʼusitik chlokʼ ta television, li videojuegoetik, livro sventa ololetik, revista sventa loʼiletik xchiʼuk yan kʼusitik ti jaʼ xa mas chakʼ ta ilel li kʼusitik sventa majia xchiʼuk li kʼusitik ti mu xa staleluk jeche (Pro. 22:5).
13 Kʼuk yelan li jabilaltike skʼan me xi jatavutik ta stojolal li videojuegoetik ti yuʼun batsʼi tsmalik xa chʼichʼ yilel xchiʼuk yantik majbaile (kʼelo Salmo 11:5). Jpʼel me koʼontontik ta jyalel ti jaʼ chkakʼ ta koʼontontik spasel li kʼusi tskʼan Jeovae, jech xtok muʼyuk me chchʼay ta joltik ti skʼan jchabi jnopbentik ta skoj li spetsʼtak Satanase (2 Cor. 11:3). Ta me jkʼeltik lek xtok ti mu me jmaktik ta be li yichʼel ta mukʼ Jeova ta kutsʼ kalaltike, li xchanel skotol kʼakʼal Vivliae xchiʼuk ti ta jchapan jbatik sventa tsobajel ta skoj ti toj jal ta jkʼeltik li chʼayob oʼontonaletike, akʼo mi lek (Fili. 1:9, 10).
Jchanbetik stalelal li Jesuse
14, 15. ¿Kʼusi xuʼ xkaltik li ta yoxibal akʼel ta preva la snuptan Cristoe xchiʼuk ti kʼuxi tsal yuʼune?
14 Kʼux ta alel, pe li ta balumil ti solel toj sokem xae naka xa chopol kʼusi ta jtatik ta kʼelel. ¡Tijanbat lek ta sat Jesús li kʼusitik chopol sventa xnamaj ta stojolal li Diose! Jech kʼuchaʼal liʼe, xi chal Vivlia ta sventa li yoxibal akʼel ta preva la snuptane: «Li pucuje laj yicʼ batel ta jun batsʼi toyol vits noxtoc li Jesuse. Te laj yacʼbe yil scotol svuʼelic li ajvaliletic liʼ ta banamile xchiʼuc li slequilal yutsilalique» (Mat. 4:8). ¿Kʼu yuʼun jech la spas li Satanase? Yuʼun jaʼ lek xa chil li kʼusi tsots tsnit oʼontonale, jaʼ li kʼusi chil jsatike. La snop ti chkʼot ta yoʼonton Cristo li mukʼulal ta balumil mi laj yakʼbe yil li slekilal ajvaliletik ta skʼakʼalile. Pe ¿kʼusi la spas li Jesuse?
15 Li Jesuse muʼyuk bu la snop jayibuk velta kʼusi van tspas. Muʼyuk bu lek xa laj yaʼi li kʼusi chopole. Ta ora la spʼaj xchiʼuk xi laj yalbee: «Batan, Satanás» (Mat. 4:10). Ti kʼuyelan la stakʼe jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti jaʼ mas tsots skʼoplal ta xkuxlejal chaʼi li spasbel yabtel Jeovae xchiʼuk ti lekuk xil sba xchiʼuke (Heb. 10:7). Jaʼ jech muʼyuk stsʼuj li ta spetsʼ Diabloe.
16. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼuyelan tsal yuʼun Jesús kʼalal akʼat ta preva yuʼun Satanase?
16 Ep kʼusi chakʼ jchantik li stalelal Jesuse. Baʼyuk, muʼyuk buchʼu kolem li ta spetsʼtak Satanase (Mat. 24:24). Xchibal, li kʼusi chkil ta jsatike xuʼ oy kʼusi lek xkʼot ta pasel yuʼun o chopol ta sventa li kʼusi tskʼan koʼontontike. Yoxibal, sventa chchʼayutik ta be li Diabloe lek xa chaʼi tstunes «li cʼusi tscʼupin jsatique» (1 Ped. 5:8). Xchanibal, xuʼ me stsal kuʼuntik mi oy kʼusi ta jpastik ta anile (Sant. 4:7; 1 Ped. 2:21).
«[Lekuk] li asatique»
17. ¿Kʼu yuʼun mu lekuk ti jaʼ to ta jnoptik kʼusi ta jpastik kʼalal te xa tijil ta jsatik li kʼusi chopole?
17 Laj kalbetik ta jpasbetik kʼusi tskʼan yoʼonton Jeova kʼalal laj kakʼ jbatik ta stojolale, ti jaʼ te smakoj ti muʼyuk ta jpastik li kʼusitik muʼyuk stue. Ti vaʼ orae jaʼ laj kaltik xkaltik li kʼusi xi laj yal jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Muʼyuc laj cacʼ batel cacan ta sbelal li cʼusitic chopole, jech ivuʼ cuʼun la jchʼun li acʼope» (Sal. 119:101). Mu me lekuk ti jaʼ to ta jnop kʼusi ta jpastik kʼalal te xa jkʼelojtik li kʼusi chopole. Oy lek ta joltik li kʼusitik mu lekuk chil Vivliae xchiʼuk xkojtikintik lek kʼusitik li spetsʼtak Satanase. Jnoptik avaʼi. ¿Kʼusi ora la spas ta preva Jesús li Satanás sventa spas ta vaj li tonetike? Jaʼo kʼalal «iviʼnaj» ti oy xaʼox ta 40 kʼakʼal xchiʼuk akʼobal yiktaoj ixime (Mat. 4:1-4). Li Diabloe xuʼ yuʼun skʼelel kʼusi ora ti mas kʼunutike xchiʼuk ti kʼalal jaʼo xuʼ xi jtsʼuj ta mulil chile. Jaʼ yuʼun jaʼ avi ti skʼan jkʼeltik taje. ¡Mu me tsʼakaluk to jkʼelbetik skʼoplal! Mi oy ta joltik jujun kʼakʼal ti kakʼoj ketik ta stojolal Jeova kʼalal laj kakʼ jbatik ta stojolale jaʼ me jech oy ta koʼontontik chi jnamaj ta stojolal li kʼusi muʼyuk stue (Pro. 1:5; 19:20).
18, 19. 1) ¿Kʼusi smelolal ti «lec[uk] li asatique», xchiʼuk kʼusi smelolal li «[satil ti] muʼyuc le[ke]»? 2) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jaʼ xkakʼ ta koʼontontik li kʼusitik leke, xchiʼuk kʼusi mantal chalbutik Filipenses 4:8 ta sventa taje?
18 Yantik x-epaj jujun kʼakʼal li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontik ti jaʼ te chbat-o jsatike. Jech oxal xkaʼibetik lek smelolal ti mas to toj tsots skʼoplal avi li smantal Jesús ti «lec[uk] li asatique» (Mat. 6:22, 23). ¿Kʼuxi xuʼ «lec li [j]satique»? Jaʼ ti jtos noʼox kʼusi jkʼelojtik batele: li spasbel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Vaʼun jaʼ me jech mu xkoʼolaj xchiʼuk li «[satil ti] muʼyuc le[ke]», ti toj manyae, ti oy kʼusitik chpichʼ oʼontae xchiʼuk ti lek noʼox xaʼi skʼelel li kʼusi mu kʼusi chakʼbutike.
19 Mu me jchʼay ta joltik ti chkʼot ta jnopbentik li kʼusi chil jsatike, vaʼun li kʼusi chkʼot ta jnopbentike chkʼot ta koʼontontik. Jaʼ yuʼun toj echʼ xa noʼox me tsots skʼoplal ti jaʼ jkʼeltik li kʼusitik oy sbalile xchiʼuk li kʼusitik leke (kʼelo Filipenses 4:8). Jaʼ yuʼun jechuk jkʼantik kʼuchaʼal xi la skʼan li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Macbun jsat, mu me jaʼuc jqʼuel li cʼusitic altic ti muʼyuc stue». Mi jaʼ jech chkakʼbetik yipal spasel kʼuchaʼal li orasion taje, ta me xkiltik tstakʼ Jeova li kʼusi chichʼ kʼanel liʼ xtoke: «Julubtasun ta stamel batel li be avuʼune» (Sal. 119:37; Heb. 10:36).
¿Mi jnaʼtik xchapbel smelolal?
• ¿Kʼuxi tsakal skʼoplal li jsatik, li jnopbentik xchiʼuk li koʼontontike?
• ¿Kʼu yuʼun xibal sba li pornografiae?
• ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti «lec li [j]satique»?
[Lokʼol ta pajina 23]
¿Kʼusitik ti muʼyuk stu ti muʼyuk ta jkʼeltike?