Ndamupi o Tepisa Eci Ciwa Leci Cĩvĩ

HELIE o kuete omoko yoku tumbika ocihandeleko coku tepisa eci ciwa leci cĩvi? Epulilo eli lia lingiwa eci Suku a lulika omanu va tete, Adama la Eva. Embimbiliya kelivulu Liefetikilo li lekisa okuti, Suku wa kapele vocumbo Cedene “uti umue woku kũlĩha eci ciwa leci cĩvi.” (Efetikilo 2:⁠9) Noke wa sapuila Adama la Eva hati, ka uka li kepako liuti waco. Pole, unyali waye Satana Eliapu, wa va sapuila okuti, ci tava oku lia kepako liuti waco. Momo eteke vuliako, ‘ovaso ene a letuluka. Kuenje vu kala nda Suku okuti vu kũlĩha eci ciwa leci cĩvi.’​—⁠Efetikilo 2:​16, 17; 3:​1, 5; Esituluilo 12:⁠9.

Adama la Eva va liyaka locitangi coku tepisa onumbi va sukilile oku kuama. Catiamẽla konjila yiwa leyi yĩvi, anga hẽ va sukilile oku pokola kolonumbi via Suku? Ale va sukilile ño oku tiamẽla kolondunge viavo muẽle? (Efetikilo 3:⁠6) Ovo va nõlapo oku tomba ocihandeleko ca Suku. Kuenje, va lia kepako liuti waco. Elinga liavo lia lekisa nye? Adama la Eva poku tomba olonumbi via Suku va linõlela onjila yavo muẽle. Kuenda va litumbikila olonumbi viavo vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Tunde kotembo yaco toke cilo, omanu va siata oku litumbikila olonumbi viavo muẽle okuti va lisokisa la Suku. Anga hẽ va siata muẽle oku litunda ciwa?

Ovisimĩlo Via Litepa

Noke yoku konomuisa alongiso olonoño vio kosimbu, elivulu limue li lombolola okuti: ‘Tunde kotembo ya Socrates onoño yimue yo ko Helasi, toke kocita cakuĩ avali, kua siata oku lingiwa olonjango vialua vioku sokiya elomboloko lieci ciwa leci cĩvi.’

Kocita catãlo osimbu handi Yesu keyile palo posi, ko Helasi kua kala ocimunga cimue colonoño vi tukuiwa hati, Sofista. Ovo va enda oku longisa okuti, onumbi yoku kũlĩha eci ciwa leci cĩvi, yatiamẽla ño kovisimĩlo viomanu. Umue pokati kolonoño viaco wa lombolola okuti: ‘Ocina cosi ci tendiwa lomanu vosi vofeka okuti ciwa, oco muẽle ci kuamiwa.’ Omo liovisimĩlo evi, omanu valua va siata oku sima okuti oku nyana, oku kemba, kuenda ovina vikuavo vĩvi, via sunguluka. Momo ovina viaco via siata oku lingiwa lomanu valua.

Onoño yimue o tukuiwa hati, Emmanuel Kant una wa kala kocita 18, wa lombolola ovisimĩlo via litepa. Ndomo ca lomboluiwa vukanda umue wa sapulo, eye kumue lomanu vakuavo va popia hati: ‘Omunu lomunu eye muẽle o linolela eci ciwa.’ Elongiso lia Kant li lekisa okuti, omunu lomunu eye muẽle wa kũlĩha nda onyana ale o kemba kuenda o linga ovina vikuavo vĩvi.

Ndamupi manji umue Jodie a tẽla oku tepisa ovisimĩlo evi? Eye wa nõlelepo oku kuama onumbi yatatu. Manji Jodie wa pokuile kelongiso lia Yesu Kristu una wa tumbika olonumbi via sunguluka Kakristão. Ndaño muẽle omanu vana okuti ka va tava ku Suku, va siatavo oku sola olonumbi viaco. Yesu wa longisa hati: ‘Ovina viosi vu yongola okuti omanu ovio vo lingili haivio vu va lingavo.’ (Mateo 7:​12) Eteke limue, manji Judie wa nõlele olombongo viukãi umue a kala oku linga laye omĩlu. Olombongo viaco via soka 82.000 kolondolale, kuenje wa vitiula kokuaye. Eci ukãi waco o pula esunga lieci eye a tiulila olombongo viaco, Judie wo tambulula hati: ‘Ndimbangi ya Yehova. Kuenda olombongo evi haviangeko.’ Ocili okuti, manji Judie wa kapeleko olondaka via Yesu vi sangiwa kelivulu lia Mateo 19:​18, li popia hati: “Ku ka ive.”

Anga hẽ tu Kuama ño Ovisimĩlo Viomanu?

Omanu vamue va siata oku sima okuti, esunguluko li lomboloka oku topa. Pole, ka citava okuti tu kolela kovisimĩlo viavo. Konomuisa ocindekaise eci: Kosimbu omanu va longisiwile okuti, citava oku yoka omãla ndocilumba. Oco hẽ koloneke vilo nda ove wa kaile vofeka yimue okuti, muli ocituwa caco, anga hẽ nda wa kuama ño ovituwa viaco? (2 Olosoma 16:⁠3) Nye ci popiwa nda ove wa citiwila vofeka yimue okuti, ca sunguluka okulia ositu yomanu? Anga hẽ ocituwa caco ca sunguluka muẽle omo okuti ci taviwa lomanu valua vofeka? Omanu haivoko va pondola oku tepisa nda ocituwa caco ciwa ale cĩvi. Embimbiliya li popia hati: “Ka ci tava oku kuama owiñi oku linga evĩho.”​—⁠Etundilo 23:⁠2.

Yesu wa tukula esunga likuavo lieci tu sukilila oku lunguka lovisimĩlo viomanu poku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Eye wa lombolola okuti, Satana eye “ombiali yoluali lulo.” (Yoano 14:30; Luka 4:⁠6) Satana omo liunene waye, wa siata oku ‘kemba oluali luosi.’ (Esituluilo 12:⁠9) Omo liaco, kuka seteke oku litumbikila olonumbi viove muẽle vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Kuenda kuka kuame ovisimĩlo viomanu. Momo nda wa kuama ovisimĩlo viavo, o kasi loku tiamẽla kovisimĩlo via Satana vina vi tuala kenyõleho.

Anga hẽ ca Sunguluka Oku Kolela Kolondunge Viove Muẽle?

Anga hẽ ca sunguluka okuti omunu lomunu o linõlela eye muẽle eci ciwa leci cĩvi? Embimbiliya li popia hati: “Ku ka tiamẽle kolondunge viove muẽle.” (Olosapo 3:⁠5) Momo lie? Momo okuti, omanu va piñala olondunge viekandu. Eci Adama la Eva va lueya ocihandeleko ca Suku, va kuama olonumbi via Satana. Kuenda va nõlapo Satana okuti eye o linga isiavo konepa yespiritu. Omo liaco, va sila omãla vavo utima weyuka elimbi. Ndaño okuti va piñalavo olondunge vioku limbuka eci ciwa, pole, ka vakuete onjongole yoku ci cilinga. Momo utima wavo wa tekela lika koku linga eci cĩvi.​—⁠Efetikilo 6:5; Va Roma 5:12; 7:​21-24.

Elivulu limue poku lombolola olonumbi viwa, lia popia hati: ‘Tua kũlĩha okuti omanu va kuete olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Pole, va siata oku kuama ovisimĩlo viavo muẽle. Omo liaco, ka ca lelukile oku eca kokuavo onumbi yoku linga eci ciwa.’ Embimbiliya li popia hati: “Utima wa piãla kelimbi haiwo wa hongua enene. Helie o tẽla oku u kũlĩhisa?” (Yeremiya 17:⁠9) Anga hẽ ove o kolela komunu umue wa kũlĩhĩwa okuti ukuelimbi haiye wa hongua?

Ndaño muẽle omanu vana ka va tava ku Suku, va kuetevo olondunge vioku linga eci ciwa. Kuenda va kũlĩha ndomo ci lingiwa. Olonjanja vimue olombiali via siata oku tumbika olonumbi vimue ndevi vi sangiwa Vembimbiliya. Ovo ka va tava okuti kuli Suku. Pole, olondunge viavo vi lekisa okuti va pondola oku kuata ovituwa ndevi Viaye. Embimbiliya li popia okuti, omanu va lulikiwa ‘lesetahãlo lia Suku.’ (Efetikilo 1:27; Ovilinga 17:​26-​28) Upostolo Paulu wa popia hati: ‘Omanu vaco va lekisa okuti eci ci kisika ovihandeleko ca sonehiwa vovitima viavo.’​—⁠Va Roma 2:⁠15.

Oku kũlĩha eci ciwa, ca litepa loku linga eci ciwa. Oco hẽ ndamupi tu kuata ongusu yoku linga eci ciwa? Ocili okuti, ovilinga viomunu vi vetiyiwa lovisimĩlo viutima waye. Omo liaco, oku lekisa ocisola ku Yehova, ci vetiya omunu oku kuata ongusu yoku linga eci ciwa.​—⁠Osamo 25:​4, 5.

Oku Kuata Ongusu Yoku Linga Eci Ciwa

Onjila yatete yoku lilongisa oku sola Yehova, oku limbuka ndomo ovihandeleko viaye vikuatisa omuenyo wetu. Upostolo Yoano wa popia hati: “Oku sola Suku kua lomboloka oku pokola kovihandeleko viaye. Ovihandeleko viaye ka vi lemi.” (1 Yoano 5:⁠3) Vembimbiliya mu sangiwa olonumbi vialua vi kuatisa amalẽhe oku tepisa eci ciwa leci cĩvi kovina vimue ndeci: Poku nyua evi vi koluisa, oku sipa eliamba, kuenda oku li pekela la umue osimbu handi ka va tokekisile olohuela. Handi vali, Embimbiliya li kuatisavo olohueli oku tetulula ovitangi viavo. Kuenda oku eca olonumbi kolonjali vioku songuila ciwa omãla vavo.a Olonumbi Viembimbiliya, vi kuatisa omanu vosi, ci kaile amãlehe ale akulu.

Etu tua kũlĩha okuti, oco etimba lietu li kuate uhayele, tu sukila oku litekula ciwa. Cimuamue haico konepa yespiritu. Oku tanga Ondaka ya Suku olonjanja viosi, ci tu ĩha ongusu yoku pokola kolonumbi viaye. Yesu Kristu Ondaka ya Suku wa yi sokisile ndokulia ku tekula etimba. (Mateo 4:⁠4) Eye wa popia hati: “Okulia kuange oku linga ocipango cu wa numa.” (Yoano 4:​34) Ondaka ya Suku ya kuatisa Yesu oku tamãlala layonjo kuenda oku nõla onjila ya sunguluka.​—⁠Luka 4:​1-13.

Citava okuti, kefetikilo ka ci leluka kokuove oku pindisa olondunge viove Londaka ya Suku. Kuenda ka ci leluka oku endela volonumbi Viaye. Ivaluka okuti, eci ove wa kala omõla, wa kuatavo ocitangi coku tekula etimba liove. Pole, eci wa kula wa limbuka okuti, o sukila okulia ovina viosi vi pamisa etimba liove. Cimuamue haico konepa yespiritu. Oku kuata ombili yoku sola olonumbi via Suku, cambata otembo. Pole, nda wamamako loku sola olonumbi viaco, cika ku pamisa kespiritu. (Osamo 34:8; 2 Timoteo 3:​15-​17) Handi vali, oka kolela ku Yehova kuenda oku “sola eci ciwa.”​—⁠Osamo 37:⁠3.

Ocili okuti, eteke leteke ove wa siata oku sokolola eci o linga poku nõla onjila yimue. Embimbiliya li tu vetiya hati: “Kolela Yehova lutima wove wosi. Ku ka tiamẽle kolondunge viove muẽle. U sumbila kolongenda viove viosi, kuenje eye o suñamisa olonjila viove.” (Olosapo 3:​5, 6) Oku kolela Yehova voluali lulo, ci kuatisa calua. Kuenda ci tu ĩhavo elavoko lioku kala otembo ka yi pui. Momo oku pokola kovihandeleko via Suku ci tuala komuenyo ko pui.​—⁠Mateo 7:​13, 14.

[Etosi pombuelo yemẽla]

[Elitalatu kemẽla 5]

Ovisimĩlo viomanu citava okuti vi vetiyiwa la Satana

[Elitalatu kemẽla 4]

Vokuenda kuanyamo, olonoño via siata oku konomuisa ocitangi coku tepisa eci ciwa leci cĩvi

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Olofoto via Eciwa]

Kant: From the book The Historian’s History of the World; Socrates: From the book A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea