Momo Lie Voluali ka mu Kuetele Elitokeko?
OLONDAKA evi wa vi popia okupisa kunyamo wo 1990 toke wo 2000. Kotembo yaco, ekalo lioluali lia kala oku lekisa ndu okuti ombembua yi kasi ocipepi. Olombiali viungangala via kala oku li lundula pokati. Eci Ocimbaka cofeka yo Berlin ca lunduiwa, olofeka vio Europa via fetika oku kuata ekalo liwa. Handi vali, ofeka yo União Sovietika yina ya kuatele unene woku vetiya ovoyaki voluali, ka ya kuatele vali unene. Esuvu pokati kolombiali lia fetika oku tepuluka, kuenje kua eciwa esapulo lioku tambula ovimalẽho kasualali. Vesapulo liaco, mua kongelelevo upange woku nyõla ovota atenda anene. Ndaño okuti, kofeka yo Golfu Persiku kua kala oku pita uyaki, pole, olombiali ka via kapeleko uyaki waco. Momo va simile okuti uyaki waco ka u tumãla otembo yalua. Handi vali, uyaki waco wa vetiya onjongole yavo yoku tumbika ombembua voluali.
Elavoko liombembua, ka lia kaile lika oku molẽhela pokati kolombiali. Pole, lia kalavo oku molẽhela kolonepa viosi viomuenyo womanu. Olofeka vialua violuali via kuata ekalo liwa. Kotembo yaco, uloño woku sakula wa kala okuamako calua. Kuenje, olondotolo via fetika oku sakula ovovei alua atatama okuti kosimbu ka kua kaile uloño waco. Olofeka vimue via fetikile oku kuata ovokuasi alua. Kuenje olombiali via yonguile oku tumbika ekalo liaco kolofeka viosi violuali. Omo liaco, omanu va kala oku lavoka okuti, ekalo liaco liwa likamamako.
Tunde kotembo yaco toke cilo, papita ale anyamo alua kuenda ovitangi vi kasi okuamamako. Omo liaco, tu pondola oku lipula ndoco: ‘Nye ca tateka oku nena ekalo liaco liwa voluali? Elavoko lioku tokekisa olofeka li kasi pi?’ Evĩho voluali lia livokiya calua. Vovikanda viasapulo tua siata lika oku yeva ovitangi ndeci: Omanu vana va limalẽha latenda oco va tuikile pokati ka vakuavo, ungangala, kuenda oku livokiya kuovota atenda anene. Ovitangi viaco vi lekisa okuti, olombiali ka vi tẽla oku nena ombembua voluali. Ulume umue ukuacikele coku feta olonalavayi, wa popia hati: ‘Koloneke vilo, omanu va kasi oku tala ohali omo liungangala. Pole, ungangala waco ukamamako oku nena ohali komanu.’
Anga hẽ Voluali Muka Kala Muẽle Elitokeko?
Eci ocisoko co Nações Unidas ca sokiyiwa, olombiali via yonguile oku ‘tokekisa olofeka viosi violuali loku sumbila onumbi yoku yuvula olonepele. Noke vokuenda kuotembo vaka sandiliya onjila yoku nena ombembua voluali luosi.’ Tunde kotembo yaco toke cilo, pa pita ale ci soka 60 kanyamo. Anga hẽ ovisimĩlo viavo via tẽlisiwa? Sio, ka via tẽlisiwile. Cilo ondaka yoku ‘tokekisa olofeka,’ ka yi yevala vali vovimẽla violombiali. Momo olofeka vi yongola lika ‘oku tẽlisa olonjongole viavo.’ Apata omanu a siata oku linõlela olonjila viavo. Kuenje omo lioku liyakela ovosoma voluali ka muli elitokeko. Eci ocisoko co Nações Unidas ca sokiyiwa, ca kala lika leci ci soka 51 kolofeka. Pole, cilo ci kuete 191 kolofeka.
Ndomo tua ci mola, okupisa kunyamo wo 1990 toke wo 2000, olombiali via enda loku popia eci catiamẽla koku nena ombembua voluali. Pole, cilo omo liovitangi vi kasi oku pita voluali, omanu va limbuka okuti, ohuminyo yaco ka yika tẽlisiwa vali. Kofeka yo Yugoslavia ungangala wa livokiya calua. Ofeka yo Tchecenia kuenda yo Rusia, vi kasi oku amamako oku liyaka. Kofeka yo Irake kuenda kolofeka vio Medio Oriente, uyaki u kasi okuamamako. Ovitangi viaco vi lekisa okuti, voluali ka muli elitokeko.
Alikolisilo olombiali atiamẽla koku tokekisa olofeka a sunguluka. Pole, voluali ka muli elitokeko liaco. Omo liaco, omanu valua va siata oku lipula hati: ‘Momo lie olombiali ka vi telẽla oku nena ombembua voluali? Oluali lulo luka sulila toke pi?’
[Elitalatu kemẽla 3]
Ombiali yoko Estados Unidos ya popele hati: ‘Cilo, olofeka violuali vi likuete omunga. Tunde kesulilo Liuyaki Wavali wa pita voluali toke cilo, ekalo liaco ka lia la molẽha. Kaliye olombiali vi pondola oku tumbika ombembua va likuminyile komanu.’
[Olono violofoto]
AP Photo/Lionel Cironneau
Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images