Bài học 29
Nói trôi chảy, giọng nói chuyện và phát âm đúng
1-4. Hãy kể những nguyên do và dấu hiệu của việc nói thiếu trôi chảy.
1 Khi bạn đứng trước một cử tọa để nói bài giảng, bạn có thường nhận thấy rằng nhiều khi bạn phải cố tìm từ đúng để nói không? Hoặc khi đọc lớn tiếng, bạn có vấp váp ở một vài từ ngữ không? Nếu có, thì bạn có vấn đề về việc nói trôi chảy. Người nói trôi chảy thì luôn luôn có sẵn từ để nói. Nhưng đó không có nghĩa là nói liến thoắng, hoặc nói không nghĩ ngợi hay không thành thật. Nói trôi chảy nghĩa là nói cách dễ dàng và thanh lịch làm người ta thích nghe. Trong Phiếu Khuyên Bảo có ghi đức tính này vì cần đặc biệt chú ý.
2 Các nguyên do thông thường nhất khiến nói năng không được trôi chảy là vì thiếu sửa soạn và các ý tưởng không được rõ ràng. Nhưng cũng có thể vì diễn giả có một ngữ vựng kém cỏi hay không biết chọn chữ đúng. Còn khi đọc mà không trôi chảy, thì thường là vì thiếu thực tập đọc lớn tiếng, mặc dù ở đây sự thiếu ngữ vựng có thể làm cho đọc bị vấp váp hay ngập ngừng. Khi đi rao giảng mà nói năng không được trôi chảy, thì có thể do một số các yếu tố trên, thêm vào đấy có sự nhút nhát hay rụt rè. Khi đó vấn đề trở nên nghiêm trọng đặc biệt, vì trong vài trường hợp người nghe có thể thật sự bỏ đi không nghe bạn nữa. Nếu là trong Phòng Nước Trời, cử tọa dù không bỏ đi nhưng tâm trí họ sẽ nghĩ vẩn vơ và những gì bạn nói sẽ bị mất đi. Vậy, đây là một vấn đề nghiêm trọng; nói trôi chảy chắc chắn là một đức tính cần phải đạt được.
3 Nhiều diễn giả có cái thói quen xấu là hay chêm vào những tiếng “ờ! ờ!” hay những tiếng vô ích tương tợ. Nếu bạn không biết bạn có thường dùng những tiếng ấy hay không, thì bạn có thể nhờ một người nào nghe bạn nói nhân một buổi tập luyện và nhắc liền lại những từ ngữ nào này mỗi khi bạn nói những tiếng ấy. Điều này có thể làm bạn ngạc nhiên.
4 Có người khác lại thường nói giật lùi, nghĩa là bắt đầu câu nhưng không nói hết câu mà ngừng lại, rồi bắt đầu câu lại từ đầu. Nếu bạn có thói quen xấu này, hãy cố gắng bỏ đi khi nói chuyện hằng ngày. Hãy cố gắng suy nghĩ trước và có ý tưởng rõ ràng trong trí. Rồi hãy nói ra trọn vẹn ý tưởng đó, không ngừng hoặc thay đổi sang ý khác khi đang nói “nửa chừng”.
5-10. Có những đề nghị nào giúp cho diễn giả nói được trôi chảy hơn?
5 Một điều khác. Chúng ta rất quen dùng các chữ để nói ra các ý kiến của chúng ta. Vậy, nếu chúng ta biết chính xác điều chúng ta muốn nói, thì các chữ phải đến tâm trí chúng ta cách tự nhiên. Chúng ta khỏi cần suy nghĩ đến các chữ. Thật vậy, để luyện tập, bạn phải làm sao cho các ý tưởng thật rõ ràng trong trí và khi nói ra bấy giờ mới cần nghĩ đến các chữ. Nếu làm thế, và nếu bạn nghĩ đến các ý kiến thay vì đến các chữ mà bạn nói ra, thì bạn sẽ thấy rằng các chữ sẽ đến cách tự nhiên và các ý tưởng của bạn sẽ được diễn đạt đúng như bạn cảm thấy trong trí bạn. Nhưng trái lại, nếu bạn nghĩ đến các chữ thay vì các ý, thì bạn sẽ nói ra cách ngập ngừng.
6 Nếu vấn đề của bạn là trong việc chọn các chữ, thì bạn cần phải học đều đều để trau giồi thêm ngữ vựng. Khi đọc Tháp Canh và các sách báo khác của Hội, hãy đặc biệt chú ý đến các chữ nào mà bạn ít quen thuộc và hãy thêm một số chữ đó vào ngữ vựng hằng ngày của bạn.
7 Còn khi đọc mà thiếu trôi chảy thì thường là vì gặp các chữ ít quen thuộc. Nếu bạn có vấn đề này, thì bạn nên tập đọc lớn tiếng cách đều đặn và có phương pháp.
8 Một cách để thực hiện điều này là chọn một hay hai đoạn và đọc thầm thật kỹ cho đến khi bạn quen với các ý kiến được diễn đạt. Hãy tách riêng các ý ra từng nhóm và ghi dấu nếu cần. Rồi bắt đầu tập đọc lớn tiếng đoạn văn ấy. Hãy đọc đi đọc lại cho đến khi bạn có thể đọc trọn mỗi nhóm chữ diễn tả một ý kiến mà không vấp váp chút nào và không ngừng sai chỗ.
9 Hãy lặp lại nhiều lần chữ nào khó hay ít quen thuộc cho đến khi bạn nói ra được dễ dàng. Sau khi bạn có thể nói chữ ấy ra, hãy đọc nguyên cả câu có chữ ấy, cho đến khi bạn có thể dùng chữ ấy cách tự nhiên như các chữ quen thuộc khác.
10 Hãy luyện tập đều đặn đọc lớn tiếng. Thí dụ, hãy đọc lớn tiếng đoạn Kinh-thánh mỗi ngày và phần bình luận. Hãy tập có thói quen nhìn các nhóm chữ, tức các chữ diễn tả nguyên cả ý tưởng, chứ không nhìn từng chữ một rời rạc. Nếu bạn luyện tập như thế, bạn có thể đạt được đức tính rất quan trọng này để nói và đọc cách hữu hiệu.
**********
11-15. Làm sao giọng nói chuyện lại tùy thuộc vào việc dùng các từ ngữ?
11 Một đức tính nói năng đáng chuộng khác ghi trong Phiếu Khuyên Bảo là “Giọng nói chuyện”. Đây là một đức tính mà bạn đã có khi nói chuyện hằng ngày, nhưng khi đứng lên nói một bài giảng thì sao? Một số người nói chuyện dễ dàng ngay cả khi nói với nhóm đông người, nhưng thường trở nên rất là trịnh trọng và có vẻ “dạy đời” khi phải sửa soạn trước để “nói một bài giảng”. Tuy nhiên, cách hữu hiệu nhất để nói trước công chúng là nói với giọng nói chuyện.
12 Dùng từ ngữ như nói chuyện. Mức độ hữu hiệu của việc nói bài giảng với giọng nói chuyện tùy thuộc phần lớn ở cách dùng các từ ngữ. Khi sửa soạn một bài giảng để nói không cần đọc giấy, thường thì tốt hơn nên tránh lặp lại các từ ngữ dùng khi viết văn. Văn viết khác với văn nói. Vậy hãy phát biểu các ý tưởng bằng lời lẽ riêng của chính bạn. Hãy tránh dùng lối hành văn phức tạp.
13 Cách nói năng của bạn khi ở trên bục phải phản ảnh cách nói chuyện hằng ngày của bạn. Bạn không nên “làm ra vẻ trịnh trọng”. Tuy nhiên, bài giảng mà bạn đã sửa soạn dĩ nhiên phải trau chuốt hơn việc nói chuyện thường ngày, vì bạn đã nghĩ ngợi kỹ càng đến các ý tưởng của bạn, điều ấy sẽ giúp bạn nói trôi chảy hơn. Do đó bạn sẽ diễn đạt ý tưởng với những câu văn khéo léo hơn.
14 Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hành mỗi ngày. Hãy nói cách tự nhiên. Tránh những tiếng lóng. Tránh luôn luôn lặp lại cùng những chữ và cùng những câu để phát biểu nhiều ý tưởng khác nhau của bạn. Hãy tập nói cho có ý nghĩa. Hãy gọt giũa lời nói thường ngày của bạn. Thế rồi khi bạn ở trên bục, bạn sẽ dễ dàng tìm được những chữ thích hợp và bạn có thể nói bài giảng với giọng nói chuyện, và bài giảng của bạn sẽ có màu sắc, dễ hiểu và bất cứ cử tọa nào cũng có thể chấp nhận được.
15 Điều này là đặc biệt đúng khi đi rao giảng. Vậy khi có bài giảng học viên, nếu bạn nói chuyện với người chủ nhà, hãy nói như thể là bạn đang đi rao giảng thật sự và dùng những lời lẽ mà bạn thường dùng cách tự nhiên và giản dị. Như thế, bài giảng của bạn sẽ có vẻ thực tế và không trịnh trọng, và quan trọng hơn nữa, bạn sẽ được luyện tập để trình bày hữu hiệu hơn khi đi rao giảng.
16-19. Hãy chỉ cho thấy cách trình bày bài giảng có thể ảnh hưởng đến giọng nói chuyện.
16 Trình bày theo lối nói chuyện. Giọng nói chuyện không chỉ tùy thuộc vào cách dùng các từ ngữ. Cách bạn nói bài giảng cũng quan trọng nữa. Điều này bao gồm giọng nói, độ trầm bổng và sự tự nhiên của lời nói. Cách nói phải tự nhiên như trong cuộc nói chuyện hằng ngày, dù nói lớn hơn để thích nghi với số thính giả đông hơn.
17 Trình bày theo lối nói chuyện thì ngược lại hẳn với kiểu diễn thuyết, không có chút gì là “làm ra vẻ trịnh trọng, dạy đời” và cũng không có kiểu cách màu mè gì cả.
18 Các diễn giả mới thường mất giọng nói chuyện vì họ quá chú tâm sửa soạn kỹ càng từng chữ một của bài giảng. Khi bạn sửa soạn để trình bày một bài giảng, đừng nghĩ rằng bạn phải học bài ấy từng chữ một cho đến khi gần như thuộc lòng mới là sửa soạn tốt. Khi sửa soạn nói bài giảng không cần đọc giấy thì trên hết phải ôn lại kỹ càng các ý kiến cần được diễn đạt. Hãy xem xét kỹ các ý kiến hay ý tưởng cho đến khi nào trong trí bạn ý tưởng này đi tiếp theo ý tưởng kia cách dễ dàng. Nếu bạn đã khai triển các ý kiến cách hợp lý và sắp xếp rõ ràng, thì điều đó không khó gì, và khi nói bài giảng, bạn sẽ nói ra các ý kiến đó cách trôi chảy và dễ dàng. Như vậy, sự trình bày của bạn sẽ tự nhiên theo lối nói chuyện, nhất là nếu bạn phát biểu với ý muốn truyền đạt ý tưởng cho thính giả.
19 Một cách giúp bạn thực hiện điều này là cố gắng nói chuyện với nhiều người khác nhau trong cử tọa. Hãy nói trực tiếp với từng cá nhân một. Hãy nghĩ rằng một thính giả đặc biệt nào hỏi bạn một câu hỏi, rồi bạn trả lời người ấy. Hãy tưởng tượng như bạn đang nói chuyện riêng với người ấy để khai triển ý tưởng đặc biệt đó. Kế đến hãy quay sang một thính giả khác, và cứ tiếp tục như thế.
20-23. Làm thế nào người ta có thể đọc với giọng tự nhiên?
20 Đọc mà vẫn giữ giọng nói chuyện là một trong những đức tính nói năng khó học nhất, tuy nhiên cũng là một trong những đức tính quan trọng nhất. Dĩ nhiên, chúng ta đọc trước công chúng nhiều nhất là đọc trong Kinh-thánh, đọc các đoạn văn liên quan đến bài giảng khỏi cần đọc giấy. Khi đọc Kinh-thánh thì phải đọc với tình cảm, và phải ý thức rõ ràng ý nghĩa của điều mình đọc. Phải đọc cách sống động. Mặt khác, tôi tớ thật của Đức Chúa Trời sẽ không bao giờ lấy giọng kiểu cách làm ra vẻ mộ đạo như các giới chức giáo phẩm. Tôi tớ của Đức Giê-hô-va sẽ đọc Lời của Ngài với sự nhấn mạnh tự nhiên và với giọng như trong thực tế, để thích hợp với ngôn ngữ sống động của Kinh-thánh.
21 Việc đọc trong Buổi học Tháp Canh hay trong Buổi học Cuốn sách cũng gần giống như thế. Ở đây cũng vậy, các chữ và các câu đều thuộc loại văn viết, nên không thể luôn luôn đọc được với giọng như nói chuyện. Nhưng nếu bạn hiểu nghĩa đoạn văn và cố đọc thật tự nhiên với đầy đủ ý nghĩa, thì bạn cũng có thể làm như là bạn nói một bài giảng mà khỏi đọc giấy, dù rằng có lẽ văn từ sẽ có vẻ trang trọng hơn bạn bình thường quen dùng. Do đó, nếu có thể sửa soạn trước, bạn nên tập thói quen ghi vào bài đọc những dấu để giúp bạn trình bày tài liệu một cách thực tế và tự nhiên.
22 Bí quyết để đọc và nói bài giảng với giọng nói chuyện là sự thành thật và tự nhiên. Hãy nói từ đáy lòng và nói cho thính giả nghe thấy hấp dẫn.
23 Cách cư xử lịch sự không như một cái áo mà người ta có thể mặc vào cởi ra khi nào muốn. Cách nói năng thanh lịch cũng thế. Nhưng nếu bạn có lối nói năng tốt mỗi ngày thì bạn sẽ làm giống vậy khi cho bài giảng trên bục. Cũng như bạn cư xử lịch sự tại nhà, thì điều này cũng tỏ ra khi bạn ở giữa công chúng.
**********
24, 25. Tại sao phải tránh phát âm sai?
24 Cách phát âm. Cách phát âm đúng cũng quan trọng, và được ghi riêng biệt trong Phiếu Khuyên Bảo. Mặc dù không phải tất cả các tín đồ đấng Christ đều có học vấn cao ngoài đời, ngay như Phi-e-rơ và Giăng đã bị coi là dốt nát và tầm thường, nhưng chúng ta nên tránh phát âm sai vì như thế có thể làm người ta không chú tâm đến thông điệp chúng ta rao truyền. Phát âm sai là một yếu kém mà chúng ta có thể sửa chữa dễ dàng, nếu chúng ta để ý chăm lo việc ấy.
25 Nếu một người phát âm sai nhiều quá, thì người đó có thể làm cho thính giả hiểu lầm mình; đó là điều chắc chắn nên tránh. Khi bạn nghe một người nói bài giảng mà có một chữ phát âm sai, thì tác động nói chung là chữ đó sẽ nổi bật trong trí bạn giống như một ngọn đèn đỏ bật lên vậy. Bạn có thể ngay cả ngừng không nghe diễn giả nữa mà trí bạn cứ nghĩ đến chữ đã phát âm sai đó. Vậy, phát âm sai có thể làm cho thính giả mất sự chú ý đến những gì diễn giả nói, mà lại chú ý đến cách diễn giả nói.
26, 27. Có những vấn đề khó khăn nào về cách phát âm?
26 Ta có thể xếp các vấn đề về phát âm thành ba loại tổng quát. Loại thứ nhứt là cách phát âm sai thực sự, nói trật dấu hay đọc sai chữ. Khác với tiếng Anh, phần lớn các sinh ngữ hiện đại có những qui tắc rõ ràng về phát âm. Phát âm sai có thể là vi phạm các qui tắc đó. Loại thứ hai là cách phát âm đúng, nhưng thái quá hay quá chính xác khiến cho người nói có vẻ không tự nhiên và cầu kỳ, và điều này cũng cần phải tránh. Loại thứ ba là phát âm cách cẩu thả, nói líu nhíu không rõ các chữ hoặc lướt qua các chữ, nuốt các vần, v.v... Các điều này cũng cần phải tránh.
27 Trong cuộc nói chuyện hằng ngày, chúng ta dùng những chữ mà chúng ta biết rõ; vậy cách phát âm các chữ ấy không khó gì cho ta. Nhưng chúng ta gặp vấn đề lớn là khi phải đọc một đoạn văn. Nhưng Nhân-chứng Giê-hô-va thường đọc rất nhiều, đọc riêng hay đọc trước công chúng. Chúng ta đọc Kinh-thánh cho người ta khi đi rao giảng từ nhà này sang nhà kia. Đôi khi chúng ta được mời đọc các đoạn trong Buổi học Tháp Canh, Buổi học Cuốn sách hay buổi học Kinh-thánh tại nhà riêng. Lúc đó đọc đúng và phát âm tốt các chữ là rất quan trọng. Nếu không, người nghe sẽ có cảm tưởng chúng ta không hiểu mình đang nói gì. Hơn nữa, điều ấy làm họ không chú ý đến thông điệp.
28-34. Một người có thể được giúp đỡ thế nào để cải thiện cách phát âm?
28 Anh giám thị trường học không nên thái quá khi cho lời khuyên về cách phát âm sai. Nếu chỉ có một hay hai chữ phát âm không đúng, thì có thể nói riêng với học viên là đủ. Nhưng khi dù chỉ có một vài chữ phát âm sai trong suốt bài giảng, mà những chữ này lại là những chữ thường dùng trong việc rao giảng hay khi nói chuyện hằng ngày, thì anh cũng nên lưu ý học viên về điểm đó hầu cho học viên có thể tập phát âm đúng.
29 Mặt khác, nếu một học viên đọc một đoạn trong Kinh-thánh và phát âm sai một hoặc hai tên tiếng Hê-bơ-rơ, điều ấy không nên xem là một sự yếu kém. Tuy nhiên, nếu học viên phát âm sai quá nhiều tên thì điều này chứng tỏ học viên đã không sửa soạn kỹ, thành thử trong trường hợp này, nên khuyên bảo học viên. Học viên có lẽ cần được giúp đỡ để học cách phát âm đúng và rồi tập đọc đúng các chữ ấy.
30 Cũng thế đối với học viên có cách phát âm quá đáng. Nếu điều này làm cho thính giả mất sự chú ý đến bài giảng vì đã thành thói quen, thì nên khuyên bảo học viên. Chúng ta cũng nên nhớ rằng phần lớn người ta khi nói nhanh đều có khuynh hướng lướt qua một vài chữ. Không cần thiết phải cho lời khuyên bảo về vấn đề này, nhưng nếu học viên có thói quen “nuốt” các chữ đến đỗi người nghe khó theo dõi được hoặc khó chú ý đến thông điệp, thì học viên có lẽ cần được giúp đỡ để tập phát âm cho rõ ràng.
31 Lẽ dĩ nhiên, anh giám thị trường học phải nhớ rằng có những cách phát âm khác nhau có thể chấp nhận được, tùy theo giọng địa phương. Ngay cả các tự điển cũng thường kê khai những cách khác nhau để phát âm cùng một chữ. Thế nên anh sẽ dè dặt trong các lời khuyên về cách phát âm. Anh sẽ không nhấn mạnh sở thích cá nhân của anh về vấn đề này.
32 Nếu bạn có vấn đề về cách phát âm thì bạn sẽ thấy không khó gì để sửa chữa nếu bạn quyết tâm. Ngay cả những diễn giả kinh nghiệm khi được chỉ định đọc cũng phải sửa soạn trước bằng cách lấy tự điển ra và kiểm lại cách phát âm những chữ mà họ không quen thuộc nhiều. Họ không thử đoán mò. Vậy bạn hãy dùng tự điển.
33 Một phương pháp tốt khác là đọc lớn tiếng cho một người nào biết cách phát âm đúng, và nhờ người đó bảo bạn ngừng lại và sửa bạn mỗi khi bạn phạm một lỗi phát âm.
34 Một phương pháp thứ ba là chăm chú nghe các diễn giả giỏi. Hãy suy nghĩ khi bạn nghe; hãy chú ý những chữ mà họ đọc khác bạn. Hãy viết những chữ đó xuống; rồi sau kiểm lại trong tự điển và tập phát âm đúng. Chẳng bao lâu, chính bạn cũng sẽ phát âm đúng. Nói trôi chảy, với giọng nói chuyện và cách phát âm đúng sẽ làm cho bạn nói năng tốt hơn bội phần.