Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
LIBRARY ONLAINE
Makhuwa-Shirima
Vanipuroni sinkhumelela aya ileetera sikhalanne asento
  • Waasaasa
  • BIBLYA
  • IBUUKHU
  • MITHUKUMANO
  • w25 Junyo ipaax. 8-13
  • Itthu ninxutteraahu ni masu oomalihera a Yakobe — Eparte 2

Eviidiyu muthanliya anyu khemphwanyaneya

Munlevelele khuvanwereya orumiha eviidiyu

  • Itthu ninxutteraahu ni masu oomalihera a Yakobe — Eparte 2
  • Nwehereri (Erevista Yoosoma) — 2025
  • Miru Mikhaanini
  • Mwaha Onlikana ni Ola
  • ZABULONI
  • ISAKARI
  • DANI
  • GADI
  • ASERI
  • NEFTALI
  • YOSEFE
  • BENJAMIM
  • Itthu ninxutteraahu ni masu oomalihera a Yakobe — Eparte 1
    Nwehereri (Erevista Yoosoma) — 2025
  • Yakobe ni Esawu yaahiiwanana
    Muxuttere ni Sooweereya sa mBiblyani
  • Muhittuwale weera Yehova “Muluku mukumi”
    Nwehereri (Erevista Yoosoma) — 2024
  • Soothanla sinoonihera omuroromela Yehova
    Ekumi ni mutekwaahu wa makristau—Ekadernu ya vamweerini—2023
Nwehe ikina
Nwehereri (Erevista Yoosoma) — 2025
w25 Junyo ipaax. 8-13

MWAHA ONTHOKORORIWA 25

ETXIPO 96 Nivaheke Efaita Eliivuru ya Muluku

Itthu ninxutteraahu ni masu oomalihera a Yakobe— Eparte 2

“[Aamureeliha] mutthu ti mutthu ni [mareeliho] aphwanenlaiye.” — EPH. 49:28.

ELE NINKELA AHU OXUTTERA

Ninrowa woona itthu soovareleya muteko ninxutteraahu ni eprofesiya Yakobe aapakenlaawe anamwane awe 8 ahalaka vakhaani okhwa.

1. Eprofesiya heeni Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa ninrowaahu woona mwa yoosoma ene yeela?

ANAMWANE a Yakobe yaakilaathi vakhiviru vawe emwiiwelelaka moomaaleleya vaavo Yakobe yoowo uuluvanle aamureelihaawe mutthu ti mutthu. Ntoko yoosoma evinre ehimmaaya, masu Yakobe aamuulumenlaawe Rubeni, Simeyoni, Levi ni Yuda, yaahaatikiniha vantxipale mwaha wooweera khaiyene yaari masu yaawehereraaya. Mwa yeeyo, awo yanniikoha etthu Yakobe aarowaawe waaleela anamwane akina 8 yaahanle. Nrowe noone etthu ninxutteraahu ni masu Yakobe aamuulumenlaawe Zabuloni, Isakari, Dani, Gadi, Aseri, Neftali, Yosefe ni Benjamim.a

ZABULONI

2. Etthu heeni Yakobe aamulenlaawe Zabuloni ni moota heeni eyo yaakwanenlaaya? (Ephattuwelo 49:13) (Nwehe-tho ekwaadru.)

2 Musome Ephattuwelo 49:13. Yakobe aahima weera osuulu wa Zabuloni waarowa okhalaka waattamela ephareya ya onorte wa elapo yoolaiheriwa. Sivirakaru iyaakha 200, osuulu wa Zabuloni waahaakhela yoohiyeriwa aya, muttetthe yoowo waakhala eriyari ya ephareya ya oGalileya ni oMediterrâneo. Mose aaprofetisari eeraka: “Ohakalale, Zabuloni, vamikwaha sá.” (Ola. 33:18) Pooti weeraka Mose uulumme masu ala mwaha wooweera waamurowa okhala wookhweya osuulu wa Zabuloni omweetta nakoso ni atthu a mapuro makina, mwaha wooweera muttetthe ole waakhala eriyari ya iphareya piili. Mwa yeeyo, osuulu wa Zabuloni waakhalano mathowa oohakalala.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Zabuloni.

Mwaana

Zabuloni

Eprofesiya

“Zabuloni anamake vaxerexere vamaka . . . Amuhamelaka ettuli awe Sidoni.” — Eph. 49:13.

Okwanela waya

Nloko na Zabuloni naahaakhela muttetthe eparte ya onorte wa elapo yoolaiheriwa, eriyari ya ephareya ya oGalileya ni ephareya ya oMediterrâneo. — Yeh. 19:10-16.

3. Etthu heeni enrowa onikhavihera okhala oohakalala?

3 Etthu heeni ninxutteraahu? Hiyo nookhalano mathowa oohakalala nihipwatthaka nipuro ninkhalaahu naari makhalelo ahu. Weera nivirelele okhala oohakalala, nintthuneya ohakalalaka ni itthu nraahuno. (Nsal. 16:6; 24:5) Ikwaha ikina, pooti okhala wookhweya owehexexa itthu nihikhanlaahuno ohiya owehexexa itthu sooreera nraahuno. Mwa yeeyo, mweerereke owehexexa itthu sooreera muraanyuno. — Agal. 6:4.

ISAKARI

4. Etthu heeni Yakobe aamulenlaawe Isakari ni moota heeni eyo ekwanenlaaya? (Ephattuwelo 49:14, 15) (Nwehe-tho ekwaadru.)

4 Musome Ephattuwelo 49:14, 15. Yakobe aamuttottopela Isakari mwaha woowiilipihera ovara muteko amulikanxeraka ni puuru orinono makhuva oolipa, enama yeeyo enteexa miritti soolemela. Nave-tho Yakobe aahima weera Isakari aamurowa okhalano elapo yooreera. Moovarihana ni masu a Yakobe, osuulu wa Isakari waakhalano elapo yooreera ni yooruwera, waattamela omoolokoni Yordani. (Yeh. 19:22) Moohihovela, awo yanniilipihera weera elime imatta saya nave-tho yanniilipihera weera yaakhavihere atthu akina. (1 Mam. 4:7, 17) Mwa ntakihero, nloko na Isakari naari noolikaneene waakiha nloko na ana a Israeli, ntoko mahiku a mphuki Baraki ni profeta muthiyana Debora. — Aph. 5:15.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Isakari.

Mwaana

Isakari

Eprofesiya

“[Onimuurama] wera areiwe [muritti].” — Eph. 49:14, 15.

Okwanela waya

Nloko na Isakari naahiilipihera ovara muteko weera nikhavihere nloko na Israeli. — Aph. 5:15; 1 Mam. 4:1, 7, 17.

5. Mwaha wa heeni nintthuneyaahu okhala oowiilipihera ovara muteko?

5 Etthu heeni ninxutteraahu? Yehova onnavaha mwiitti muteko nnanvarelaahu hiihaale ntoko aavahaawe mwiitti muteko yoowo nloko na Isakari naavaraaya. (Koh. 2:24) Mwa ntakihero, asinna ennavara moowiilipihera weera ekosoope muloko. (1 Tim. 3:1) Asinna awo khenwana ekhotto, mene enniilipihera weera ekosoope muloko wa Muluku wa itthu soowoopiha sa omunepani. (1 Akor. 5:1, 5; Yuda 17-23) Awo-tho enniilipihera weera ereherere nyaha seiyo sinrowa olipiha muloko. — 1 Tim. 5:17.

DANI

6. Yoothanleliwa heeni nloko na Dani naakhenlaaya? (Ephattuwelo 49:17, 18) (Nwehe-tho ekwaadru.)

6 Musome Ephattuwelo 49:17, 18. Yakobe aamulikanxera Dani ni enowa enwana ni amwiittani antxipale ni oowera opwaha enowa eyo. Nave-tho aamulikanxera ni kavalu a ekhotto ni mutthu onwenle kavalu owo. Dani aarowa okhala oowoopiha wa amwiittani a Israeli. Emaara yaarowaaya elapo yoolaiheriwa, nloko na Dani naakosoopa nloko na ana a Israeli “[nikhalaka] ottuli waya.” (Nam. 10:25) Mwaha wa yeeyo, nloko na ana a Israeli khinaawera woona itthu sootheene nloko na Dani naapakaaya. Mene nnaamweera vareene hiiho, yoothanleliwa ele yaari yootepa otthuneya.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Dani.

Mwaana

Dani

Eprofesiya

“Dani . . . [onooluma] mwetto wa hatxi.” — Eph. 49:16-18.

Okwanela waya

Vaavo yeettaaya erowaka elapo yoolaiheriwa, nloko na Dani naakhala “ottuli” wa muloko. — Nam. 10:25.

7. Eheeni nintthuneyaahu osuwela?

7 Etthu heeni ninxutteraahu? Neereke nyuwo mootoko opaka etthu avinyaka munoona weera onkhala ntoko khaavo mutthu owonneni? Pooti weeraka nyuwo mookhavihera ompaka limpeza Empa ya Omwene, mohiivaherera ovara muteko waasembleya naari okonkereesuni naari muteko mukina. Wakhala weera tihiiho, nyuwo munnaphwanela ottottopeliwa! Nto musuweleke weera Yehova onnoona ni onnavaha mwiitti itthu sootheene nyuwo munampakelaanyu. Owo-tho onnahakalala vantxipale vaavo nyuwo mumpakaanyu eyo, ohiya weera mooniwe ni atthu, mene weera moonihere weera munnamusivela Yehova ni murima anyu wootheene. — Math. 6:1-4.

GADI

8. Mwaha wa heeni waaraaya wookhweya amwiittani a Israeli otuphela nloko na Gadi? (Ephattuwelo 49:19) (Nwehe-tho ekwaadru.)

8 Musome Ephattuwelo 49:19. Yakobe aahima weera anakhotto oowera yammutuphela Gadi. Mpuwa mwa iseekulu piili muhoolo mwaya, nloko na Gadi naakhala elapo ya onkhuma nsuwa omoolokoni Yordani, elapo yeeyo yaattamanne ni amwiittani aya. Nipuro nne waamurowa okhala wookhweya otupheliwa ni amwiittani aya. Mene nloko na Gadi naatthuna okhalaka elapo ene yeele mwaha wooweera waakhalawo munyepu muntxipale weera inama saya itxeeke. (Nam. 32:1, 5) Nloko na Gadi onooneya weera yaari atthu oolipa murima. Opwaha mwa yeeyo, awo yannaroromela weera Yehova aamurowa waakhavihera waawina amwiittani aya weera yaakihere elapo yeeyo Yehova aarowaawe waavaha. Awo yannamuroromela vantxipale Yehova mpaka mwa iyaakha sintxipale, awo yannakhavihera maloko makina owina eparte ekina ya elapo yoolaiheriwa omoolokoni Yordani. (Nam. 32:16-19) Awosa yannaroromela weera Yehova aamurowa waakosoopa asaaraya ni anamwane aya vaavo awo yeeraaya ekhaleke ottayi. Yehova aahaareeliha mwaha woowiivaherera waakhavihera atthu akina ni olipa waya murima. — Yeh. 22:1-4.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Gadi.

Mwaana

Gadi

Eprofesiya

“[Onootupheliwa] ni alipa òtupha.” — Eph. 49:19.

Okwanela waya

Nloko na Gadi naakhala elapo ya onkhuma nsuwa omoolokoni Yordani, waattamela mittetthe sa amwiittani aya. — Yeh. 13:24-28.

9. Moota heeni ninrowaahu woonihera weera ninnamuroromela Yehova?

9 Etthu heeni ninxutteraahu? Weera ninvarele Yehova mpuwa mwa maxupo, nintthuneya ovirelela omuroromela owo. (Nsal. 37:3) Olelo va, atthu antxipale ennoonihera omuroromela Yehova epakaka itthu sintxipale weera ekhavihere muteko wooteka, yakhavihereke mapuro oothowa anamalaleera naari okosoopa soothanleliwa ikina. Awo ennapaka eyo mwaha wooweera ennaroromela weera Yehova ikwaha sootheene onoorowa waakosoopa. — Nsal. 23:1.

ASERI

10. Etthu heeni nloko na Aseri nahaawenraaya opaka? (Ephattuwelo 49:20) (Nwehe-tho ekwaadru.)

10 Musome Ephattuwelo 49:20. Yakobe aahima weera nloko na Aseri naarowa okhala na muhakhu, ni tiyeeyo yeereñye. Mittetthe nloko na Aseri naakhalaaya, seerela eparte mittetthe saari sooruweraxa wIsraeli wootheene. (Ola. 33:24) Nave-tho saahaattamela ephareya ya oMediterrâneo, ni eyo yaahela mpuwa muttetthe wa oFinisiya, ni wa oSidoni weiwo atthu yaathumaayawo ni otumiha vantxipale. Menento aseri khaawenre owoomola akanani ilapo saya. (Aph. 1:31, 32) Mwaha wa nloko na Aseri okhala na muhakhu ni ovoleeliwa ni mikhalelo soonanara sa akanani, pooti weeraka eyo yaaheeriha nloko nne ohiilipihera opaka okokhorela weekhaikhai. Nloko na Aseri khinaakhulenle vaavo mphuki Baraki aawaasaawe atthu oowiivaherera weera yawane ni akanani. Yookhumelela aya, nloko nne naayeleela woona itthu sootikiniha Yehova aapankaawe weera aakhavihere owina “mmahini mo Megido.” (Aph. 5:19-21) Onooneya weera nloko na Aseri naahuuliwa muru vaavo niiwaaya etxipo ya owina ya Baraki ni Debora yeeyo yaahela mpuwa masu ala: ‘Aseri orookilaathi ahivaraka etthu oxerexere wa ephareya.’ — Aph. 5:17.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Aseri.

Mwaana

Aseri

Eprofesiya

“Yotx’awe [enookhala] yowatta.” — Eph. 49:20.

Okwanela waya

Nloko na Aseri naari na muhakhu mu elapo yoolaiheriwa. — Ola. 33:24.

11. Mwaha wa heeni nintthuneyaahu okhalano moonelo wooreerela woohima sa itthu sa weerutthuni?

11 Etthu heeni ninxutteraahu? Nintthuneya opaka ele ninweraahu weera ninvarele Yehova. Weera nipake eyo nintthuneya osepa okhalano moonelo wa elapo woohima sa ovareleleya ni itthu sa weerutthuni. (Mir. 18:11) Hiyo ninniilipihera okhalano moonelo wooreerela woohima sa musurukhu. (Koh. 7:12; Aheb. 13:5) Hiyo nihaakhulele weera waasa itthu sa weerutthuni onootxeelihe onvarela Yehova Muluku ahu. Opwaha mwa yeeyo, nipakeke ele ninweraahu niihiyeraka etempu ni nivarihelaka ikuru sahu nsuwelaka weera ekumi yoovareleleya ni yooreera nnookhalano muhoolo. — Nsal. 4:8.

NEFTALI

12. Moota heeni eprofesiya woohima sa Neftali yaakwanenlaaya? (Ephattuwelo 49:21) (Nwehe-tho ekwaadru.)

12 Musome Ephattuwelo 49:21. ‘Masu ooreera’ ehimmwale ni Yakobe, pooti otaphulela mukhalelo moota Yesu uulumaawe mpuwa mwa muteko awe woolaleera. Yesu yoowo aasuwelinwe mwaha wa oxuttiha wawe wooreera, aamweeriha Kafarnawu muttetthe wa oNeftali okhala “esidade awe.” (Math. 4:13; 9:1; Yoh. 7:46) Woohima sa Yesu, Yesaya aaprofetisari weera muloko wa Zabuloni ni Neftali waamurowa woona “warya otokotoko.” (Yes. 9:1, 2) Yesu aari “Muthuko weekhaikhai [waamwaleela] atthu amukhalelo wootheene” moorweela mwa sooxuttiha sawe. — Yoh. 1:9.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Naftali.

Mwaana

Neftali

Eprofesiya

‘Owo onnuuluma masu ooreera.’ — Eph. 49:21.

Okwanela waya

Mpuwa mwa muteko awe woolaleera, Yesu aaviriha etempu yintxipale mmuttettheni mwa Neftali. — Math. 4:13; 9:1.

13. Etthu heeni nintthuneyaahu opaka weera masu ahu emuhakalaliheke Yehova?

13 Etthu heeni ninxutteraahu? Itthu nnuulumaahu ni moota nnuulumaahu ti wootepa otthuneya wa Yehova. Moota heeni ninrowaahu wuuluma ‘masu ooreera’ emmuhakalaliha Yehova? Hiyo pooti opaka eyo nuulumaka ekhaikhai. (Nsal. 15:1, 2) Hiyo pooti waalipiha atthu akina ni ele nnuulumaahu naattottopelaka ohiya waathoriha naari waakhupanya. (Aef. 4:29) Nave hiyo pooti okhalano yooluluwanya moota woopatxeriha otthekula ni atthu weera naalaleere woohima sa Yehova.

YOSEFE

14. Muhime moota eprofesiya woohima sa Yosefe yaakwanenlaaya. (Ephattuwelo 49:22, 26) (Nwehe-tho ekwaadru.)

14 Musome Ephattuwelo 49:22, 26. Yakobe annahakalala vantxipale ni Yosefe, mwaha wooweera owo aari “mutokwene àsinn’awe.” Yakobe aamwiitthana Yosefe okhala “niphuwa na evideira yowima.” Nto Yakobe taari mwiri wa evideira eyo, ni Yosefe aari niphuwa na mwiri owo. Yosefe aari mwaana oopatxera Yakobe aamuyanraawe ni Rakeli. Yakobe aahima weera Yosefe aamurowa waakhela yoohiyeriwa yeeyo Rubeni mwaana oopatxera Yakobe aamuyanraawe ni Liya aayelenlaawe. (Eph. 48:5, 6; 1 Sow. 5:1, 2) Weera ekwanele eprofesiya ela, anamwane a Yosefe, Efrayimi ni Manase, yaakhala maloko meeli ni mutthu ti mutthu aahaakhela muttetthe woovirikana mu elapo yoolaiheriwa. — Eph. 49:25; Yeh. 14:4.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Yosefe.

Mwaana

Yosefe

Eprofesiya

Mareeliho eni “emmorele . . . mutokwene àsinn’awe.” — Eph. 49:22-26.

Okwanela waya

Yosefe aahaakhela edireitu ya mwaana oopatxera oyariwa, ni anamwane awe yaakhala maloko meeli oovirikana. — Yeh. 14:4; 1 Sow. 5:1, 2.

15. Yosefe oonela hayi ohixariya?

15 Yakobe aahima-tho weera alipa oovonya miyuupa “[yammutannya Yosefe] emulathaka ni emusondaka.” (Eph. 49:23) Alipa oovonya miyuupa awo, yaari asinnawe yaawo yaamukhalela nrima ni yaamweerinhe Yosefe oviriha maxupo ni ohixariya. Menento Yosefe khaanyoonyerinwe asinnawe naari ni Yehova. Ntoko Yakobe aahimmaawe eeraka: “Koma mura awe ti wolipa, matata ni myono sawe sokhomala.” (Eph. 49:24) Yosefe annamuroromela Yehova emaara aavirihaawe weereriwa, ni ohiya paahi waalevelela asinnawe, mene-tho aahaathokorora mooreera murima. (Eph. 47:11, 12) Yosefe aahaakhulela weera weereriwa aavirihaawe omutxentxerihe. (Nsal. 105:17-19) Yookhumelela aya, Yehova anvarihela muteko weera apake itthu sootikiniha.

16. Moota heeni ninrowaahu otthara ntakihero na Yosefe vaavo ninvirihaahu maxupo?

16 Etthu heeni ninxutteraahu? Nihaakhuleleke weera weereriwa ninvirihaahu onrakameliheke ni Yehova ni asinna. Muupuweleke weera Yehova pooti ohiya neereriwaka nroromelo nahu weera antxentxerihe. (Aheb. 12:7, enoota) Otxentxerihiwa iwo pooti onikhavihera wunnuwihera ni oreherera mikhalelo sahu sa ekristu, ntoko omoriwa ikharari ni olevelela. (Aheb. 12:11) Yehova onoorowa oreeliha ovilela wahu ntoko aapankaawe ni Yosefe.

BENJAMIM

17. Moota heeni eprofesiya woohima sa Benjamim yaakwanenlaaya? (Ephattuwelo 49:27) (Nwehe-tho ekwaadru.)

17 Musome Ephattuwelo 49:27. Yakobe aahima weera nloko na Benjamim naarowa okhala nloko naarowa owanaka ekhotto ntoko mwiitxi. (Aph. 20:15, 16; 1 Sow. 12:2) Waari ‘woopatxerani’ wa omwene wa Israeli vaavo nloko na Benjamim naamuthanliyaaya Sawuli ntoko mwene oopatxera a wIsraeli. Owo aahoonihera weera aari oolipa murima weera awane ni aFilisti. (1 Sam. 9:15-17, 21) ‘Okhwipi’ wa yooweereya ela, pwiyamwene Esteri ni primu awe eeriwa Mordekayi, ooweeli a nloko na Benjamim, yaahaavuluxa ana a Israeli mmatatani mwa omwene wa oPersa. — Esth. 2:5-7; 8:3; 10:3.

Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa

Benjamim.

Mwaana

Benjamim

Eprofesiya

“Woxixelo onnakhura inama ovanraiye, oxekuwa onnakhura inama ìyalaiye.” — Eph. 49:27.

Okwanela waya

Sawuli aari mwene oopatxera a wIsraeli. (1 Sam. 9:15-17) Moovira iyaakha, pwiyamwene Esteri ni Mordekayi, yaahaavuluxa atthu a Yehova. — Esth. 2:5-7; 8:3; 10:3.

18. Moota heeni ninrowaahu otakiha ororomeleya wa nloko na Benjamim wa mareherero a Yehova?

18 Etthu heeni ninxutteraahu? Atthu a nloko na Benjamim, moohihovela, yannahakalala vantxipale mwaha woomoona Sawuli yoowo aari a nloko naya akhalaka mwene. Menento vaavo Yehova aavenxilaawe omwene wa nloko na Benjamim aroihaka wa nloko na Yuda anvahaka Davidi, atthu a nloko na Benjamim yaakhavihera matxentxo ala. (2 Sam. 3:17-19) Moovira iyaakha, vaavo maloko makina yaarukunuwenlaaya nloko na Yuda, atthu a nloko na Benjamim yaavirelela okhavihera nloko na Yuda moororomeleya ni yaamukhavihera mwene aathanlinwe ni Yehova. (1 Mam. 11:31, 32; 12:19, 21) Hiyo-tho nintthuneya waakhaviheraka moororomeleya ale Yehova onaathanlaawe weera yaahooleleke atthu awe mahiku ahu ala. — 1 Ates. 5:12.

19. Mwaha wa heeni oraaya wooreera wa hiyo oxuttera woohima sa eprofesiya Yakobe aapankaawe?

19 Eprofesiya Yakobe aapankaawe ahalaka vakhaani okhwa, ennanikhavihera. Otthikela oweha veeli moota ekwanenlaaya, enoorowa olipiha nroromelo nahu wa soolaihera sa Yehova. Nave othokorora moota anamwane a Yakobe yaareelihinwaaya, nnoorowa wiiwexexa nnene sene moota woomuhakalaliha Yehova.

ETTHU HEENI NYUWO MUXUTTENRAANYU NI MASU A YAKOBE WA . . .

  • Zabuloni, Isakari ni Dani?

  • Gadi, Aseri ni Neftali?

  • Yosefe ni Benjamim?

ETXIPO 128 Nivilele Mpakha Wanikisa

a Yakobe aamureeliha Rubeni, Simeyoni, Levi ni Yuda ampatxeraka mutokweene ammaliheraka mukhaani. Mene owo khaapanke eyo vaavo aareelihaawe anamwane awe akina.

    Ibuukhu sa Makhuwa-Shirima (2018-2025)
    Okhuma
    Ovolowa
    • Makhuwa-Shirima
    • Okawela
    • Muntthuna Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Masu Oovarihela muteko
    • Mwaha Woosunka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ovolowa
    Okawela