MUTAKIHEKE WAAMINI WAYA | DÉBORA
‘Kahikhumelela Ntoko Mama a Isarayeli’
DÉBORA aanaaweha anakhotto yaathukumanne vasulu va mwaako Tabori. Owo aahitikinihiwa mwaha wa waamini waya. Vaavo vaapacerya aya oxa, owo aahittottopela olipa murima ni waamini wa muhooleli aya, Baraki. Awo yaari vakhaani, eyo piiyo, 10.000 paahi ni khiyaarina ikaruma sinceene. Masi olipa waya murima ni waamini waarowa weehereriwa. Awo yaarowa owana ni nwanani ootakhala. Nto yaahilokiherya wira yawane ekhotto eyo alipihiwaka ni muthiyana.
Nkahaya mmuupuwele Débora, ikuwo sawe seeteteyaka mwaha wa epheyo okathi eemenle awe ni Baraki awehaka mapuro oorakamela. Mwaako Tabori waahikhalana imeetru 400 orakama waya. Nto mutthu eemela vasulu vaya, aaniwerya oweha muttetthe wowaataleya wa Esdrelom, epantte onikhuma kuusi. Muro Kixoni aanivira mapuro yaari munyepu mpakha Ephareya Yuulupale oviraka omwaako Karmeli. Okathi ole wa voosisu, muro Kixoni iira wuumale ene, masi yaniiraneya etthu yootikiniha. Anakhotto a Sisera yanaaattamela ni yaniixinnuha. Awo yaahikhalana ikamelo 900 saarina ikaruma soothokoliwa sa eyuuma. Sisera aaphavela waapwetexa aIsarayeli moomalela ni mowaakuveya.
Débora aanisuwela wira Baraki ni anakhotto awe yaanimulipelela wira aaleele etthu wala ethoonyeryo. Niireke elapo ele Débora aari mekhawe? Nto oonela sai mwaha wookhalana muritti owo muulupale? Niireke aanuupuwela wira khaaphwanelela? Nnaari! Yehova, Muluku awe, aahimuleela wira aahoolele ekhotto ele. Nave aahimuleela wira aarowa omurumeela muthiyana wira ovare muteko owo. (Makhulupale 4:9) Exeeni enixutta ahu sa waamini wa Débora, vamosa ni anakhotto ale oolipa murima?
“MUROWE, MWATHUKUMANYE OMWAKO TABORI”
Ekwaha yoopacerya Biibiliya onimuromola awe Débora, onnimuhimya okhala profeta. Ikwaha sinceene, athiyana khiyaakhala maprofeta, nto Débora aahikhalana muteko wa vameekhaaya.a Nave, Débora aaniphuka milattu sa a Isarayeli ni ovaha malakiheryo a Yehova okathi wa mixankiho.—Makhulupale 4:4, 5.
Débora aakhala omiyakoni wa Efrayimi eriyari ya oRamá ni oBetheli. Nto owo aanikilaathi vathi va korooro ni anaarumeela atthu sintoko aarummwa awe ni Yehova. Muteko awe waari wooxankiha, masi Débora khaatonko woova. Masi saahikhala itthu sooxankiha. Tthiri, muhoolo mwaya okathi iipale awe nsipo ni Baraki aahihimya nthowa naya oriki: “[Awo] yanathanla amuluku a nanano, khukhumelela ekhotto nananoru”. (Makhulupale 5:8) Mwaha woowi aIsarayeli yaahimuhiya Yehova nto anaarumeela amuluku akina, owo aahaanyanyala mmatatani mwa anyokhani. Nto Mwene oKanani Yabini aanaalamulela, omurumeelaka generale awe, Sisera.
Nsina noowi Sisera, naaniwoopiha aIsarayeli. Etiini ni soolema sa aKaanani saari sootakhala. Mwa ntakiheryo, yaanaapaha anamwane ntoko mukuttho, ni oraruwa otemplo. Elapo yaakhala sai vaavo yaalamuleliwa aya ni generale oKanani ni anakhotto awe oowerya? Moovarihana ni nsipo na Débora, khivaakhweya weetta mmuttettheni, nto atthu yaahithaama mmawannyeya. (Makhulupale 5:6, 7) Moohaaniherya atthu yaanoova vanceene, tivonto yaipitha aya mmakhukuni wira ehitupheliwe, aahiiso wira anaaya ahaakhiwe wala axithiyana aya wiirihiwa etthu yootakhala.b
Woova iwo waahivikaniha mwa iyaakha 20, mpakha Yehova woona wira atthu awe oohiiwananeya yaahittharuwa. Nsipo na Débora ni Baraki, ninhimya so: “Mpakha orwa wanyu nyuwo, Débora, mpakha okhumelela wanyu nyuwo, mama a Isarayeli”. Khaninsuwela akhala wira Débora, mwaarawe Lapidothi, aahiyara, masi moolumo aromoliwe-va ta nthoonyeryo. Owo aari “mama a Isarayeli” mwaha woowi aahithanliwa ni Yehova wira okhapelele nloko na Isarayeli ntoko maama. Owo aahirummwa omwiitthana mulopwana oowaamini ni oolipa murima Baraki, wira awane ni Sisera.—Makhulupale 4:3, 6, 7; 5:7.
Omurumeelaka Débora, Yehova aahimuruma Baraki wira ‘aathukumanye alopwana 10.000 a mahimo manli a Isarayeli omwako Tabori’. Débora aahilaleya yooleiherya ya Muluku yoowi awo yammuxintta Sisera ni ikaaro sawe 900 sa ekhotto! Yooleiherya eyo yaahimutikiniha Baraki; aIsarayeli khiyaarina ikaruma sa ekhotto. Hata vari siiso, Baraki aaheemya orowa okhottoni, masi aahiveka etthu emosa, eyo piiyo: Débora aahaana orowa hoothe omwaako Tabori.—Makhulupale 4:6-8; 5:6-8.
Akina annimuhimya Baraki okhala mutthu oohaamini mwaha wa yooveka awe, masi eyo khahiyo ekeekhai. Moone wira owo khanvekenle Muluku ikaruma sikina sa ekhotto. Masi amphavela muhooleli a Yehova wira amulipihe owo ni anakhotto awe. (aHéberi 11:32, 33) Yehova aahimwaakhula nto khumuruma Débora. Masi-tho, Yehova aahimuruma profeta ole ohimya wira ovuwa wa ekhotto khiwaarowa okhala wa mulopwana. (Makhulupale 4:9) Muluku aahihimya wira mutakhali Sisera aarowa wiiviwa ni muthiyana!
Olelo-va athiyana anniirihiwa itthu sootakhala ni ohaaxiwa vanceene. Ikwaha sinceene khanivahiwa nttittimiho ntoko Muluku saaphavela awe. Masi mwa moonelo wa Muluku athiyana ni alopwana anoolikana. (aRoma 2:11; aGalasia 3:28) Ntakiheryo na Débora ninnuupuxerya-tho wira Muluku onnaavaha efaita athiyana ni onnaaruma ovara miteko sinceene sinooniherya wira onnaaroromela ni oweemererya. Nto ti vootthuneya wira nihitthareke soolema sa olumwenku ola.
“ELAPO YAHITHUKUMELA, ERIMU YAHITTETTEMELA”
Baraki aahaathanla alopwana 10.000, oolipa murima wira yawane ni anakhotto oowoopiha a Sisera. Vaavo Baraki aahoolela awe anakhotto awe omwaako Tabori, owo aahikhalana etthu yaamulipiha. Biibiliya oni: “Débora ahirowa hothe”. (Makhulupale 4:10) Moohaaniherya anakhotto ale yaahilipa mwaha wonweha muthiyana oolipa murima awelaka hoothe omwaako Tabori, ni olevaka okumi awe mwaha wa omwaamini Yehova.
Okathi Sisera aasuwenle awe wira aIsarayeli yaahilokiherya wira ewane ni yena, owo aahipaka etthu moohipisa. Mamwene manceene oKanani yahaathukumanya anakhotto aya khukhala ni Yabini yoowo aari ootepexa owerya eriyari aya. Nto, wiiwanyeya wa anakhotto ni ikaaro sa ekhotto sa Sisera waari wowoopiha, nto elapo yaanithukumela vaavo anakhotto awo yeetta aya. AKaanani yuupuwela wira moohipisa yaamwaapwetexa anakhotto oolosowa a Isarayeli.—Makhulupale 4:12, 13; 5:19.
Exeeni Baraki ni Débora yaarowa aya opaka? Yaavikaninhe okhala muxerexere mwa mwaako Tabori, waaniheryasa yamwaaxintta awanani ale, maana ikaaro sa Sisera saanivara muteko saana opuro woohikhala myala. Masi Baraki aaphavela owana ntoko Yehova aamurumme awe, nto aahimulipelela Débora ohimya etthu. Wanikisa waya, okathi waahiphiya. Débora aahimmye so: “Nvenyé, murowé: nenla ti nihiku Apwiya yovahalyayani Sisera mmatatani mwanyu. Tthiri Apwiya animoholani okhottoni”. Nto “Baraki ahikhuruwa omwako Tabori: anakhotto ikonto mulokó yahimutthara”.—Makhulupale 4:14.c
Anakhotto a Isarayeli yaahikhuruwa vamwaako enarowa owana ni ikaaro iye sa ekhotto opuro wowaataleya. Niireke Yehova ahaakhaliherya sintoko aaleihenrye awe? Biibiliya onaakhula so: “Elapo yahithukumela, erimu yahittettemela”. Anakhotto a Sisera yahaakanyerereya. Okhala wira yaanirupa epula yinceene, nto opuro ole waahisareya maasi. Moohipisa ikaaro iye soolemela sa eyuuma khiseetta saana. Iyo saahipacerya omiryeya ni ophara munttopheni.—Makhulupale 4:14, 15; 5:4.
Baraki ni anakhotto awe khiyaavelavenle mwaha wa epula ele yuulupale. Awo yaahisuwela wira Yehova taakumiherya epula ele. Nto eyo yahaarupa anakhotto oKanani. Avaraka muteko wa Muluku, aIsarayeli yaahiwiiva anakhotto otheene a Sisera. Muro Kixoni waahisareya maasi ni wahikhupa mirutthu saya oroihaka Ephareya Yuulupale.—Makhulupale 4:16; 5:21.
Olelo, Yehova khonaaruma arumeyi awe owana ekhotto ya werutthuni. Masi onaaruma owana ekhotto yomunepani. (Matheyo 26:52; 2 aKorinto 10:4) Akhala wira nnoomwiiwelela Yehova, nnooxintta ekhotto eyo. Nto nilipeke murima, maana ale ari mpantta wa Muluku pooti olupatthiwaka vanci. Masi Yehova khoturukeyale. Owo onniwaakiha ale anlikana ni Débora, Baraki ni anakhotto oolipa murima a wIsarayeli.
“ÒRERIWA TI NYUWO MW’ATHIYANA OTHENE”
Nwanani mmosa ootepexa otakhala aahitthyawa! Sisera! Owo ti yoole aapuherya atthu a Muluku. Vano aahitthyawa ni metto. Nto aahaahiya anakhotto awe ekhwaaka munttopheni, khwaatthyawa aIsarayeli ni khurowa opuro woolipa. Nuumala-vo, aahitthyawa ikiloomo sinci khuphiya vatthokoni wa ale yaamukhaliherya. Owoovaka anakhotto a Isarayeli, aahirowa muheemani mwa Héberi a nloko na Kayini yoowo aavalanne ni nloko nawe nenlo naamakela othaama. Nto Héberi aahithaamela epantte enikhuma epheyo ni khupatthana ni Mwene Yabini.—Makhulupale 4:11, 17.
Sisera otemwale ene, aahiphiya owannyawe Héberi. Owo khamphwanyale Héberi, masi aahaakheliwa ni Yayeli, mwaarawe Héberi. Woonasa wene Sisera uupuwela wira Yayeli aamuttittimiha wataana iyawe aarina awe ni Mwene Yabini. Nto Sisera khuupuwela wira muthiyana anwerya opaka wala wuupuwela etthu yoovirikana ni iyawe. Tthiri, Sisera khaasuwela murima wa Yayeli! Masi, Yayeli aanisuwela itthu sootakhala aKaanani yaapaka aya mulaponi ni moota yaahaaxa aya atthu. Nto aahaana opaka yoothanla: omukhaliherya mulopwana ole ootakhala, wala okhala mpantta wa Yehova ni ompwetexa munyokhani Awe. Masi, muthiyana aarowa owerya sai omuxintta nakhotto oowerya ni oowoopiha?
Yayeli aahaana wuupuwela mowaakuveya. Nto aahimulattula Sisera okela muheemani. Sisera aahimuleela Yayeli oriki: “Akhalá onvira, anokohani wira: ‘Ohavo va mulopwana?’, nyuwo mmwakhule wira: ‘Khavo va’”. Nto Yayeli aahimukhuneela Sisera okathi ampaathale awe; nave vaavo aavekale awe maasi, aahinvaha eleeti. Voohipisa Sisera aahiphwanya ikhove suulupale. Nto Yayeli aahikuxa ekhomo ya eheema ni maritelo, itthu seiyo khuta muthiyana a nloko naamakela othaama aasuwela awe orumeela. Aattamelaka eyuuci ya Sisera, owo aahipaka etthu yooniherya olipa murima wira ompwetexe nwanani owo a Yehova. Nto ohoverya vakhaani wala owuvya mmwaha ola waahikhala oomukumiherya ehasara Débora. Niireke owo aahuupuwela sa atthu a Muluku yaawo yaahaaxiwa iyaakha sinceene ni mulopwana ola ootakhala? Aahiiso ahuupuwela sa eparakha aarina awe ohoolo wa Yehova? Biibiliya khonihimya. Masi enisuwela ahu paahi tiila: Owo aahimookottha Sisera!—Makhulupale 4:18-21; 5:24-27.
Moohipisa aahiphiya Baraki omwaavyaka nwanani awe. Okathi Yayeli aamoonihenrye awe murutthu ni ekhomo yaamukhomenle awe vayuuci, aahoona wira eprofesia ya Débora yahiireya. Tthiri muthiyana taamuxinttale nakhotto oowerya, Sisera! Atthu akina anniphukela mweettelo wa Yayeli, masi Baraki ni Débora yaahimuttottopela. Baraki ni Débora yaahiipa nsipo nowuupuxeriwa ni Muluku nenno yaamuttottopenle aya Yayeli ariki: “Òreriwa ti nyuwo mw’athiyana othene”. (Makhulupale 4:22; 5:24) Ohiya-vo, Débora khaakhoottale omuttottopela Yeyeli, maana etthu yaari yootthuneya waari wiiraneya wa nuulumo na Yehova.
Nuumala okhwa Sisera, owerya wa Mwene Yabini waahimala. AKaanani yaahihiya waahaaxa aIsarayeli. AIsarayeli yaahikhala ni murettele mwa iyaakha 40. (Makhulupale 4:24; 5:31) Tthiri Débora, Baraki ni Yayeli yaahireelihiwa mwaha womwaamini Yehova Muluku! Natakiha waamini wa Débora, olipa murima ohoolo wa Yehova ni waalipiha akina, Yehova onoonikhaliherya wira nixintte ni okhalana murettele ohinimala.
[Inoota]
a Maprofeta makina athiyana anihela muhina Miryamu, Hulda, ni mwaarawe profeta Yesaya.—Okhuma 15:20; 2 Mamwene 22:14; Yesaya 8:3.
b Nsipo na Débora nnooniherya wira Sisera aamakela otthika okhottoni akunxe ene itthu sowaakhiwa ohela muhina axaaruusi yaawo yaavaha awe anakhotto awe. Ikwaha sikina aaninvaha khuta nakhotto mwaaruusi mmosa wala ovikana. (Makhulupale 5:30) Nuulumo noowi ‘mwarusi’ eversu ela nintaphulela “erukulu”. Eyo ennooniherya wira athiyana ale yaanivahiwa efaita mwaha wooyara. Nto ovariwa athiyana yaari etthu yaalimaleliwe okathi ole.
c Ekhotto eyo yaawaniwe ennihimmwa ikwaha piili mBiibiliyani, eyo piiyo sowiiraneya sa makhulupale ekapiitulu 4 ni nsipo na Débora ni Baraki ekapiitulu 5. Soohimmwa iyo soopiili sinnivarihana maana khula yoohimmwa enilavula sa ele ehinromoliwa ni ekhwaaya.