Yehova ti Muluku Ootthokiheya
‘Muluku ti Muluku a murettele, ni tootthokiheya’.—1 AKOR. 14:33.
MWAAROWA WAAKHULA SAI?
Nikhuuru xeeni nootthokiheya niri wiirimu?
Xeeni Yehova aamureerenle awe murima Nowe ni Rahabi?
Moota xeeni soohimmwa sa aIsarayeli a khalai ni muloko woopacerya wa maKristau sinnooniherya aya wira Yehova Muluku ootthokiheya?
1, 2. (a) Ti pani ori yoopattuxiwa yoopacerya ya Muluku, nto Yehova aarumme opaka exeeni? (b) Exeeni enooniherya wira malaikha ari wiirimu naawo-tho tootthokiheya?
YEHOVA, Mpattuxa a olumwenku wotheene, onnipaka itthu mwa enamuna yootthokiheya. Mwanawe mmoseene oomunepani tori yoopattuxa awe yoopacerya; nto owo oniihaniwa “Nsu” okhala wira tonitepexa olavula mwa nsina na Muluku. Nsu nlo noomurumeela Muluku okathi munceene, tivonto Biibiliya onihimya awe so: “Olumwenku ohinatthi opattuxiwa, Nsu nira nikhanlene, Nsu nlo nari [ni] Muluku”. Hiyo ninnileeliwa-tho wira: ‘Nsu nenlo, Muluku t’opattuxannawe itthu sothene, itthu sothene sipattuxiwe, khivo ehipattuxiwe ni Nenlo’. Etthu yowiiraka iyaakha 2.000 sivinre, Muluku aahiruma Nsu orwa valaponi; ntoko mutthu oomalela, Yesu Kristu aahipaka otthuna wa Tiithi awe moororomeleya.—Yoh. 1:1-3, 14.
2 Yesu ohinatthi orwa valaponi ntoko pinaatamu, aahimwiiwelela Muluku moororomeleya onvarelaka miteko ntoko mestre. (Mir. 8:30) Orweela mwa Yesu, Yehova oopattuxa imilyawu sinceene sa malaikha wiirimu. (aKol. 1:16) Voohimya sa malaikha awo, yoolepa ya Daniyeli 7:10 enihimya so: “Òhalikeleya yanimurumela hum’uwo [Yehova], arumeyi awe ikonto ikonto sene yanimwemelela”. Malaikha a Yehova ari wiirimu annihimmwa-tho okhala nikhuuru nootthokiheya na “anakhotto” a Yehova.—Esal. 103:21, Biblya Exirima.
3. Mwaattelo xeeni okhanle wa itheneeri ni ipalaneeta, nto sitthokihiwe sai?
3 Niireke soopattuxiwa sikina sinooneya, ntoko itheneeri ni ipalaneeta ti sootthokiheya-tho? Voohimya sa itheneeri, ejornal ya Houston, Texas, Chronicle, ennihimya wira sookhala itheneeri siniphiyerya “300 isextilhau wala mwaattelo wa itheneeri woovikana ikwaha tthaaru nummuru naahimmwale ni masientista khalai. Ejornale ele ennincererya eriki: “Eyo enitaphulela 3 orina azeero 23 ohoolo wawe. Niire so, ikwaha sowiiraka itrilyau 3 mwa ibilyau 100”. Itheneeri sootthokiheya khukhala igalaaxia, nto khula egalaaxia yookhalana ibilyau wala itrilyau sa itheneeri ohela muhina ipalaneeta sinceene. Igalaxia sinceene ti sootthokiheya khukhalana ikrupu saamukhaani sa itheneeri siniitthaniwa aglomerados, ni ikrupu suulupale siniitthaniwa superaglomerados.
4. Xeeni varyaaya vookhalela wira arumeyi a Muluku valaponi akhaleke ootthokiheya?
4 Ntoko siniireya aya ni malaikha apattuxiwe wiirimu, soopattuxiwa sinooneya sa wiirimu siri-tho sootthokiheya saana. (Yes. 40:26) Ti maana aya, varyaaya vookhalela ohimyaka wira Yehova onniwiiriha arumeyi awe valaponi, okhala ootthokiheya. Owo oniphavela wira avikaniheke okhala ootthokiheya saana, eyo eri etthu yootepexa otthuneya maana awo ahaana muteko munceene woovara. Ororomeleya wa atthu a Muluku okhuma khalai mpakha mahiku ala, onnooniherya tthiri wira owo onnakhaliherya ni wira owo “Muluku a murettele” khahiyo a onyakulihana.—Mmusome 1 aKorinto 14:33, 40.
MULUKU AHAATTHOKIHA ATTHU OKATHI WA KHALAI
5. Moota xeeni osareya atthu mulaponi mwa enamuna yootthokiheya waakanyereriwe aya?
5 Vaavale Yehova vaapattunxe awe apinaatamu oopacerya, aahaahimeerya wira: “Mwayareke an’inyu, munjerereyeke, musareyeke mulaponi mothene. Mwettiheke elapo yothene. Mukhaleke axinene ihopa sa mphareya n’axipalame a musulu n’inama sothene sinetta vathí”. (Maph. 1:28) Emusi ya apinaatamu yaarowa wuulaanaka mwa enamuna yootthokiheya mpakha omunnuuherya Parayiisu elapo yotheene. Marehereryo awo yahakanyereya vakhaani mwaha wa ohiiwananeya ya Adamu ni Eva. (Maph. 3:1-6) Nuuvira okathi Yehova ‘ahona wira vathí-va atthu yanvira atepaka otakhala murima, mùpuwelo aya wothene n’otthuna waya wari opaka sonanara mahiku othene’. Nto eyo yaahiiriha elapo okhala ‘yohononeya, okhala wira atthu othene a vathí-va yatthara ephiro yotakhala’. Tivonto, Muluku aalakenle awe omuruuha mutaaseke muulupale wira aapwetexe atakhali otheene.—Maph. 6:5, 11-13, 17.
6, 7. (a) Xeeni Yehova aamoona awe Nowe okhala mutthu ooloka? (Nwehe elatarato yoopacerya.) (b) Exeeni yaawiiranenle atakhali otheene okathi wa Nowe?
6 Masi, “Nowé pahi t’ajaliwe ni Muluku” okhala wira owo “ari òloka” yoowo “pahi ari òrera murima mw’atthu othene a mahiku” ale. Okhala wira Nowe aheetta ni Muluku, aahirummwa wira opake ekalawa yuulupale. (Maph. 6:8, 9, 14-16) Ipakeliwo saya saari sooreerela wira ewoopole apinaatamu ni inama. Omwiiwelelaka Muluku “Nowé ahira sothene ntoko sarummwawe [ni Yehova]”, nave okhaliheriwaka ni emusi awe aahimaliherya muteko wooteka ekalawa mwa enamuna yootthokiheya. Nuumala oweliha inama sotheene mukalawani, Yehova ‘ahitthuka mukhora’.—Maph. 7:5, 16.
7 Okathi waarwiiye awe Mutaaseke mwaakha wa 2370 AEC, Yehova ‘ahimaliha itthu sothene saphwanyaneya mulaponi’, masi aahimoopola Nowe ni emusi awe mwaha wa waamini waya. (Maph. 7:23) Atthu otheene ari mulaponi olelo-va ayariwe ni osuulu waakhumme wa Nowe ni anaawe vamosa ni axaaraya. Masi okathi ole, atthu otheene oohaamini yahaakenle mukalawani khiyooponwe, mwaha wookhootta wiiwelela soolopola sa Nowe “alaleya exariya”.—2 Ped. 2:5.
8. Exeeni enooniherya wira wIsarayeli a khalai waahikhala otthokiheya, okathi Muluku aarumme awe ovolowa Elapo Yolaiheriwa?
8 Nuuvira iseekulu 8, mutaaseke wiiranen’ye ene, Muluku aahaatthokiha aIsarayeli khukhala nloko. Makhalelo a otthokiheya saana yaahaana wooneyaka mwa itthu sotheene sa ekumi aya, vanceenexa mmyaha sa okokhorela waya. Nnaamwi yaari-vo anamukuttho anceene ni maLevi yaahoolela muteko wa okokhorela, yaahikhala-tho “athiyana yarumela [mootthokiheya] va mukhora wa ehema y’okumana”. (Okhum. 38:8) Okathi Yehova Muluku aalakihenrye awe atthu a Isarayeli ovolowa elapo ya oKanani, nloko nle khinoonihenrye waamini, okhala wira yaahiruuha ihapari soohiloka voohimya sa Elapo yooleiheriwa yaaronwa aya ohottela, tivonto Yehova aahimme awe so: “Nyuwo khamunkela elapo eyo yalipenlyaka wokelihani. Kalebi pahi, mwana a Yefune, ni Yoxuwa, mwana a Nuni, t’anrowa okelamo”. (Moth. 14:30, 37, 38) Olakiheriwaka ni Muluku, Muhoolo mwaya Moise aahimutthanla Yoxuwa wira omuranttele. (Moth. 27:18-23) Okathi Yoxuwa aaphavela awe waahoolela aIsarayeli okela oKanani, owo aahimeeriwe so: “Mwilipiheke, mukhalane nthiti. Muhithukumeleké, nnákhala muhòveké, okhala wira Apwiya Muluku anyu anokhala ni nyuwo mapuro othene anrowanyu okhalaka”.—Yox. 1:9.
9. Rahabi aamoonela sai Yehova vamosa ni atthu awe?
9 Tthiri Yehova Muluku, aanimukhaliherya Yoxuwa khula nipuro aarowa awe. Mwa ntakiheryo, muupuwele ele yiiraneyale okathi aIsarayeli yaamanke aya vakhiviru ni muttetthe wa aKanani, oYerikho. Mwaakha wa 1473 AEC, Yoxuwa aahaaruma anamahottela anli orowa oYerikho, nto awo yaahimphwanya namararuwa Rahabi. Owo aahiwiipithiha vataratoni va empa awe, khuhooniwa ni anakhotto yaarummwale ni mwene a oYerikho. Rahabi ahaahimeerya anamahottela ale wira: “Miyo kosuwela wira Apwiya àhovahani elapo ela . . . , Hiyo nihiwa wira Apwiya yahiweleliha màsi a ephareya ya etthere wira nyuwo mulapuwe. . . Siso-tho nihìwa wira mwahapwetexa mamwene manli a Àmori”. Rahabi onimaliherya so: ‘Okhala wira Apwiya Muluku anyu ti Muluku osulu wirimu ni vathí-va’. (Yox. 2:9-11) Okhala wira Rahabi aheemererya otthara nikhuuru nootthokiheya na Yehova okathi ole, Muluku ahoona wira owo ni amusi awe yaahaana woopoliwa vaavo aIsarayeli yaarowa aya opwetexa muttetthe wa Yerikho. (Yox. 6:25) Rahabi aahooniherya waamini, omoova Yehova ni aanaattittimiha atthu a Muluku.
NIKHURU NOOTTHOKIHEYA NA ESEEKHULU YOOPACERYA
10. Yesu aahimenrye exeeni ahooleli a etiini ya aYuda, nto exeeni yaamwiirinhe ohimya siiso?
10 Ahooleliwaka ni Yoxuwa, aIsarayeli yaahikuxa muttetthe mmosa-mmosa mpakha okuxa elapo yotheene ya oKanani. Masi exeeni yaakhumelenle nuuvira okathi? Mwa iseekulu sinceene, aIsarayeli yaanihiya wiiwelela malamulo a Muluku. Muhoolo mwaya Yehova aahimuruma Mwanawe orwa valaponi, masi ohimwiiwelela waya Muluku ni okhootta waya omwiiwa namitthaka a Muluku waari wootepexa, mpakha Yesu ohimya wira Yerusalemu waari opuro wiiviwa “maprofeta”. (Mmusome Matheyo 23:37, 38.) Muluku aahaakhootta ahooleli a etiini ya aYuda mwaha wa ohimwiiwelela waya. Ti maana aya, Yesu aahimyale awe so: “munimwakhiwa omwene wa Muluku: anovahiwa atthu a nloko nikina, antthuna wimiha mihokorokho s’omwene yola”.—Math. 21:43.
11, 12. (a) Exeeni enooniherya wira Yehova aahithaamiha mareeliho a nloko na aYuda, khuvaha nloko nikina nootthokiheya? (b) Ti pani aniirela mpantta nikhuuru nsya noweemereriwa ni Muluku?
11 Eseekulu yoopacerya EC, Yehova aahinyanyala nloko nle na aIsarayeli oohiroromeleya. Masi eyo khiyaataphulela wira Yehova khaarowa okhalana nikhuuru nootthokiheya na arumeyi oororomeleya valaponi. Yehova aahithaamiha mareeliho ale, khuvahererya nikhuuru nsya nimmwiiwelela Yesu Kristu ni sowiixuttiha sawe. Nikhuuru nle naapacenrye oPentekoositi a 33 EC. Okathi ole, arummwa a Yesu oowiiraka 120, yaahithukumana nipuro nimosa oYerusalemu, “nananoru, wahiwanyeya oruma okhumaka wirimu, walikana n’ipheyo yòpaka n’ikuru, wasanrye mpa mothene mwaryaya-mo”. Nuumala ‘yahakhumelela ntoko malumi a moro, yakawanyeya emmorelaka khula mmosá. Othene aya yahisareya munepa wowarya, khupajerya olavula ilavulelo sikina, ntoko munepa wowarya wàvahaya olavula’. (Mit. 2:1-4) Mwiiriirya ole wahooniherya wira Yehova aanikhaliherya nikhuuru nle nootthokiheya na arummwa a Kristu.
12 Mahiku ale, ‘atthu ikonto ttharu yahitakahereya’ ni atthareli a Yesu. Ohiya-vo, Yehova aanaahela ‘mmulokoni mme atthu akina yihaneliwe wòpowa’. (Mit. 2:41, 47) Anamalaleerya ale a eseekulu yoopacerya yaanivara saana muteko aya, tivonto “masu a Muluku yanivira emwarelaka mulaponi; atthu òwamini yantepa wunjerereya oYerusalemu. Hatá alipa a mukuttho anceene yahakhela wamini”. (Mit. 6:7) Atthu akina anceene yaheemya ekeekhai yaalaleiwa ni atthu a nikhuuru nle nsya. Ohoolo waya, Yehova ahooniherya wira tthiri aanikhaliherya, okathi aapacenrye awe waaruuha “atthu yahakhanle aYuda” mmulokoni wa eKristau.—Musome Miteko 10:44, 45.
13. Muteko xeeni wa Muluku waavariwa ni nikhuuru nawe nsya?
13 Okathi ole khivaatikiniha woona wira muteko yaavara aya atthareli a Yesu yaarummwale ni Muluku. Mwaneene Yesu aahivaha ntakiheryo nooloka, okhala wira obatiziwaka-ru, aahipacerya olaleya “Omwene wa wirimu”. (Math. 4:17) Yesu aahiwiixuttiha atthareli awe ovara muteko mmosaru. Owo aahimmye so: “Munrowa okhala anamon’aka oYerusalemu oYudeya ni oSamariya, mpakha omalenle elapo”. (Mit. 1:8) Atthareli oopacerya a Kristu yaahiiwexexa saana ele yaarummwale aya. Oryeene wAntiyokiya a oPisidia, murummwa Paulo ni Baarnaba, moolipa murima yahaaleela aYuda yaavanyiha wira: “Ti nyuwo mwaphwanenle opajeriwa olalèriwa molumo a Muluku. Nto nyuwo munnikhotta molumo awo, siso munòniherya wira khamunxikha ekumi ehinimala. Tivó, hiyo ninrowa walalèrya atthu ahikhanle aYuda. Siso Apwiya t’anirummyaya wira: ‘Miyo kihokhalihani warya wa maloko othene, wira mulaleye wòpowa mpakha wokiseryani w’elapo’”. (Mit. 13:14, 45-47) Okhuma eseekulu yoopacerya, otthokeya wa Muluku wa mpantta wa elapo ya vathi onnilaleya marehereryo a woopola wa Yehova.
ANCEENE ANNIPWETEYA, MASI ARUMMWA A MULUKU ANNOOPOWA
14. Etthu xeeni yaakhumelenle oYerusalemu eseekulu yoopacerya, nto ti pani aawenrye woopowa?
14 Anamunceene mwa yaale yaari aYuda khiyeemya ihapari sooreera, nto yamwaaphwanya ehasara yuulupale, tivonto Yesu aaloponle awe arumeyi awe wira: “Moná vale oYerusalemu orukureriwene n’anakhotto, okathi owo musuwele wira ohononiwa waya wophiya. Okathi ene yowo, ale ari elapo y’oYudeya, etthyawele omwako. Ale ankhala mmuttettheni, ekhume-mo, ale ari omatta ehihokolowelé omuttettheni”. (Luka 21:20, 21) Ele Yesu aahimmye awe vahinatthi yaahiiraneya. Mwaha wa aYuda waarukunuwela aRoma, anakhotto a oRoma ahooleliwaka ni Céstio Galo, yaahimurukurerya Yerusalemu mwaakha wa 66 EC. Mootutuxerya anakhotto ale yaahikhuma, nto khwaavaha eparakha atthareli a Yesu wira ekhume oYerusalemu ni oYudeya. Moovarihana ni mulipa oolepa sowiiraneya Eusébio, anamunceene yaahitthyawa alapuwaka Muro Yordani anarowa muttetthe wa oPela oPereiya. Mwaakha wa 70, anakhotto a oRoma yaahitthika, ahooleliwaka ni Generale Tito nto khunyaanya muttetthe wa Yerusalemu. Masi, maKristau oororomeleya yaahoopowa mwaha wowiiwelela yoolopola ya Yesu.
15. Exeeni yiiriha eKristau wuulaana eseekulu yoopacerya?
15 Hata saakhumelela mixankiho, olupatthiwa ni sooweha sinceene, eKristau yaahuulaana eseekulu yoopacerya. (Mit. 11:19-21; 19:1, 19, 20) MaKristau ale oopacerya, yaahilipa omunepani mwaha woreelihiwa ni Muluku.—Mir. 10:22.
16. Exeeni khula muKristau yaatthuneya awe opaka wira okhale oolipa omunepani?
16 Tthiri wira akhale oolipa omunepani, khula muKristau aahaana wiimananiha olipiherya ekeekhai. Wiimananiha omwiiwexexa Biibiliya, orowa omuthukumanoni voohihiyererya, okhalela nthiti muteko woolaleerya Omwene, saari miteko sootthuneya. Miteko iyo sahaakhaliherya maKristau ale olipa omunepani ni okhala oowiiraana ntoko sinaakhaliherya aya atthu a Yehova olelo-va. Ale yiirela mpantta nikhuuru nle nootthokiheya na muloko woopacerya, yaahittottela mureerelo wiimananiha wa axitokweene ni arummwa oorumeela wira akhaliherye muloko. (aFil. 1:1; 1 Ped. 5:1-4) Tthiri vanaasivela okathi yaaxekuriwa aya ni axitokweene oweetteetta ntoko Paulo, yoowo aaxekurya miloko! (Mit. 15:36, 40, 41) Nto onnooneya olikana wuulupale wa okokhorela wahu mahiku ala ni okokhorela wa maKristau ale a eseekulu yoopacerya. Tthiri ninnixukhurela woona wira okhuma khalai Yehova onnaatthokiha arumeyi awe!a
17. Exeeni enrowa othokoreriwa muru onittharelana?
17 Vaavo olumwenku ola wa Satana onaattamela awe wanikisa, epantte ya vathi ya nikhuuru nootthokiheya na Yehova, ennitepa weetta erowaka vahoolo yincereryaka waakuveya waya. Niireke nyuwo munneetta muttharaka nikhuuru nlo? Niireke munninnuwa omunepani? Muru onittharelana onrowa wooniherya moota woopaka eyo.
[Enoota]
a Nwehe myaha sini: Os Cristãos Adoram Com Espírito e Verdade ni Eles Continuam Andando na Verdade mwa erevista A Sentinela 15 ya Julyo, 2002. Ni eliivuru Testemunhas de Jeová—Proclamadores do Reino de Deus, ennitthokiherya oratteene makhalelo a nikhuuru nootthokiheya na arumeyi a Muluku epantte ya vathi.