Te Mesia—Ko He ʼAmanaki Moʼoni Koa?

Neʼe ina fakahigoaʼi ia ia ko Moisese. Ko tona higoa moʼoni neʼe puli ia ʼi te hisitolia. ʼI te nima sēkulō ʼo totatou temi, neʼe fagona ki te motu ʼo Crète, moʼo fakamoʼoni ki te kau Sutea ʼo te koga meʼa ʼaia ko ia ko te mesia ʼaē ʼe nātou fakatalitali ki ai. Neʼe ina tala age kia nātou kua vave pe tanatou ʼāteaina mai tanatou nonofo mamahi, tanatou nonofo popūla, pea mo tanatou ʼaunofo. Pea neʼe nātou tui ki ai. Pea hoko ki te ʼaho ʼaē neʼe fakakatofa, ko te kau Sutea neʼe nātou muliʼi ia “Moisese” ki te tumutumu ʼe fakatau ki te tai ʼo te Metitelane. Neʼe ina tala age kia nātou ke nātou hu ki te tai pea ʼe ava anai ʼi ʼonatou muʼa. Tokolahi neʼe nātou fakalogo ki ai, ʼo nātou hu ki te tai kae neʼe mole hoko te meʼa ʼaē neʼe ina ʼui. Tokolahi neʼe malelemo; ko ʼihi neʼe hāofaki e te ʼu tautai mo te ʼu hahaʼi gelu. Kae kia Moisese, neʼe mole feala hona maʼu. Ko te mesia ʼaia kua puli ia.

KOTEĀ te faka ʼuhiga ʼo te mesia? ʼE tau hake ʼi te manatu ia te ʼu kupuʼi palalau ʼaē ko te “tagata hāofaki”, “tagata fai totogi”, pea “pule”. Tokolahi te hahaʼi ʼe nātou manatu ko te mesia ʼe fakatupu falala pea mo foaki ki ai e tana kau tisipulo tonatou maʼuli, koteʼuhi ʼe ina fakapapau age kia nātou ʼaia te ʼāteaina mai te popūla. ʼUhi ko te hisitolia ʼo te tagata neʼe lahi ʼaupito tona maʼuli pe ki te popūla, ʼe mole he puna’maʼuli ki te malaga ʼo te ʼu mesia e tokolahi lolotoga te ʼu sēkulō (vakaʼi ia Tagata Tānaki 8:9). Kae ohage pe ko te Moisese ʼo Crète, ko te ʼu mesia ʼaia neʼe nātou fakatupu ʼi tanatou kau tisipulo ia te fakahemala mo te ʼu mamahi kae mole ko te ʼāteaina ʼaē neʼe fakapapau age ki ai.

“Ko te Hau Mesia!” Neʼe ko te ʼalofa ʼaia neʼe fai e te rabbi ʼiloa ko Akiba ben Joseph kia Simeon Bar Kokhba ʼi te taʼu 132 ʼo totatou temi. Ko Bar Kokhba neʼe ko he tagata mālohi pea neʼe ina puleʼi te foʼi solia mālohi. Tokolahi te kau Sutea neʼe nātou manatu, ko te tagata ʼaia ka ina fakagata anai tanatou popūla mai te pule faka malamanei ʼa te kau Loma. Kae neʼe hāla te fakatuʼutuʼu ʼa Bar Kokhba; pea neʼe ko te ʼu teauʼi afe hahaʼi ʼo tana fenua neʼe mamate ʼuhi pe ko tana hāla.

ʼI te sēkulō 12, neʼe malaga te tahi mesia Sutea, kae ʼi Yemen. ʼI te faka ʼui age e te pule ʼo te kolo he fakaʼiloga ko ia ko te mesia moʼoni, ko te mesia ʼaia neʼe ina faka ʼui age ki te pule ke tuʼusi tona ʼulu pea ko te toe fakatuʼuake fakavilivili ko te fakaʼiloga ʼaia ko ia ko te mesia. Ko te pule neʼe ʼio ki te fakatuʼutuʼu ʼaia — pea neʼe ko te fakaʼosi ʼaia ʼo te mesia ʼo Yemen. ʼI te sēkulō pe ʼaia, ko te tagata ʼe higoa ko David Alroy neʼe ina tala ki te kau Sutea ʼo te potu hahake ke nātou teuteu ke nātou muliʼi ia ia ʼi te ʼu kapakau ʼo te kau ʼaselo ko te toe liliu ki te Kele ʼo te fakapapau. Tokolahi neʼe nātou tui ko ia ko te mesia. Ko te kau Sutea ʼo Baghdad neʼe kua fakapotopoto foki tanatou fakatalitali ʼi te ʼu fuga fale, ʼo mole nātou tokaga ki ʼonatou ʼu koloā ʼaē ʼe lolotoga kaihaʼa.

Ko Sabbatai Zevi neʼe malaga ia ʼi te sēkulō 17 ʼi Smyrne. Neʼe ina kalagaʼi tana tuʼulaga mesia ki te kau Sutea ʼo te potu fuli ʼo Eulopa. Ko te kau kilisitiano neʼe nātou fakalogo mo nātou kia ia. Ko Zevi neʼe ina tuku ki tana kau tisipulo te ʼāteaina — ʼo ina tuku faʼitaliha kia nātou ke nātou fai te ʼu meʼa heʼeʼaoga faʼifaʼitaliha. Ko tana kau tisipulo ʼaē neʼe felogoi lelei mo ia neʼe nātou fai te ʼu aga fakalialia, neʼe nātou telefua, te ʼu folonikasio pea mo te felāveʼi fakasino heʼeʼagoa. Neʼe nātou fakatūʼa ia nātou totonu ʼo nātou fehahaʼaki, ʼonatou femafuliʼaki telefua ʼi te nive. Pea mo nātou tanu ia nātou totonu ʼo aʼu ki te kia ʼi te kele momoko. ʼI tana fagona ʼaē ki Tulukia, neʼe puke ia Zevi pea neʼe fakahā kia ia ke maliu ki te lotu faka mahometa peʼe mate. Pea neʼe maliu ai ia ki te lotu faka mahometa. Tokolahi te hahaʼi neʼe nātou tui ki ai neʼe mamahi tonatou loto. Pea ki te ʼu sēkulō e lua neʼe hoko mai ki ai, ko Zevi neʼe kei fakahigoaʼi pe ko te mesia e ʼihi hahaʼi.

Neʼe toe maʼu foki te ʼu mesia ʼi te keletiate. ʼI te sēkulō 12, ko te tagata ʼe higoa ko Tanchelm neʼe ina fakatuʼu tana kautau pea neʼe ina puleʼi te kolo ʼo Antwerp. Ko te mesia ʼaia neʼe ina fakahigoaʼi ia ia totonu ko te ʼatua; neʼe ina haga ʼo fakatau te vai ʼaē ʼe ina maʼanuʼi ki tana ʼu tisipulo ke nātou ʼinu ai ohage ko he fakapapau! Ko te tahi mesia faka “kilisitiano” ko Thomas Müntzer, ʼi te sēkulō 16 mai Siamani. Neʼe ina lagaʼi te fihi ki te ʼu puleʼaga ʼo te fenua ʼaia, ʼo ina tala age ki tana kau tisipulo ko te meʼa ʼaia ko te tau ʼo Halamaketone. Neʼe ina fakapapau age ʼe ina puke te ʼu mahafu ʼo te kau fakafeagai ʼi ʼona ʼu nima. Ko te fahaʼi ʼaia neʼe mole hoko, ko tana hahaʼi neʼe matematehi, pea ko Müntzer neʼe tuʼusi tona ʼulu. Ko ʼihi mesia feiā ʼe tokolahi neʼe malaga mai te keletiate lolotoga ʼo te ʼu sēkulō.

Neʼe feiā mo te ʼu lotu ʼaē neʼe ʼi ai tanatou ʼu mesia. ʼI te lotu mahometa neʼe ko Mahdi, ʼe haʼu anai ʼi te ʼu temi ʼo te faitotonu. ʼI te lotu inituisi, ko ʼihi ʼe nātou kalaga ko te ʼu faʼahiga ʼatua kehekehe e tokolahi neʼe hu ia nātou. Ohage ko tona fakamatala ʼi te encyclopédie (The New Encyclopædia Britannica), “logope ko he lotu ʼe mole hona mesia ohage la ko te putisi kae neʼe ina fakatupu te ʼamanaki ʼaē, mai te kūtuga ʼaē ko te Mahāyāna, ko te Bouddha Maitreya ka hifo mai anai mai tona nofoʼaga ʼi selo ʼo ina tuku ki te hahaʼi agatonu ia te palatiso.

Te ʼu mesia ʼo te sēkulō 20

ʼI totatou sēkulō, ko te ʼaoga ʼaē ʼo he mesia kua maʼuhiga ʼaupito; koia ʼe mole he puna’maʼuli, tokolahi neʼe nātou malaga ʼo nātou fakaʼaogaʼi te higoa ʼaia. ʼI Afelika ʼi te fenua ʼaē ko Kogo ʼi te ʼu taʼu 1920, 1930 pea mo te 1940, ko Simon Kimbangu mo tona hōloga ʼaē ko André “Sesu” Matswa neʼe higoaʼi ko te ʼu mesia. Hoko tanā mamate, ko tanā kau tisipulo neʼe fakaʼamu aipe ʼe nā toe liliu mai pea mo nā fakatuʼu te taʼu e afe afelika.

Ko te sēkulō ʼaenī neʼe mamata foki ki te malaga ʼo te “ ʼu kautahi ʼo te vaka” ko he kautahi faka lotu ʼi Niu-Kinea pea mo te Melanesia. Ko te hahaʼi ʼo te kautahi ʼaia neʼe nātou fakatalitali ki he vaka tai peʼe ko he vaka lele, ʼe taki e he ʼu mesia papalagi ʼe nātou faka koloāʼi anai ia nātou pea mo taki anai nātou ki he temi ʼo te fakafiafia māʼia mokā tau mai te mate.

Ko te ʼu fenua ʼaē ʼe koloāʼia neʼe ʼi ai mo tanatou ʼu mesia. Ko ʼihi neʼe ko te ʼu pule takitaki lotu, ohage ko Sun Myung Moon, neʼe ina kalagaʼi ko ia ko te hōloga ʼo Sesu Kilisito ʼaē ka ina haga anai ʼo fakamaʼa te malamanei ʼaki he fakatahiʼi ʼo tana ʼu hahaʼi ko he famili logo tahi. Neʼe toe feiā aipe mo te ʼu pule faka politike, neʼe nātou faiga ke nātou maʼu honatou ʼu tuʼulaga mesianike, ohage ko Adolf Hitler neʼe ʼui ko te faʼifaʼitaki fakalialia ʼaupito ʼaki tana akonaki ʼiloa ʼo ʼuhiga mo te taʼu e afe ʼo te Reich.

Ko te ʼu filosofia mo te ʼu kautahi faka politike neʼe nātou maʼu te ʼu tuʼulaga faka mesianike. Ohage la, ko te encyclopédie (The Encyclopedia Americana) neʼe ina fakatokagaʼi ʼe ʼi ai te ʼu manatu faka mesianike ʼi te puleʼaki faka politike faka maxiste-léninisme. Pea ko te Kautahi ʼo te Atu ʼu puleʼaga fakatahi, ʼaē ʼe kalagaʼi ko te falalaʼaga moʼo fakatuʼu ʼo te tokalelei ʼi te malamanei, ʼe hage ia kua liliu ko he faʼahiga mesia ʼi te fakakaukau ʼo te tokolahi.

Ko he ʼamanaki moʼoni koa?

Ko te kiʼi fakasiosio nounou ʼaenī ʼe ina fakahā mai ko te lahi ʼa te ʼu fakatuʼutuʼu faka mesianike ʼi te hisitolia neʼe ko te misi, pea ko te ʼu ʼamanaki ʼe fakatupu masiva pea ko te ʼu misi neʼe kovi ʼonatou tukuʼaga. Koia, ʼe mole tou puna’maʼuli ai, ʼe tokolahi te hahaʼi ʼi te temi nei ʼe mole kei ia nātou te ʼamanaki ʼaē ki he mesia.

ʼI muʼa ʼo te līaki katoa ʼo te ʼamanaki ki he mesia, ʼe tonu muʼa ke tou fakasiosio ki tona haʼuʼaga. Ko te kupu “mesia” ko he kupu faka tohi-tapu. Ko te kupu faka hepeleo ʼe ko te mashiach, peʼe “ko he tahi neʼe fakanofo”. ʼI te ʼu temi faka tohi-tapu, ʼi te temi ʼaē ʼo te hinoʼi ʼo te ʼu hau pe ko te ʼu pelepitelo ki tanatou tuʼulaga neʼe hoko ai te toʼotoʼoga ʼo te fakanofo, ʼaē ʼe tākai te fuga ʼulu ʼaki te moʼi lolo. Koia ko te kupu mashiach ʼe fakaʼaoga tonu kia nātou. Neʼe ʼi ai mo te ʼu tagata neʼe fakanofo, peʼe neʼe hinoʼi ki he tuʼulaga makehe, kae neʼe mole fai ai he toʼotoʼoga mo ʼona fakanofo. ʼE tou lau ia Hepeleo 11:​24-26 ko Moisese ʼe fakahigoaʼi ko “Kilisito”, pe ko “he tahi neʼe fakanofo”, koteʼuhi neʼe fili ia ko he polofeta pea mo he fakafofoga ʼo te ʼAtua.

Ko te faka ʼuhiga ko te mesia ko he “tahi neʼe fakanofo” ʼe fakakeheʼi lelei ai te ʼu mesia faka tohi-tapu mai te ʼu mesia hāla ʼaē neʼe tou talanoa ʼi muʼa atu. Ko te ʼu mesia ʼo te Tohi-Tapu neʼe mole nātou fakanofo ia nātou totonu pe, pe neʼe fili nātou ʼe he hahaʼi tokolahi neʼe ʼatolasio kia nātou. Kailoa ia, ko tanatou fakanofo neʼe fai mai lagi, mai ia Sehova ʼAtua totonu pe.

Logope ko te Tohi-Tapu ʼe palalau ki te ʼu mesia ʼe tokolahi, kae ʼe ina fakakeheʼi te tahi ʼe māʼoluga ia nātou fuli (Pesalemo 45:7). Ko te Mesia ʼaia ʼe ko te fakatafito ʼo te ʼu lea faka polofeta faka tohi-tapu, pea ko te tafitoʼaga ia ʼo te ʼu fakapapau fuli ʼo te Tohi-Tapu neʼe hoko. Pea ko te Mesia ʼaia ʼe ko ia tonu ʼaē ka ina fakatoka te ʼu fihi ʼe tau mo tatou ʼi te temi nei.

Ko te Hāofaki ʼo te tagata

Ko te Mesia ʼo te Tohi-Tapu ʼe ina fakatokatoka te ʼu fihifihia ʼo te malamanei mai tona tafito. ʼI te talagataʼa ʼo totatou ʼu ʼuluaki mātuʼa, ia Atama mo Eva ki te Tupuʼaga ʼi te haga ʼa te laumālie kovi ʼaē ko Satana ʼo fakaneke nāua, neʼe nā fia faʼao hāla te tuʼulaga lahi ʼo te puleʼaga. Neʼe nā fia takitaki pe ia nāua ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi. Neʼe puli ia nāua te ʼofa ʼo te ʼAtua, te puleʼaga haohaoa pea neʼe nā taki ai te famili katoa ki te maveuveu pea mo te mamahi ʼo te takitaki ʼo nātou totonu, ki te heʼe haohaoa, pea mo te mate. — Loma 5:12.

Ko he ʼAtua ʼofa ia ʼi tana fili ʼi te temi fakapōʼuli ʼo te maʼuli ʼo te tagata ke ina foaki he ʼamanaki taulekaleka. ʼI tana tuku ʼaē te tautea kia nāua ʼaē neʼe talagataʼa, neʼe fakakikite e te ʼAtua ʼe ʼi ai anai he hāofakiʼaga ki te hōloga fakatagata. ʼI tana palalau ʼaē ki te “tofiʼa”, ko te Hāofakiʼaga ʼaia ʼe haʼu anai ʼo molehi te gāue fakamataku neʼe fai e Satana ʼi Eteni; ko te Tofiʼa ʼaia ʼe ina fakavolu anai ia te ʼulu ʼo te “gata”, ia Satana, ʼo ina molehi ʼi te maʼuli. — Senesi 3:​14, 15.

Talu mai te ʼu temi ʼāfea, ko te kau Sutea neʼe nātou mahino ki te lea faka polofeta ʼo ʼuhiga mo te Mesia. ʼE lahi te ʼu targums, ko te ʼu faʼahiga palalau faka sutea mai te ʼu Tohi Taputapu ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼuluaki sēkulō, neʼe nātou fakamahino ko te lea faka polofeta ʼaia ʼe hoko anai “ ʼi te ʼaho ʼo te hau Mesia”.

Koia ʼe mole fakapuna’maʼuli, ia te talu mai te kamataʼaga, ko te hahaʼi tui neʼe nātou fiafia ʼi te fakapapau ʼaē ʼo ʼuhiga mo te haʼu ʼo te Tofiʼa, peʼe ko he Hāofakiʼaga. Koutou fakafuafua ki te meʼa neʼe logoʼi e Apalahamo ʼi te haga ʼa te ʼAtua ʼo tala age ko te Tofiʼa ʼe haʼu anai mai tona hāko, pea ko “te ʼatu puleʼaga fuli pe ʼo te kele” — mole ʼāteaina pe ki tona hāko — ʼe “tapuakina moʼoni ai anai” nātou ʼaki te hāko ʼaia. — Senesi 22:​17, 18.

Ko te Mesia mo te Puleʼaga

Ko te ʼu lea faka polofeta ki muli mai neʼe nātou fakatahiʼi te ʼamanaki ʼaia mo te fakapapau ki te puleʼaga lelei. Ia Senesi 49:​10, neʼe ʼui ki te kui ʼo Suta ʼaē ko Apalahamo: “Ko te tokotoko ʼe mole toe fakatafa anai ia Suta, peʼe ko te ʼakau ʼo te pule ʼi ʼona vaʼe, ʼo kaku ki te haʼu ʼa Silo; pea ʼa ia anai te fakalogo ki ai ʼa te hahaʼi fuli pe.” ʼE mahino ia, ko te “Silo ʼaia” ʼe ina maʼu anai te tuʼulaga pule — ʼo mole gata pe ʼi te kau Sutea kae ki te “hahaʼi fuli pe”. (Vakaʼi ia Taniela 7:​13, 14.) Neʼe ʼui e te kau Sutea ʼāfea ko Silo ko te Mesia; koia, ʼi ʼihi Targums faka sutea neʼe nātou fetogi te kupuʼi palalau “Silo” ʼaki te kupu “Mesia” peʼe “ko te hau Mesia”.

ʼAki te inaina ʼo te mālama ʼo ʼuhiga mo te ʼu lea faka polofeta, neʼe lahi te ʼu fakahā ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼa te Mesia ʼaia (Tāʼaga Lea 4:18). Ia 2 Samuele 7:​12-16, neʼe tala age ki te hau ko Tavite, ko te hāko ʼo Suta, ʼe hifo mai anai te Tofiʼa mai tona hōloga. Ki muli age, ko te Tofiʼa neʼe mole hage ia ko te ʼu hau māhani. Ko tona temi hau ʼe heʼegata anai ia! Ko te manatu ʼaia ʼe ina lagolago te meʼa ʼe tou lau ia Isaia 9:​6, 7: “Ko he tamasiʼi kua tupu maʼa tatou, ko te foha kua foaki maʼa tatou; pea ko te pule [“puleʼaga”, Tohi-Tapu ʼo Darby] fakaʼaliki ʼe hili anai ki tona fuga ʼuma. (...) Ki te lahi ʼo te pule fakaʼaliki pea mo te tokalelei ʼe mole ʼi ai anai hona gataʼaga, ʼi te hekaʼaga hau ʼo Tavite pea mo tona puleʼaga, moʼo fakatuʼu maʼu pea mo lagolago ʼaki te faitotonu, ʼi te temi nei ʼo aʼu ki te ʼu temi heʼegata. Pea ko te faiga totonu ʼo Sehova ʼa te kautau ʼe ina foaki moʼoni anai te meʼa ʼaia.”

ʼE feala koa ke koutou fakakaukauʼi ki he puleʼaga feiā? Ko he pule faitotonu ʼe ina fakatuʼu anai te tokalelei pea ʼe ʼafio anai ʼo heʼegata. Ko he toe kehekehe ia mo te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te hoholo ʼo te ʼu mesia loi! ʼE mole fakahālaʼi ia, ʼe mole ʼui ko he pule neʼe ina fakanofo pe ia ia totonu, ko te Mesia ʼo te Tohi-Tapu ʼe ko he pule ia ʼo te malamanei ʼe ina takitaki ʼaki te mālohi katoa pea mo te pule feʼauga moʼo fetogi ʼo te ʼaluʼaga ʼo te malamanei.

Ko te ʼamanaki ʼaia ʼe ʼi ai tona ʼuhiga mālohi ki totatou temi faigataʼaʼia. Ko te hoki logoʼie e te tagata ia te ʼaoga lahi ʼo te ʼamanaki. Koteʼuhi ko te ʼamanaki hāla ʼe maʼu gafua, ʼe maʼuhiga kia tatou takitokotahi ia te vakaʼi fakalelei ʼo te fehuʼi ʼaenī: ko Sesu mai Nasaleti ko te Mesia koa ʼaia neʼe fakakikite ki ai, ʼaē ʼe tui ki ai te tokolahi? Ko te faʼahi ʼaia ʼe vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaē ka hoa mai.

[Talanoa ʼo te pasina 6]

Ko he Mesia ʼi Brooklyn?

ʼO ʼuhiga mo te kalagaʼi ʼaē “teuteu ki te haʼu ʼo te Mesia”, neʼe fakaʼaogaʼi te ʼu paki lalahi, ta mo te ʼu lauʼi pepa lalahi ʼo toe fakaʼaogaʼi mo te ʼu hila moʼo fai ʼo te faʼahi ʼaia. Ko te fakatuʼutuʼu ʼaia neʼe puli ki ai tona falā e 40 000 000 ʼa te kau Lubavitch, ko he kautahi ultraorthodoxe ʼo te kau Sutea asate. Ko te tui ʼaē ki te mesia ʼaia kua faka aʼu ki te hahaʼi e 250 000 ʼo te kūtuga ʼe nātou tui ki te rabbi lahi ʼaia, ko Menachem Mendel Schneerson mai Brooklyn, New York, ko te Mesia ʼaia. Koteā tona tupuʼaga? Ko Schneerson ʼe ina akonakiʼi ko te Mesia ʼe haʼu ʼi te taʼiake ʼaenī. Ohage ko te fakamatala e te nusipepa Newsweek, ko te ʼu pule ʼa te kau Lubavitch neʼe nātou ʼui ko te rabbi ʼaē e taʼu 90 ʼe mole mate anai ia ʼi muʼa ʼo te haʼu ʼo te Mesia. Lolotoga te ʼu sēkulō, ko te kautahi ʼaia neʼe ina akonakiʼi, ʼi te ʼu taʼiake fuli ʼe tupu ai he tahi ʼe ʼui ko te Mesia. Maʼa tana kau tisipulo, ko Schneerson ko te mesia ʼaia, pea neʼe mole ina fakanofo hona hāko. Kae, ʼe fakamatala e te Newsweek ʼe tokolahi te kau Sutea ʼe mole nātou tali ia ia ohage ko te Mesia. ʼI te fakamatala ʼo te tahi nusipepa Newsday, ko te rabbi ʼae ʼe higoa ko Eliezer Schach, taʼu 96, ʼe ina fakahigoa ia te rabbi ko Schneerson ko te “mesia loi”.

[Paki ʼo te pasina 7]

Ko te tui ʼaē ko Moisese ʼo Crète ko te mesia neʼe tupu ai te mamate ʼo te hahaʼi tokolahi.