Tonatou Maʼuli

Neʼe Mātou Maʼuʼuli ʼAki Te Mālohi ʼo Sehova

NEʼE FAKAMATALA E ERZSÉBET HAFFNER

Neʼe ʼui fēnei mai e Tibor Haffner ʼi tana ʼiloʼi ʼaē neʼe fakatotonu mai kia ʼau ke ʼau mavae ʼi Tchécoslovaquie: “ ʼE mole ʼau tuku anai ia nātou ke nātou ʼave fakakinau ia koe.” Pea neʼe ina ʼui fēnei mai: “Kapau ʼe ke loto kiai, pea ʼe ʼau ʼohoanaʼi ia koe, pea ʼe ke nofo anai mo ʼau ʼo talu ai.”

ʼI TE ʼaho 29 ʼo Sanualio ʼo te taʼu 1938, hili te ʼu vāhaʼa ki tana fakaʼui mai ke ma ʼohoana, neʼe ʼau ʼohoana mo Tibor, ko te tēhina Kilisitiano ʼaē neʼe ʼuluaki fai faka mafola ki toku famili. Neʼe mole ko he tonu faigafua. Neʼe hoki katoa pe toku taʼu 18, pea mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe fai faka mafola temi katoa, neʼe ʼau fia foaki ʼāteaina pe toku temi finemui ki te gāue ki te ʼAtua. Neʼe ʼau tagi. Pea neʼe ʼau faikole. Neʼe hoki ʼau mahino ki muli mai neʼe ko he manavaʼofa lahi ʼaē neʼe fai mai e Tibor, pea neʼe tupu ai leva taku fia maʼuli tahi mo te tagata ʼaia neʼe ʼofa moʼoni ia ʼau.

Kae he koʼe koa neʼe ʼamanaki fakamavae fakakinauʼi ʼau? Neʼe ʼau maʼuli ʼi te fenua neʼe fiameamea ʼi tana maʼuli faka temokalatike pea mo tana tuku ke faʼifaʼitaliha te ʼu lotu. Kae ʼe lagi lelei muʼa ke ʼau fakamatala atu toku haʼuʼaga.

Neʼe ʼau tupu ʼi te ʼaho 26 ʼo Tesepeli ʼo te taʼu 1919, ko taku ʼu mātuʼa neʼe ko te ʼu Katolika Keleka, pea neʼe na nonofo ʼi te kolo ko Sajószentpéter, ʼi Hukalia, lagi ia kilometa e 160 ʼi te potu esite ʼo Budapest. Meʼa fakaʼofaʼofa, neʼe mate taku tāmai kae neʼe mole ʼau ʼiloʼi ia ia. Hili ʼaia pea neʼe ʼohoana taku faʼe mo te tagata vitua neʼe kua ʼi ai tana ʼu tamaliki e toko fā, pea neʼe mātou ʼolo ʼo nonofo ʼi Lučenice, ko he kolo matalelei ʼi te fenua ʼāfea ko Tchécoslovaquie. ʼI te temi ʼaia, neʼe mole faigafua ia te maʼuli ʼi he famili neʼe toe ʼohoana te ʼu mātuʼa. Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe ko ʼau ʼaē neʼe muli ʼi te ʼu tamaliki ʼaia e toko nima, neʼe hage kia ʼau neʼe mole ʼau kau ki te famili. Neʼe faigataʼa te ʼaluʼaga faka ekonomika, pea neʼe mole gata ʼaki pe taku masiva, kae neʼe mole ʼau logoʼi he tokaga pea mo he ʼofa ʼo taku ʼu mātuʼa.

ʼE ʼi Ai Koa He Tahi ʼe Ina ʼIloʼi Te Tali?

ʼI toku taʼu 16, neʼe ʼi ai te ʼu fehuʼi maʼuhiga neʼe ʼau fia maʼu hona tali. Neʼe ʼau leleiʼia te lau ʼo te hisitolia ʼo te ʼUluaki Tau Faka Malamanei, pea neʼe ʼau punamaʼuli ʼi te ʼu mātea fuli ʼaē neʼe hoko ʼi te ʼu puleʼaga ʼe lau ko te ʼu puleʼaga Kilisitiano. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe ʼau sio ki te tuputupu ʼo te mālohi faka solia ʼi te ʼu potu fuli. Neʼe mole ʼi ai he meʼa neʼe ʼalutahi mo te meʼa ʼaē neʼe ʼau akoʼi ʼi te ʼēkelesia ʼo ʼuhiga mo te ʼofa ki te kāiga.

Koia, neʼe ʼau ʼalu ai ki te patele Katolika Loma pea mo ʼau fehuʼi age ki ai: “Koteā te fakatotonu ʼe fakamaʼua mai kia tatou kau Kilisitiano​—ke tou ʼolo ʼo tau pea mo fakapogi totatou ʼu kāiga peʼe tonu ke tou ʼoʼofa kia nātou?” ʼI tana ʼita ki taku fehuʼi, neʼe ina tali mai neʼe ina akonakiʼi te ʼu fakatotonu ʼe haʼu mai tana kau takitaki. Neʼe toe hoko pe te meʼa feiā ʼi taku ʼaʼahi te minisi ʼo te lotu ʼa Kalevino pea mo te pule takitaki Sutea. Neʼe mole ʼau maʼu he tali, kae neʼe nā punamaʼuli he neʼe mole nā māhani ki he fehuʼi feiā. Ki muli age neʼe ʼau ʼalu ki te minisi ʼo te lotu ʼa Lutelo. Neʼe ʼita, kae ʼi muʼa ʼo taku mavae, neʼe ina ʼui fēnei mai kia ʼau: “Kapau ʼe ke fia ʼiloʼi moʼoni he tali ki te faʼahi ʼaia, fehuʼi ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.”

Neʼe ʼau faigaʼi ke ʼau maʼu te kau Fakamoʼoni, kae neʼe mole ʼau maʼu he tahi. Hili te ʼu ʼaho kiai ʼi taku liliu mai ki toku ʼapi ʼi te ʼosi gāue, neʼe ʼau sio mai mamaʼo ki te tuku ava ʼo te matapā ʼo te ʼā. Ko te tūpulaga neʼe ina lau te Tohi-Tapu ki taku faʼe. Neʼe ʼau foimo manatu atu aipe, ‘ ʼE mahino nei ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova!’ Neʼe ma fakaafe te tagata ʼaia ko Tibor Haffner ke hū ki fale, pea neʼe ʼau toe fai age ki ai taku ʼu fehuʼi. Neʼe mole ina tali ʼaki pe tana manatu, kae neʼe ina fakahā mai ia te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te fakaʼiloga ʼo te kau Kilisitiano moʼoni, ʼo feiā mo te ʼu temi ʼaē neʼe mātou maʼuʼuli ai.​—Soane 13:34, 35; 2 Timoteo 3:​1-5.

ʼI te ʼu kiʼi māhina ʼaia, ʼi muʼa ʼo toku taʼu 17, neʼe ʼau papitema. Neʼe ʼau loto ke logo te hahaʼi fuli ki te ʼu moʼoni maʼuhiga ʼaē neʼe faigataʼa ʼaupito taku maʼu. Neʼe ʼau kamata fai faka mafola temi katoa, kae neʼe ko he gāue faigataʼa ʼi Tchécoslovaquie lolotoga te ʼu taʼu fakaʼosi ʼo te ʼu taʼu 1930. Logola neʼe fakagafua tamatou gāue mai te puleʼaga, kae neʼe tau mo te ʼu fakafeagai mālohi mai te kau takitaki lotu.

Te ʼUluaki Fakataga

ʼI te tahi ʼaho ʼo te fakaʼosiʼosi taʼu ʼo te 1937, neʼe ʼau fai faka mafola mo te tahi tēhina ʼi te kolo veliveli ʼe ōvi ki Lučenice. Mole fualoa, pea neʼe puke māua ʼo pilisoniʼi. ʼI tana ʼosi pupunu mālohi tomā matapā, neʼe ʼui fēnei mai e te tagata leʼo ʼo te fale pilisoni, “ ʼE koulua mamate anai ʼi henī!”

ʼI te pōʼuli, neʼe ʼaumai te tahi ʼu fafine e toko fā ki tomā koga fale. Neʼe ma kamata fakaloto fīmālie ia nātou pea mo fagonogono age kia nātou. Neʼe nātou maʼu ai he loto fīmālie, pea neʼe ma maʼumaʼua ʼi te po katoa ʼaia ʼi te fakahā age kia nātou ia te ʼu moʼoni faka Tohi-Tapu.

ʼI te hola ono uhu, neʼe pāui ʼau e te tagata leʼo ke ʼau ʼalu age. Neʼe ʼau ʼui fēnei age ki toku tēhina: “Hoki tā toe felāveʼi ʼi te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.” Neʼe ʼau kole age ki ai ke ina fakahā ki toku famili te meʼa ʼaē neʼe hoko mo kapau ʼe hāo anai. Neʼe ʼau fai taku kole fakalogologo pea neʼe ʼau ʼalu mo te tagata leʼo. Neʼe ina ʼave ʼau ki tona koga fale ʼi te tahi faʼahi ʼo te fale pilisoni. Neʼe ina ʼui fēnei mai: “ ʼE ʼi ai taku ʼu fehuʼi kia koe, taʼahine. ʼAnapō neʼe ke ʼui ko te huafa ʼo te ʼAtua ko Sehova. ʼE ke lava fakahā mai kia ʼau ʼi te Tohi-Tapu?” Neʼe ʼau punamaʼuli pea mo ʼau loto fīmālie! Neʼe ina fakatoʼo mai tana Tohi-Tapu, pea neʼe ʼau fakahā age kia ia mo tona ʼohoana ia te huafa ʼo Sehova. Neʼe lahi tana ʼu fehuʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ma palalau kiai mo toku tēhina ki te ʼu fafine e toko fā lolotoga te po ʼaia. ʼI tana leleiʼia te ʼu tali, neʼe ina kole age ki tona ʼohoana ke ina teuteuʼi te ʼu meʼa ʼinu kafe maʼa ʼaku pea mo toku tēhina.

Hili te ʼu ʼaho e lua, neʼe tuku age ia māua, kae neʼe fakatotonu e te tuʼi fakamāu ke fakamavae ia ʼau ʼi Tchécoslovaquie koteʼuhi ko ʼau ko te fafine Hukalia. Neʼe ko te lakaga ʼaia ʼaē neʼe kole mai ai e Tibor Haffner ke ʼau liliu ko tona ʼohoana. Neʼe ma ʼohoana ai, pea neʼe ʼau ʼalu ai ki te ʼapi ʼo tana ʼu mātuʼa.

Neʼe Faka Lēsili Te ʼu Fakataga

Neʼe hoko tamā gāue fai faka mafola kae kua ma ʼohoana, logola neʼe kua fakatuʼutuʼu e Tibor tana gāue. ʼI muʼa ʼo te tau mai ʼo te kau solia Hukalia ki tomatou kolo ʼi Novepeli 1938, neʼe tupu tamā tama, ko Tibor Veliveli. ʼI Eulopa, neʼe kua vave hoko te Lua Tau Faka Malamanei. Neʼe kua lahi te koga fenua ʼo Tchécoslovaquie neʼe kua puleʼi e Hukalia, ʼo lēsili ai te fakatagaʼi ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼaē neʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē neʼe pipiki mai kiai.

ʼI te ʼaho 10 ʼo ʼOketopeli ʼo te taʼu 1942, neʼe ʼalu ia Tibor ki Debrecen ke felāveʼi ai mo te tahi ʼu tēhina. Kae neʼe mole toe liliu mai ʼi te temi ʼaia. Ki muli mai, neʼe ina fakamatala ia te meʼa ʼaē neʼe hoko. Neʼe mole ko he ʼu tēhina ʼaē neʼe ina maʼu atu ʼi te ʼalesō ʼaē neʼe nātou talaga kiai, kae neʼe ko te kau polisi neʼe nātou teuteu ohage ko he ʼu hahaʼi gāue. Neʼe nātou fakatalitali ki toku ʼohoana pea mo Pál Nagypál, ʼaē neʼe nā tau fakamuli age ki te koga meʼa ʼaia. Neʼe ʼave ai ia nāua ki te fale polisi pea tā ʼonā vaʼe ʼaki te ʼu kauʼi ʼakau kae nā kiliʼi vaʼe ʼo aʼu ki tonā matapopō.

Pea neʼe fakatotonu age kia nāua ke nā tui ʼonā sūlie pea ke nā tutuʼu. Logola te mamahi, kae neʼe fakakinauʼi ia nāua ke nā ʼolo ki te taulaga ʼo te saliote afi. Neʼe ʼaumai e te kau polisi ia te tahi tagata neʼe haʼihaʼi te ʼu lavea ʼo tona ʼulu pea neʼe kua faigataʼa tana sio. Neʼe ko te Tēhina ko András Pilling, ʼaē neʼe tonu ke felāveʼi mo ia ʼi te ʼalesō. Neʼe fakaheka toku ʼohoana ʼi te saliote afi ʼo ʼave ʼo pilisoniʼi ʼi Alag, ko te kolo ʼe tuʼu ōvi ki Budapest. Ko te tahi tagata leʼo ʼi tana sio ki te ʼu vaʼe ʼa Tibor ʼaē neʼe tā neʼe ina ʼui fēnei age moʼo manukiʼi ia ia: “ ʼE aga fakalialia ʼosi ia te hahaʼi! ʼAua tau tuʼania ʼe mātou faitoʼo anai ia koe.” Ko te tahi ʼu tagata leʼo neʼe nā kamata tā ia Tibor ʼi ʼona vaʼe, ʼo pihi ai te toto. Hili ai te ʼu minuta pea pogia ia Tibor.

ʼI te māhina neʼe hoa mai kiai, neʼe hoko te ʼu ʼahiʼahi kia Tibor pea mo te tahi ʼu tēhina mo tuagaʼane e 60 tupu. Neʼe fakatūʼa ia te ʼu Tēhina ko András Bartha, mo Dénes Faluvégi, pea mo János Konrád ke haʼi ʼonatou kia. Ko te Tēhina ko András Pilling neʼe fakatūʼa ke pilisoni ʼo aʼu ki tona mate, pea neʼe fakatūʼa toku ʼohoana ke pilisoni kia taʼu e 12. Koteā te meʼa kovi ʼaē neʼe nātou fai? Neʼe tukugakoviʼi ia nātou e te tagata ʼo te telepinale, ʼo ina ʼui neʼe nātou fai te kākā mamafa ki te fenua, mo nātou fakafisi ki te solia, pea ko nātou ko te kau malomu, pea mo nātou laukovi ki te ʼēkelesia taputapu. Ki muli age neʼe fetogi tonatou ʼu tūʼa ki te mate ʼaki te pilisoni ke talu ai.

Neʼe ʼAu Muliʼi Toku ʼOhoana

Hili te ʼu ʼaho e lua ʼo te ʼosi ʼalu ʼa Tibor ki Debrecen, neʼe kua ʼau ʼala ʼi muʼa ʼo te hola ono uhu, ʼo fakamolemole tomatou ʼu mutuʼi meʼa. Fokifā pe kua fisifisi mālohi mai te matapā. ʼI taku manatu neʼe ko nātou. Kae neʼe ko te ʼu tagata polisi e toko ono neʼe nātou hū mai pea mo nātou fakahā mai neʼe fakagafua age ke nātou hue te ʼapi. Neʼe puke fuli ia mātou ʼo ʼave ki te fale polisi, ʼo kau ai mo tamā tama ʼaē neʼe taʼu tolu. ʼI te ʼaho pe ʼaia, neʼe ʼave mātou ki te fale pilisoni ʼi Pétervására, ʼi Hukalia.

ʼI taku tau kiai, neʼe ʼau fiva pea neʼe ʼave ʼau ki te tahi koga fale ʼo te fale pilisoni. ʼI te lelei ʼo toku mahaki, neʼe nonofo te ʼu tagata solia e toko lua ʼi toku koga fale pea neʼe nā kē ʼo ʼuhiga mo ʼau. Neʼe ʼui e te tahi, “ ʼe tonu ke tā matehi ia ia! ʼE ʼau matehi anai ia ia!” Kae ʼi muʼa ʼo tanā ʼamanaki matehi ia ʼau, neʼe fia ʼiloʼi e te tahi ia nāua peʼe kua feafeaʼi toku mahaki. Neʼe ʼau kole age kia nāua ke mole nā matehi ʼau. Pea neʼe nā mavae leva ʼi toku koga fale, pea neʼe ʼau fakafetaʼi kia Sehova ʼi tana tokoni mai.

Neʼe kehe te faʼahiga faifehuʼi ʼa te kau tagata leʼo. Neʼe nātou fakatotonu mai ke ʼau takoto faka foʼohifo, pea nātou ʼai te ʼu taga vaʼe ki toku gutu, mo haʼi toku ʼu nima pea mo toku ʼu vaʼe, pea nātou fue ʼau ʼo aʼu ki taku tafe kalukalu. Neʼe hoki nātou tuku toku tā he neʼe ʼui e te tahi ʼo te kau solia kua gaʼegaʼe. Neʼe nātou fehuʼi mai peʼe ko ai ʼaē neʼe tonu ke felāveʼi mo toku ʼohoana ʼi te ʼaho ʼaē neʼe puke ai. Neʼe mole ʼau fakahā age kia nātou, pea neʼe toe hoko atu toku tā lolotoga ʼaho e tolu. ʼI te fā ʼaho, neʼe fakagafua mai ke ʼau ʼalu ʼo ʼave taku tama ke nofo mo taku faʼe. ʼI te temi momoko kovi ʼaia, neʼe ʼau vene taku kiʼi tamasiʼi logola te lavelavea ʼo toku tuʼa pea neʼe ʼau haʼele lalo ia kilometa e 13 ʼo aʼu ki te taulaga saliote afi. Pea neʼe ʼalu ʼi te saliote afi ki toku ʼapi, kae neʼe tonu ke ʼau toe liliu mai ki te fale pilisoni ʼi te ʼaho pe ʼaia.

Neʼe ʼau tūʼa kia taʼu e ono ʼi te fale pilisoni ʼi Budapest. ʼI taku tau kiai, neʼe ʼau logo age neʼe pilisoniʼi ai mo Tibor. Neʼe ko he meʼa fakafiafia ʼi te fakagafua mai ke ma fesioʼaki, logola neʼe ma fai palalau lolotoga he ʼu kiʼi minuta pe ʼi te ʼā ukamea! Neʼe ma logoʼi toko lua ia te ʼofa ʼo Sehova pea neʼe ma lotomālohi ʼi te taʼi lakaga maʼuhiga ʼaia. Kae ʼi muʼa ʼo tamā toe felāveʼi, neʼe ma fakalaka toko lua ʼi te ʼu ʼahiʼahi fakamataku, ʼo tuʼa lahi tamā hāo siʼi pe mai te mate.

Te ʼu Fehikiʼaki ʼi Te ʼu Fale Pilisoni

Neʼe mātou teitei toko 80 fafine neʼe nonofo efihia ʼi te koga fale e tahi. Neʼe mātou fia kai ki hamatou meʼa kai fakalaumālie, kae neʼe hage neʼe mole feala he fakahū ʼo he meʼa ki te fale pilisoni. Kae ʼe mātou lava maʼu ʼapē koa he meʼa ʼi te loto fale pilisoni? Neʼe ʼi ai te meʼa neʼe mātou fai. Neʼe ʼau kole ke ʼau tui te ʼu taga vaʼe ʼo te ʼu tagata ʼaē ʼe gāue ʼi te fale tohi ʼo te fale pilisoni. ʼI te tahi ʼu taga vaʼe, neʼe ʼau ʼai ki loto te kiʼi moʼi pepa ʼe ʼau fakaʼui ai te numelo ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu ʼi te tānakiʼaga tohi ʼo te fale pilisoni. Ke ʼaua naʼa nātou tokagaʼi, neʼe ʼau fakaʼui ai mo te tahi ʼu tohi.

ʼI te ʼaho ake, neʼe fakatoʼo mai te tahi ʼu taga vaʼe ʼo te kau gāue. ʼI te tahi ʼuta taga vaʼe neʼe ʼau maʼu ai te tali ki te meʼa ʼaē neʼe ʼau fakaʼui. Pea neʼe ʼau fakatoʼo ki te tagata leʼo ia te ʼu numelo ʼo te ʼu tohi ʼaē neʼe ʼau fia fakaʼui. Neʼe ko he meʼa fakafiafia tamatou maʼu te ʼu tohi, ʼo kau ai mo te Tohi-Tapu! Neʼe mātou fetogi te ʼu tohi ʼi te vāhaʼa fuli gata pe ki te Tohi-Tapu. Ka fehuʼi mai e te tagata leʼo peʼe mātou fia fetogi te tohi ʼaia, neʼe mātou ʼui tuʼumaʼu age: “ ʼE ko he foʼi tohi lahi, pea ʼe mātou fia lau fuli.” Koia ʼaē neʼe mātou lava lau ai te Tohi-Tapu.

ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakaafe ʼau e te ofisie ki tona pilō. Neʼe kua aga fakaʼapaʼapa, kae neʼe mole ko hana agamāhani.

Neʼe ina ʼui fēnei mai: “Fafine ko Haffner, ʼe ʼi ai te logo lelei maʼa koe. Kua feala hau liliu ki tou ʼapi. Lagi ko ʼapogipogi. Kapau ʼe ʼi ai he saliote afi, pea ʼe lagi ko te ʼaho nei.”

Pea neʼe ʼau tali age: “Pea tā ʼe lelei ʼosi.”

Pea ina ʼui fēnei mai: “Ei, ʼe lelei ʼosi. ʼE ʼi ai tau tamasiʼi, pea ʼe mahino kia ʼau ʼe ke fia pusiaki ia ia.” Pea neʼe ina toe ʼui fēnei mai, “Kae ʼe tonu muʼa ke ke sinie te tohi ʼaenī.”

Pea neʼe ʼau fehuʼi age: “Koteā te tohi ʼaenī?”

Neʼe ina haga ʼui mai pe ia, “ ʼAua tau tuʼania ki te faʼahi ʼaia. Haga pe koe ʼo sinie, pea ʼe feala leva ke ke ʼalu.” Pea neʼe ina ʼui mai: “Ka ke tau anai ki tou ʼapi, pea ʼe ke fai anai te meʼa ʼaē ʼe ke loto kiai. Kae ʼe tonu ke ke sinie nei ʼe mole kei ke kau ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.”

Neʼe ʼau holomuli pea neʼe ʼau fakafisi fakalelei kiai.

Neʼe ʼita ai pea neʼe kalaga leʼo lahi “ ʼe ke mate anai ʼi henī,” pea neʼe ina fekauʼi ke ʼau mavae mai ai.

ʼI Maio 1943, neʼe ʼave ʼau ki te tahi fale pilisoni ʼi Budapest, pea ki muli age neʼe ʼau ʼalu ki te kolo ko Márianosztra, ʼo mātou nonofo ai ʼi te fale taupoʼou neʼe nofoʼi ai te teitei toko 70 kau taupoʼou. Logola tamatou pakupaku pea mo tamatou tau mo te tahi ʼu faigataʼaʼia, kae neʼe mātou fia palalau mo nātou ki tamatou ʼamanaki. Neʼe ʼi ai te taupoʼou neʼe fia logo pea neʼe ina ʼui fēnei mai: “ ʼE ko he ʼu akonaki lelei. Neʼe mole heʼeki ʼau logo ki he ʼu meʼa feiā. Koutou toe fakamatala mai he tahi ʼu meʼa.” Neʼe mātou palalau age ki te mālama foʼou pea mo te maʼuli taulekaleka ʼaē ka maʼu ai. ʼI tamatou lolotoga fai palalau, neʼe tau mai te taupoʼou pule. Neʼe foimo puke atu aipe te taupoʼou ʼaē neʼe mātou fai palalau, neʼe huʼi tona ʼu mutuʼi meʼa, kae fue mālohi tona sino. ʼI tamatou toe felāveʼi, neʼe ina kole mamahi mai: “Fakalelei siʼi ʼokotou loto, kae koutou faikole kia Sehova ke ina hāofaki ʼau pea ke ʼau mavae ʼi te fale taupoʼou ʼaenī. ʼE ʼau fia liliu ko he Fakamoʼoni ʼa Sehova.”

Neʼe ʼave leva mātou ki te fale pilisoni ʼāfea ʼi Komárom, ko he kolo ʼe tuʼu ʼi te vaʼe Vaitafe ʼo Danube, lagi ia kilometa e 80 ʼi te potu uesite ʼo Budapest. Neʼe fakaʼofaʼofa tomatou maʼuli ʼi ai. Ohage pe ko te tokolahi ʼo te tahi ʼu tēhina, neʼe ʼau maʼu te fiva kovi ʼaē ko te typhus, ʼo ʼau lua toto pea mo gaʼegaʼe kovi. Neʼe mole ʼi ai homatou ʼu faitoʼo, pea neʼe ʼau manatu ko ʼau ka mate. Kae neʼe kumi e te kau ofisie he tahi ʼe lava gāue pilō. Neʼe tala age e te ʼu tēhina ʼe ʼau lava fai te gāue ʼaia. Pea neʼe ʼaumai toku ʼu faitoʼo pea neʼe ʼau lelei ai.

Taku Toe Fakatahi Mo Toku Famili

ʼI te fakaōvi mai ʼa te solia Lusia mai te potu esite, neʼe toe ʼave fakakinau mātou ki te tahi fale ʼi te potu uesite. ʼE loaloaga fau haku fakamatala atu te ʼu meʼa fakamataku ʼaē neʼe hoko kia mātou. Neʼe kua tuʼa lahi taku tehiʼi mate, kae ʼe ʼau fakafetaʼi kia Sehova ʼi tana haga ʼo puipui ʼau. ʼI te fakaʼosi ʼo te tau, neʼe mātou nonofo ʼi te kolo Tchèque ko Tábor, ʼe lagi vaha mamaʼo mo Prague ia kilometa e 80. Neʼe hoki hili te ʼu māhina e tolu mo te ʼu vāhaʼa pea hoki ma kaku, ia ʼau mo toku maʼa ko Magdalena ki tomatou ʼapi ʼi Lučenice, ʼi te ʼaho 30 ʼo Maio ʼi te taʼu 1945.

Neʼe ʼau sio mai mamaʼo, ʼe tutuʼu ʼi te malaʼe, te faʼe ʼo toku ʼohoana pea mo taku kiʼi tama ia Tibor. Neʼe ʼau tagi pea mo ʼau kalaga, “Tibike!” Neʼe lele mai ʼo hihiki mai kia ʼau. “ ʼE mole ke toe ʼalu anai Mama?” Neʼe ko tana ʼu ʼuluaki palalau ʼaia, pea neʼe mole ʼau galoʼi.

Neʼe toe manavaʼofa foki ia Sehova ki toku ʼohoana, ia Tibor. Mai te fale pilisoni ʼi Budapest, neʼe ʼave ia ia mo te tahi ʼu tuagaʼane e toko 160 ki te nofoʼaga ʼi Bor, ʼe fai ai te ʼu gāue fakaogosia. Neʼe tuʼa lahi tanatou meihiʼi mate, kae ʼi tanatou fetokoniʼaki neʼe nātou fehāofakiʼaki. Neʼe liliu mai ia Tibor ki tomatou ʼapi ʼi te ʼaho 8 ʼo ʼApelili ʼo te taʼu 1945, ʼo muʼa ia ʼau ʼi te māhina e tahi.

ʼI te hili ʼo te tau, neʼe toe ʼaoga pe te mālohi ʼo Sehova ke mātou hāo ʼi te ʼu ʼahiʼahi fuli ʼo te ʼu taʼu e 40 ʼo te puleʼaga Kominisi ʼi Tchécoslovaquie. Neʼe toe tūʼa ai ia Tibor ke pilisoni lolotoga he temi loaloaga, pea neʼe ʼau taupau tamā tama. ʼI tana ʼosi mavae mai te fale pilisoni, neʼe liliu ia Tibor ko he tagata taupau feʼaluʼaki. Lolotoga te ʼu taʼu e 40 ʼo te puleʼaga Kominisi, neʼe mātou fakaʼaogaʼi te ʼu faigamālie fuli ke mātou faka mafola tamatou tui. Neʼe mātou lava tokoni ai ki te tokolahi ke nātou ako te moʼoni. Neʼe nātou liliu ai ko tamā fānau fakalaumālie.

Neʼe ko he meʼa fakafiafia ʼi tamatou maʼu te ʼāteaina faka lotu ʼi te 1989! Hili he temi loaloaga, neʼe mātou fai ʼi te taʼu ʼaia te ʼuluaki fakatahi lahi ʼi tomatou fenua. ʼI tamatou sisio ki tomatou ʼu tēhina mo tuagaʼane e lauʼi afe neʼe nātou taupau maʼu tanatou agatonu lolotoga te ʼu lauʼi hogofulu taʼu, neʼe mātou ʼiloʼi ai ko Sehova neʼe ko he matapuna moʼoni ʼo te mālohi kia mātou fuli.

Ko toku ʼohoana, ia Tibor, neʼe mate agatonu ki te ʼAtua ʼi te ʼaho 14 ʼo ʼOketopeli 1993, pea ʼi te temi nei ʼe ʼau nofo ōvi ki te ʼapi ʼo taku tama ʼi Žilina, ʼi Slovaquie. Kua ʼau vaivai ʼi te faʼahi fakasino, kae ʼe kei mālohi toku ʼatamai ʼuhi ko te mālohi ʼo Sehova. ʼE ʼau tui papau, ʼaki tona mālohi ʼe ʼau lava kātakiʼi te ʼu ʼahiʼahi kehekehe ʼi te mālama ʼāfea ʼaenī. Pea tahi ʼaē meʼa, ʼe ʼau nofo ʼo fakatalitali ki te temi ʼaē ka feala ai anai, ʼaki te ʼofa makehe ʼo Sehova, ke ʼau maʼuli ʼo heʼegata.

[Paki ʼo te pasina 20]

Taku tama ko Tibor, (ʼi tona taʼu 4) kae ʼau nofo pilisoni

[Paki ʼo te pasina 21]

Ko toku ʼohoana ko Tibor, mo te tahi ʼu tēhina ʼi Bor

[Paki ʼo te pasina 22]

Ko ʼau mo Tibor mo Magdalena, toku māʼā ʼi te 1947, ʼi Brno

[Paki ʼo te pasina 23]

Neʼe kua tuʼa lahi taku tehiʼi mate, kae ʼe ʼau fakafetaʼi kia Sehova ʼi tana haga ʼo puipui ʼau