Te “Mālama Foʼou Faka Malamanei” ʼAē Neʼe Fakapapau e Te Tagata Kua vi Mai Koa?

1. Neʼe feafeaʼi te ʼiloga ʼi te ʼu taʼu ʼaenī kua hili atu, te holi ʼaē ki he faʼahiga faʼifaʼitaliha politike lahi?

IA ʼAHO nei, ko te toko miliona hahaʼi ʼe nonofo popūla ʼi te lotu hala, pea tokolahi ʼe nātou tali lelei te faʼahi ʼaia. Kae ko ʼihi, ʼe loto nātou ki he ʼu faʼitaliha faka politike lahi. Ko te ʼu meʼa makehe ʼaē neʼe hoko ʼi te ʼu taʼu ʼaenī kua hili atu ʼi te potu Hahake ʼo te Eulopa, pea mo ihi koga meʼa, neʼe ʼiloga mai ai ko te hahaʼi ʼe loto ki he ʼu faʼahiga puleʼaga ʼe foaki age kia nātou he ʼu faʼifaʼitaliha lahi. Ko ia ʼaē neʼe ʼui ai e te tokolahi, ko te maʼuli ʼāteiana foʼou kua ōvi mai. Neʼe higoaʼi e te pelesita ʼo Amelika te meʼa ʼaia, “ko te mālama foʼou faka malamanei”. Ko ia ʼaē ʼi te ʼu faʼahi fuli ʼo te kele, ko te ʼu tagata takitaki, neʼe nātou ʼui ko te tau momoko pea mo te faʼu ʼo te ʼu mahafu kua ʼosi leva ia, pea ko te tokolelei foʼou kua lolotoga maʼu e te ʼu tagata. — Fakatatau mo 1 Tesalonika 5:3.

2, 3. Koteā te ʼu ʼaluʼaga feafeaʼi ʼaē ʼe fakafeagai ki te ʼāteaina moʼoni?

² Kae, logope mo kapau ʼe feala fakatuʼu e te tagata he ʼu puleʼaga ʼe maʼu ai ānai he faʼifaʼitaliha lahi, ʼe nātou maʼu ānai koa te ʼāteaina moʼoni? Kailoa, heʼe ko te ʼu fihifihia fakamanavahe ʼe hoko ʼi te ʼu fenua fuli, ohage ko te ʼu fenua ʼe ʼui e temokolasi, ʼe lahi ai te masisiva pea ko te toko miliona hahaʼi ʼe nātou tauʼi te ʼu maʼuaga koloā. ʼI te tānaki faka malamanei ʼa te ʼu Atu Puleaga fakatahi, neʼe nātou fakahā, logope te ʼu faiva ʼa te kau tagata popoto lalahi, ko te toko 40 000 tamasiʼi ʼe mamate pakupaku pe ʼe neʼe mole faitoʼo ʼi te ʼaho pe ʼe tahi. Ko te tagata faiva ʼi te faʼahi ʼaia, neʼe ina ʼui fēnei: “ ʼE tou maʼuli nei ʼi te fakaʼofaʼofa, ko he meʼa kovi ki te temi ka haʼu.”

³ Pea, kua tokolahi te hahaʼi kua mamate, ʼuhi ko te kua lahi ʼo te ʼu fakapō. Ko te ʼu fehiʼa ʼaki fakafenua, pea mo faka politike, pea mo faka lotu kua fakamavaevae ai te ʼu fenua kehekehe. ʼI ʼihi koga meʼa, ko te maʼuli kua hage ko te fakakikite ʼaē ia Sakalia 14:13, ko te hahaʼi “ ʼe manavahe fakamataku ānai”, pea “ ʼe nātou femaliuʼaki ia nātou pe” pea mo “tahi fematehiʼaki tona feʼao”. (Tohi-Tapu Français courant.) Ko te fakaʼaoga fakavale ʼo te toloke pea mo te ʼu mahaki fakasino kua hoko ʼi te kele katoa. Ko te toko miliona hahaʼi kua pikisia ʼi te mahaki ʼaē ko te SIDA; ʼi Amelika pe, ko tona hahaʼi kua mamate ko te toko 120 000.

Popūla ki te agahala pea mo te mate

4, 5. Logope te ʼu faʼahiga faʼifaʼitaliha ʼo te temi nei, koteā ʼaē ʼe popūla ki ai te ʼu hahaʼi fulifuli?

⁴ Tatau aipe, ka na pau la ʼe mole hoko te ʼu ʼaluʼaga kovi ʼaia, ko te hahaʼi ʼe mole feala hanatou maʼu te ʼāteiana moʼoni. ʼE popūla fuli ānai nātou ki te tahi faʼahiga kaugana. Koteā koa ʼaē ʼe mātou fia talanoa ki ai? Tou fai muʼa hona faʼifaʼitakiʼaga: Kapau ko he ʼu tagata takitaki ʼe nātou fakapōpulaʼi te hahaʼi takitokotahi pea mo nātou matematehi ia nātou? ʼE ko te meʼa ʼaia ʼe hoko nei ʼi te malamanei, ʼuhi ko te talagataʼa ʼaē ʼa tatatou ʼu ʼuluaki mātuʼa ki te ʼAtua pea mo nā liliu ai ʼo popūla ki te taki fakahau ʼa te Tevolo. — 2 Kolonito 4:4.

⁵ Ohage ko tona fakahā mai ia Senesi kapite 1 pea mo te kapite 2, neʼe fakatupu e te ʼAtua te ʼu tagata ke nātou maʼuʼuli haohaoa ʼi te kele, ʼi te palatiso, pea mo heʼe gata. Kae, ʼuhi ko te talagataʼa ʼa Atama ki te ʼAtua, ko tatou fuli kua tau mo te tautea ʼo te mate, talu mai te temi ʼaē neʼe fānauʼi ai tatou: “ ʼAki te tagata ʼe tahi [ko Atama ko te pule ʼo te famili fakatagata] ko te agahala neʼe hu ki te malamanei, pea ʼaki te agahala te mate, pea ko te mate neʼe mafola leva ki te tagata fuli.” ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Ko te mate kua pule.” (Loma 5:12, 14.) Ko ia ʼaē, logope hatatou faʼahiga faʼifaʼitaliha, ʼe tou maʼuli fuli ki te popūla ʼo te agahala pea mo te mate.

6. He koʼe neʼe siʼisiʼi te falala ki te maʼuli talu mai te ʼu palalau ʼaē ʼe tohi ia Pesalemo 90:10?

⁶ Ko ia ʼaē, ko te loaloaga ʼo totatou maʼuli ʼi te temi nei ʼe nounou. Pea kia nātou ʼaē ʼe lelei tonatou maʼuli, lagi e hogofulu taʼu, kae kia nātou ʼaē ʼe maʼuli mamahi ko he ʼu kiʼi taʼu pe ia. Ohage ko te ʼui ʼa te sivi neʼe fai: “Ko te kau popoto lalahi neʼe nātou fakaholomuli te temi mate ʼo te maʼuli ʼo te ʼu tagata ke aʼu ki tona temi gataʼaga totonu.” Ko tona tupuʼaga, ko totatou maʼuli kua fakaʼiloga e te agahala pea mo te mate, ikuʼaga ʼo te talagataʼa ʼa Atama. ʼE fakaloto mamahi foki mokā ʼe tou maʼuli pe, ʼi ni ʼu kiʼi taʼu e 70 pe ʼe 80, temi ʼaia ʼe tou maʼu ai te poto pea mo leleiʼia te maʼuli, kae ko totatou ia sino kua vaivai ia pea mo liliu mamalie ʼo efu! — Pesalemo 90:10.

7. He koʼe ʼe mole feala foaki mai e te ʼu tagata te ʼu ʼāteaina moʼoni ʼaē ʼe tou loto pea mo ʼaoga kia tatou?

⁷ Ko te puleʼaga fea koa ʼaē ʼe ina feala taʼofi te popūla ʼaē ki te agahala pea mo te mate? ʼE mole ʼi ai ia. ʼE mole he pule politike, pe ʼe ko he tagata poto lahi, pe ʼe ko he tōketā ʼi te malamanei ʼe feala hana hāofaki tatou mai te ʼu tautea ʼaē ko te mahaki, te matutua, te mate, te tokakovi, te heʼe agatonu, te fakapō, te pakupaku, pea mo te masiva (Pesalemo 89:48). Kae, logope te ʼu faiga fakamalotoloto ʼa te ʼu tagata, ʼe mole feala hanatou foaki mai te ʼāteaina moʼoni pea mo te ʼu meʼa maʼuhiga ʼaē ʼe tou holi ki ai. — Pesalemo 146:3.

Te fakaʼaoga kovi ʼo te loto faʼifaʼitaliha

8, 9. Koteā te tupuʼaga ʼo te maʼuli mamahi ʼo te malamanei ia ʼaho nei?

⁸ Ko te famili fakatagata ʼe nofo nei ʼi te maʼuli mamahi ʼaia, ʼuhi ko te fakaʼaoga kovi ʼaē e Atama mo Eva tonā loto faʼifaʼitaliha. Ia 1 Petelo 2:16 ʼo te Tohi-Tapu Selusalemi ʼe ʼui fēnei: “Koutou aga ohage ko he ʼu tagata ʼāteaina, kae mole ohage ko he ʼu tagata ʼe nātou fakaʼaoga te ʼāteaina moʼo fufū tanatou ʼu meʼa kovi.” ʼE ʼiloga lelei mai ai, neʼe mole fakatotonu e te ʼAtua ke ina foaki ki te ʼu tagata he ʼāteaina ʼe mole faka tuʼakoi. Ko te ʼāteaina ʼaia ʼe fakaʼaoga ānai ʼi te ʼu tuʼakoi ʼo te ʼu lao fakaʼatua, ko te ʼu lao neʼe totonu pea mo kau ānai ki te fīmālie ʼo te hahaʼi fuli. Pea, ko te ʼu tuʼakoi ʼaia neʼe maʼamaʼa moʼo fakagafua ki te hahaʼi he ʼāteaina lahi, ʼo mole liliu ai te pule ʼa te ʼAtua ko he meʼa faigataʼa mo fakakinau. — Teutalonome 32:4.

⁹ Kae, ko ʼatatou ʼuluaki mātuʼa neʼe nā fili ke nā pule faʼitaliha ki te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo kovi kia nāua. ʼI tana līaki fakalelei te pule ʼaē ʼa te ʼAtua, neʼe ina toe līaki aipe mo nāua (Senesi 3:17-19). ʼO puli ai ia nāua te haohaoa, ko ia ʼaē neʼe nā ʼiloʼi ai te mahaki pea mo te mate. ʼI te puli ʼaē ʼo te ʼāteaina ʼi te temi ʼaia, ko te malamanei neʼe liliu ʼo popūla ki te agahala pea mo te mate. Neʼe ina toe popūla foki ki te taki ʼa te kau pule politike ʼe mole haohaoa. — Teutalonome 32:5.

10. Neʼe fakatokatoka feafeaʼi e Sehova te fihifihia ʼaki tona ʼofa?

¹⁰ Ko te temi foki ʼaē neʼe tuku ai e te ʼAtua ki te ʼu tagata ke nātou ʼahiʼahiʼi te faʼifaʼitaliha katoa, ʼe faka tuʼakoi. Neʼe ina ʼiloʼi pe foki tona ikuʼaga: ko te ʼahiʼahi ʼaia ʼe ʼiloga lelei ai ānai, pe ʼe ko te pule faʼifaʼitaliha ʼa te tagata mai te ʼAtua, ʼe fua lelei ānai pe ʼe kailoa. Ka ʼe fakaʼaoga lelei te loto faʼifaʼitaliha, ʼe ko he koloā maʼuhiga ia, pea ʼi te ʼofa ʼo te ʼAtua neʼe ina tuku faka temi te meʼa ʼaē neʼe hoko, ʼo mole ina toʼo ia te loto faʼifaʼitaliha ʼaē ʼi te tagata.

‘Te tagata ʼe mole feala ke ina taki tona ala’

11. Neʼe fakahā feafeaʼi e te hisitolia te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu?

¹¹ Kua ʼiloga ʼi te hisitolia te moʼoni ʼo te ʼu palalau ʼaē ia Selemia kapite 10, ʼi te ʼu vaega 23 pea mo 24 ʼaē ʼe ʼui fēnei: “ ʼE mole ʼa te tagata ʼaē ʼe haʼele te fili ʼo tona ala. Akonakiʼi mai ʼau, e Sehova.” Neʼe toe fakamoʼoni foki te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te talanoa ʼaē ia Tagata Tānaki 8:9: “Ko te tagata ʼe ina puleʼi pe te tagata ki tona tuʼutamaki.” ʼE ko he moʼoni te ʼu palalau ʼaenī! ʼIo, ko te famili fakatagata neʼe ina ʼiloʼi te malaʼia ki te malaʼia, ʼo tahi ʼalu ai pe takitokotahi ki te faitoka. Neʼe fakahā fakalelei e te ʼapositolo ko Paulo te faʼahi ʼaia ʼi tana ʼui ʼaē ia Loma 8:22: “ ʼE tou ʼiloʼi (...), ʼo aʼu ki te temi nei, ko te kele katoa ʼe tagi fakatahi pea mo mamahi fakatahi.” Ei, ko te faʼifaʼitaliha ʼaē ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua neʼe fua kovi.

12. Koteā te ʼu faʼahiga talanoa ʼaē ʼe tou mahino ki ai ʼo ʼuhiga mo te ʼāteaina katoa?

¹² ʼO ʼuhiga mo te ʼāteaina, ʼe tou lau ʼi te tohi (Inquisition and Liberty): “Ia tatou, ko te faʼifaʼitaliha ʼe mole ko he vilitute ia: ʼe mole ko he meʼa ke tou nekenekea ai. Heʼe ko tona ʼuhiga totonu ko te faʼahiga manatu pe kia kita (...). Ko te tagata neʼe mole tupu ia ke maʼuli faʼifaʼitaliha pea kapau ʼe holi ānai ia ki ai, ʼe to ia ki te tuʼutāmaki.” ʼI te tahi ʼaho, neʼe ʼui fēnei e te pilinisi Pilitānia ko Filipe: “Ko te loto faʼitaliha moʼo fakafimālie ʼotatou ʼu loto pea mo ʼatatou ʼu holi, ʼe feala ke mata fīmālie mai, kae kua ʼiloʼi papau pe foki ko te loto faʼifaʼitaliha, ʼaē ʼe mole ʼi ai hona taʼofi (...) pea mo te mole fakapoipoi ki niʼihi, ʼe fua kovi ia ki te lelei ʼo te maʼuli fakatahi, logope hona maʼuhiga.”

Ko ai koa ʼaē ʼe ina ʼiloʼi lelei?

13, 14. Ko ai pe koa ʼaē ʼe ina feala foaki mai te ʼāteaina moʼoni ki te famili fakatagata?

¹³ Ko ai koa ʼaē ʼe ina ʼiloʼi pe ʼe feafeaʼi te teuteuʼi ʼo he fale? Ko te ʼu mātuʼa ʼofa, faʼafai pea mo faiva? Pe ʼe ko te ʼu fānau tūpulaga? ʼE faigafua pe te tali ki te faʼahi ʼaia. Ohage pe ko te Tupuʼaga ʼo te ʼu tagata, ʼe ina ʼiloʼi papau te meʼa ʼaē ʼe lelei kia tatou. ʼE ina ʼiloʼi te faʼufaʼu ʼo te sosiete ʼo te ʼu tagata pea mo tona faʼahiga takitaki. ʼE ina ʼiloʼi te ʼu lekula ʼaē ʼe tonu ke fakaʼaoga ai te loto faʼitaliha ʼo te tagata takitokotahi ke ina maʼu ai te ʼu fua lelei ʼo te ʼāteaina moʼoni. Ko te ʼAtua Māfimāfi pe ʼaē ko Sehova, ʼe ina ʼiloʼi pe ʼe feafeaʼi te hāofaki ʼo te famili fakatagata mai te popūla pea mo foaki kia tatou fulifuli te ʼāteaina moʼoni. — Isaia 48:17-19.

¹⁴ ʼI tana Folafola, ia Loma 8:21, ʼe fai mai e Sehova te fakapapau ʼaenī: “Ko te meʼa maʼuli fuli ʼe hāofaki ānai mai te popūla ʼo te ʼu meʼa kovi moʼo maʼu te ʼāteaina faka kolōlia ʼo te ʼu fānau ʼa te ʼAtua.” Ei, ʼe fakapapau mai e te ʼAtua, ʼe ina hāofaki ānai te famili fakatagata katoa mai te ʼaluʼaga fakamanavahe ʼaē ʼe maʼuli ai. Ko te alatike ʼaē ka hoko mai, ʼe talanoa ānai pe ʼe hoko feafeaʼi.

ʼE feafeaʼi ānai ha kotou tali?

(Toe vakaʼi te pasina 3 ki te pasina 8)

◻ He koʼe koa ʼe loto ʼaupito te ʼu tagata ki te ʼāteaina?

◻ Neʼe feafeaʼi te fakapōpula ʼo te hahaʼi lolotoga ʼo te hisitolia?

◻ He koʼe neʼe tuku fualoa e Sehova ki te ʼu tagata ke nātoū fakaʼaoga kovi te loto faʼifaʼitaliha?

◻ Ko ai pe koa ʼaē ʼe ina feala foaki te ʼāteaina moʼoni ki te malamanei katoa, pea koteā tona tupuʼaga?

[Paki ʼo te pasina 7]

Ko te fualoa ʼo te maʼuli ʼo te tagata, ʼe tatau ohage ko tona fakahā ʼaē ia Pesalemo 90:10 kua hili nei ki ai taʼu e 3 500.

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Courtesy of The British Museum