ʼE ʼAoga Moʼoni Koa He Mesia Ki Te Tagata?

“ ʼE ʼAOGA HE MESIA KI TE MALAMANEI, KO TE TALA ʼAIA ʼA TE PULE”

Ko te ʼu kupu tāfito ʼaia neʼe hā ʼi te nusipepa The Financial Post ʼo Toronto, ʼi Kanata, ʼi te taʼu 1980. Ko te pule ʼaia neʼe ko Aurelio Peccei, ko te pelesita pea ko ia ko te tagata ʼaē neʼe ina fakatuʼu te kautahi ʼiloa ʼaē ko te Club de Rome. ʼE toe ʼui foki e te nusipepa, ko Peccei neʼe tui ia “ko he tagata takitaki ʼo te charismatique — ʼi te fahaʼi ʼo te kau popoto lalahi, ʼo te fahaʼi politike, pe ko te fahaʼi lotu — ʼe ina fakatokatoka anai te ʼu fihifihia faka sosiale pea faka ekonomike ʼe teu ke ina faka ʼauha te sivilisasio”. Koteā takotou manatu? Kua aʼu moʼoni koa te malamanei ki he faigataʼaʼia ke ʼaoga ki ai he Mesia? Tou fakatokagaʼi muʼa ia te fihifihia ʼe tau mo te malamanei: ia te hoge.

ʼI TE nusipepa, ko te ʼu mata fua lalahi e lua, ʼe huʼa vaisi, ʼe sio mai kia koutou. Ko te ʼu mata ʼa te tamasiʼi fafine, ʼe mole pe la heʼeki taʼu nima. Pea ko te ʼu mata ʼaia ʼe mole fakatupu ia koutou he fia malimali. ʼE mole ʼiloga mai ʼi te ʼu mata ʼaia he fiafia faka tamaliki, he fiafia ʼo he meʼa matamatalelei, pe ko te falala ʼaē ʼe maʼu e te tamaliki. ʼE ʼiloga mai ʼi te ʼu mata ʼaia ko te kiʼi taʼahine kua hēʼia tana fakakaukau ʼe mole ʼiloʼi, ʼe tau mo te heʼe ʼamanaki ʼo te pakupaku. Ko te toe ʼaia ʼe tau mo te hālofia. Ko te mamahi pea mo te pakupaku ko te ʼu meʼa pe ʼaia ʼe ina ʼiloʼi.

ʼE mahalo, ohage ko te tokolahi, ʼe mole koutou fia mamata ki te taʼi paki ʼaia, pea ʼe koutou foimo fuli te pasina ʼaia. ʼE mole faka ʼuhiga ʼe mole koutou fia tokaga, ka ko he meʼa ʼe fakatupu mamahi kia koutou ʼi takotou manatu ʼaē ko he meʼa kua tauhāla ki te kiʼi taʼahine ʼaia. Ko te ʼu koga ʼo tona sino ʼe pakoko pea ko tona fatu ʼe kua mapula: ko te ʼu fakaʼiloga ʼaia ko tona sino katoa kua ʼosi kaina ia. ʼI te temi ʼaē neʼe koutou sio ki te paki ʼaia, ʼe mahalo pe kua ʼosi mate ia. Kae ʼe ʼi ai te meʼa ʼe kovi ʼaupito age ia, ʼe koutou ʼiloʼi ko te meʼa ʼaia neʼe hoko ki te kiʼi taʼahine, ʼe tokolahi ʼe tau mo te fihifihia ʼaia.

Kae ʼe feafeaʼi koa te mafola ʼo te fihifihia ʼaia? ʼIo, ʼe feala koa ke koutou fakakaukauʼi he toko 14 miliona tamaliki ʼe feiā? Kailoa, ʼe tokolahi ia tatou ʼe mole feala ke tou mamata ki he ʼuta feiā. Koia, koutou fakakaukauʼi muʼa, ʼe hage la ko he malaʼe faigaoʼi pea ʼe ko ʼona hekaʼaga e 40 000. Pea ʼe koutou fakakaukauʼi age leva ʼe nofoʼi e te tamaliki ʼātea — mai te tahi atu ki te tahi atu, ko te ʼu fofoga kehekehe. Ko he meʼa ʼe tou fakakaukauʼi gataʼa. Kae ʼe lava tānaki he ʼu malaʼe faigaoʼi feiā e 350 ʼe fonu ai ko te tamaliki ko tona tānaki ko te 14 miliona. ʼI te fakamatala ʼo te UNICEF (Fonds des Nations unies pour lʼenfance), ʼi te ʼu fenua ʼaē ʼe lolotoga laga, ʼe lahi ʼaupito te tamaliki ʼe mole pe la heʼeki taʼu nima ʼe nātou mamate ʼi te taʼu fuli pe ʼuhi ko te pakupaku pea mo te mahaki. ʼE fakafuafua pe ko te malaʼe faigaoʼi feiā ʼe ko te tamaliki ʼātea ʼi ai ʼe mamate ʼi te ʼaho fuli pe! ʼE koutou fakatahiʼi ʼaia pea mo te hahaʼi lalahi ʼaē ʼe hālofia, pea ʼe koutou maʼu ai leva te tānaki faka malamanei, ʼaē ko te tahi miliale hahaʼi ʼe mole maʼu hanatou meʼa kai.

Koteā te tupuʼaga ʼo te pakupaku ʼo te ʼu hahaʼi fuli ʼaia?

ʼI te temi nei, ʼe lahi age te meʼa kai ʼe fua e te kele ʼaē ʼe mole feala ke kai fuli e te tagata, pea ʼe kei toe age la tona fua. Kae, ʼi te minuta fuli, ko tamaliki e 26 ʼe nātou mamate ʼi te mole lelei ʼo te kai peʼe mamate mahaki. ʼI te minuta pe ʼaia, ʼe lagi ko te falā e 200 000 000 ʼe fakaʼaogaʼi e te malamanei ki te teuteu tau. ʼE feala hakotou fakafuafua ki te falā fuli ʼaia — pe ko he kiʼi koga — ʼe feala ke ina hāofaki te tamaliki ʼaia e 26?

ʼE ʼiloga mai, ʼe mole feala ke ʼui ko te mole lahi ʼo te meʼa kai peʼe ko te falā ʼaē ʼe tupu ai te hoge ʼi te malamanei. Ko te tupuʼaga ʼo te fihifihia ʼaia ʼe loloto age ia. Ohage ko tona tala e Jorge Hardoy, ko te polofesea mai Alasatine, “ko te malamanei katoa ʼe mole pe feala ke ina vaevae tona fīmālie, tona mālohi, tona temi, tona ʼu koloā, pea mo tona poto mo nātou ʼaē ʼe lahi tona ʼaoga ki ai”. Ei, ko te faigataʼa ʼe mole haʼu ia mai te ʼu koloā fakatagata, kae ʼe haʼu mai te tagata totonu. Ko te mānumānu pea mo te manatu pe kia ia totonu ko te ʼu mālohi ʼaia ʼe ina puleʼi te tagata. Ko te koga ʼo te hahaʼi ʼo te kele ʼaē ʼe koloaʼia, ʼe fakafuafua ko te tahi ki te nima, ʼe lahi ʼo tuʼa 60 tana fakafiafia ʼi te ʼu koloā mo ʼihi lelei ʼi te tahi koga ʼo te hahaʼi ʼo te kele, ʼaē ko te tahi ki te nima, ʼe masiva ʼaupito.

ʼE moʼoni, ko ʼihi ʼe nātou faiga ʼaki tanatou loto katoa te ʼave ʼo te meʼa kai ki te hahaʼi pakupaku, kae lahi tanatou ʼu faiga neʼe mole iku, koteʼuhi ʼe ʼi ai te ʼu meʼa ʼe laka age ia ʼi tanatou pule. Ko te hoge ʼe tau hoko ʼi te ʼu fenua ʼaē ʼe fai ai te tau sivili peʼe ko te fefihiʼaki, pea ʼe ko he meʼa ʼe tau hoko ko te ʼu mālohi ʼaē ʼe fakafeagai ʼe nātou tāʼofi te ʼave meʼa kai ke kaku ki te fahaʼi ʼaē ʼe ʼaoga tāfito ki ai. Ko te ʼu fahaʼi ʼaia e lua ʼe fetauʼaki ʼe nā matataku naʼa ʼi tanā tali ʼaē ke ʼave te meʼa kai ki te hahaʼi sivili ʼaē ʼe hālofia ʼi te telituale ʼaē ʼe fakafeagai kia nātou, ʼe nātou ʼave anai te meʼa kai ki te hahaʼi ʼaē ʼe fakafeagai kia nātou totonu. Ko te ʼu puleʼaga totonu ʼe nātou fakaʼaogaʼi te hālofia ohage ko he meʼa tau faka politike.

ʼE ʼi ai koa he puleʼaki?

Ko tona kiʼi koviʼaga, ko te fihifihia ʼo te miliona hahaʼi pakupaku ʼe mole ko te gata pe ʼaia ʼo te ʼu mamahi ʼe tau mo te tagata ʼo te temi nei. Ko te ʼauha mo te maumauʼi ʼo te kele ʼaē ʼe ina matehi te miliona hahaʼi, ko te mafola ʼo te aga mālohi ʼe ina fakatupu te manavahe mo te loto mahalohalo ʼi te potu fuli pe, pea ko te ʼu faigataʼa fuli ʼaenī ʼe tupu mai te kua puli ʼaē ʼo te aga fakapotopoto — pea ko te ʼu fihi fuli ʼaia ʼe hage ʼe nātou tau ki te meʼa e tahi, pea ʼe fakahā ʼaki te moʼoni ʼo te talanoa ʼaenī — ko te tagata ʼe mole pe feala ke ina takitaki ia ia totonu ke tau ʼo lelei.

ʼE mole he mahalo ko te tupuʼaga ʼaia ʼo te loto heʼe ʼamanaki ʼo te tokolahi ʼi tanatou sio ʼaē ʼe mole ʼi ai he puleʼaki ki te ʼu faigataʼaʼia ʼo te malamanei. Ko ʼihi ʼe nātou manatu tahi pea mo Aurelio Peccei, te tagata poto italia ʼaē neʼe kua tou talanoa ki ai ʼi muʼa atu. Kapau ʼe ʼi ai he puleʼaki, pea ʼe nātou fakakaukauʼi, ʼe haʼu anai ia mai he matapuna fakatalakitupua — ʼe mahalo ia ʼe laka ʼi te mālohi fakatagata. Koia ko te manatu ʼaē ki he Mesia ʼe ʼi ai tona ʼu ʼaluʼaga mālohi. Kae ʼe ʼi ai koa he ʼuhiga moʼoni ki te ʼamanaki ki he Mesia? Peʼe ko te taʼi ʼamanaki ʼaia ʼe gata pe koa ia ʼi te manatu?

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 3]

WHO photo by P. Almasy

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 4]

WHO photo by P. Almasy

U.S. Navy photo