Koteā Takotou Manatu ʼo ʼUhiga Mo Te Agahala?
“HE KOʼE koa ʼi tana faikole ʼe ina kole ke fakamolemole tatatou ʼu agahala?” Ko te tala ʼaia ʼa te fafine ʼe na ako te Tohi-Tapu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. “ ʼE hage kia ʼau ʼe ina ʼui ko ʼau ko he tahi ʼe fai fakapō.” Ohage ko te fafine ʼaenī, ʼe tokolahi ʼi te temi nei ʼe nātou ʼui ko te agahala ʼe ʼalu tahi pe mo he tahi neʼe fai fakapō.
Ko te meʼa ʼaia ʼe moʼoni tāfito ʼi te potu hahake, ko te hahaʼi ʼe mole ia nātou te mahino ʼaē ki te agahala ʼaē ʼe tau mo te tagata ohage ko tana akoʼi ʼi te ʼu lotu faka sutea pea mo te ʼu lotu faka kilisitiano (Senesi 3:1-5, 16-19; Loma 5:12). Ohage la, ko te kau shintoïstes ʼe nātou fakatatau te agahala ki te ʼu aga heʼeʼaoga ʼe molehi gafua ʼaki te feʼāveʼaki ʼaē ʼo te toko ʼa te pelepitelo, ʼaē ʼe haʼi ai te moʼi pepa peʼe ko he moʼi kie ʼi tona muliʼi toko. ʼE mole maʼuhiga ia he fakahemala ki he aga neʼe fai, ki te polosesio ʼaia. Koteā tona tupuʼaga? “Koteʼuhi he mole gata ʼaki pe te ʼu aga fakalialia, kae ʼe toe feiā aipe mo te ʼu malaʼia ʼaē ʼe mole feala hona tāʼofi, ʼe fakahigoaʼi ko te tsumi [agahala]”, ko te fakamahino ʼaia ʼa te encyclopédie (Kodansha Encyclopedia of Japan). Ko te ʼu tuʼutāmaki fakamataku, tsumi ʼe mole ko te hāla ia ʼa te tagata, ʼaē neʼe fakahigoaʼi ko te ʼu agahala, ʼe fakagata anai te potu ʼaia e te ʼu toʼotoʼoga fakamaʼa.
ʼE feala he manatu ko he faʼahiga agahala pe, tatau aipe pe ko he ʼu gāue neʼe fai faʼifaʼitaliha (ʼe mole kau ki ai te ʼu aga fakapō ʼaē ʼe fakatūʼa e te lao) ʼe feala pe hanatou molehi ʼaki he ʼu toʼotoʼoga ʼo te fakamaʼa. Ki lalo age ʼi te ʼu kupu tāfito ʼaenī “Te toʼotoʼoga ʼo te fakamaʼa faka politike ʼi Saponia”, ko te nusipepa The New York Times ʼe palalau ki te faʼahiga manatu feiā pea mo ina fakamahino ko te hahaʼi politike ʼaē ʼi Saponia ʼaē neʼe kau ki he faʼahiga aga fakalialia, maʼa nātou kua “fakamaʼa ia nātou” ʼi tanatou toe maʼu tanatou tuʼulaga ʼaki te vote. Koia, ʼe fakahā ʼaki mai ai neʼe mole ʼi ai he tautea neʼe fai, pea ko te ʼu aga fakalialia ʼaia ʼe feala hanatou toe hoko.
Ko te kau putisi ʼaē ʼe nātou tui ki te samsâra, peʼe ko te toe tupu, pea ki te akonaki ʼo te Karma ʼe kehe age leva tanatou manatu ki te faʼahi ʼaia. Koʼeni te fakamahino ʼa te encyclopédie (The New Encyclopædia Britannica), “ko te faka ʼuhiga ʼo te akonaki ʼaē ko te karman, ko te ʼu aga lelei ʼe fakatupu aipe te ʼu fua lelei pea mo fakafiafia pea ʼe ina fakatupu aipe he holi ki te ʼu aga ʼe lelei; ka ko te agakovi ʼe fakatupu aipe tana ʼu fua ʼe kovi pea ʼe tau holi aipe ki te ʼu aga ʼe kovi.” ʼE mahino mai ʼi te ʼu palalau ʼaia, ko te ʼu agahala ʼe fakatupu aipe te ʼu fua kovi. Ko te akonaki ʼaē ʼo te Karma ʼe felogoi tahi pea mo te akonaki ʼaē ʼo te toe tupu, ohage ko tana tala ʼe ʼihi hahaʼi ʼo te Karma ko te fua ʼaē ʼo te ʼu fua lelei ki he temi ki ʼamuli ʼe nātou fakahoko pe te ʼu meʼa ʼaē neʼe fai lolotoga te maʼuli ko te ʼu aga ʼaia neʼe hoko.
ʼE feafeaʼi te lave ʼo te akonaki ʼaia ki te hahaʼi ʼaē ʼe tui ki te fahaʼi ʼaia? Neʼe fēnei te ʼui ʼa te fafine putisi neʼe tui fakamalotoloto ki te tauhi Karma: “ ʼI taku manatu ʼe mole he ʼuhiga ʼo te maʼuli mamahi ʼi he meʼa neʼe ʼau maʼu ʼi taku tupu kae ʼe ko he meʼa ʼe mole ʼau ʼiloʼi hona ʼuhiga. ʼE tonu ke ʼau tali te fahaʼi ʼaia neʼe finegaloʼi. Ko te hivaʼi ʼo te ʼu sûtras pea mo te faiga mālohi ke ʼau maʼu he maʼuli fīmālie neʼe mole ina fakatokatokaʼi ʼoku ʼu fihifihia. Neʼe ʼau liliu ai ʼo agakovi, ʼo puli ʼi ʼau te fiafia pea mo munamuna tuʼumaʼu.” Ko te akonaki faka putisi ʼo ʼuhiga mo te ʼu fua ʼo te agakovi neʼe fakatupu ai ia te meʼa noaʼi ʼo te ʼu meʼa maʼuhiga.
Ko te confucianisme, ko te tahi lotu ʼi te potu hahake ʼe ina akonaki te tahi faʼahiga manatu ʼo ʼuhiga mo te agakovi ʼo te tagata. ʼI te manatu ʼa Hsün-tzu, ko he tahi ʼo te kau filosofia lalahi e tolu ʼa te magaʼi lotu ʼaia, ko te natula ʼo te tagata ʼe kovi pea ʼe holi pe ki te manatu ʼaē kia ia. Mo taupau maʼu te fakatoka faka sosiale ʼo te hahaʼi ʼaki tanatou ʼu holi agahala, neʼe ina fakahā te maʼuhiga ʼo te li ʼaē ʼe faka ʼuhiga ko te maʼu koloā, pea mo te fakaʼapaʼapaʼi, pea mo te fakatokatoka ʼo te ʼu meʼa. Ko Meng-tzu, ko te tahi filosofia ʼo te magaʼi lotu ʼaia ko te confucianisme, neʼe ina fakahā te tahi manatu ʼe kehe age leva ia ʼo ʼuhiga mo te natula ʼo te tagata, ʼo ina ʼiloʼi ko te maʼu ʼaē ʼo te ʼu faʼahiga mahaki kehekehe faka sosiale, ko te falala ʼaē ki te natula ʼo te tagata ʼe lelei, ʼe takoto tāfito ki te tahi manatu pe ʼi te fakatokatoka. ʼI te tahi ʼaluʼaga, ko te kau filosofia ʼo te kautahi ʼaia ʼe nātou akonakiʼi te maʼuhiga ʼo te ako pea mo te faiga ʼaē ko te tauʼi ʼo te agahala ʼi te malamanei. Logope la ko tanatou akonaki ʼe felogoi tahi mo te ʼaoga ʼaē ʼo te li, ko tanatou manatu ʼo ʼuhiga mo te agahala pea mo te kovi ʼe nofo faka tenoa pe ia. — Vakaʼi ia Pesalemo 14:3; 51:5.
Ko te puli noa ʼo te manatu ʼaē ʼo ʼuhiga mo te agahala ʼi te potu hihifo
ʼI te potu hihifo, ʼi te temi muʼa, ko te manatu ʼaē ʼo ʼuhiga mo te agahala neʼe mahino lelei, pea tokolahi neʼe nātou fakamoʼoni ki te maʼuli ʼaē ʼo te agahala pea mo nātou ʼui ko te hoha ʼo te leʼo ʼo loto ʼe ko he meʼa ia ʼe tonu ke tekeʼi. Kae, ko te manatu ʼaē ʼi te potu hihifo ʼo ʼuhiga mo te agahala kua fetogi ia. Tokolahi ʼe nātou fakafisi ki te ʼu fakatokaga ʼo ʼuhiga mo te agahala, ʼo nātou ʼui ko te leʼo ʼo loto ko he “manatu faka lakahāla”, ko he meʼa ʼe tonu ke tekeʼi. Kua hili nei ki ai taʼu e 40, neʼe fēnei te tagi ʼa te tuʼi tapu ʼaē ko Pio 12: “Ko te agahala ʼo te sēkulō ʼaenī ko te puli ʼaē ʼo te ʼuhiga ʼo te agahala.” Koʼeni te puani neʼe fakahā e te nusipepa katolika ko te Le Pèlerin ʼe ta ʼi te vāhaʼa fuli, ko te 90 ki te 100 ʼi te hahaʼi ʼo Falani, ʼaē ʼe tokolahi ʼe nātou ʼui ko nātou ko te kau katolika, ʼe mole kei nātou faka tui ki te agahala.
ʼIo, ʼi te potu hahake feiā ai mo te potu hihifo, ʼe tokolahi te hahaʼi ʼe nātou maʼuli ʼi te maʼuli fakafeauga ʼo mole toe tokaga ki te agahala. Kae ko te meʼa ʼaia ʼe ina faka ʼuhiga koa ko te agahala ʼe mole kei ʼi ai? ʼE feala koa hatatou nonofo ʼo mole toe tokaga ki te agahala? ʼE feala ʼāpe ke puli te agahala?