Te ʼu ʼAho Fakakikite ʼo Taniela Pea Mo Tatatou Tui

“Manuʼia ia ia ʼaē ʼe nofo ʼo atali pea mo aʼu ki te ʼu ʼaho e afe tolugeau tolugofulu-ma-nima!” — Taniela 12:12.

1. He koʼe e tokolahi ʼe mole nātou maʼu te manuʼia moʼoni, pea koteā te meʼa ʼaē ke maʼu ai te manuʼia moʼoni

KO TE hahaʼi fuli ʼe nātou fia maʼu te manuʼia. Kae, ia ʼaho nei, e tahitahiga pe ia nātou ʼaē ʼe nātou maʼuli manuʼia. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi tokolahi ʼe nātou kumi te manuʼia ʼi te ʼu ʼaluʼaga ʼe mole lelei. Ohage la neʼe kumi te manuʼia ʼi te ako, te maʼu koloā, te gāue, peʼe ko te holi ki te mālohi. Kae, ʼi te kamata ʼaē e Sesu ʼo tana Akonaki ʼi te moʼuga, neʼe ina fakapipiki te manuʼia ki takita ʼiloʼi ʼaē te maʼuhiga ʼo te ʼu meʼa fakalaumālie, te manavaʼofa pea mo te maʼa ʼo te loto, pea mo ʼihi age pe ʼu kalitate feiā (Mateo 5:3-10). Ko te faʼahiga manuʼia ʼaē neʼe palalau kiai Sesu ʼe moʼoni pea mo fualoa.

2. ʼO mulimuli ki te ʼu lea faka polofeta, ko te meʼa fea ʼaē ʼe tonu ke ina taki anai ki te manuʼia ʼi te temi fakaʼosi, pea koteā te ʼu fehuʼi ʼe malaga mai ai?

² ʼO ʼuhiga mo te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo ʼi te temi fakaʼosi, ko te manuʼia ʼe fakapipiki ia ki te tahi age meʼa. ʼI te tohi ʼo Taniela, ʼe tou lau, ʼo fēnei: “ ʼAlu, Taniela, heʼe ko te ʼu folafola kua tuku fakalilo pea mo fakamaʼu ʼo aʼu ki te temi fakaʼosi. Manuʼia ia ia ʼaē ʼe nofo ʼo atali pea mo aʼu ki te ʼu ʼaho e afe tolugeau tolugofulu-ma-nima!” (Taniela 12:9, 12). Ko te temi fea ʼaē neʼe hoko ai te ʼu ʼaho e 1 335 ʼaia? He koʼe koa ko nātou ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼo aʼu ki te temi ʼaia neʼe nātou fiafia? ʼE ʼi ai koa hona pikipikiga mo tatatou tui ia ʼaho nei? ʼE tou maʼu anai te tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia mo kapau ʼe tou toe liliu ki te temi ʼaē neʼe tohi ai e Taniela te ʼu palalau ʼaia, neʼe mole heʼeki faʼa fualoa ki te faka ʼāteaina ʼaē ʼo te kau Iselaele mai tanatou ʼaunofo ʼi Papiloni pea ko te taʼu tolu ʼaia ʼo te hau ʼo Cyrus ʼo Pelesia. — Taniela 10:1.

Ko te toe fakatuʼu ʼe ina foaki te manuʼia

3. Koteā te meʼa neʼe fai e te hau ko Cyrus ʼo ina foaki ai te manuʼia lahi ki te kau Sutea agatonu ʼo te taʼu 537 ʼi muʼa ʼo totatou temi, kae ko te pilivilesio fea ʼaē neʼe mole ina foaki age ki te kau Sutea?

³ ʼI te ʼāteaina ʼaē ʼo te kau Sutea mai Papiloni, neʼe ko he faʼahi ia ki he fakafiafia lahi. Hili kiai lagi taʼu e 70 ʼo tanatou kātakiʼi tonatou popūlaʼi, neʼe fakaloto mālohiʼi nātou e Cyrus le Grand ke nātou toe liliu ki Selusalemi ʼo toe laga te fale lotu ʼo Sehova (Esitalasi 1:1, 2). Ko nātou ʼaē neʼe nātou tali te fakaafe neʼe nātou fagona ʼaki te ʼu ʼamanaki lahi mokā ʼe nātou aʼu ki tonatou fenua ʼi te taʼu 537 ʼi muʼa ʼo totatou temi. Kae, neʼe mole kole age e Cyrus ke nātou fakatuʼu he puleʼaga ke puleʼi e he tahi ʼi te hōloga ʼo te hau ko Tavite.

4, 5. a) Ko ʼanafea ʼaē neʼe maumauʼi ai te tuʼulaga hau ʼo Tavite? Koteā tona tupuʼaga? b) Koteā te fakamoʼoni neʼe tuku e Sehova ʼo ʼuhiga mo te tuʼulaga hau ʼo Tavite ʼe toe fakatuʼu anai?

⁴ Neʼe ko he meʼa maʼuhiga ia. ʼI te ʼu sēkulō e nima ki muʼa atu, neʼe fakapapau e Sehova kia Tavite, ʼo fēnei: “ ʼE mahino papau ia ko tou ʼapi pea mo tou puleʼaga ʼe tuʼu maʼu anai ia ʼi ʼou muʼa ʼo aʼu ki he ʼu temi ʼe mole ʼiloʼi hona gataʼaga; ko tou nofoʼaga hau ʼe liliu anai ia ko he nofoʼaga mālohi ʼo tuʼu ʼo aʼu ki he ʼu temi ʼe mole ʼiloʼi hona gataʼaga.” (2 Samuele 7:16). Kae, tokolahi ʼi te hōloga ʼo Tavite neʼe lahi tanatou fakafeagai, pea ʼi te taʼu 607 ʼi muʼa ʼo totatou temi neʼe fakagafua e Sehova ke maumauʼi te tuʼulaga hau ʼo Tavite ʼuhi he kua lahi fau tanatou liligi te toto. ʼO gata pe te kiʼi temi nounou ʼaē neʼe puleʼi ai e te kau Maccabées, neʼe puleʼi Selusalemi e te ʼu puleʼaga matāpule talu mai ai ʼo aʼu ki tona fakaʼauha tuʼa lua ʼi te taʼu 70 ʼo totatou temi. Koia, ʼi te taʼu 537 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi “te ʼu temi fakakatofa ʼo te ʼu puleʼaga”, ʼe mole ʼi ai anai he foha ʼo Tavite ʼe hau. — Luka 21:24.

⁵ Kae, neʼe manatuʼi pe e Sehova tana fakapapau ʼaē kia Tavite. ʼAki ni ʼu fakaʼata pea mo ni ʼu misi, neʼe ina fakahā ki tana polofeta ko Taniela te ʼu fakamatalatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ka hoko anai ʼi te malamanei pea ʼe hoholo mai anai ʼi te ʼu sēkulō, talu mai te temi pule ʼaē ʼo te kau Papiloni ʼo te malamanei ʼo aʼu ki te temi ʼaē ʼe ʼi ai anai he hau ʼi te hōloga ʼo Tavite ʼe pule anai ki te puleʼaga ʼe faʼufaʼu e te ʼu kaugana ʼa Sehova. Ko te ʼu lea faka polofeta ʼaia, ʼe tuʼu ʼi te ʼu kapite 2, 7, 8 pea mo te kapite 10 ki te 12 ʼo te tohi ʼo Taniela, neʼe fakafimālie ki te kau Sutea agatonu, ʼo ʼuhiga mo te nofoʼaga hau ʼo Tavite ʼe “liliu [moʼoni] anai ko he nofoʼaga mālohi ʼo tuʼu ki he ʼu temi ʼe mole ʼiloʼi hona gataʼaga”. Neʼe ko he meʼa fakatupu fiafia ki te kau Sutea ʼaē neʼe liliu ki tonatou fenua ʼi te taʼu 537 ʼi muʼa ʼo totatou temi!

6. ʼE tou ʼiloʼi feafeaʼi ko ʼihi lea faka polofeta ʼa Taniela ʼe tonu ke fakahoko ʼi totatou temi?

⁶ Tokolahi ʼi te kau fakamatala ʼo te Tohi-Tapu ʼe nātou tala ko te ʼu lea faka polofeta ʼo te tohi ʼo Taniela neʼe kua teitei hoko fuli pe ʼi muʼa ʼo te tupu ʼaē ʼo Sesu Kilisito. Kailoa ia. Ia Taniela 12:4, ʼe ʼui e te ʼaselo kia Taniela, ʼo fēnei: “Fufū te ʼu folafola pea mo fakamaʼu te tohi, ʼo aʼu ki te temi fakaʼosi. Tokolahi ʼe nātou feʼoloʼaki anai ʼi hē mo hē, pea ko te ʼatamai mālama moʼoni ʼe mahu anai ia.” Ka na pau la neʼe tonu ke tatala te tohi ʼo Taniela — ko tona faka ʼuhiga ke fakahā katoa tona ʼuhiga ʼi te temi fakaʼosi, ʼe feala pe ke tou manatu ko ʼihi ʼi tana ʼu lea faka polofeta ʼe faka ʼuhiga ki te temi ʼaia. — Vakaʼi ia Taniela 2:28; 8:17; 10:14.

7. a) Ko te temi fea neʼe fakaʼosi ai te ʼu temi fakakatofa ʼo te ʼu puleʼaga, pea koteā te fehuʼi maʼuhiga neʼe tonu ke maʼu hona tali? b) Ko te ʼu kautahi fea ʼaē neʼe mole feala “ko te kaugana agatonu mo poto”?

⁷ ʼI te taʼu 1914 ko te ʼu temi fakakatofa ʼo te ʼu puleʼaga kua fakagata, pea ko te temi fakaʼosi ʼo te mālama ʼaenī kua kamata ia. Ko te puleʼaga ʼo Tavite neʼe toe fakatuʼu, mole ko Selusalemi, kae ko te puleʼaga fakapulipuli ia ʼi te “ ʼu ʼao ʼo te lagi”. (Taniela 7:13, 14.) ʼI te temi ʼaia, ʼi te mahu ʼo te “vao kovi” ʼo te lotu faka kilisitiano hāla, ko te ʼaluʼaga ʼo te lotu faka kilisitiano moʼoni neʼe mole faʼa ʼiloga lelei ia — tāfito ki te fakakaukau ʼa te tagata. Kae, ko te fehuʼi maʼuhiga neʼe tonu ke maʼu hona tali: “Ko ai moʼoni te tagata kaugana agatonu mo poto?” (Mateo 13:24-30; 24:45). Ko ai koa ʼaē ka ina fakafofoga ʼi te kele te puleʼaga ʼo Tavite ʼe toe fakatuʼu? ʼE mole ko te ʼu tēhina ʼo Taniela ʼaē ʼi te kakano, ko te kau Sutea. Kua līaki nātou ia koteʼuhi neʼe mole nātou tui pea neʼe nātou tūkia ʼi te Mesia (Loma 9:31-33). Neʼe mole maʼu pe la ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu kautahi ʼo te keletiate ia te kaugana agatonu! Ko te ʼu gāue agakovi ʼa te ʼu kautahi ʼaia neʼe fakahā lelei ko Sesu neʼe mole ina ʼiloʼi ia nātou (Mateo 7:21-23). Ko ai koa te kaugana agatonu mo poto ʼaia?

8. Ko ai ʼaē neʼe ina fakahā ko ia “ko te kaugana agatonu mo poto” ʼi te temi fakaʼosi? E feafeaʼi tatou ʼiloʼi?

⁸ ʼE mole ʼi ai he lotolotolua kiai, neʼe ko te kiʼi kūtuga ʼo te ʼu tēhina fakanofo ʼo Sesu ʼaē neʼe logona ʼi te taʼu 1914 ko te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu, kae ʼi te taʼu 1931 neʼe higoaʼi leva nātou ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova (Isaia 43:10). Ko nātou ʼāteaina pe neʼe nātou tala te toe fakatuʼu ʼo te Puleʼaga ʼi te hōloga ʼo Tavite (Mateo 24:14). Ko nātou ʼāteaina pe neʼe nātou mavae mai te mālama ʼaenī pea ko nātou ʼāteaina pe neʼe nātou tāpuhā te huafa ʼo Sehova (Soane 17:6, 14). Pea ko nātou pe ʼaia neʼe faka ʼuhiga kiai te ʼu lea faka polofeta ohage ko te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi te ʼu ʼaho fakamuli. ʼI te ʼu lea faka polofeta ʼaia, ʼe tou maʼu te fakamatala ʼo te ʼu temi fakakikite ʼe tuʼu ʼi te kapite 12 ʼo te tohi ʼo Taniela, ohage la ko te ʼu ʼaho e 1 335 ʼaē ka ina foaki anai te manuʼia.

Te ʼu ʼaho e 1 260

9, 10. Koteā te ʼu meʼa neʼe hoko ʼe fakaʼiloga ʼaki ai te “temi, pea mo he ʼu temi pea mo te vaeluaʼi temi” ʼaē ia Taniela 7:25, pea ko te ʼu vaega fea ʼaē ʼe talanoa ai ki te temi feiā?

⁹ Ia Taniela 12:7, ʼe tou lau ʼo ʼuhiga mo te ʼuluaki temi fakakikite, ʼo fēnei: “ ʼE hoko anai ʼi te temi fakakatofa, mo he ʼu temi fakakatofa pea mo te vaeluaʼi temi. Pea ka hili pe anai ia te maumauʼi ʼo te mālohi ʼo te hahaʼi maʼoniʼoni, ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼe fakaʼosi anai iaa.” Ko te temi pe ʼaia ʼe toe talanoa kiai te tohi ʼo Fakahā 11:3-6, ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou faka mafola anai, ʼo nātou kofu ki te ʼu taga ʼi te ʼu taʼu e tolu vaelua pea ʼe matehi leva nātou. ʼE tou toe lau ia Taniela 7:25, ʼo fēnei: “Pea ʼe ina fai anai te ʼu palalau ki te Māʼoluga-ʼAupito, pea ina fakaogosia hoholo anai te kau maʼoniʼoni ʼo te ʼAtua māʼoluga. Pea ʼe ina loto anai ia ke ina fetogi te ʼu temi pea mo te ʼu lao, pea ʼe tuku anai ia nātou ki tona nima lolotoga te temi, pea mo he ʼu temi, pea mo he vaeluaʼi temi.”

¹⁰ ʼI te lea faka polofeta ʼaia, ko te kupu ʼaē “ ʼe ina”, ʼe faka ʼuhiga ko te mālohi faka puleʼaga ʼe tuʼulaga nima mokā ʼe tou kamata lau mai te puleʼaga ko Papiloni. Ko te “tala, te kiʼi tala veliveli”, ʼi te temi pule ʼo te kiʼi tala, ʼe tuku age ki te Foha ʼo te tagata “te pule pea mo te fakaʼaliʼaliki pea mo te puleʼaga”. (Taniela 7:8, 14.) ʼUluaki fakatā ʼo te tala ʼaia, ko te puleʼaga Pilitania ʼaē neʼe liliu leva ʼi te ʼuluaki tau faka malamanei ko te mālohi faka malamanei Pilitania-Amelika, pea ʼi temi nei ʼe taki e te ʼAtu fenua ʼo Amelika. Ia taʼu e tolu vaelua, ʼe ina fakaogosia anai te kau maʼoniʼoni pea ʼe ina faiga anai ke ina fetogi te ʼu temi pea mo te ʼu lao. Pea, ʼe tuku anai te kau maʼoniʼoni ki tona nima. — Toe vakaʼi ia Fakahā 13:5, 7.

11, 12. Ko te ʼu meʼa fea ʼaē neʼe nātou lagaʼi ai te ʼu ʼaho fakakikite e 1 260?

¹¹ Neʼe hoko feafeaʼi te ʼu lea faka polofeta fuli ʼaia? ʼI te ʼu temi loaloaga ʼi muʼa ʼo te ʼUluaki Tau faka malamanei, neʼe fakahā fakalelei e te ʼu tēhina fakanofo ʼo Sesu ʼe hoko anai ʼi te taʼu 1914 te temi fakaʼosi ʼo te ʼu temi fakakatofa ʼo te ʼu puleʼaga. ʼI te temi ʼaē neʼe hoko ai te tau, neʼe ʼiloga lelei te lotonoa ʼa te hahaʼi ki te fakatokaga ʼaia. Neʼe fakaʼaoga e Satana tana “manu fekai”, ko te kautahi faka politike faka malamanei ʼaē neʼe taki ʼi te temi ʼaia e te puleʼaga Pilitania, heʼe ko tana faiga ʼaia ke ina “fetogi te ʼu temi pea mo te ʼu lao”, ke ina fakahomuli te temi ʼaē ka ʼafio ai te Puleʼaga ʼo te ʼAtua (Fakahā 13:1, 2). Neʼe mole hoko tana fakatuʼutuʼu. Ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua neʼe fakatuʼu ʼi selo, ko he faʼahi ʼe mole fealagia kiai te tagata. — Fakahā 12:1-3.

¹² Ki te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu, ko te tau neʼe ko he temi ʼaʼahiʼi. Talu mai te māhina ʼo sanualio 1914, neʼe nātou fakahā te Photo-Drame de la création, ko te ʼata faka tohi-tapu ʼe fakahāhā lelei ai te ʼu lea faka polofeta ʼa Taniela. ʼI te temi vevela ʼo te taʼu ʼaia ʼi te potu tokelau ʼo te kele, neʼe hoko ai te tau. ʼI te māhina ʼo ʼoketopeli, neʼe fakaʼosi ai leva te ʼu temi fakakatofa. ʼI te fakaʼosi ʼo te taʼu, ko te toe ʼo te kau fakanofo neʼe nātou fakatalitali ki te fakataga, ʼo mulimuli ki te manatu ʼo te vaega ʼaē neʼe fili ki te taʼu 1915, ʼo ʼuhiga mo te fehuʼi neʼe fai e Sesu ki tana ʼu tisipulo, ʼo fēnei: “ ʼE koulua lavaʼi koa te ʼinu ʼo te ipu ʼaē ʼe ʼau ʼinu?” ʼe tuʼu ia Mateo 20:22, King James Version.

13. ʼE faka ʼuhiga feafeaʼi te faka mafola ʼaē ʼo te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu ʼaki tanatou kofuʼi te ʼu taga ia ʼaho e 1 260, pea koteā te meʼa neʼe hoko ʼi te fakaʼosi ʼo te temi ʼaia?

¹³ Koia ʼi te māhina ʼo tesepeli 1914, ko te kiʼi kūtuga fakamoʼoni ʼaia neʼe nātou ‘faka mafola ʼo nātou kofu ki te ʼu taga’, ʼo nātou kātakiʼi pe ʼaki te agavaivai tonatou ʼu faigataʼaʼia pea mo nātou tala te ʼu fakamāu ʼa Sehova. ʼI te taʼu 1916 ko te mate ʼo te ʼuluaki pelesita ʼo te Watch Tower Bible and Tract Society ko C. T. Russell neʼe malave ki te tokolahi. ʼI te lolotoga ʼaē ʼo te tau, neʼe ʼāʼāsili te felāveʼi ʼaē ʼa te kau Fakamoʼoni mo te ʼu fakataga. Ko ʼihi neʼe pilisoniʼi. Ko te ʼu tagata ohage la ko Frank Platt ʼi Pilitania pea mo Robert Clegg ʼi Kanata neʼe fakamamahiʼi e te ʼu puleʼaga aga fakalialia. Pea, ʼi te ʼaho 21 ʼo sūnio 1918, ko te pelesita foʼou ko J. F. Rutherford pea mo te kau pule ʼo te Watch Tower Bible and Tract Society, neʼe fakatūʼa ia nātou ke pilisoniʼi ʼuhi ko te ʼu tukugakovi loi. Koia, ʼi te fakaʼosi ʼo te temi fakakikite, ko te “kiʼi tala veliveli” neʼe ina fakagata te gāue faka mafola. — Taniela 7:8, King James Version.

14. Koteā te ʼu fetogi neʼe hoko ki te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo talu te taʼu 1919?

¹⁴ Ko te tohi ʼo Fakahā ʼe ina fakakikite te meʼa neʼe hoko ki muli age. Hili te kiʼi temi ki tanatou mamate fakalaumālie — ko te ʼu ʼaho e tolu vaelua neʼe fakakikite ʼe nātou takoto ʼi te ala — ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo neʼe toe tutuʼu ake pea mo toe fai te gāue (Fakahā 11:11-13). ʼI te ʼaho 26 ʼo malesio 1919, ko te pelesita pea mo te kau pule ʼo te Watch Tower Bible and Tract Society neʼe faka ʼāteaina nātou mai te fale pilisoni, pea ki muli age neʼe faka lākatonuʼi nātou ʼi te ʼu tukugakovi loi ʼaē neʼe fai kia nātou. Hili pe ʼaia ki tonatou faka ʼāteaina ʼaē mai te fale pilisoni, ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo neʼe ina toe faʼufaʼu te gāue. Koia, ʼo mulimuli ki te ʼuluaki malaʼia ʼaē ʼe talanoa kiai te tohi ʼo te Fakahā, neʼe nātou tutuʼu ake mai te luo ʼo te faka ʼauganoa ohage ko ni ʼu heʼe fakalaumālie, ʼo muli mai ia nātou te kohu mātotolu, ʼe ina fakatā te temi ka haʼu fakapōʼuli ʼo te lotu hāla (Fakahā 9:1-11). ʼI te ʼu taʼu ʼaē neʼe hoa mai, neʼe fafaga te ʼu kilisitiano ʼaia ʼi te faʼahi fakalaumālie pea mo teuteuʼi nātou ki te ʼu meʼa ʼaē ka ʼamanaki felāveʼi mo nātou. ʼI te taʼu 1921 neʼe nātou tā te tohi foʼou, La Harpe de Dieu, neʼe tā te tohi ʼaia moʼo tokoni te hahaʼi foʼou pea mo te ʼu tamaliki ke nātou ako te ʼu moʼoni tāfito ʼo te Tohi-Tapu (Fakahā 12:6, 14). Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe hoko ʼi te tahi age temi.

Te ʼu ʼaho e 1 290

15. E feafeaʼi koa hatatou fakaʼau te kamataʼaga ʼo te ʼu ʼaho ʼaē e 1 290? Neʼe fakaʼosi ʼanafea te temi ʼaia?

¹⁵ Neʼe ʼui e te ʼaselo kia Taniela, ʼo fēnei: “Talu mai te temi ʼo te sakilifisio tuʼumaʼu [“ko te sakilifisio hoholo”, tā fakapilitānia, nota] ʼe toʼo anai ia pea ʼe tuku anai kiai te meʼa fakalialia ʼaē ʼe ina fakatupu te fakaʼauha, ʼe ʼi ai anai te ʼu ʼaho e afe luageau hivagofulu.” (Taniela 12:11). ʼI te Lao ʼa Moisese, “ko te sakilifisio hoholo” neʼe tutu ʼi te ʼaletale ʼo te fale lotu ʼi Selusalemi. Ko te kau kilisitiano ʼe mole kei nātou tutu he ʼu sakilifisio, kae ʼe nātou mōlaga te ʼu sakilifisio fakalaumālie hoholo. Neʼe manatuʼi e Paulo te faʼahi ʼaia ʼi tana fai te palalau ʼaenī: “Tou momoli tuʼumaʼu ki te ʼAtua he sakilifisio fakavikiviki, ko tona faka ʼuhiga ko te fua ʼo te ʼu laugutu ʼaē ʼe nātou fakahā ia muʼa ʼo te hahaʼi tona huafa.” (Hepeleo 13:15 vakaʼi ia Osea 14:2). Ko te sakilifisio hoholo ʼaia neʼe fakagata ʼi te māhina ʼo sūnio ʼo te taʼu 1918. Pea neʼe koteā “te meʼa fakalialia” — te lua meʼa ʼaē ke mahino kiai? Neʼe ko te Kautahi ʼo te ʼu Puleʼaga, ʼaē neʼe kau ai te ʼu puleʼaga neʼe mālo ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼUluaki Tau faka malamaneib. Neʼe fakalialia koteʼuhi neʼe fakatuʼu e te kau takitaki ʼo te keletiate te kautahi ʼaia ʼi te tuʼulaga ʼaē ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼo nātou faka ʼuhigaʼi ko te falalaʼaga pe ʼaia e tahi ʼo te tagata ke ina maʼu te tokalelei. Neʼe talagaʼi te Kautahi ʼi te māhina ʼo sanualio 1919. Kapau ʼe tou lau ʼaho e 1 290 (ko taʼu e tolu pea mo māhina e fitu) mai te temi ʼaia, ʼe tou tō ki te māhina ʼo sepetepeli 1922.

16. ʼI te fakaʼosi ʼo te ʼu ʼaho ʼaē e 1 290, neʼe ʼiloga feafeaʼi ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo kua feala tanatou toe toʼo ʼo te gāue?

¹⁶ Koteā te meʼa neʼe hoko ʼi temi ʼaia? Ko te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu kua nātou toe mālolohi, he kua nātou ʼāteaina mai te Papiloni Lahi, pea kua feala tanatou toe hoko atu ʼo tanatou gāue (Fakahā 18:4). ʼI te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te ʼaho 22 ʼo sepetepeli ʼi Cedar Point, ʼi Ohio, ʼi Amelika, ʼaki te lototoʼa neʼe nātou fakahā te ʼu fakamāu ʼa te ʼAtua ʼaē ki te keletiate (Fakahā 8:7-12). Ko te ʼu tala ʼo te ʼu heʼe kua nātou kamata fakatupu mamahi moʼoni! Tahi ʼaē meʼa, ko te lua malaʼia ʼo te Fakahā kua kamata. Ko te foʼi kautau kilisitiano — neʼe ʼuluaki faʼufaʼu e te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo pea ki muli age neʼe kau kiai te hahaʼi tokolahi — neʼe mafola ʼi te kele (Fakahā 7:9; 9:13-19). Ei, ko te fakaʼosi ʼo te ʼu ʼaho e 1 290 neʼe ina foaki te fiafia ki te hahaʼi ʼa te ʼAtuac. Kae kei toe age ʼihi age ʼu meʼa.

Te ʼu ʼaho e 1 335

17. Neʼe kamata ʼanafea te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335 pea neʼe fakagata ʼanafea?

¹⁷ ʼE ʼui ia Taniela 12:12, ʼo fēnei: “Manuʼia ia ia ʼaē ʼe nofo ʼo atali pea mo aʼu ki te ʼu ʼaho ʼaē e afe tolugeau tolugofulu-ma-nima!” Ko te ʼu ʼaho ʼaia e 1 335, peʼe ko te ʼu taʼu e tolu, māhina e valu pea mo te vaeluaʼi māhina, ʼe mahino ia neʼe kamata ʼi te fakaʼosi ʼo te temi ki muʼa atu. Kapau ʼe tou kamata lau mai te māhina ʼo sepetepeli ʼo te taʼu 1922, ʼe tou tō ki te fakaʼosi ʼo te fasiga taʼu mātala (Potu Tokelau ʼo te kele) ʼo te taʼu 1926. Koteā ʼaē neʼe hoko ʼi te ʼu ʼaho ʼaia e 1 335 ʼaia?

18. ʼI te taʼu 1922, koteā ʼaē neʼe ʼiloga kei ʼaoga ke nātou tuputupu?

¹⁸ Logope la te makehe ʼo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te taʼu 1922, ko ʼihi neʼe kei nātou haga sio pe nātou ki te temi kua hili. Ko te tohi ʼaē Etudes des Ecritures, neʼe tohi e C. T. Russell, neʼe kei fai kiai te ʼu ako faka tohi-tapu. Pea tahi ʼaē, ko te kaupepa Des millions de personnes actuellement vivantes ne mourront jamais neʼe lahi tona tufa, neʼe ina fakamatalatala ko te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te fakaliliu ʼo te kele ko he Palatiso pea mo te fakatuʼuake ʼo te kau agatonu ʼo te temi muʼa mai te mate, ʼe kamata fakahoko anai ʼi te taʼu 1925. Neʼe hage pe kua vave ʼosi te nofo ʼutaki ʼaē ʼa te kau fakanofo. Kae, ko ʼihi neʼe kua fakakaugā ki te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu neʼe mole nātou fia faka mafola ia te logo lelei.

19, 20. a) Koteā te ʼu fetogi lahi neʼe hoko ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335? b) Koteā te ʼu meʼa neʼe hoko neʼe nātou fakaʼiloga kua ʼosi te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335, pea koteā tonatou faka ʼuhiga ki te hahaʼi ʼa Sehova?

¹⁹ ʼI te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335, ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe fetogi. Moʼo fakaloto mālohiʼi ʼo te ʼu tēhina, neʼe fakatuʼu te ʼu ako ʼo Te Tule Leʼo fakakaugā, ke fai tuʼumaʼu. Ko te gāue faka mafola neʼe faka maʼuhigaʼi. ʼI te kamataʼaga ʼo te māhina ʼo maio 1923, neʼe fakaafe te kau faka mafola fuli ke nātou kau ki te gāue fagonogono ʼi te ʼu ʼuluaki feliatolu ʼo te ʼu māhina fuli, pea ko te fono ʼaē ʼi te lolotoga vāhaʼa, neʼe fakaloto mālohiʼi te ʼu tēhina ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼaia. ʼI te māhina ʼo ʼaukusito 1923, ʼi te fakatahi ʼaē ʼi Los Angeles, ʼi Californie, ʼi Amelika, neʼe fakahā ko te lea fakatā ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ōvi pea mo te ʼu tao ʼe tonu ke hoko anai ʼi muʼa ʼo te ʼu taʼu ʼaē ʼe afe (Mateo 25:31-40). Neʼe kamata fakahaʼele te lātio WBBR ʼi te taʼu 1924, neʼe fakaʼaogaʼi moʼo tala ʼo te logo lelei ʼi te ʼu lātio. Ko te alatike “La naissance de la nation” ʼi Te Tule Leʼo ʼo te ʼaho 1 ʼo malesio 1925 (sūnio 1925 ʼi te lea fakafalani), neʼe ina toe fakamahino te kapite 12 ʼo te tohi ʼo te Fakahā. Pea, ko te kau kilisitiano agatonu neʼe feala ke nātou mālama lelei ki te ʼu maveuveu ʼaē neʼe hoko ʼi te taʼu 1914-1919.

²⁰ Kua ʼosi te taʼu 1925, kae mole heʼeki hoko te temi fakaʼosi! Talu mai te ʼu taʼu 1870, ko te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu neʼe nātou gāue pe mo falala ki te ʼu taʼu e lua — ʼuluaki ko te taʼu 1914, pea ki muli age ko te taʼu 1925. ʼI te temi nei, kua mahino kia nātou ʼe tonu ke nātou gāue ʼo mulimuli pe ki te loto ʼaē ʼo Sehova. ʼI Te Tule Leʼo ʼo te ʼaho 1 ʼo sanualio 1926 (malesio 1926 ʼi te lea fakafalani) neʼe talanoa ai ki te alatike ʼaoga e fēnei tona kupu “Qui honorera Jéhovah?” ʼo ina fakahā fakalelei te maʼuhiga ʼaē ʼo te huafa ʼo te ʼAtua. Pea ʼi te māhina ʼo maio 1926 ko te fakatahi ʼi te kolo ko Lonitoni, ʼi Pilitania, neʼe fai ai te tonu e kupu fēnei “Un témoignage aux conducteurs du peuple”. Ko te tonu ʼaia neʼe ina tala fakahagatonu te moʼoni ʼaē ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua pea mo te kua vave fakaʼauha ʼo te mālama ʼo Satana. ʼI te fakatahi ʼaia, neʼe hā te tohi e kupu fēnei Délivrance, ko he tohi ia ʼe talanoa fakahagatonu, ko te ʼuluaki tohi ʼaia ʼo te ʼu tohi ʼaē ka nātou fetogi te tohi ʼaē Etudes des Ecritures. ʼI te temi leva ʼaia ko te hahaʼi ʼa te ʼAtua kua nātou haga sisio pe nātou ki muʼa, kae mole kei nātou sisio ki muli. Kua ʼosi te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335.

21. Neʼe koteā te fua ki te hahaʼi ʼo te ʼAtua ʼo te temi ʼaia tanatou nofo ʼutaki ʼi te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335, pea koteā tona fua kia tatou ia te fakahoko ʼaē ʼo te ʼu lea faka polofeta?

²¹ Ko ʼihi neʼe mole nātou fia mulimuli ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko, kae kia nātou ʼaē neʼe nātou nofo ʼutaki te fakataga neʼe nātou fiafia lahi. Tahi ʼaē, ka tou vakaʼi te fakahoko ʼo te ʼu temi fakakikite ʼaia, ʼe tou toe fiafia heʼe fakaloto mālohiʼi tatatou falala pea ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo ʼaē neʼe hāo ʼi te ʼu temi ʼaia, ko ia moʼoni ʼaē ko te kaugana agatonu mo poto. Talu mai te temi ʼaia, neʼe tuputupu pe te kautahi ʼa Sehova, pea ko te kaugana agatonu mo poto e tuʼumaʼu pe ia ʼi tona tuʼulaga, ʼo ina taki te kautahi ʼaia. Koia ʼe ko he meʼa fakaofoofo te ʼiloʼi ʼaē ʼo ʼuhiga mo te kau fakafono pea mo te ʼu tahi ʼu ōvi, ʼe kei toe age pe hanatou maʼu ʼihi ʼu meʼa fakafiafia! ʼE tou vakaʼi anai te faʼahi ʼaia ʼi hatatou ako te tahi age lea faka polofeta ʼo Taniela.

[Nota ʼi te lalo pasina]

ʼE feala koa takotou fakamatala?

◻ ʼE tou ʼiloʼi feafeaʼi ko ʼihi lea faka polofeta ʼo Taniela ʼe tonu ke fakahoko ʼi totatou temi?

◻ He koʼe koa ʼe feala ke tou falala ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo ko te “kaugana agatonu mo poto”?

◻ Neʼe kamata ʼanafea te ʼu ʼaho ʼaē e 1 260 pea neʼe fakaʼosi ʼanafea?

◻ Koteā te fakafimālie neʼe maʼu e te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo ʼi te ʼu ʼaho ʼaē e 1 290, pea ko te toe fakatuʼu fea ʼaē neʼe ʼoloʼi atu ki ai?

◻ He koʼe neʼe fua manuʼia ia nātou ʼaē neʼe nofo ʼutaki ʼo aʼu ki te fakaʼosi ʼo te ʼu ʼaho ʼaē e 1 335?

[Paki ʼo te pasina 8]

Talu te taʼu 1919 kua hā lelei ko te “kaugana agatonu mo poto” ko te toe ʼo te kau kilisitiano fakanofo.

[Paki ʼo te pasina 10]

Ko te nofoʼaga ʼo te Kautahi ʼo te ʼu Puleʼaga ʼi Genève, ʼi Switzerland.

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

UN Photo

[Talanoa ʼo te pasina 11]

KO TE ʼU TEMI FAKAKIKITE ʼA TANIELA

ʼAho 1 260:

Tesepeli 1914 ki sūnio 1918

ʼAho 1 290:

Sanualio 1919 ki sepetepeli 1922

ʼAho 1 335:

Sepetepeli 1922 ki maio 1926