“Mai Tona ʼAluʼaga ʼAē ʼe Tou Maʼu Te Minisitelio ʼAia . . . , ʼe Mole Tou Lītuʼa”

NEʼE FAKAMATALA E RONALD TAYLOR

ʼI te fasiga taʼu fakatō lau ʼo te taʼu 1963, neʼe ʼau faiga ke ʼau maʼuli. Lolotoga taku haʼele ʼi te matavai, neʼe ulu toku vaʼe ʼi te luo pea fokifā pe kua ʼau moū ʼi te vai loloto. Neʼe mole ʼau poto ʼi te kāuga, pea neʼe meʼa siʼipe pea ʼau malemo ia kiʼi meta siʼisiʼi pe ʼo te matavai. Neʼe kua ʼau moū tuʼa tolu pea neʼe kua ʼau ʼinu he toe vai pea neʼe fakatokagaʼi mai e te kaumeʼa te meʼa ʼe hoko pea neʼe ina toho ʼau ki te matavai. ʼAki te pamu ʼo toku fatafata, neʼe ʼau maʼuli ai.

NEʼE mole ko te hoki hokoe ʼo he meʼa ʼe ʼau mahino ai ki te maʼuhiga ʼo te mole lītuʼa ki he meʼa—tatau aipe peʼe hage ʼe mole kei ʼi ai he ʼamanaki ki te potu ʼaia. Talu mai taku taʼu veliveli, neʼe tonu ke ʼau faiga ki toku maʼuli fakalaumālie.

Neʼe ko te ʼu temi fakapōʼuli ʼo te lua tau faka malamanei ʼaē neʼe ʼau ʼuluaki ʼiloʼi ai te moʼoni faka Kilisitiano. Neʼe ʼau kau ʼi te lauʼi afe tamaliki ʼaē neʼe fetuku mai Lonitoni moʼo fakahāo mai te ʼu tuʼutāmaki ʼo te ʼu fakatō pulu. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe ʼau taʼu 12, ko te tau neʼe mole ʼi ai hona ʼuhiga moʼoni kia ʼau; neʼe hage pe ia kia ʼau ko he meʼa pe ia ʼe hoko ʼi toku maʼuli.

Ko te taumatuʼa kua matutuʼa ʼi Weston-super-Mare, ʼi te potu toga-hihifo ʼo Pilitania, neʼe tokakaga kia ʼau. Hili te kiʼi temi nounou ʼi taku tau ki te ʼapi ʼo te taumatuʼa, neʼe kamata ʼaʼahi mātou e te ʼu pionie. Neʼe ko te famili Hargreaves; ko nātou toko fā—ko Reg, mo Mabs, mo Pamela, pea mo Valeri—neʼe ko te kau pionie makehe. Neʼe tali e taku ʼu mātuʼa ʼaē neʼe nā tauhi ia ʼau, pea ʼi te ʼosi ako ʼo te tohi La Harpe de Dieu, neʼe ʼau fai mo ʼau te tonu ʼaē ke ʼau tauhi kia Sehova. Hili pe te ʼu vāhaʼa e ono, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau kau ki te gāue faka mafola.

ʼE kei ʼau manatuʼi te ʼuluaki ʼaho ʼaē neʼe ʼau kau ki te gāue faka mafola. ʼE mole pe la he teuteu neʼe fai, neʼe fakatoʼo mai te ʼu kiʼi kaupepa pea neʼe ʼui mai: “ ʼE ke gāueʼi te faʼahi ala ʼaē.” Neʼe feiā te ʼaluʼaga ʼo te ʼuluaki ʼaho ʼo taku gāue faka mafola. ʼI te temi ʼaia, neʼe mātou tau faka mafola ʼo fakaʼaogaʼi te fakatagi, ʼe fakatagi ai te ʼu akonaki mālohi. Ko te ʼu lakaga fakafiafia kia ʼau, neʼe ko te ʼu temi ʼaē neʼe feala ai taku fehikiʼaki te fakatagi ʼo tuku ʼi te vaʼe matapā pea mo te fehikiʼaki ʼi te ʼu ʼapi pea mo fakatagi te ʼu akonaki ʼaē neʼe puke. Kia ʼau neʼe ko he pilivilesio moʼoni toku fakaʼaogaʼi feiā.

Neʼe lahi taku fagonogono ʼi te faleako, pea ʼe ʼau manatuʼi taku tuku ʼo te tuʼuga tohi ʼo ʼuhiga mo te ʼu palalau ki te Tohi-Tapu ki te tagata pule ʼo te faleako. ʼI toku taʼu 13, neʼe ʼau papitema ʼi te fakatahi ʼi Bath. Ko te tahi fakatahi neʼe hoko ʼi te temi tau ʼe mole feala anai ke galo ia ʼau ko ʼaē neʼe hoko ʼi Leicester ʼi te taʼu 1941 ʼi te fale ʼo De Montfort Hall. Neʼe ʼau hake ki te faiʼaga ʼo te ʼu akonaki moʼo toʼo ʼo he tohi Enfants, ʼaē neʼe maʼu ai te logo mai te Tēhina ko Rutherford, ʼaē ʼi te temi ʼaia neʼe pelesita ʼi te sosiete Watch Tower. Ko te akonaki mālohi ʼaē neʼe fai ki te kau tūpulaga fuli ʼaē neʼe ʼi ai, neʼe ina fakaloto mālohiʼi taku faiga ʼaē ke ʼau tauhi ʼo talu ai.

Koia neʼe ʼau maʼuli ʼi te ʼu taʼu fakafiafia e lua ʼo tuputupu ʼi te moʼoni mo ʼaku mātuʼa tauhi. Kae ʼi toku taʼu 14, neʼe tonu ke ʼau toe liliu ki Lonitoni pea mo kamata gāue ki toku maʼuli. Logope neʼe kua ʼau toe fakatahi mo toku famili totonu, neʼe tonu ai ke ʼau maʼuli tokotahi ʼi te faʼahi fakalaumālie, koteʼuhi neʼe mole he tahi ʼo toku famili totonu neʼe tui tahi mo ʼau. Mole fualoa pea neʼe tuku mai e Sehova te tokoni ʼaē neʼe ʼaoga kia ʼau. Hili pe te vāhaʼa e tolu ʼo taku tau ʼaē ki Lonitoni, neʼe haʼu te tēhina ʼo fakaʼui ki taku tāmai ke fakagafua age ki ai ke ʼalu mo ʼau ki te Fale ʼo te Puleʼaga. Ko te tēhina neʼe ko John Barr, ʼaē ʼi te temi nei ʼe kau ʼi te Kolesi Pule ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe liliu ai ʼo kau ʼi taku ʼu “tāmai” fakalaumālie lolotoga toku ʼu taʼu maʼuhiga ʼaia e hogofulu.—Mateo 19:29.

Neʼe ʼau kamata kau ʼi te Kokelekasio ʼo Paddington, ʼi Craven Terrace ʼaē ʼe ōvi ki te fale nofo ʼo te Petele ʼo Lonitoni. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko ʼau neʼe ko te tamasiʼi ʼe hala mo mātuʼa ʼi te faʼahi fakalaumālie, ko te tēhina fakanofo kua matumatuʼa, ia “Papa” Humphreys, neʼe hinoʼi ke tokaga kia ʼau. ʼE mahino ia neʼe ko he toe tapuakina te fealagia ʼaē ʼo te fakatahi mo he ʼu tēhina mo tuagaʼane fakanofo tokolahi neʼe nātou gāue ʼi te kokelekasio ʼaia. Ko nātou ʼaē neʼe nātou maʼu te ʼamanaki ke maʼuʼuli ʼi te kele—ʼe fakahigoaʼi ko te kau Sonatape—neʼe nātou tokosiʼi. ʼI tona fakahagatonu, neʼe ʼau “Sonatape” tokotahi ʼi te Ako Tohi ʼo te Kokelekasio ʼaē neʼe ʼau kau ai. Logope neʼe mole lahi taku fakakaugā mo nātou ʼo toku taʼiake, ko te fakakaugā lelei ʼaē mo te ʼu tēhina kua matutuʼa neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe ʼau ako ai. Lagi ko te ako maʼuhiga ʼaupito neʼe ko te mole lītuʼa ʼaē ki te gāue ʼa Sehova.

ʼI te temi ʼaia, neʼe mātou fakaʼaogaʼi māhani te fakaʼosi vāhaʼa ki te gāue faka mafola. Neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau tokaga ki te “motokā fakatagi,” ʼaē neʼe ko he meʼa feʼaluʼaki neʼe kua gaohi ke ina ʼave he meʼa fakatagi pea mo he “batterie” motokā. ʼI te ʼu Moeaki fuli, neʼe ʼau fagona mo te meʼa feʼaluʼaki ki te ʼu pokoʼi ala kehekehe, ʼaia neʼe ʼau fakatagi ai te musika pea mo fakahaʼele he akonaki ʼa te Tēhina ko Rutherford. Ko te ʼu Moeaki neʼe toe fakaʼaogaʼi foki ki te gāue ʼi te ala ʼaki ʼamatou ʼu kato neʼe fafaʼo ai te ʼu nusipepa. Ko te ʼu ʼAhotapu neʼe mātou fakatuʼutuʼu ki te gāue ʼi te ʼu ʼapi, ʼo tufa te ʼu kiʼi kaupepa pea mo te ʼu tuʼuga tohi lalahi.

Ko taku fakatahi ʼaē mo te ʼu tēhina faiva kua matutuʼa neʼe fakatupu ʼaki ai taku fia pionie. Neʼe fakaloto mālohi te holi ʼaia ʼi taku logo ʼaē ki te ʼu akonaki ʼo ʼuhiga mo te kau pionie ʼi te ʼu fakatahi faka tisitilike. Ko te fakatahi neʼe lahi tona malave ʼi toku maʼuli neʼe ko ia ʼaē neʼe hoko ʼi te fale ʼo Earl’s Court, ʼi Lonitoni, ʼi te taʼu 1947. Hili te ʼu māhina e lua, neʼe ʼau kau ki te kau pionie, pea neʼe ʼau faigaʼi ke ʼau taupau te manatu ki te gāue pionie ʼo talu mai ai. Ko te fiafia neʼe ʼau maʼu ʼi te fai ʼo he ʼu ako faka Tohi-Tapu ʼe haʼele ki muʼa, neʼe ina fakamālohiʼi ʼau ʼo ʼuhiga mo te tonu ʼaē neʼe ʼau fai, neʼe ko he meʼa ia neʼe totonu.

Ko Te ʼOhoana Sepania Pea Mo He Telituale Sepania

ʼI te taʼu 1957, lolotoga taku gāue pionie ʼi te kokelekasio ʼo Paddington, neʼe ʼau felāveʼi mo te tuagaʼane agalelei Sepania ʼe higoa ko Rafaela. Hili kiai te ʼu māhina, pea ma ʼohoana. Ko tamā fakatuʼutuʼu ke ma pionie fakatahi, kae ʼi muʼa neʼe ma ʼolo ki Madrid pea koia neʼe feala ai haku felāveʼi mo te ʼu mātuʼa ʼa Rafaela. Neʼe ko te ʼaʼahi neʼe ina fetogi toku maʼuli. Lolotoga tamā nonofo ʼi Madrid, neʼe fehuʼi mai e te Tēhina ko Ray Dusinberre, te kootinatea ʼo te filiale ʼo Sepania, peʼe mole ma fia gāue ʼi Sepania, heʼe lahi te toe ʼaoga ʼa te ʼu tēhina ʼaē kua faiva.

Neʼe feafeaʼi he fakafisi ki te taʼi fakaafe ʼaia? Koia, ʼi te taʼu 1958 neʼe ma kamata tamā gāue pionie fakatahi ʼi Sepania. ʼI te temi ʼaia, neʼe puleʼi te fenua e Franco, pea ko tamatou gāue neʼe mole fakamoʼoni e te puleʼaga, ʼo tupu ai te faigataʼa ʼaupito ʼo te gāue faka mafola. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe faigataʼa kia ʼau te ako ʼo te lea faka Sepania ʼi te ʼu ʼuluaki taʼu. Ko te tahi lakaga ʼaia ke ʼaua naʼa ʼau līaki he meʼa, logo aipe te lahi ʼo te ʼu temi ʼaē neʼe ʼau lotomamahi ai ʼi taku mole lava felogoi ʼaē mo te ʼu tēhina ʼi te kokelekasio.

Neʼe lahi ʼaupito te ʼaoga ʼaē ʼo he ʼu tagata taupau, ʼo faigataʼa ʼaupito kia ʼau ke ʼau felogoi mo he Sepania, ʼi te māhina ʼaia e tahi neʼe ʼau tokaga ai ki te kiʼi kūtuga. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko tamatou gāue neʼe fai fakafūfū, neʼe mātou fakatuʼutuʼu te ʼu kiʼi kūtuga ko ʼona kau fai faka mafola ʼe ʼalu ʼi te 15 ki te 20, pea neʼe haʼele ohage ko he kiʼi kokelekasio. ʼI te kamata, neʼe ko he meʼa fakatupu ʼita te takitaki ʼo te ʼu fono, koteʼuhi neʼe mole ʼau mahino tuʼumaʼu ki te ʼu tali ʼo nātou ʼaē ʼe kau ʼi te fono. Kae, ko toku ʼohoana neʼe heka ʼi muli, pea ka ina fakatokagaʼi ʼe ʼau nofo hoha, ʼe taukalo mai moʼo fakamoʼoni ʼe tonu te tali ʼaē neʼe fai.

ʼE mole ʼau faiva ʼi te ako ʼo te ʼu lea kehe, pea neʼe tuʼa fia taku fia liliu ki Pilitania, ʼaē ʼe feala ai haku fai ʼo te ʼu meʼa fuli pe pea ʼe faigafua age. Kae, talu mai te kamata, ko te ʼofa pea mo te agaʼofa ʼo te tēhina pea mo tuagaʼane Sepania neʼe nātou faka ʼalunoa toku ʼu faigataʼaʼia ʼaki te lea. Pea neʼe tapuakina ʼau e Sehova ʼaki te ʼu pilivilesio makehe ohage ai neʼe ʼaoga te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe hoko. ʼI te taʼu 1958, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau kau ki te fakatahi faka malamanei ʼi New York ohage ko he fakafofoga mai Sepania. Pea ʼi te taʼu 1962, neʼe ʼau maʼu te ako maʼuhiga ʼi te Ako ʼo Te Minisitelio ʼo Te Puleʼaga neʼe fakatuʼutuʼu maʼa mātou ʼi Tanger, ʼi Maloko.

ʼO hilifaki ki te faigataʼaʼia ʼo te lea, neʼe ʼau toe felāveʼi mo te tahi faigataʼaʼia, neʼe ko te tuʼania tuʼumaʼu naʼa puke ʼau e te kau polisi. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko ʼau ko te matāpule, neʼe ʼau ʼiloʼi ka puke pe anai ʼau ko tona faka ʼuhiga ko te fakamavae pe ʼau ʼi te fenua. Moʼo fakasiʼisiʼi te tuʼania, neʼe mātou gāue taki toko lua. Ka fai faka mafola he tahi, ʼe nofo te tahi ʼo lama naʼa ʼe ʼi ai he meʼa ʼe feala ke hoko. ʼI te hili ʼo te ʼaʼahi ʼo he matapā e tahi peʼe lua, ʼe mātou hiki ʼi te fakapupuʼaga fale e lua peʼe tolu, pea mo ʼaʼahi he tahi ʼu ʼapi e lua peʼe tolu. Neʼe lahi tamatou fakaʼaogaʼi ʼo te Tohi-Tapu, pea neʼe mātou ʼave fakafeauga pe te ʼu kiʼi kaupepa ʼi ʼomātou ʼu māfana moʼo tuku ki te hahaʼi ʼaē ʼe fia logo.

Hili te taʼu ʼi Madrid, neʼe hinoʼi māua ki Vigo, ko he kolo lahi ʼi te potu tokelau-hihifo ʼo Sepania, neʼe mole ʼi ai he Fakamoʼoni e tahi ʼi ai. Lolotoga te ʼuluaki māhina peʼe laka atu, neʼe tokoni mai te Sosiete ke fai e toku ʼohoana he koga maʼuhiga ʼo te fagonogono—ke hage ʼe ma ʼaʼahi faka tulisi. Logope tona faʼahiga fai ʼaia ke ū, neʼe tokagaʼi tamā gāue faka mafola. Lolotoga te māhina, neʼe kamata fakahā māua e te kau patele Katolika ʼaki te lātio. Neʼe nātou fakatokagaʼi ki te ʼu hahaʼi fakalogo ko te taumatuʼa neʼe nā ʼolo ʼi te ʼu ʼapi ko te palalau ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu—neʼe hage ʼosi pe ko he tohi neʼe tapuʼi ʼi te temi ʼaia. Ko te “taumatuʼa ʼaia ʼe kumi e te kau polisi” ko te tagata matāpule pea mo tona ʼohoana ko te Sepania, ʼaē ʼe teitei pe ko ia ʼaē ʼe ina fai te palalau katoa!

Neʼe fakatuʼutuʼu e te kau patele ko te palalau pe ʼaē mo te taumatuʼa fakamataku ʼaia neʼe ko he agahala, neʼe hoki feala pe ke fakamolemole mo kapau ʼe foimo vetevete ki he patele. Ohage pe ko te meʼa neʼe kua ʼamanaki ke hoko, ʼi te ʼosi ʼo tamā fai palalau lelei mo te fafine, neʼe fai fakalelei mai kia māua ʼe tonu ke ʼalu ʼo vetevete. ʼI tamā mavae ʼi tona ʼapi, neʼe ma sio age ki ai tana fakavilivili ʼaē ʼo ʼalu ki te ʼēkelesia.

Ko Te Fakamavae

Hili pe te ʼu māhina e lua ʼi tamā tau ʼaē ki Vigo, neʼe ʼōmai fakafokifā te kau polisi. Ko te tagata polisi ʼaē neʼe ina puke māua neʼe agalelei pea neʼe mole ina haʼi ʼoma ʼu nima ʼi tamatou ʼolo ʼaē ki te fale polisi. ʼI te fale polisi, neʼe ma sio ai ki te tahi ʼe mātou feʼiloʼiʼaki, ko te fafine sikalaipe neʼe hoki ma faka mafola age pe ki ai. ʼE mahino ia neʼe ufiufi ʼi tana sio mai ki te gaohi ʼo māua ohage ko he ʼu hahaʼi fai fakapō pea neʼe haʼu fakavilivili ʼo fakamoʼoni mai neʼe mole ina talaʼakiʼi māua. Kae, neʼe tukugakoviʼi māua ʼe ma fakatupu maveuveu ki te “logo tahi fakalaumālie ʼo Sepania,” pea hili te vāhaʼa e ono pea neʼe fakamavae māua ʼi te fenua.

Neʼe ko he meʼa fakaloto mamahi ia, kae neʼe mole ma fakatotonu ke ma līaki. Neʼe kei lahi te gāue ʼi te Péninsule Ibérique. Hili te māhina e tolu ʼi Tanger, neʼe hinoʼi māua ki Gibraltar—ko te tahi telituale neʼe mole heʼeki gāueʼi. Ohage ko te ʼui ʼa te ʼapositolo ko Paulo, kapau ʼe tou faka maʼuhigaʼi tatatou minisitelio, pea ʼe tou haga gāue anai pea ʼe fakapale anai tatou. (2 Kolonito 4:1, 7, 8) Ko te meʼa ʼaia neʼe hoko moʼoni kia māua. ʼI te ʼuluaki ʼapi ʼaē neʼe ma ʼaʼahi ʼi Gibraltar, neʼe ma kamata ai te ako faka Tohi-Tapu ʼaki te famili katoa. Mole tuai, pea neʼe ma tahi fai te ʼu ako faka Tohi-Tapu e 17. Tokolahi ia nātou ʼaia neʼe ma ako neʼe nātou liliu ko te kau Fakamoʼoni, pea hili te ʼu taʼu e lua, pea tuʼu te kokelekasio mo ʼona kau fai faka mafola e 25.

Kae, ohage pe ko tona fai ʼi Vigo, neʼe fakafeagai te kau takitaki lotu kia māua. Neʼe fakatokaga e te ʼēpikopō Anglican ʼo Gibraltar te pule ʼa te kau polisi ko māua neʼe ko te ʼu hahaʼi “ ʼe mole ʼofainaʼi,” pea ko tana fakaneke ʼaia neʼe ʼi ai tona ʼu fua. ʼI Sanualio ʼo te taʼu 1962 neʼe kapu māua ʼi Gibraltar. ʼE ma ʼolo nei kifea? Neʼe kei ʼi ai te gāue ʼi Sepania, koia neʼe ma liliu ai ki Sepania, ʼaki te ʼamanaki ʼaē ko te meʼa ʼuluaki ʼaē neʼe hoko mo te kau polisi ʼe mole toe hoko anai.

Ko tamā nofoʼaga foʼou ko Séville neʼe ko te koga meʼa laʼaina. ʼI ai neʼe ma fiafia ʼi te gāue fakatahi mo te tahi taumatuʼa pionie, ko Ray pea mo Pat Kirkup. Logope ko Séville neʼe ko te kolo neʼe nonofo ai te vaeluaʼi miliona hahaʼi, neʼe ko ʼona kau fai faka mafola pe e toko 21, pea koia neʼe lahi te gāue neʼe tonu ke fai. ʼI te temi nei kua ʼi ai kokelekasio e 15 ʼaki te toko 1 500 kau fai faka mafola. Hili te taʼu katoa, neʼe ma maʼu te logo fakafiafia; neʼe fakaafe māua ki te gāue feʼaluʼaki ʼi Barcelone.

Ko te gāue ʼi te silikosikilipisio ʼi he fenua neʼe mole fakamoʼoni e te puleʼaga neʼe ko he meʼa neʼe kehe ʼaupito ia. ʼI te vāhaʼa fuli, neʼe ma ʼaʼahi te ʼu kiʼi kūtuga, neʼe tokosiʼi ai te ʼu tēhina faiva. Ko te ʼu tēhina gāue kinakina ʼaia neʼe ʼaoga kia nātou te akoako pea mo te tokoni fuli ʼaē neʼe fealagia ke ma foaki age kia nātou. Neʼe ma leleiʼia te gāue ʼaia neʼe hinoʼi mai kia māua! Hili te ʼu taʼu ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē neʼe tokosiʼi peʼe neʼe mole pe ʼi ai he Fakamoʼoni, kua ma fiafia ʼi te ʼaʼahi te ʼu tēhina pea mo te ʼu tuagaʼane kehekehe e tokolahi pea mo hahaʼi. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe faigafua age te gāue faka mafola ʼi Barcelone, pea neʼe tokolahi te hahaʼi neʼe nātou fia ako te Tohi-Tapu.

Ko Te Tauʼi ʼo Te Lotovaivai

Kae hili te ʼu māhina e ono, neʼe fetogi fakafokifā toku maʼuli. Ko tamā ʼuluaki mālōlō ʼi te matatai neʼe teitei pe ke liliu ko he malaʼia ʼi te hoko ʼaē ʼo te meʼa kia ʼau ʼaē neʼe fakamatalatala ʼi te kamata. ʼI te faʼahi fakasino neʼe ʼau maʼu atu aipe te fīmālie ʼi te meʼa ʼaē ke ʼau moū, kae ko te faʼahi ʼaia neʼe ʼi ai tona fakaʼiloga ʼi toku loto sino.

Lolotoga te ʼu māhina, neʼe ʼau haga gāue aipe ʼi te silikosikilipisio, kae neʼe tonu ai leva ke ʼau liliu ki Pilitania ke faitoʼo ʼau. Hili te ʼu taʼu e lua, neʼe kua ʼau toe logo fīmālie ʼo tupu ai tamā toe liliu ki Sepania, ʼo ma toe hoko atu pe te gāue ʼi te silikosikilipisio. Kae neʼe ko te gāue ʼaia lolotoga te kiʼi temi siʼisiʼi. Ko te ʼu mātuʼa ʼo toku ʼohoana neʼe mahahaki ʼo kovi, pea neʼe ma tuku ai te gāue pionie, ke ma ʼolo ʼo taupau ia nāua.

Neʼe fakahaʼuhaʼu ʼo faigataʼa ʼaupito te maʼuli, heʼe ʼi te taʼu 1968, neʼe ʼau tau mo te mahaki ʼo te ʼu ivi. Neʼe ʼi ai te ʼu temi neʼe ma manatu, ia Rafaela pea mo ʼau, ʼe mole ʼau toe lelei anai. Neʼe hage ia neʼe ʼau toe malemo, kae ʼi tona tahi ʼaluʼaga! ʼO mole lauʼia te tupu ia ʼau te ʼu manatu kovi neʼe lahi ʼaupito, neʼe toʼo fuli toku moʼi mālohi e te lotovaivai. Neʼe ʼau mamahi ʼi te toe gaʼegaʼe, neʼe maʼua ai ke ʼau mālōlō ʼi te temi fuli. ʼI te temi ʼaia neʼe mole mahino fuli te ʼu tēhina ki te faʼahiga faigataʼaʼia ʼaia; kae neʼe ʼau ʼiloʼi papau neʼe mahino ia Sehova kiai. Neʼe ʼau logo fiafia ʼaupito ʼi te lau ʼo te ʼu alatike fakaofoofo ʼo te ʼu nusipepa Te Tule Leʼo pea mo te Réveillez-vous! ʼaē neʼe matala lelei pea mo ʼaoga kia nātou ʼaē ʼe nātou lotovaivai.

Lolotoga te temi faigataʼa ʼaia, ko toku ʼohoana neʼe ko hoku fakaloto mālohi tuʼumaʼu. Ko te tauʼi fakatahi ʼo te ʼu faigataʼaʼia neʼe ina fakamālohiʼi moʼoni te ʼu noʼo ʼo te nofo ʼohoana. Neʼe mamate leva te ʼu mātuʼa ʼa Rafaela, pea hili te ʼu taʼu e 12, neʼe fakahaʼuhaʼu toku maʼuli ʼo siasiaʼa age, ʼo ma logoʼi neʼe kua feala tamā toe liliu ki te gāue pionie. ʼI te taʼu 1981, neʼe ma fiafia ʼi te logo fakapuna’maʼuli kia māua, neʼe toe fakaafe māua ke ma gāue ʼi te silikosikilipisio.

Ko te ʼu toe fetogi lalahi neʼe hoko talu tamā ʼuluaki gāue ʼi te minisitelio feʼaluʼaki. Neʼe kua fakagafua leva te gāue faka mafola, koia neʼe tonu ai ke ʼau fakamāmāhani mo te ʼu ʼaluʼaga foʼou. Kae, ko te gāue ohage ko he taupau faka silikosikilipisio neʼe nofo aipe ia ʼi tona ʼuhiga pilivilesio lahi. Ko tamā gāue pionie ʼi te ʼu ʼaluʼaga faigataʼa, neʼe faka fealagia ai kia māua ke ma fakaloto mālohiʼi te kau pionie ʼaē ʼe nātou felāveʼi mo te ʼu fihifihia. Pea, ko te meʼa neʼe tautau hoko, neʼe ma lava tokoni ki ʼihi ke nātou kau ki te kau pionie.

Hili te ʼu taʼu e 11 ʼi te gāue feʼaluʼaki ʼi Madrid pea mo Barcelone, ko tamā tautau mahaki neʼe fakamaʼua ai ke ma fetogi telituale. Neʼe hinoʼi māua ke ma pionie makehe ʼi te kolo ʼo Salamanca, neʼe ʼau ʼaoga ai ʼi toku ʼuhiga tagata ʼāfea. Neʼe tali leleiʼi māua e te ʼu tēhina ʼo Salamanca. Hili te taʼu katoa, ko te tahi mahaki ʼo te ʼu ivi neʼe ina ʼahiʼahiʼi tamā faʼa kātaki.

Fokifā pe kua gaʼegaʼe ʼaupito ia Rafaela, pea neʼe fakahā ʼi te ʼu sivi kua ina maʼu te kosea ʼo te côlon. ʼI te temi ʼaenī neʼe tonu ke ʼau mālohi pea mo foaki te tokoni fuli ki toku ʼohoana. Ko te ʼuluaki meʼa neʼe hoko kia māua, neʼe mole ma tui ki te faʼahi ʼaia, ʼo hoa kiai tomā matataku. ʼE hāo anai koa ia Rafaela ʼi te mahaki ʼaia? ʼI te ʼu lakaga feiā, ko te falala katoa kia Sehova ko te meʼa ʼaia neʼe tokoni kia māua ke ma loto faʼa kātaki. ʼE ʼau fiafia ʼi te ʼui ʼaē neʼe maui mālie pe te tafa ʼo Rafaela, pea ʼe ma ʼamanaki ke ʼaua naʼa toe laga te kosea.

Logope te ʼu temi fiafia mo te ʼu temi vaivai neʼe tau mo māua lolotoga te ʼu taʼu e 36 ʼi Sepania, neʼe ko he meʼa fakaloto māfana tamā maʼuli ʼi te temi ʼaia ʼo te tuputupu fakalaumālie. Neʼe ma sisio ki te tuputupu ʼo te kiʼi kūtuga ʼo te toko 800 kau fai faka mafola ʼi te taʼu 1958 ʼo liliu ko he foʼi kautau ʼo te toko 100 000 tupu kau fai faka mafola ʼi te temi nei. Ko tamā ʼu faigataʼaʼia neʼe pulinoa ʼaki tamā ʼu fiafia lahi—ʼi te tokoni ki niʼihi ke nātou tali te moʼoni pea ke nātou liliu ʼo faiva ʼi te faʼahi fakalaumālie, pea mo te gāue fakatahi ʼi te ʼuhiga tagata ʼohoana pea mo fafine ʼohoana, pea mo te logoʼi ʼaē neʼe ma fakaʼaogaʼi tomā maʼuli ʼi he ʼu ʼaluʼaga ʼe lelei ʼaupito.

ʼE ʼui fēnei e Paulo ʼi tana lua tohi ki te kau Kolonito: “Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ʼe tou maʼu te minisitelio ʼaia ʼo mulimuli ki te manavaʼofa ʼaē neʼe fai mai kia tatou, ʼe mole tou lītuʼa.” (2 Kolonito 4:1) ʼI taku toe manatuʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi muʼa atu, ʼe ʼau tui neʼe lahi te ʼu faʼahi ʼi toku maʼuli neʼe nātou tāʼofi ʼau ke ʼaua naʼa ʼau lītuʼa. Ko te faʼifaʼitaki ʼa te ʼu tēhina fakanofo agatonu ʼaē neʼe ʼi ai tona mafuliʼaga ki toku maʼuli neʼe nātou fakatuʼu he fakatafito matalelei. Ko te maʼu ʼo he hoa ʼe ina vaevae te ʼu faiga fakalaumālie e tahi neʼe ko he tokoni fakaofoofo ia; ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau lotovaivai ai, neʼe fakaloto mālohiʼi ʼau e Rafaela, pea neʼe ʼau toe feiā pe kia ia. Ko te fakakokolo neʼe ko te tahi meʼa ʼaoga lahi. Ko te lava kata ʼaē mo te ʼu tēhina—pea mo te kata pe ʼo ʼuhiga mo kita—ʼe ina fakasiʼisiʼi te ʼu faigataʼaʼia.

Kae ia meʼa fuli, ko te kātakiʼi ʼo te ʼu ʼahiʼahi ʼe fakamaʼua ai te mālohi ʼa Sehova. ʼE ʼau manatuʼi tuʼumaʼu te ʼu palalau ʼaenī ʼa Paulo: “ ʼE ʼau mālohi ki te meʼa fuli ʼaki ia ia ʼaē ʼe ina foaki mai te mālohi.” ʼAki te tokoni ʼa Sehova kia tatou, ʼe mole ʼaoga ia kia tatou ke tou lītuʼa.—Filipe 4:13.

[Paki ʼo te pasina 23]

Ko Ronald pea mo Rafaela Taylor ʼi te taʼu 1958

[Paki ʼo te pasina 24, 25]

Ko te fono ʼi te temi ʼaē ʼe neʼe kei tapuʼi ai ʼi Sepania (1969)