Te Tau ʼo Casiodoro de Reina ʼo ʼUhiga Mo Te Tohi-Tapu Faka Sepania

ʼI TE 16 sēkulō, neʼe fakatupu tuʼutāmaki te lau ʼo te Tohi-Tapu ʼi Sepania. Neʼe fakatotonu e te ’Ēkelesia Katolika ki te hahaʼi ʼo te Inikisisio ke nātou fakagata te ʼu fakafeagai ki te lotu. Kae neʼe ʼi ai te tagata tūpulaga ʼi te potu toga ʼo Sepania, ʼaē neʼe mole gata pe ʼi tana lau te Tohi-Tapu kae neʼe ina toe foaki mo tona maʼuli ki te fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu ki te lea faka Sepania ke feala ke lau e te kau Sepania fuli. Ko tona higoa ko Casiodoro de Reina.

Neʼe tokagaʼi e Reina te Tohi-Tapu lolotoga te ʼu taʼu ʼaē neʼe nofo ai ʼi te monasetelio ʼo San Isidro del Campo, ʼi te tuʼa kolo ʼo Séville, ʼi Sepania. Lolotoga te ʼu taʼu 1550, ko te tokolahi ʼo te kau monike ʼi te monasetelio fakaofoofo ʼaia, neʼe laka age te ʼu hola ʼaē neʼe nātou lau ai te Tohi-Tapu ʼi tanatou tokaga ki tonatou ʼu maʼua faka monike. Pea ko te ʼu logo ʼo te Tohi-Tapu neʼe nātou fetogi ai tanatou ʼu manatu. Neʼe nātou fakafisi ki te akonaki Katolika ʼaē ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaoga ʼo he ʼu paki pea mo te akonaki ki te pulekatolio. Koia, neʼe ʼiloʼi ai leva tanatou ʼu manatu ʼi te potu ʼaia, pea ʼi tanatou matataku ʼaē naʼa puke nātou e te Inikisisio faka Sepania, neʼe nātou fakatotonu ke nātou feholaki ki he tahi fenua. Neʼe kau ai ia Reina ʼi te ʼu monike ʼaē e 12 ʼaē neʼe lava tanatou feholaki ki Genève, ʼi Suisi.

ʼI te hili ʼo tana hola mai ʼaia, neʼe fagona mai te tahi kolo ʼo Eulopa ki te tahi kolo, pea neʼe ina fai ia meʼa fuli ke mole puke ia ia ʼe nātou ʼaē neʼe fakafeagai kia ia. ʼI te taʼu 1562, neʼe tutu e te hahaʼi ʼo te Inikisisio tona paki ʼaē neʼe tuʼu ʼi Séville, kae, logope la te fakamataku ʼaia, neʼe mole tuku e Reina tana gāue ʼaē ko te fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu. Logope la tanatou foaki te totogi moʼo puke ʼo ʼona pea mo tana mataku ʼaē naʼa tāʼofi, neʼe gāue tuʼumaʼu pe ia ki tana fakaliliu faka Sepania ia te Tohi-Tapu. Neʼe ina fakamahino fēnei: “ ʼO gata pe ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau mahaki ai peʼe ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau folau ai, . . . neʼe ʼau gāue tuʼumaʼu pe.”

Hili ia taʼu e 10, neʼe fakaʼosi leva e Reina tana fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu faka Sepania. ʼI te taʼu 1569, ko tana fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu katoa neʼe tā ʼi Basel, ʼi Suisi. Ko te gāue fakatalakitupua ʼaia neʼe ko te ʼuluaki fakaliliu katoa ʼi te lea faka Sepania, neʼe fakatafito ki te ʼu ʼuluaki lea ʼaē neʼe tohi ai te Tohi-Tapu. Lolotoga ni ʼu sēkulō, neʼe feala ke maʼu te Tohi-Tapu faka Latina, kae neʼe ko te hahaʼi popoto pe ʼaē neʼe nātou palalau ki te lea ʼaia. Neʼe ʼiloʼi e Reina ʼe tonu ke mahino te hahaʼi fuli ki te Tohi-Tapu, pea neʼe faiga ke ina fakahoko te faʼahi ʼaia logope pe neʼe feala ke mate ai.

ʼI te ʼu ʼuluaki palalau ʼo tana fakaliliu, neʼe ina fakamahino tona ʼu tupuʼaga. “ ʼE mahino papau ia, ko te tapuʼi ʼaē ke fakaliliu te Tohi-Tapu ʼi te lea ʼo te fenua, ʼe ko he leakovi ia ki te ʼAtua pea mo fakatupu kovi ki te maʼuli ʼo te tagata. ʼE mahino ia, ko te tapuʼi ʼaia ʼe ko te gāue ia ʼa Satana pea mo nātou ʼaē ʼe ina puleʼi. . . . Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te foaki e te ʼAtua tana Folafola ki te tagata, ʼo ina loto ke tou mahino kiai, pea ke maʼuliʼi e tatou fuli, ko ia ʼaē ʼe ina tapuʼi te Tohi-Tapu ʼi he faʼahiga lea ʼe mole feala ia ke ina fai te faʼahi ʼaia ʼaki he ʼu manatu ʼe lelei.”

Neʼe fakahā e te tala ʼaia he lototoʼa, he neʼe tā hili ia taʼu e 18 ʼi te tapuʼi e te Lisi ʼo te Inikisisio ʼo Sepania te Tohi-Tapu “ ʼi te lea Castillan [Sepania] peʼe ʼi he tahi age lea ʼo te fenua.” ʼE mahino ia, neʼe mole tuku e Reina te mataku ki te tagata ke ina tāʼofi tana ʼofa ki te moʼoni.

ʼO mole gata pe ki tana loto ʼaē ke maʼu e te hahaʼi fuli ʼaē ʼe lea faka Sepania te Tohi-Tapu, neʼe toe loto foki e Reina ke ina fai te fakaliliu ʼaē ʼe totonu. ʼI tana ʼu ʼuluaki palalau, neʼe ina fakamahino te ʼu lelei ʼaē ʼe maʼu ʼi te fakaliliu fakahagatonu mai te ʼu ʼuluaki lea ʼaē neʼe tohi ai te Tohi-Tapu. Neʼe fakamahino e Reina neʼe ʼi ai te ʼu hala neʼe hū ki te tohi faka Latina ʼo te Vulgate. Ko te hala ʼaē neʼe hā lelei ko te molehi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua.

Te Huafa ʼo Te ʼAtua ʼi Te ʼu Fakaliliu Faka Sepania

Neʼe mahino kia Reina ko te huafa ʼo te ʼAtua, ʼaē ko Sehova, ʼe tonu ke hā ʼi te ʼu fakaliliu fuli ʼo te Tohi-Tapu, ohage ko tona tuʼu ʼi te ʼu ʼuluaki tohi. Neʼe fakafisi ia ke ina muliʼi te aga māhani ʼaē ko te fetogi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ʼaki te ʼu taʼi higoa faka tuʼulaga, ohage ko “ ʼAtua” peʼe “ ʼAliki.” ʼI te kamataʼaga ʼo tana fakaliliu, neʼe ina fakamahino lelei tona ʼu tupuʼaga.

“Neʼe mātou taupau te huafa (Iehoua), heʼe ʼi ai tona tupuʼaga mālohi. ʼUluaki, heʼe feala ke maʼu te huafa ʼaia ʼi tamatou fakaliliu faka Sepania, ohage ko tona maʼu ʼi te tohi faka Hepeleo, pea ʼe hage kia mātou ʼe mole feala ke mātou toʼo kehe he meʼa peʼe mātou fetogi, heʼe mātou heʼe agatonu pea mo maumauʼi te lao ʼa te ʼAtua, ʼaē ʼe ina fakatotonu mai ke mole fetogi peʼe hilifaki he meʼa. . . . Ko te aga māhani [ʼo te toʼo kehe te huafa], neʼe fai e te Tevolo, ʼe haʼu mai te hoko mataku ʼa te kau lapi ʼo totatou temi, ʼaē logope tanatou lau ʼe nātou fakaʼapaʼapa ki te huafa ʼo te ʼAtua, kae nātou fufū Tona huafa taputapu, ʼo fai ʼaia ke galoʼi e te hahaʼi ʼa te ʼAtua te huafa ʼaē ʼe ina loto ke fakakeheʼi ia ia mai ʼihi . . . ʼu ʼatua.”

Ko te holi ʼaē ʼo Reina ke vikiʼi te huafa ʼo te ʼAtua neʼe hoko ai te ʼu meʼa ki muli age. ʼO aʼu ki totatou temi, ʼe lahi te ʼu fakaliliu faka Sepania​—ʼi te Katolika pea mo te Polotesita—​neʼe nātou muliʼi te meʼa ʼaia, ʼo nātou fakaʼaogaʼi te huafa ʼo te ʼAtua. ʼAki ia Reina, ʼe feala ki te kau lautohi ʼo te ʼu fakaliliu faka Sepania ke nātou ʼiloʼi ai ʼe maʼu e te ʼAtua tona huafa totonu ʼaē ʼe ina fakakeheʼi ia ia mai te ʼu ʼatua fuli ʼaē.

ʼE lelei te fakatokagaʼi ko te huafa ʼo Sehova ʼi te lea faka Hepeleo ʼe hā lelei ʼi te takafi ʼo te Tohi-Tapu ʼo Reina. Neʼe fakaʼaogaʼi e Reina tona maʼuli katoa ki te fakatuʼutuʼu lelei, ko te taupau maʼu ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua, ʼo ina faka fealagia ʼaki he lea ʼe feala ai ke lau e te toko miliona hahaʼi.