He Koʼe Ko Meʼa Fuli ʼe Fakafūfū?

“ ʼE MOLE he meʼa ʼe faigataʼa age ʼi hakita taupau he meʼa ke mole ʼiloʼi e he tahi.” ʼE ko te ʼui ʼaia ʼa te tāʼaga lea Fakafalani. ʼE feala koa ke fakamahino e te faʼahi ʼaia pe koʼe ʼe tou fiafia mokā tou ʼiloʼi he meʼa ʼe mole tonu ke ʼiloʼi e he tahi, kae ʼi ʼihi temi ʼe mole tou loto fiafia mo kapau ʼe mole feala hatatou palalau ki te faʼahi ʼaia? Kae logope la te faʼahi ʼaia, ʼi te lolotoga ʼo te ʼu sēkulō ʼe lahi te hahaʼi neʼe nātou tali lelei ke nātou nonofo fakaū, ʼo nātou kau ki he ʼu kūtuga fakafūfū ʼe tatau te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fakatuʼutuʼu.

ʼI te ʼu ʼuluaki kūtuga fakafūfū ʼaia neʼe ʼi ai te ʼu tauhi faka misitelio neʼe maʼu ʼi Esipito, ʼi Keleka, pea mo Loma. Ki muli age ko ʼihi ʼi te ʼu kūtuga ʼaia neʼe nātou maliu mai tanatou ʼu lotu, pea nātou mulimuli ki te ʼu meʼa faka politike, faka ekonomike, peʼe faka sosiale. Ohage la, ʼi te temi ʼaē neʼe tupu ai te ʼu kautahi ʼi te Eulopa ʼi te Moyen-Âge, neʼe fakatotonu tāfito e te hahaʼi ʼo te ʼu kūtuga ʼaia ke nātou nonofo fakaū moʼo puipui ʼo nātou ʼi te faʼahi faka ekonomike.

ʼI ʼihi temi ko te ʼu kūtuga fakafūfū ʼo totatou temi neʼe faʼufaʼu ke nātou fai he ʼu meʼa ʼe lelei, ohage ko te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Encyclopædia Britannica, ʼe lagi ko he ʼu meʼa ʼo ʼuhiga mo he ʼu “fakatuʼutuʼu faka sosiale pea mo he fakatuʼutuʼu fakaʼofa,” pea “mo nātou fakahoko he ʼu polokalama moʼo tokoni ki te hahaʼi pea mo he polokalama ʼo ʼuhiga mo tonatou akoʼi.” ʼO feiā mo ʼihi kautahi, ko te ʼu kūtuga tūpulaga, pe ko te ʼu kūtuga faka sosiale, pea mo ʼihi kūtuga, ʼe fai fakaū tanatou ʼu fakatuʼutuʼu, peʼe mole ū katoa. ʼI te agamāhani, ko te ʼu kūtuga ʼaia ʼe mole nātou fakatuʼutuʼu he ʼu meʼa ʼe kovi, kae ʼe nātou leleiʼia ke ū te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fai. Ko te ʼu toʼotoʼoga ʼaē ʼe nātou fai fakafūfū, ʼe lave mālohi ki tonatou loto, pea ʼe ina fakamālohiʼi tanatou ʼu felogoi fakakaumeʼa pea mo tanatou lototahi. ʼE nātou logoʼi ʼi tonatou loto ʼe nātou kau ki te kūtuga ʼaia, pea ʼe ʼi ai te ʼuhiga ʼo tonatou maʼuli. ʼI te agamāhani ko te ʼu kūtuga fakafūfū ʼaia ʼe mole nātou fakatupu tuʼutāmaki ki te hahaʼi ʼaē ʼe mole kau ki te kūtuga ʼaia. Ko te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe mole kau ki te ʼu kūtuga ʼaia ʼe mole feala ke tou ʼui ʼe nātou hala ʼi he meʼa, mo kapau ʼe mole nātou ʼiloʼi te ʼu meʼa fakafūfū ʼaia.

Kapau ʼe Hā ʼe Feala Ke Tou Tuʼutāmakiʼia ʼi Te ʼu Meʼa ʼAē ʼe Fai Fakafūfū

ʼE mole tatau te ʼu meʼa ʼaē ʼe fai fakaū e te ʼu kūtuga fakafūfū. Kae ohage ko te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Encyclopædia Britannica, ko nātou ʼaē “ ʼe mole ʼiloʼi e he tahi te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fai,” ʼe ko he meʼa fakatupu tuʼutāmaki. ʼE fakamahino fēnei e te tohi pe ʼaia, “ ʼi tanatou fakaʼaogaʼi te tahi ʼu higoa, ʼi tanatou fai te ʼu ʼahiʼahi, pe ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fakahā,” ko te hahaʼi ʼaē ʼe maʼuhiga tonatou ʼu tuʼulaga, ʼe nātou “fakakeheʼi nātou” pea mo nātou uga “te hahaʼi ʼaē ʼe mole maʼu tuʼulaga ke nātou faiga ke nātou aʼu ki te ʼu tuʼulaga maʼuhiga ʼaia.” ʼE hā lelei te tuʼutāmaki ʼaē ʼe feala ke hoko ʼi te ʼu kūtuga ʼaia. Ko nātou ʼaē ʼe mole maʼu tuʼulaga ʼe mole lagi nātou mahino katoa ki te ʼu fakatuʼutuʼu tāfito ʼo te kautahi, peʼe mole heʼeki feʼauga tanatou tuputupu ke feala hanatou mahino ki te ʼu meʼa ʼaia. ʼE faigafua hakotou kau ki he ʼu kūtuga ʼe mole koutou ʼiloʼi lelei tanatou ʼu fakatuʼutuʼu pea mo tanatou ʼu faʼahiga fai moʼo fakahoko ʼo te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia, pea ʼi tona fakahagatonu, ʼe lagi mole nātou fakahā fuli atu tanatou ʼu fakatuʼutuʼu. Kae ko he tahi kua kau ki te faʼahiga kūtuga ʼaia, ʼe lagi faigataʼa anai hana mavae mai ai ʼi he temi ki ʼamuli, koteʼuhi ʼe tonu ke ina taupau te ʼu meʼa fakafūfū.

Kae ʼe ko he tuʼutāmaki lahi, mo kapau ko he kūtuga ʼe ina fai he ʼu fakatuʼutuʼu ʼe fakafeagai ki te lao, he ʼu fakatuʼutuʼu ki he ʼu fai fakapō, pea mo kapau ʼe ina faigaʼi ke mole ʼiloʼi e te hahaʼi tona ʼuhiga totonu. Pea kapau ʼe ʼiloʼi te ʼuhiga ʼo te kūtuga ʼaia pea mo tana ʼu fakatuʼutuʼu, ʼe lagi faiga anai te kūtuga ʼaia ke mole ʼiloʼi e te hahaʼi pe ko ai ia nātou ʼaē ʼe nātou faʼufaʼu te kūtuga ʼaia, pea mo te ʼu meʼa ʼaē kua fakatuʼutuʼu ke nātou fai. ʼE moʼoni ʼo ʼuhiga mo te ʼu kūtuga fai fakapō lalahi ʼaē ʼe ko hanatou agamāhani te fakamatakuʼi ʼo te malamanei ʼaki tanatou ʼu fai fakapō.

ʼIo, ʼe feala ke fakatupu tuʼutāmaki te ʼu meʼa ʼaē ʼe fai fakafūfū, peʼe kia tatou takitokotahi peʼe ki te sosiete fakatagata katoa. Koutou manatuʼi te ʼu kūtuga fakafūfū ʼo te kau tūpulaga ʼaē ʼe nātou fakahoko he ʼu agamālohi ki te hahaʼi, te ʼu kūtuga fai fakapō ohage ko te Mafia, mo te ʼu kūtuga ohage ko te Ku Klux Klan,a ʼo hilifaki atu kiai mo te ʼu kūtuga fai fakapō ʼi te malamanei katoa ʼaē ʼe hoko atu tanatou fakafeagai ki te ʼu faiga ʼaē moʼo fakahoko ʼo te tokalelei pea mo te fīmālie ʼi te kele.

Koteā Te Meʼa ʼAē ʼe Nātou Fai ʼi Te Temi Nei?

Lolotoga te ʼu taʼu 1950, ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼuhi ko te Tau Momoko, neʼe lahi te ʼu fenua ʼo te Potu Hihifo ʼo Eulopa neʼe fakatuʼutuʼu ai te ʼu kūtuga fakafūfū, ko te ʼu potu ʼaia ʼaē ʼe nātou fakatuʼutuʼu ai tanatou ʼu fakafeagai, ke ʼaua naʼa maʼu e te kau Lusia. Ohage ko te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te sulunale Siamani Focus, ko “te ʼu tānakiʼaga mahafu tau fakafūfū e 79” neʼe fakatuʼutuʼu ʼi Otilisia lolotoga te temi ʼaia. Neʼe mole ʼiloʼi pe la e te ʼu fenua fuli ʼo te Eulopa te ʼu kūtuga ʼaia. Neʼe fakahā fakalelei e te sulunale ʼi te kamata ʼo te ʼu taʼu 1990: “ ʼE mole heʼeki tou ʼiloʼi peʼe tokofia te ʼu kautahi ʼaia ia ʼaho nei, pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe lagi kua nātou fai ʼi te temi muʼa.”

ʼE moʼoni te faʼahi ʼaia. Ko ai ia tatou ʼe feala ke ina ʼiloʼi moʼoni peʼe ko kūtuga e tokofia ʼi te temi ʼaenī, ʼe feala ke nātou fakatupu he tuʼutāmaki lahi kia tatou?

[Nota ʼi te lalo pasina]