ʼE ʼi Ai Koa He Maʼuli ʼi Te Hili ʼo Te Mate?
“KA MATE he tagata mālohi, ʼe feala koa hana toe maʼuli?” ko te fehuʼi ʼaia ʼa te pateliaka ko Sopo kua hili nei kiai taʼu e 3 500. (Sopo 14:14) Ko he fehuʼi neʼe mole maʼu hona tali e te hahaʼi lolotoga te ʼu taʼu e lauʼi afe. Lolotoga te ʼu temi, ko te hahaʼi ʼo te ʼu agaʼi fenua kehekehe neʼe nātou fakakaukauʼi te fehuʼi ʼaia pea neʼe nātou faʼu ai leva te ʼu faʼahiga akonaki kehekehe.
Ko te tokolahi ʼo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou lau ʼe nātou Kilisitiano, ʼe nātou faka tui ki te maʼuli ʼaē ʼi selo pea mo te ʼifeli. Kae ko te kau Inituisi, ʼe nātou faka tui ko te kau mate ʼe nātou toe maʼuʼuli ʼi he tahi age sino. ʼI tana talanoa ʼo ʼuhiga mo te manatu ʼa te kau Mahometa, ʼe ʼui fēnei e te Emyr ko Muawiyah ʼaē ʼe gāue ʼi te faleako Mahometa: “ ʼE mātou faka tui, ʼi te hili ʼo te mate ʼe ʼi ai anai he ʼaho ʼo te fakamāu, pea ʼe tou ʼolo anai kia muʼa ʼo te ʼAtua, ia Allah, ohage ko hatatou ʼolo ki he telepinale.” ʼE faka tui te kau Mahometa, ʼe sivisivi anai e Allah te maʼuli ʼo te hahaʼi takitokotahi pea ʼe ina fekauʼi anai ke ʼolo ki te palatiso peʼe ki ʼifeli.
ʼI Sri Lanka, ko te kau Putisi pea mo te kau Katolika ʼe nātou tuku ava te ʼu matapā fuli ʼo tonatou ʼu ʼapi mokā mate he tahi ʼi te loto fale. ʼE nātou tutu ai te mālama, pea ko te mate ʼaē ʼe tuku ʼi te puha ʼe fakahaga ʼona vaʼe ki te matapā ʼo te ʼapi. Ko te ʼu hahaʼi ʼaia ʼe nātou faka tui, ko te meʼa ʼaia ʼe ina faka faigafua anai ki te laumālie ʼo te mate, ke mavae.
Ko te tagata ko Ronald M. Berndt ʼo te Univelesitē ʼo te Potu Hihifo ʼo Ositalalia, ʼe ina ʼui ko te kau ʼuli ʼo Ositalalia ʼe nātou tui “ ʼe mole feala ke pulihi te laumālie ʼo te hahaʼi.” Ko ʼihi telepi ʼi Afelika ʼe nātou faka tui, ka mamate te hahaʼi māhani, pea ʼe nātou liliu ko he ʼu laumālie kovi, kae ko te hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼe nātou liliu ko te ʼu laumālie ʼo te ʼu kui, pea ko te hahaʼi ʼe nātou fakaʼapaʼapa anai pea mo faikole kia nātou ʼi tonatou ʼuhiga kau takitaki fakapulipuli ʼo te telepi.
ʼI ʼihi fenua, ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe tui kiai te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te kau mate, ʼe ko he fakafio ʼo te ʼu talatuku ʼo te fenua pea mo te ʼu akonaki ʼe lau ko te ʼu akonaki faka Kilisitiano. Ohage la, ʼe tokolahi te kau Katolika pea mo te kau Polotesita ʼi Afelika ʼo te Potu Hihifo, ʼe nātou ʼuʼufi te ʼu sioʼata ke ʼaua naʼa sio he tahi ki te laumālie ʼo te mate.
Kae ʼe lahi te ʼu tali ʼe fai e te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te fehuʼi ʼaenī, ‘Koteā te meʼa ʼaē ʼe hoko kia tatou mokā tou mamate?’ Kae ʼe teitei pe ke tou maʼu ʼi te ʼu tali fuli ʼaia te manatu ʼaenī: ʼE ʼi ai te meʼa ʼe nofo ʼi te loto sino ʼo te hahaʼi ʼe maʼuli tuputupua ʼi te mate. ʼI te manatu ʼa ʼihi ko te “meʼa” ʼaia ʼe ko he laumālie. Ohage la, ʼi Afelika pea mo Asia pea mo te ʼu koga meʼa ʼo te Pasifika, Melanesia pea mo Micronésie, tokolahi ʼe nātou faka tui ko te laumālie ʼe tuputupua kae mole ko te nefesi. Pea ki ʼihi lea ʼe mole nātou maʼu pe la te kupu “nefesi.”
ʼE ʼi ai koa he laumālie ʼi he tagata maʼuli? ʼE mavae moʼoni koa te laumālie ʼaia ʼi te sino mokā tou mate? Kapau koia, koteā te meʼa ʼe hoko ki te laumālie? Pea koteā te ʼamanaki maʼa te kau mate? ʼE tonu ke maʼu he ʼu tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia. Tatau aipe pe koteā te ʼu meʼa ʼaē neʼe akoʼi atu kia koutou peʼe ko te lotu ʼaē ʼe koutou tauhi kiai, kae ko te mate ʼe ko he meʼa ʼe hoko moʼoni kia tatou fuli. Koia ʼe koutou kau ki te tali ki te fehuʼi ʼaia. ʼE mātou fakaafe koutou ke koutou vakaʼi te faʼahi ʼaia.