Tonatou Maʼuli
Te ʼu Fakapale Mai Te ʼu Fakaafe ʼa Sehova
NEʼE FAKAMATALA E MARIA DO CÉU ZANARDI
“ ʼE ʼiloʼi e Sehova te meʼa ʼaē ʼe ina fai. Kapau neʼe ina fakaafe koe, pea ʼe tonu ke ke tali ʼaki te agavaivai.” Ko te ʼu palalau ʼaia ʼo taku tāmai, neʼe ina fai mai kia ʼau kua hili nei kiai te ʼu taʼu e 45, neʼe tokoni mai kia ʼau ke ʼau tali te ʼuluaki fakaafe mai te kautahi ʼa Sehova ke ʼau gāue pionie. ʼI te temi nei, ʼe kei ʼau fakamālo ki te tokoni ʼo taku tāmai koteʼuhi ʼi taku tali te ʼu fakaafe ʼaia, neʼe ʼau koloaʼia ai.
ʼI TE 1928, neʼe apone ia Papa ki Te Tule Leʼo pea neʼe ina leleiʼia te Tohi-Tapu. Neʼe nofo ʼi te lotomalie ʼo Potukalia, pea neʼe felogoi pe mo te kokelekasio ʼo te ʼAtua ʼaki te ʼu tohi ʼaē neʼe momoli age ki ai ʼi te laposi pea mo te Tohi-Tapu ʼo taku ʼu kui. ʼI te 1949, neʼe ʼau taʼu 13, pea ko toku famili neʼe hiki ki Pelesile, te fenua ʼo taku faʼe, ʼo mātou nonofo ʼi te tuʼa kolo ʼo Rio de Janeiro.
Neʼe fakaafe mātou e tomatou ʼu vāhaʼa fale ke mātou ʼolo age ki tonatou ʼēkelesia, pea neʼe mātou ʼolo kiai ʼi ʼihi temi. Neʼe leleiʼia e Papa te fakafehuʼi ʼo nātou ʼo ʼuhiga mo te ʼifeli, mo te laumālie, pea mo te ka haʼu ʼo te kele—kae neʼe mole hanatou tali kiai. Neʼe ʼui tuʼumaʼu e Papa: “ ʼE tou fakatalitali anai ke ʼōmai te kau ako faka Tohi-Tapu moʼoni.”
ʼI te tahi ʼaho, neʼe ʼaʼahi mātou e te tagata kivi ʼo ina tuku mai Te Tule Leʼo pea mo te Réveillez-vous ! Neʼe fehuʼi age ki ai e Papa te ʼu meʼa pe ʼaē neʼe ina fehuʼi ki te ʼu vāhaʼa fale, pea neʼe ina tali age ki ai ʼaki te Tohi-Tapu. ʼI te vāhaʼa ʼaē neʼe hoa mai kiai, ko te tahi Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe ina ʼaʼahi mātou. ʼI tana ʼosi tali ki te tahi age ʼu fehuʼi, neʼe fai fakalelei age ki taku tāmai heʼe neʼe tonu ke ʼalu ʼo fai faka mafola, ʼo ina lau age ia Mateo 13:38 ʼaē ʼe fakahā ai ʼe tonu ke fai te gāue ʼaia ʼi te malamanei katoa. Neʼe fehuʼi age e Papa: “ ʼE feala ke ʼau ʼalu ai?” Pea neʼe ina tali age: “Ei.” Neʼe mātou fiafia ʼi tamatou toe maʼu te moʼoni faka Tohi-Tapu! Neʼe papitema ia Papa ʼi te fakatahi ʼaē neʼe hoa mai kiai, pea mole faʼa fualoa kiai, pea neʼe ʼau papitema ʼi te māhina ʼo Novepeli 1955.
Toku ʼUluaki Fakaafe
Hili te taʼu vaelua, neʼe ʼau maʼu te tohi mai te filiale ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo Rio de Janeiro, neʼe ko te fakaafe ke ʼau gāue pionie. Neʼe mahamahaki ia Mama ʼi te temi ʼaia, pea koia neʼe ʼau kumi tokoni ai ki taku tāmai. Neʼe ina tali fēnei mai: “ ʼE ʼiloʼi e Sehova te meʼa ʼaē ʼe ina fai. Kapau neʼe ina fakaafe koe, pea ʼe tonu ke ke tali ʼaki te agavaivai.” ʼI taku kua lotomālohi ʼi tana ʼu palalau, neʼe ʼau tohi ai te pepa ʼaē neʼe momoli mai pea neʼe ʼau kamata gāue pionie ʼi te ʼaho 1 ʼo Sūlio 1957. Ko taku ʼuluaki telituale gāue neʼe ko Três Rios, neʼe ko he kolo ʼi te potu fenua ʼo Rio de Janeiro.
ʼI te kamata, neʼe mole leleiʼia e te hahaʼi ʼo Três Rios te logo ʼaē neʼe mātou tala, koteʼuhi neʼe mole mātou fakaʼaogaʼi he Tohi-Tapu Katolika. Neʼe mātou maʼu leva te tokoni ʼi te kamata ako e Geraldo Ramalho ia te Tohi-Tapu, pea neʼe tauhi lelei ki te lotu Katolika. ʼAki ia ia, neʼe ʼau maʼu te Tohi-Tapu pea neʼe sinie e te patele ʼo te kolo. Koia ka fakafifihi mai he tahi, neʼe ʼau fakahā age taku Tohi-Tapu ʼaē neʼe sinie e te patele, pea neʼe gata ai te ʼu fakafihi. Ki muli age, neʼe papitema ia Geraldo.
Neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi te fai ʼo te fakatahi faka silikosikilipisio ʼi Três Rios ʼi te 1959. Māʼia mo te pule ʼo te kau polisi, ʼaē neʼe ina ako te Tohi-Tapu ʼi te temi ʼaia, neʼe ina fakatuʼu te ʼu fuka ʼe fakahāhā ai ki te kolo katoa ia te polokalama ʼo te fakatahi. ʼI taku ʼosi gāue ʼi Três Rios lolotoga taʼu e tolu, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau ʼalu ʼo gāue ʼi Itu, ʼe tuʼu ia kilometa e teitei 110 ʼi te potu uesite ʼo São Paulo.
Te Tohi Kula, Te Tohi ʼUʼui Pea Mo Te Tohi Legalega
Ko ʼau mo toku kaugā pionie neʼe ma kumi kogafale pea neʼe ma maʼu ʼi te loto kolo, te kogafale ʼe katoa ai ia meʼa fuli ʼi te ʼapi ʼo te fafine vitua agalelei, ko Maria. Neʼe taupau māua e Maria ohage ko hana ʼu taʼahine totonu. Hili kiai te kiʼi temi siʼi, pea neʼe ʼaʼahi ia ia e te ʼēpikopō Katolika pea mo ʼui age ki ai ke ina kapu māua, kae neʼe mole ina muliʼi te tonu ʼaia: “ ʼI te temi ʼaē neʼe mate ai toku ʼohoana, neʼe mole koutou fakaloto fīmālieʼi ia ʼau. Ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼaenī neʼe nā tokoni mai kia ʼau, logo aipe taku mole kau ʼi tanā lotu.”
ʼI te temi ʼaia, neʼe fakahā mai e te fafine kua tapuʼi e te kau patele Katolika ʼo Itu ki tanatou hahaʼi tauhi ke ʼaua naʼa nātou tali “te tohi kula ʼo ʼuhiga mo te Tevolo.” Neʼe nātou palalau ki te tohi faka Tohi-Tapu “ Que Dieu soit reconnu pour vrai ! ” ʼaē neʼe mātou tufa lolotoga te vāhaʼa. Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe kua “tapuʼi” te tohi kula e te kau patele, neʼe mātou teuteu ke mātou tufa te tohi ʼuʼui (“ De nouveaux cieux et une nouvelle terre ”). Ki muli age, ʼi te logoʼi e te kau takitaki lotu te fetogi ʼaia, neʼe mātou hiki ki te tohi legalega (La religion a-t-elle servi l’humanité ?), ʼo fai hoholo ai. Neʼe ko he meʼa lelei tamatou maʼu te ʼu tohi kehekehe mo tonatou ʼu takafi ʼe lanu kehekehe!
Hili te taʼu katoa ʼi taku gāue ʼi Itu, neʼe fakaafe ia ʼau ke ʼau gāue faka temi ʼi te Petele, te filiale ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Rio de Janeiro, ko te teuteu ki te fakatahi faka fenua ka hoko. Neʼe ʼau tali lelei te faʼahi ʼaia.
Ko ʼIhi Pilivilesio Pea Mo ʼIhi Faigataʼaʼia
ʼI te Petele, neʼe ʼi ai tuʼumaʼu te gāue, pea neʼe ʼau fiafia ʼi te tokoni ki te faʼahi ʼaia. Neʼe ko he toe koloā hakita kau ki te fai palalau ʼo te koga tohi ʼi te uhu fuli pea mo te ako faka famili ʼo Te Tule Leʼo ʼi te ʼu Mōnite afiafi! Neʼe malave ʼaupito ia ʼau te ʼu faikole fakamalotoloto ʼa te tēhina ko Otto Estelmann pea mo ʼihi tēhina kua fotufotuʼa ʼi te famili ʼo te Petele.
Hili te fakatahi faka fenua, neʼe ʼau teuteuʼi taku ʼu pasikete ke ʼau toe liliu ki Itu, kae neʼe ʼau punamaʼuli ʼi te fakatoʼo mai e te tagata taupau ʼo te filiale, ia Grant Miller, te tohi neʼe fakaafe ai ia ʼau ke ʼau kau ki te famili ʼo te Petele. Neʼe ʼau kaugā kogafale mo te Tuagaʼane ko Hosa Yazedjian, ʼaē ʼe kei gāue pe nei ʼi te Petele ʼo Pelesile. ʼI te temi ʼaia, neʼe mole hahaʼi te famili ʼo te Petele—neʼe ko te toko 28 pe—pea neʼe mātou feʼiloʼiʼaki lelei fuli.
ʼI te 1964, ko João Zanardi, ko te tūpulaga neʼe pionie, neʼe haʼu ki te Petele moʼo akoako ai te gāue. Ki muli age, neʼe hinoʼi ia ia ke tagata taupau feʼaluʼaki, ʼi te ʼu kolo ʼaē ʼe ōvi mai. Neʼe ma tautau felāveʼi mokā haʼu ki te Petele moʼo fakamatala tana gāue. Neʼe fakagafua e te tagata taupau ʼo te filiale ke kau ki te ako faka famili ʼaē ʼe fai ʼi te ʼu Mōnite afiafi, ʼo lahi te temi ʼaē neʼe ma fakatahi ai. Neʼe ʼau ʼohoana mo João ʼi te māhina ʼo ʼAukusito 1965. Neʼe ʼau tali fakafiafia te fakaafe ʼaē ke ʼau kaugā ʼalu mo toku ʼohoana ʼi te gāue feʼaluʼaki.
ʼI te temi ʼaia, ko te gāue feʼaluʼaki ʼi te loto fenua ʼo Pelesile neʼe hage ia ko he ʼolo ʼo mamata ki he ʼu mātaga. ʼE mole ʼau galoʼi anai tamā ʼaʼahi te kūtuga ʼo te kau fai faka mafola ʼi Aranha, ʼi te potu fenua ʼo Minas Gerais. Neʼe tonu ke ma ʼolo ʼi te saliote afi pea ʼosi ʼaia, pea ma haʼele ke ma fakakaku ki te koga meʼa ʼaia—mo fetuku tamā ʼu pasikete, te masini tā tohi, mo te meʼa fakahāhā paki, mo te ʼu kato fai faka mafola pea mo te ʼu tohi. Neʼe ma fiafia ʼi tamā maʼu atu ia Lourival Chantal, ko he tēhina kua matuʼa kae neʼe fakatalitali tuʼumaʼu pe mai te taulaga saliote afi ki te fetuku ʼaē ʼo tamā ʼuta.
ʼI Aranha, ko te ʼu fono neʼe fai ʼi te ʼapi neʼe lue. Neʼe ma momoe ʼi te kiʼi kogafale ʼi te muliʼi fale. ʼI te tahi faʼahi, neʼe ʼi ai te gutuʼumu fafie neʼe ma fakaʼaogaʼi moʼo kuka pea mo tutu te vai ʼe fetuku pākete mai e te ʼu tēhina. Ko te fale mamaʼo neʼe ko te foʼi luo ʼi te lotomalie ʼo te toʼaga kofe. ʼI te pōʼuli neʼe ma tuku mū te mālama kasa moʼo kapu te ʼu ʼelelū—te ʼu kiʼi manu ʼaia ʼe maʼu ai te mahaki ʼo te Chagas. ʼI te uhu fuli, neʼe ma fia kakata ʼi te ʼuli ʼo tomā ʼu ihu ʼi te ʼahu.
Lolotoga ʼo tamā gāue ʼi te potu fenua ʼo Paraná, neʼe ma maʼu te tohi mai te pilō ʼo te filiale. Ko te tahi fakaafe mai te kautahi ʼa Sehova—ke ma ʼolo ʼo gāue ʼi Potukalia! Neʼe tokoniʼi māua e te tohi ʼaia ke ma tokagaʼi te pelesepeto ʼo Luka 14:28, pea ke ma fakafuafua tona totogi ʼi muʼa ʼo hamā tali te faʼahi ʼaia, koteʼuhi neʼe tapuʼi te gāue faka Kilisitiano ʼi te fenua ʼaia, pea neʼe lahi te ʼu tēhina neʼe kua pilisoniʼi e te puleʼaga ʼo Potukalia.
ʼE tonu ʼapē koa ke ma ʼolo ki he fenua ʼe ma tau ai anai mo he fakataga feiā? Neʼe ʼui e João “Kapau ʼe lava maʼuʼuli ai te ʼu tēhina Potukalia pea mo tauhi agatonu kia Sehova, e feafeaʼi age la kia māua?” ʼI taku manatuʼi te ʼu palalau fakaloto mālohi ʼo taku tāmai, neʼe ʼau ʼio kiai: “Kapau neʼe fakaafe tāua e Sehova, pea ʼe tonu ke tā tali pea mo falala kia te ia.” Mole faʼa fualoa kiai, pea neʼe ma ʼolo ki te Petele ʼi São Paulo, pea neʼe foaki mai te tahi ʼu manatu ʼaoga pea mo teuteuʼi tomā ʼu pepa folau.
Ko João Maria Mo Maria João
Ko tamatou vaka, ia te Eugênio C, neʼe mavae ʼi te taulaga vaka ʼo Santos, ʼo te potu fenua ʼo São Paulo, ʼi te ʼaho 6 ʼo Sepetepeli 1969. Neʼe mātou folau lolotoga ʼaho e hiva pea hoki mātou tau ki Potukalia. ʼI te kamata, neʼe ma gāue fakatahi mo te ʼu tēhina kua faiva ʼi te ʼu ala fāveliveli ʼo Alfama pea mo Mouraria, ʼi te potu fenua ʼāfea ʼo Lisbonne. Neʼe nātou akoako mai te nonofo ʼo lamalama naʼa puke gafua māua e te kau polisi.
Neʼe fai te ʼu fono ʼo te kokelekasio ʼi te ʼu loto fale ʼa te kau Fakamoʼoni. Ka mātou tokagaʼi he ʼu feʼekeʼaki ʼa te ʼu vāhaʼa fale, pea neʼe mātou foimo hiki fakavilivili te ʼu fono ki he tahi koga meʼa ke ʼaua naʼa ʼohofi te ʼapi ʼaia peʼe puke te ʼu tēhina. Ko te ʼu pique-niques, neʼe mātou fakahigoaʼi feiā te ʼu fakatahi lalahi he neʼe fai ʼi te lotoʼā ʼo Monsanto Park, ʼi te tuʼa kolo ʼo Lisbonne, pea mo Costa da Caparica, neʼe ko he tuvao ʼi te matafenua. Ki te ʼu lakaga ʼaia, neʼe mātou tui pe ʼomātou teu māhani, pea neʼe ʼi ai te kūtuga neʼe nātou lamalama te ʼu haʼuʼaga. Ka fakaōvi mai he tahi ʼe hage ʼe fakamahalohalo, neʼe maʼu tomatou temi ke mātou fai he gaoʼi, peʼe mātou foimo folahi te tapi ke tuku kiai te meʼa kai ohage ko he pique-nique, peʼe mātou hihiva.
Ke faigataʼa ki te kau polisi hanatou ʼiloʼi papau ia mātou, neʼe mole mātou fakaʼaogaʼi ʼomātou ʼu higoa moʼoni. Neʼe fakahigoaʼi māua e te ʼu tēhina ko João Maria pea mo Maria João. Neʼe mole fakaʼaogaʼi ʼomātou higoa ʼi te ʼu fefaitohiʼaki peʼe ʼi he ʼu fakamatala. Kae neʼe mātou fakaʼaogaʼi te ʼu mataʼi numelo. Neʼe ʼau fakatotonu ke ʼaua naʼa ʼau maʼu fakaʼatamai te ʼu tuʼasila ʼo te ʼu nofoʼaga ʼo te ʼu tēhina. Koteʼuhi, mokā puke ʼau, neʼe mole feala ke ʼau kākāʼi nātou.
Logope te ʼu tapu, kae ko ʼau mo João neʼe ma fakatotonu ke ma fakaʼaogaʼi te ʼu faigamālie fuli moʼo fai faka mafola, koteʼuhi neʼe mahino kia māua neʼe feala pe ke puke ia māua ʼi he temi pe. Neʼe ma ako ai te falala ki tatatou Tāmai ʼe ʼi selo, ia Sehova. ʼI tona ʼuhiga Puipuiʼaga kia māua, neʼe ina fakaʼaogaʼi tana ʼu ʼaselo, ohage ai kia māua neʼe ma “sio kia Ia ʼaē ʼe fakapulipuli.”—Hepeleo 11:27, MN.
ʼI te tahi lakaga, ʼi te fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi ʼi Porto, neʼe ma felāveʼi mo te tagata neʼe lotomālohi ke ma ʼulu age ki tona ʼapi. Neʼe foimo tali atu aipe e te tuagaʼane ʼaē neʼe gāue tahi mo ʼau, pea neʼe mole ʼau fakafihiʼi kae neʼe ʼau muli ia ia. Neʼe ʼau punamaʼuli, he neʼe ʼau tokagaʼi ʼi tona ʼapi te paki ʼo te tagata ʼe teu solia. Koteā te meʼa ʼe tonu ke ma fai? Neʼe fakatoʼo mai te ʼu hekaʼaga e te tagata ʼaia, pea neʼe ina fehuʼi mai kia ʼau: “ ʼE ke tuku anai koa tau tama ke ʼalu ʼo solia mo kapau ʼe pāuiʼi ki te faʼahi ʼaia?” Neʼe ko he ʼaluʼaga faigataʼa. ʼI taku ʼosi faikole fakalogologo, neʼe ʼau tali fakatokatoka age: “ ʼE mole ʼau maʼu fānau, pea ʼe mahino ia kanapau la neʼe ʼau fai atu te taʼi fehuʼi ʼaia, ʼe ke tali feiā mai anai.” Neʼe nofo fakalogologo ia. Pea neʼe ʼau hoko atu fēnei: “Kae kapau leva neʼe ke fehuʼi mai peʼe koteā ʼaē ʼe ʼau logoʼi anai ʼi toku loto mokā mate hoku tuagaʼane peʼe ko taku tāmai, pea ko te faʼahi ʼaia ʼe ʼau lava tali atu koteʼuhi kua mate toku tuagaʼane mo taku tāmai.” Neʼe hali ʼoku loʼimata ʼi taku palalau age ki ai, pea neʼe ʼau tokagaʼi kua meihiʼi tagi mo ia. Neʼe ina fakamahino mai neʼe hoki mate pe tona ʼohoana. Pea neʼe fakalogo lelei ki taku fakamahino age te ʼamanaki ʼo te fakatuʼuake. ʼOsi ʼaia pea neʼe ma tauʼinē age ki ai pea mo mavae haohaoa mai tona ʼapi, ʼo ma tuku te faʼahi ʼaia kia nima ʼo Sehova.
Logope te tapu, kae neʼe tokoniʼi te hahaʼi fakamalotoloto ke nātou maʼu he ʼatamai mālama ʼo te moʼoni. Neʼe ko te kolo ʼo Porto ʼaē neʼe kamata ai e toku ʼohoana te ako faka Tohi-Tapu mo Horácio, neʼe ko te tagata fai gāue, neʼe vave tana tuputupu. Ki muli age, ko tona foha ko Emílio, ʼaē neʼe ko he tōketā lelei, neʼe ina tali ia Sehova pea neʼe papitema. ʼE moʼoni ia, ʼe mole ʼi ai he meʼa ʼe ina tāʼofi te laumālie maʼoniʼoni ʼo Sehova.
“ ʼE Mole Koutou ʼIloʼi Peʼe Tali Anai e Sehova”
ʼI te 1973, neʼe fakaafe ia João mo ʼau ke ma kau ki te Fakatahi Faka Malamanei “ Te Mālo Fakaʼatua ” ʼaē neʼe fai ʼi Bruxelles, ʼi Pelesike. Ko te ʼu tēhina ʼe lauʼi afe mai Sepania mo Pelesike neʼe nātou kau ai, ʼo feiā mo te ʼu tēhina mai Mozambique, mo Angola, mo Cap-Vert, mo Madère, pea mo Açores. ʼI tana ʼu palalau fakaʼosi, neʼe fai te fakaloto mālohi ʼaenī e te Tēhina ko Knorr, mai te ʼu pilō ʼo New York: “Koutou haga tauhi agatonu kia Sehova. ʼE mole koutou ʼiloʼi peʼe tali anai e Sehova. Ko ai ʼe ina ʼiloʼi, ʼe lagi feala pe ke koutou kau ʼi takotou fakatahi faka malamanei ʼi Potukalia!”
ʼI te taʼu ʼaē neʼe hoa mai kiai, neʼe fakagafua mai e te puleʼaga te gāue fai faka mafola ʼi Potukalia. Pea neʼe hoko moʼoni te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e te Tēhina ko Knorr, koteʼuhi ʼi te 1978 neʼe fai tamatou ʼuluaki fakatahi faka malamanei ʼi Lisbonne. Neʼe ko he pilivilesio te haʼele ʼi te ʼu ala ʼo Lisbonne, ʼo fagonogono ʼaki te ʼu lauʼi papa, mo te ʼu nusipepa, pea mo te ʼu fakaafe ki te akonaki ʼaē ʼe fai maʼa te hahaʼi fuli! Neʼe liliu te moemisi ko he meʼa moʼoni.
Neʼe kua ma ʼoʼofa ki ʼoma tēhina ʼo Potukalia, tokolahi ia nātou neʼe pilisoniʼi pea mo haha ʼuhi ko tanatou fia taupau tonatou ʼuhiga Kilisitiano. Neʼe ma fia hoko atu tamā gāue ʼi Potukalia. Kae neʼe mole kei feala. ʼI te 1982, neʼe mahaki kovi ia João, pea neʼe ʼui mai e te filiale ʼe lelei age hamā toe liliu ki Pelesile.
Ko He Temi Lotomamahi
Neʼe lagolago lelei mai te ʼu tēhina ʼo te filiale ʼo Pelesile, pea neʼe hinoʼi māua ke ma gāue ʼi te kokelekasio ʼo Quiririm ʼi Taubaté, ʼi te potu fenua ʼo São Paulo. Neʼe vave te lēsili kovi ʼo te mahaki ʼa João, pea neʼe nofo fale leva. Pea neʼe lotolelei pe te hahaʼi ke nātou ʼōmai ʼo ako te Tohi-Tapu ʼi tomā ʼapi, pea neʼe ʼi ai te ʼu fono ki te vae gāue ʼi te ʼaho fuli, ʼo feiā mo te ʼu ako tohi ʼi te vāhaʼa fuli. Ko te ʼu faʼahi ʼaia neʼe tokoni ai kia māua ke ma taupau tomā maʼuli fakalaumālie.
Neʼe haga fai e João te meʼa ʼaē neʼe ina lavaʼi ʼi te gāue kia Sehova ʼo aʼu ki tona mate ʼi te ʼaho 1 ʼo ʼOketopeli 1985. Neʼe ʼau lotomamahi ʼaupito pea neʼe teitei pe ke ʼau lotovaivai, kae neʼe ʼau fakatotonu ke ʼau hoko atu taku gāue. Ko te tahi malaʼia neʼe hoko kia ʼau ʼi te māhina ʼo ʼApelili 1986, neʼe hūfi toku ʼapi e te kau kaihaʼa pea nātou teitei kaihaʼa ia meʼa fuli. Ko te hoki hoko ʼaē ʼo te meʼa feiā kia ʼau, neʼe hage kia ʼau ʼe mole kei ʼi ai hoku tokoniʼaga pea neʼe ʼau mataku. Ko te taumatuʼa agalelei neʼe nā fakaafe ʼau ke ʼau nofo mo nāua lolotoga he kiʼi temi siʼi, pea neʼe ʼau fakafetaʼi lahi ki te faʼahi ʼaia.
Ko te mate ʼa João pea mo te kaihaʼa ʼaē neʼe hoko ʼi toku ʼapi, neʼe malave ki taku gāue kia Sehova. Neʼe mole kei ʼau maʼu te loto falala ʼi te minisitelio. ʼI taku ʼosi faitohi ki te filiale ʼo ʼuhiga mo te faigataʼa ʼaia, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau haʼu ki te Petele, ke ʼau toe maʼu ai he loto fakafimālie. Neʼe ko he temi fakaloto mālohi ʼaia!
ʼI taku logologo lelei, neʼe ʼau tali ke ʼau gāue ʼi Ipuã, ko he kolo ʼi te koga fenua ʼo São Paulo. Neʼe ʼau maʼumaʼua ʼi te gāue fai faka mafola, kae neʼe ʼi ai ʼihi temi neʼe ʼau lotovaivai ai. ʼI te taʼi lakaga ʼaia, neʼe ʼau telefoni ki te ʼu tēhina ʼi Quiririm, pea neʼe haʼu te famili ʼo ʼaʼahi ia ʼau lolotoga ni ʼu ʼaho. Neʼe fakaloto mālohi ʼaupito te ʼu ʼaʼahi ʼaia! ʼI te ʼuluaki taʼu ʼaē neʼe ʼau nofo ai ʼi Ipuã, neʼe fai e te ʼu tēhina mo tuagaʼane e 38 te toe fagona loaloaga, ʼuhi pe ke nātou ʼōmai ʼo ʼaʼahi ʼau.
ʼI te 1992, hili te ʼu taʼu e ono ki te mate ʼa João, neʼe toe fakaafe ʼau e te kautahi ʼa Sehova, ke ʼau ʼalu ki Franca, ko te koga fenua ʼo São Paulo, pea ʼe kei ʼau gāue pionie ai. ʼE kaugamālie ʼaupito te hahaʼi ʼe nātou tali lelei te logo ʼi te telituale ʼaia. ʼI te 1994, neʼe ʼau kamata te ako Tohi-Tapu mo te maire. ʼI te temi ʼaia, neʼe fia maʼu hona hekaʼaga ʼi te congrès ʼo Pelesile, kae logope tona maʼumaʼua ʼaupito kae neʼe fai tana ako ʼi te Mōnite hili hoʼatā fuli. Ke ʼaua naʼa fakalelu tana ako, neʼe ina matehi tana telefoni. Neʼe ko he meʼa fakafiafia kia ʼau ia tana mavae māmālie mai te ʼu meʼa faka politike, pea ʼaki te moʼoni neʼe ina toe faʼufaʼu ai tona maʼuli faka taumatuʼa! Ko ia mo tona ʼohoana neʼe nā papitema ʼi te 1998.
Ka ʼau fakakaukauʼi te ʼu taʼu ʼaenī kua hili, ʼe feala haku ʼui neʼe lahi ʼaupito te ʼu tapuakina mo te ʼu pilivilesio ʼi toku maʼuli pionie. ʼI taku tali te ʼu fakaafe ʼaē neʼe fai mai e Sehova ʼaki tana kautahi, neʼe lahi ʼaupito te ʼu fakapale neʼe ʼau maʼu ai. Pea kapau ʼe fai mai he ʼu fakaafe ʼi te temi ka haʼu, ʼe kei ʼau lotomālohi aipe ke ʼau tali lelei.
[Paki ʼo te pasina 25]
ʼI te 1957, ʼi taku kamata pionie, pea mo te temi nei
[Paki ʼo te pasina 26]
Ko ʼau mo te famili ʼo te Petele ʼo Pelesile ʼi te 1963
[Paki ʼo te pasina 27]
Tomā ʼohoana ʼi ʼAukusito 1965
[Paki ʼo te pasina 27]
Ko te fakatahi lahi ʼi Potukalia ʼi te temi ʼaē neʼe tapuʼi ai te gāue
[Paki ʼo te pasina 28]
Ko te fagonogono ʼi te ala ʼi Lisbonne lolotoga te Fakatahi Faka Malamanei ʼi te 1978 “ ʼE Mālo Te Tui ”