Ko Taku Falala ʼAē Kia Sehova Neʼe Tokoni Kia ʼAu
NEʼE FAKAMATALA E AGENOR DA PAIXÃO
Neʼe mate tamā tama ʼulu tokotahi ko Paulo, ʼi te mahaki ʼaē ko te bronchite, kae neʼe ko ʼona māhina pe e 11. Hili kiai māhina e tolu, ʼi te ʼaho 15 ʼo ʼAukusito 1945, neʼe mate toku ʼohoana ʼofaina ʼi te mahaki ʼaē ko te pneumonie. Neʼe ko toku taʼu 28 ʼaia, pea neʼe ʼau lotomamahi ai ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko kia ʼau. Kae ko taku falala ʼaē kia Sehova pea mo tana ʼu fakapapau neʼe tokoni kia ʼau. Tuku muʼa ke ʼau fakamatala atu pe neʼe ʼau maʼu feafeaʼi te falala ʼaia.
TALU mai te temi ʼaē neʼe ʼau tupu ai, ʼi Salvador, ʼi te kolo lahi ʼo Bahia, ʼi Pelesile, ʼi te ʼaho 5 ʼo Sanualio 1917, neʼe akoʼi mai e taku faʼe ke ʼau tauhi ki te kau “sagato” ʼo te lotu Katolika. Neʼe ina fafagu uhuuhu mātou, toku ʼu tēhina mo ʼau, ke mātou faikole fakatahi. Kae, neʼe toe kau taku ʼu mātuʼa ki te ʼu fono ʼo candomblé, ko te ʼu fono faifakalauʼakau faka Afelika pea mo Pelesile. Neʼe ʼau fakaʼapaʼapa ki te ʼu akonaki ʼaia, kae neʼe mole ʼau falala kia nātou ʼaē ʼe higoa ko te ʼu sagato ʼo te lotu Katolika peʼe ki te candomblé. Ko te meʼa ʼaē neʼe ʼau lotomamahi tāfito ai, neʼe ko te fakapalatahi ʼaē neʼe hā ʼi te ʼu lotu ʼaia.
ʼAki te temi, neʼe mavae toku ʼu tēhina lalahi e lua ʼi te loto fale, ko te ʼolo ʼo kumi gāue. Ki muli age, neʼe līaki mātou e tamatou tāmai. Koia, ʼi toku taʼu hiva, neʼe tonu ke ʼau kumi haku gāue moʼo tokoni ki taku faʼe pea mo toku kiʼi tokolua veliveli. Lagi taʼu e 16 ki muli age, neʼe fetogi toku maʼuli ʼi taku fai palalau mo ia ʼaē neʼe kaugā gāue mo ʼau.
ʼE ʼAu Maʼu Te Falala Kia Sehova
Neʼe ʼau felāveʼi mo Fernando Teles ʼi te taʼu 1942. Neʼe ina ʼui mai tuʼumaʼu ʼe kovi te tauhi ki te kau “sagato.” (1 Kolonito 10:14; 1 Soane 5:21) ʼI te kamata, neʼe mole ʼau faʼa tokagaʼi ia ia. Kae ko tona loto fakamalotoloto pea mo tana tokaga ki te hahaʼi, ʼo mole ina faka ʼuhiga tonatou lanu, neʼe ʼau tokagaʼi ai ia ia, pea neʼe ʼau leleiʼia tana mālama ki te Tohi-Tapu, tāfito te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼui mai ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua pea mo te palatiso ʼi te kele. (Isaia 9:6, 7; Taniela 2:44; Fakahā 21:3, 4) ʼI tana fakatokagaʼi ia taku fia ʼiloʼi te ʼu meʼa ʼaia, neʼe ina foaki mai te Tohi-Tapu pea mo ni ʼu tohi faka Tohi-Tapu.
Hili kiai ni ʼu vāhaʼa, neʼe ʼau tali te fakaafe ki te Ako Tohi ʼo te kokelekasio. Neʼe ako e te kūtuga te tohi Religion, ʼaē neʼe tā e te Watch Tower Bible and Tract Society. Neʼe ʼau leleiʼia te ako, pea neʼe ʼau kamata kau ki te ʼu fono fuli ʼo te kokelekasio ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko te meʼa ʼaē neʼe ʼau ōfo tāfito ai, neʼe ko te mole ʼi ai ʼo he fakapalatahi pea mo tanatou tali lelei ʼau. ʼI te lagi temi ʼaia, neʼe ʼau fakatahi mo Lindaura. ʼI taku palalau age ki ai ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼau lolotoga ako, neʼe kamata kau ai mo ʼau ki te ʼu fono.
Ko te tahi meʼa ʼaē neʼe ʼau ōfo ai ʼi te ʼu fono, neʼe ko te faka maʼuhigaʼi ʼo te gāue fai faka mafola. (Mateo 24:14; Gāue 20:20) ʼAki te fakaloto mālohi ʼa te kau pionie, te higoa ʼaē ʼe fakahigoaʼi ʼaki te kau minisi ʼi te temi katoa, neʼe ʼau kamata palalau ʼi hona ʼaluʼaga faigamālie ki te hahaʼi ʼi te saliote afi, ʼi taku ʼu feʼaluʼaki ki taku gāue. Ka ʼau maʼu he tahi neʼe ina fia ʼiloʼi te moʼoni, neʼe ʼau tohi tona tuʼasila pea neʼe ʼau ʼaʼahi ia ia, moʼo taupau ʼo tana fia ʼiloʼi.
Lolotoga te temi ʼaia, neʼe tuputupu tuʼumaʼu taku falala kia Sehova pea mo tana kautahi ʼaē ʼe ina fakaʼaogaʼi. ʼI taku ʼosi fakalogo ki te akonaki faka Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te papitema faka Kilisitiano, neʼe ʼau papitema ai, ʼi te Tai Atlantique, ʼi te ʼaho 19 ʼo ʼApelili 1943. ʼI te ʼaho pe ʼaia, neʼe ko taku ʼuluaki kau ʼaia ki te fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi.
Hili kiai vāhaʼa e lua, ʼi te ʼaho 5 ʼo Maio, neʼe ʼau ʼohoana mo Lindaura. Pea ʼi ʼAukusito 1943, neʼe papitema ʼi te ʼuluaki fakatahi ʼaē neʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te kolo ʼo Salvador. Neʼe ʼui fēnei e te Annuaire des Témoins de Jéhovah 1973 ʼo ʼuhiga mo te fakatahi ʼaia: “Neʼe fakatuʼutuʼu e te Keletiate ke ina tāʼofi te fai ʼo te akonaki ki te kaugamālie ʼi Salvador, kae ʼi muʼa ʼo tanatou fai te meʼa ʼaia neʼe hoko te fai faka mafola lahi.” Ko te hā lelei ʼo te takitaki ʼa Sehova ʼi te hoko ʼo te ʼu fakataga lahi ʼaia, neʼe ina fakaloto mālohi taku falala kia te ia.
Ohage ko te meʼa ʼaē neʼe ʼau ʼui ʼi te kamata, hili pe ia taʼu e lua ʼi te ʼosi papitema ʼo Lindaura—pea hili māhina e tolu ʼi te kua mate ʼo tamā tama—neʼe mate toku ʼohoana. Neʼe ko tona taʼu 22 pe. Kae ko taku falala ʼaē kia Sehova neʼe tokoni mai kia ʼau ʼi te ʼu māhina faigataʼa ʼaia.
Neʼe Fakaloto Mālohiʼi ʼAu e Taku Gāue Fakalaumālie
ʼI te taʼu 1946, hili kiai te taʼu katoa ʼo te kua mate ʼo toku ʼohoana pea mo toku foha, neʼe fakanofo ʼau ko te tagata faifekau ke ʼau takitaki te Ako Tohi ʼo te kokelekasio pe e tahi ʼo Salvador. ʼI te taʼu pe ʼaia, neʼe kamata te fono ʼo te Ako ʼo Te Minisitelio Faka Teokalatike ʼi te ʼu kokelekasio ʼi Pelesile, pea neʼe ʼau liliu ko te ʼuluaki tēhina ʼaē ʼe ina takitaki te ako ʼaia ʼi te kolo ʼo Bahia. Pea ʼi ʼOketopeli 1946, neʼe fai te Fakatahi Faka Teokalatike te “Puleʼaga Fakafiafia” ʼi te kolo ʼo São Paulo. Ko te tagata ʼaē neʼe ʼau gāue maʼa ia lolotoga taʼu e hogofulu, neʼe ina ʼui mai ʼe ʼau ʼaoga kia ia pea neʼe ina fakakinauʼi ʼau ke ʼau nofo. Kae, ʼi taku ʼosi fakamahino age kia ia te maʼuhiga ʼaē kia ʼau ʼo taku kau ki te fakatahi ʼaia, neʼe ina foaki mai te meʼa ʼofa pea tauʼinē mai.
Ko te ʼu koga ʼo te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te Fale Teate ʼo São Paulo, neʼe fai ʼi te lea faka Potukalia—ko te lea ʼaē ʼe palalau ʼi Pelesile—pea ʼi te lea Fakapilitānia, mo faka Siamani, mo faka Hongrois, mo faka Polonia, pea mo faka Lusia. ʼI te fakatahi ʼaia, neʼe tā te Réveillez-vous! ʼi te lea faka Potukalia. Neʼe ʼau maʼu te fakaloto mālohi ʼi te fakatahi ʼaia—ʼaē neʼe kau ai te hahaʼi ʼe toko 1 700 ki te akonaki ki te kaugamālie—koia neʼe ʼau fai taku kole ke ʼau kamata pionie ʼi te ʼaho 1 ʼo Novepeli 1946.
ʼI te temi ʼaia, neʼe lahi tamatou fakaʼaogaʼi te fakatagi ʼi tamatou gāue pionie. Neʼe mātou fakatagi tuʼumaʼu te akonaki “Puipuiʼaga” ki te hahaʼi mokā mātou ʼolo ki tonatou ʼu ʼapi. ʼI te ʼosi fakatagi ʼo te akonaki ʼaia, pea mātou ʼui fēnei: “Ke puipui tatou mai te fili ʼaē ʼe fakapulipuli, ʼe tonu ke tou pipiki ki he kaumeʼa ʼe toe fakapulipuli mo ia. Ko Sehova ko totatou kaumeʼa ʼaē ʼe lahi tokotahi, pea ʼe mālohi age ia ʼi totatou fili, ia Satana. Koia, ʼe tonu ke tou pipiki lelei kia Sehova moʼo puipui ʼo tatou mai te fili ʼaia.” Pea neʼe mātou foaki leva te kaupepa Protection, ʼaē neʼe maʼu ai te tahi ʼu fakamahino.
Neʼe mole heʼeki taʼu katoa taku pionie, ʼi te temi ʼaē neʼe fakaafe ai ʼau ke ʼau pionie makehe ʼi te kokelekasio ʼo Carioca ʼi Rio de Janeiro. ʼI ʼihi temi, ʼi te kolo ʼaia, neʼe hoko ai te ʼu fakafeagai lahi kia mātou. ʼI te tahi lakaga, ko ia ʼaē neʼe ma kaugā gāue, ia Ivan Brenner, neʼe tā ia ia e te tagata. Neʼe pāui te kau polisi e te hahaʼi ʼo te vāhaʼa fale, pea neʼe ʼave fuli ia mātou ki te fale polisi.
Lolotoga tomatou fakafehuʼi, neʼe lau e te tagata ʼitaʼita ʼaia, ʼe mātou fakatupu maveuveu. Neʼe fakatotonu e te pule ʼo te kau polisi ki te tagata ʼaia ke fakalogologo. Pea neʼe maliu mai te pule ʼo te kau polisi kia mātou, pea ʼaki he leʼo malū, neʼe ina ʼui mai ke mātou ʼolo. Neʼe ina puke te tagata ʼaē neʼe ina lau te ʼu meʼa kia mātou, pea ina fakatūʼa ia ia ʼi tana tā te tēhina. Ko te ʼu faʼahiga ʼaluʼaga ʼaia neʼe tokoni ki taku falala kia Sehova.
ʼE ʼAu Fakalahi Taku Minisitelio ʼi Te Temi Katoa
ʼI te ʼaho 1 ʼo Sūlio 1949, neʼe ʼau fiafia ʼi toku fakaafe ʼaē ke ʼau gāue ʼi te Petele, ko te higoa ʼaia ʼo te filiale ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi he fenua. ʼI te temi ʼaia, neʼe tuʼu te Petele ʼo Pelesile ʼi te 330 Licínio Cardoso Street ʼi Rio de Janeiro, pea neʼe ko te toko 17 ʼaē neʼe kau ʼi te temi ʼaia ki te famili ʼo te Petele. Neʼe ʼau ʼuluaki kau ʼi te kokelekasio ʼo te kolo ʼo Engenho de Dentro, kae ki muli age, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau tagata taupau pelesita, ʼi te kokelekasio pe ʼaē e tahi ʼi Belford Roxo, ko te kolo ʼe tuʼu ōvi ki Rio de Janeiro.
Neʼe ʼau maʼumaʼua lahi ʼi te ʼu fakaʼosi vāhaʼa. ʼI te Moeaki fuli neʼe ʼau ʼalu ki Belford Roxo ʼi te saliote afi, ke ʼau kau ki te fai faka mafola ʼi te hili hoʼatā, pea ke ʼau kau leva ki te fono ʼo te Ako ʼo Te Minisitelio Faka Teokalatike pea mo te Fono Gāue ʼi te pōʼuli. Neʼe ʼau moe ʼi te ʼapi ʼo te ʼu tēhina pea neʼe ʼau kau ki te fai faka mafola ʼi te uhu ake. ʼI te hili hoʼatā, neʼe ʼau kau ki te Akonaki faka Tohi-Tapu ki te kaugamālie pea mo te Ako ʼo Te Tule Leʼo, pea neʼe ʼau toe liliu ki te Petele ʼi te lagi hola hiva vaelua ʼo te pōʼuli. Ia ʼaho nei, ko kokelekasio e 18 ʼi Belford Roxo.
ʼI te taʼu 1954, hili kiai taʼu e tolu vaelua ʼo taku feʼaluʼaki ʼaia, neʼe fekauʼi ʼau ke ʼau toe liliu ki Rio de Janeiro, ke ʼau tagata taupau pelesita ʼi te kokelekasio ʼo São Cristóvão. Neʼe ʼau gāue ʼi te kokelekasio ʼaia ia taʼu e hogofulu.
Taku ʼu Gāue ʼi Te Petele
Ko taku ʼuluaki gāue ʼi te Petele neʼe ko te laga ʼo te fale tau motokā ki te motokā pe e tahi ʼo te Sosiete, neʼe ko te Dodge ʼo te ʼu taʼu 1949, pea neʼe fakahigoaʼi ko Sokola, ʼuhi ko tana lanu huʼa vaisi. ʼI taku ʼosi laga te fale tau motokā, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau gāue ʼi te fale kuka, ʼo ʼau gāue ai ia taʼu e tolu. Pea neʼe fekauʼi leva ʼau ke ʼau gāue ʼi te pilō tā tohi, ʼaē kua taʼu 40 nei taku gāue ai.
Neʼe lahi te ʼu meʼa gāue ʼaē neʼe mātou fakaʼaogaʼi, ko te ʼu meʼa gāue ʼāfea. Ohage la, lolotoga ni ʼu taʼu, neʼe ʼi ai tamatou masini tā tohi ʼāfea, neʼe mātou fakahigoaʼi ko Sala, te higoa ʼo te ʼohoana ʼo Apalahamo. Neʼe fakaʼaogaʼi fualoa te masini ʼaia ʼi te ʼu pilō lalahi ʼo te Sosiete Watch Tower ʼi Brooklyn, ʼi New York. Pea ʼi te ʼu taʼu 1950, neʼe ʼaumai sitima ki Pelesile. ʼI henī, neʼe hage te masini ʼaia ko Sala, heʼe logope tona kua ʼāfea, kae neʼe maʼu aipe tona ʼu fua, ʼaē ko te ʼu nusipepa ʼo Te Tule Leʼo pea mo te Réveillez-vous!
Neʼe ʼau punamaʼuli tuʼumaʼu ʼi te tuputupu ʼo te lahi ʼo te ʼu tohi ʼaē neʼe tā ʼi te fale tā tohi ʼo Pelesile. ʼI te taʼu 1953, neʼe mātou tā ia nusipepa e 324 400, kae ʼi te temi nei ʼe tā te ʼu nusipepa e tolu miliona tupu ʼi te māhina fuli!
Te ʼu Fale Gāue ʼo Tamatou Petele
Lolotoga te ʼu taʼu, neʼe ko he meʼa fakatupu fiafia te sio ki te faka fālahi ʼo te ʼu fale gāue ʼo tomatou Petele ʼi Pelesile. ʼI te taʼu 1952, neʼe mātou laga te falefata lua ʼi te muliʼi meʼa ʼo te Petele ʼi Rio de Janeiro. Pea ʼi te taʼu 1968, neʼe fetogi te Petele ʼo fai ki te fale laufata foʼou ʼi te kolo ʼo São Paulo. ʼI tamatou ʼolo kiai, neʼe hage ko meʼa fuli ʼo te fale ʼaia neʼe lalahi pea mo laulahi ki tomatou famili ʼo te Petele ʼaē neʼe mātou toko 42. Neʼe mātou manatu moʼoni ko te falefata ʼaia ʼe ʼaoga anai ki te tuputupu ʼo te gāue ʼi te temi ki ʼamuli. Kae ʼi te taʼu 1971, neʼe laga te ʼu falefata e lua, ʼe laufata nima, pea neʼe toʼo te fale gāue ʼi ʼona tafaʼaki, ʼo toe fakafoʼou, pea mo fakapipiki ki te ʼu falefata ʼaia. Kae ʼi ni ʼu kiʼi taʼu, neʼe haga tuputupu aipe te lahi ʼo te kau fai faka mafola—neʼe fakalaka ʼi te 100 000 ʼi te taʼu 1975—pea neʼe ʼaoga ke laga he tahi ʼu fale.
Koia, ko te ʼu falefata foʼou neʼe laga ia kilometa e 90 ʼo São Paulo, ʼo ōvi ki te kiʼi kolo veliveli ʼo Cesário Lange. ʼI te taʼu 1980, neʼe hiki tomatou famili ʼaē ko te toko 170 ki te ʼu fale foʼou ʼaia. Talu mai ai, neʼe tuputupu ʼaupito te gāue ʼo te Puleʼaga. ʼI temi nei, ko te toko 410 000 ʼu kaugā fai faka mafola ʼe nātou kau tuʼumaʼu ki te gāue fai faka mafola ʼi Pelesile! Moʼo tokaga ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ʼi te faʼahi fakalaumālie ki te ʼu kaugā fai faka mafola fuli ʼaia ʼo te Puleʼaga, ʼe tonu ke mātou laga he ʼu fale gāue foʼou moʼo tā te ʼu tohi faka Tohi-Tapu, pea mo he ʼu nofoʼaga foʼou maʼa nātou ʼaē ʼe gāue ʼi te Petele. ʼI te temi nei, ko teitei ki te toko 1 100 ʼe nātou faʼufaʼu te famili ʼo te Petele!
Ko Te ʼu Pilivilesio Maʼuhiga
Maʼaku ko te gāue ʼi te Petele ʼe ko he pilivilesio maʼuhiga. Logope la ʼi muʼa atu neʼe kua ʼau toe fia ʼohoana, kae neʼe ʼau fili ke ʼau tokaga tāfito ki toku ʼu pilivilesio ʼi te Petele pea mo te gāue fai faka mafola. ʼI te Petele, neʼe ʼau maʼu ai te fiafia ʼaē ke ʼau gāue fakatahi mo te hahaʼi tūpulaga ʼe tokolahi ʼi te tā tohi, pea mo akoʼi nātou ʼi te ʼu gāue ʼaē neʼe hinoʼi ke nātou fai. Neʼe ʼau faiga ke ʼau faka ʼuhiga nātou ohage ko hoku ʼu foha. Ko tanatou faiva pea mo tanatou gāue ʼaki he lotolelei, neʼe ko he fakaloto mālohi ʼaupito ʼaia kia ʼau.
Ko te tahi pilivilesio neʼe ko taku fakatahi mo toku ʼu kaumeʼa neʼe mātou kogafale tahi lolotoga ni ʼu taʼu. ʼE moʼoni, ʼi ʼihi temi neʼe ʼi ai te ʼu kiʼi faigataʼaʼia ʼuhi ko te kehekehe ʼo tomatou ʼu agaaga. Kae neʼe mahino kia ʼau ʼe nātou hala tuʼumaʼu anai ʼuhi ko tonatou heʼe haohaoa. Neʼe ʼau faiga ke mole ʼau fakaliliu te ʼu kiʼi fihifihia liliki ko he ʼu fihifihia lalahi, pea ke ʼaua naʼa ʼau fefeka fau. Neʼe mahino kia ʼau ʼe ʼau lākahala ʼi ʼihi temi, koia neʼe ko he tokoni ʼaia ke ʼau kātakiʼi te ʼu hala ʼa nātou ʼaē.
Ko te tahi pilivilesio maʼuhiga neʼe ʼau maʼu, neʼe ko taku kau ki te ʼu fakatahi lalahi faka malamanei ʼaē neʼe fai ʼi Amelika. Ko te tahi Fakatahi Faka Malamanei neʼe ko tona kupu tāfito “Ko Te Logo Lelei Heʼegata,” neʼe fai ʼi te Yankee Stadium, ʼi te taʼu 1963, pea ko te tahi Fakatahi Faka Malamanei neʼe ko tona kupu tāfito “Tokalelei ʼi Te Kele” neʼe fai ʼi ai ʼi te taʼu 1969. ʼI taku ʼi Amelika, neʼe ʼau mamata ki te ʼu nofoʼaga faka malamanei ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Brooklyn, ʼi New York!
Neʼe ʼau toe maʼu te pilivilesio ia taʼu e hogofulu—ʼo fefakahoahoaʼaki mo te tahi ʼu tagata ʼāfea—ke ʼau pelesita ʼi te tauhi ʼaē ʼe fai ʼi te uhu e te famili ʼo te Petele. Kae ko te pilivilesio ʼaē neʼe lahi tokotahi, te pilivilesio ʼaē neʼe ʼau fiafia lahi ai pea mo fakaloto mālohi kia ʼau, ʼe ko te fakahā ʼo te logo ʼo te Puleʼaga ki te hahaʼi fakamalotoloto, ohage ko te meʼa ʼaē neʼe fai e totatou ʼAliki, ko Sesu Kilisito.
ʼI te ʼu taʼu pe ʼaenī, neʼe ʼau felāveʼi mo te faigataʼa ʼaē ʼo te mahaki ʼo Parkinson. Ko te tokoni ʼofa ʼo te ʼu tēhina mo tuagaʼane ʼi te fale mahaki ʼo te Petele, neʼe tokoni tuʼumaʼu kia ʼau pea mo fakaloto fīmālie kia ʼau. ʼAki he loto falala katoa, ʼe ʼau faikole ke tuku mai e Sehova tona mālohi, ke ʼau haga fai te meʼa ʼaē ʼe feala ke ʼau fai ki tana tauhi moʼoni.
[Paki ʼo te pasina 23]
Te filiale ʼo Pelesile ʼaē ʼe ʼau nofo ai nei
[Paki ʼo te pasina 23]
Ko ʼau mo toku ʼohoana, ʼaē neʼe mate ʼi te 1945