ʼE Puleʼi Koa Tokotou Maʼuli e Te ʼu Meʼa Fakamataku?
ʼI TE malamanei katoa ʼe tui te hahaʼi ki te ʼu meʼa fakamataku. ʼI ʼihi temi ʼe nātou faka maʼuhiga ʼaupito te ʼu faʼahi ʼaia ohage ko he tofiʼa ʼo te agaʼi fenua. Peʼe lagi nātou meʼa noaʼi, ʼo nātou manatu ʼe ko he meʼa moʼo fakafiafia pe ʼo te maʼuli. ʼI te ʼu fenua ʼo te Potu Uesite, ʼi te agamāhani ʼe mole faʼa tui te hahaʼi ki te ʼu meʼa fakamataku. ʼI te tahi ʼu fenua—ohage la ko Afelika—ʼe malave mālohi te ʼu meʼa fakamataku ki te maʼuli ʼo te hahaʼi.
ʼE teitei fakatafito te ʼu agaʼi fenua katoa ʼo Afelika ki te ʼu meʼa fakamataku. Ko te ʼu ʼata, mo te ʼu polokalama lātio, pea mo te ʼu tohi ʼaē ʼe fai ʼi Afelika, ʼe tau faka maʼuhiga ai te ʼu meʼa fakamataku pea mo te ʼu faʼahi faka misitelio, ohage ko te gaohi meʼa fakamanamana, te tauhi ki te ʼu kui, pea mo te ʼu kiʼi meʼa ʼaē ʼe ʼui ʼe nātou puipui te hahaʼi. He koʼe ʼe malave feiā ki te hahaʼi ia te ʼu meʼa fakamataku, pea ʼe haʼu koa maifea te tui ʼaia ki te ʼu meʼa fakamataku?
ʼE Haʼu Koa Maifea Te Tui Ki Te ʼu Meʼa Fakamataku?
ʼE lahi te ʼu meʼa fakamataku ʼe tupu mai te mataku ki te ʼu laumālie ʼa te kau mate peʼe ko he ʼu laumālie kehekehe. Ka hoko he ʼu meʼa faikehe, pea ʼe ʼui ko te ʼu laumālie ʼe nātou fia palalau mo te hahaʼi ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼo nātou fai he ʼu meʼa fakamataku, he fakatokaga, peʼe ko he fakapale.
Ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe matataku kiai te hahaʼi, ʼe toe pipiki kiai te fakamālōlō ʼa he tahi pea mo te ʼu faifaitoʼo. Ki te hahaʼi tokolahi ʼi te ʼu fenua ʼaē ʼe tuputupu ʼi te faʼahi ekonomika, ko te ʼu meʼa faitoʼo ʼi totatou temi ʼe totogi kovi ʼaupito pea ʼe mole nātou lava maʼu. Koia tokolahi ʼe nātou kumi he faitoʼo peʼe nātou fia puipui nātou, ʼo nātou haga ki te ʼu faitoʼo faka fenua ʼo tanatou ʼu kui, ki te ʼu meʼa faifakalauʼakau, pea mo te ʼu meʼa fakatemonio. ʼE nātou leleiʼia age hanatou fai palalau mo he tagata peʼe ko he fafine faifakalauʼakau ʼe ina ʼiloʼi tanatou agaʼi fenua pea mo tanatou lea, ʼi hanatou palalau mo he tōketā ʼe ina fai te ʼu faitoʼo faka papālagi. Koia ʼe haga taupau e te hahaʼi tanatou tui ki te ʼu meʼa fakamataku.
ʼO mulimuli ki te ʼu meʼa fakamataku ʼo te talatisio, ko he mahaki peʼe ko he fakaʼī ʼe mole ko he ʼu meʼa ʼe hoko fakafokifā pe, kae neʼe fakahoko e te ʼu mālohi fakalaumālie. ʼE lagi ʼui e te ʼu hahaʼi faifakalauʼakau ʼe hoko te meʼa ʼaia heʼe ʼi ai te meʼa ʼe ʼita kiai te kui ʼaē kua mate. Peʼe ko te ʼu hahaʼi gaohi meʼa fakatemonio, ʼe nātou ʼui ʼe hoko te meʼa ʼaia heʼe ko he tahi neʼe ina fakaʼaogaʼi te tagata faifakalauʼakau moʼo fai he faitutuku ki he tahi, pea ko te tupuʼaga ʼaia ʼo te hoko ʼo te mahaki peʼe ko te fakaʼī.
ʼE kehekehe ʼaupito te ʼu meʼa fakamataku ʼaē ʼe hoko ʼi te malamanei, pea ʼe fakalogo tanatou mafola ki te ʼu agaʼi fenua, mo te ʼu fagana pea mo te ʼu ʼaluʼaga. Kae ʼe nātou tui fuli ʼe tonu ke fakafimālie he laumālie.
ʼE Ko He Meʼa ʼe Lelei Koa Peʼe Kovi?
Maʼa te tokolahi ʼo te ʼu famili, ko te tupu ake ʼa he ʼu mahaga ʼe ko he meʼa makehe pea mo fakafiafia. Kae maʼa te hahaʼi ʼaē ʼe nātou tui ki te ʼu meʼa fakamataku, ʼe ko he fakaʼiloga ʼaia. ʼI ʼihi fenua ʼo te Potu Uesite ʼo Afelika, tokolahi te hahaʼi ʼe nātou tui ʼe ko te tupu ake ʼaia ʼo he ʼu ʼatua, pea ʼe nātou fai he atolasio ki te ʼu mahaga. Kapau ʼe mate he tahi ʼi te ʼu mahaga peʼe ko nāua toko lua, pea ʼe togi he ʼu kiʼi fakatātā liliki ʼo nāua, pea ʼe tonu ke foaki e te famili he meʼa kai ki te ʼu tamapua ʼaia. ʼI te tahi ʼu fenua, kia mata ʼo te hahaʼi ko te tupu ake ʼo he ʼu mahaga ʼe ko he malaʼia, pea ʼe feala ki ʼihi mātuʼa ke nātou matehi te tahi ʼi te ʼu mahaga. Koteā tona tupuʼaga? Heʼe nātou tui kapau ʼe maʼuʼuli te mahaga, ʼe nā matehi anai ʼi he ʼaho tanā ʼu mātuʼa.
Ko te ʼu faʼifaʼitaki ʼaia ʼe nātou fakahā ai ko ʼihi meʼa fakamataku ʼe feala ke fakakata, kae ko ʼihi ʼe kovi—heʼe feala ke matehi ai he tahi. Kapau ʼe hoko he kiʼi meʼa noa kae kovi tona fakamahino, pea ʼe feala ke liliu ko he meʼa fakatupu tuʼutāmaki.
ʼE moʼoni ko te ʼu meʼa fakamataku ʼe liliu ko he meʼa ʼe tui kiai te hahaʼi, ko he faʼahiga lotu. Kapau ʼe tou tokagaʼi te tuʼutāmaki ʼo te ʼu meʼa fakamataku, pea ʼe lelei ke tou feʼekeʼaki fēnei: Ko ai moʼoni ʼaē ʼe ina maʼu te ʼu lelei ʼo te tui ki te ʼu meʼa fakamataku pea mo tana ʼu gāue?
Te Matapuna ʼo Te ʼu Meʼa Fakamataku
Logola ʼe maʼuli moʼoni ia Satana, kae ko te tokolahi ia ʼaho nei ʼe mole nātou tui kia Satana peʼe ki te ʼu laumālie agakovi. Kae ʼi te temi tau, ʼe feala pe ke hoko he tuʼutāmaki mo kapau ʼe meʼa noaʼi e te hahaʼi tau te mālohi ʼo tanatou ʼu fili. ʼE feala ke toe tatau ʼo ʼuhiga mo te tauʼi ʼo te ʼu laumālie mālolohi, he neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “Ko tatatou tau e . . . fakafehagai . . . ki te u laumalie o te kovi.”—Efeso 6:12.
Tatau aipe peʼe mole feala ke tou sio kia nātou, kae ʼe maʼuʼuli moʼoni te ʼu laumālie agakovi. ʼE fakamatala e te Tohi-Tapu ko te laumālie fakapulipuli neʼe ina fakaʼaogaʼi te gata ke palalau mo te ʼuluaki fafine, ia Eva, pea ina fakaneke ia ia ke agatuʼu ki te ʼAtua. (Senesi 3:1-5) ʼE ʼui e te Tohi-Tapu ko te laumālie ʼaia ʼe ko “te gata afea, iaʼia e higoa ko Tiapolo mo Satana te Fakahalahala o te malama-nei katoa.” (Apokalipesi 12:9) Ko ia ʼaia, ia Satana, neʼe ina lava uga ʼihi kau ʼaselo ke nātou agatuʼu. (Suta 6) Neʼe liliu te ʼu ʼaselo agakovi ʼaia ko he ʼu temonio, te ʼu fili ʼa te ʼAtua.
Neʼe kapu e Sesu te ʼu temonio ʼaē neʼe ulusino ʼi te hahaʼi, ohage ko tona fai e tana kau tisipulo. (Maleko 1:34; Gaue 16:18) Ko te ʼu laumālie ʼaia ʼe mole ko te ʼu kui ʼaē kua mamate, heʼe ko te kau mate “ ʼe mole kei nātou ʼiloʼi he meʼa.” (Tagata Tānaki 9:5) Kae ko te kau ʼaselo agatuʼu ʼaē neʼe kākāʼi e Satana. Ko te felogoi mo nātou peʼe ko te fakalogo kia nātou ʼe kovi ʼaupito, heʼe ohage ko tonatou pule, ia Satana te Tevolo, ʼe nātou fia kai koutou. (1 Petelo 5:8) Ko tanatou fakatuʼutuʼu ke tou līaki te ʼamanaki pe ʼaē e tahi ki te malamanei—ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.
ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu te tahi faʼahi ʼe fakaʼaogaʼi e Satana pea mo tana kau temonio, ʼo ina ʼui fēnei: “Ko Satana totonu ʼe ina fakaliliu tuʼumaʼu pe ia ia ko he ʼaselo ʼo te mālama.” (2 Kolonito 11:14, MN ) ʼE loto e Satana ke tou tui ʼe feala ke ina foaki mai he maʼuli ʼe lelei age. Koia, ʼe hage ʼe tou maʼu he ʼu lelei faka temi ʼaki te tokoni ʼa te ʼu laumālie agakovi. Kae ʼe mole feala ke nātou foaki mai he puleʼaki ʼe tologa. (2 Petelo 2:4) ʼE mole feala ke nātou foaki ki he tahi te maʼuli heʼegata pea kua vave fakaʼauha nātou. (Loma 16:20) Ko totatou Tupuʼaga tokotahi pe ʼaē ʼe feala ke ina foaki mai te maʼuli heʼegata pea mo te fiafia moʼoni pea mo te puipui lelei ki te ʼu mālohi fakalaumālie agakovi.—Sakopo 4:7.
ʼE tapuʼi mai e te ʼAtua tatatou kumi tokoni ki te ʼu meʼa faifakalauʼakau. (Teutalonome 18:10-12; 2 Hau 21:6) Heʼe ko he fakatahi ʼaia mo te fili, ʼo tou fai he fuakava mo nātou ʼaē neʼe nātou lītuʼa ki te ʼAtua. Kapau ʼe tou lau te horoscope, mo kumi he faitoʼo ki he tagata faifakalauʼakau, pea mo tou tui ki te ʼu meʼa fakamataku, pea ko tona faka ʼuhiga ʼe tou tali ke puleʼi tatatou ʼu tonu e te ʼu laumālie agakovi. ʼE hage ʼe tou fakatahi mo nātou ʼi tanatou agatuʼu ki te ʼAtua.
Te Puipui Mai Te ʼu Laumālie Kovi—ʼE Feala Koa?
Ko Ade,a ko te tagata ʼe maʼuli ʼi Niselia, neʼe ina ako te Tohi-Tapu mo te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe pionie katoa. Neʼe ʼui e Ade neʼe ina tautau ʼi tona fale koloā te meʼa mo ʼona puipui koteʼuhi “ ʼe lahi te ʼu fili.” Neʼe fakahā age e te tēhina ʼaē neʼe ina fai tana ako Tohi-Tapu, ʼe feala ke tou falala kia Sehova tokotahi pe moʼo puipui moʼoni ʼo tatou. Neʼe ina lau kia Ade ia Pesalemo 34:7, ʼaē ʼe ʼui fēnei ai: “ ʼE ʼatakai e te ʼaselo ʼa Sehova ia nātou ʼaē ʼe nātou manavasiʼi kia te ia, pea ʼe ina hāofaki nātou.” Neʼe ʼui fēnei e Ade: “Kapau ʼe feala ke puipui moʼoni ʼau e Sehova, pea ʼe ʼau toʼo anai te meʼa puipui ʼaē ʼe tautau ʼi toku fale koloā.” ʼI te temi nei, hili te ʼu taʼu, kua liliu ʼo tagata ʼāfea pea mo pionie katoa. Neʼe mole he tahi ʼi tona ʼu fili neʼe ina gaohi koviʼi ia ia.
ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu ko te ʼu temi pea mo te ʼu meʼa fakafokifā ʼe hoko kia tatou fuli, peʼe tou tui ki te ʼu meʼa fakamataku peʼe kailoa. (Tagata Tānaki 9:11) Kae ʼe mole he temi ʼe ʼahiʼahiʼi anai tatou e Sehova ʼaki he ʼu meʼa kovi. (Sakopo 1:13) ʼE tou heʼe haohaoa pea mo mamate ʼuhi ko te agahala ʼa Atama. (Loma 5:12) Koia ʼe mahahaki te hahaʼi fuli ʼi ʼihi temi, pea mo faihala ʼo iku ai ki he ʼu fua kovi ʼaupito. Koia ʼe tou faihala anai mo kapau ʼe tou ʼui ko te ʼu mahaki pea mo te ʼu fihifihia fuli ʼe fakahoko e te ʼu laumālie agakovi. Ko te tui ʼaia ʼe ina uga anai tatou ke tou fai he ʼu meʼa moʼo fakafimālieʼi te ʼu laumālie ʼaia.b Ka tou mahahaki, pea ʼe tonu ke tou kumi he ʼu faitoʼo lelei, kae ʼaua naʼa tou kumi tokoni kia Satana te Tevolo, ʼaē ʼe “gutuloi, pea ʼe ko te tāmai ʼo te loi.” (Soane 8:44, MN ) ʼE fakahā e te ʼu sivi, kapau ʼe fakatatau mo te hahaʼi ʼo te tahi ʼu fenua, ko te hahaʼi ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi he ʼu fenua ʼe tui mālohi ki te ʼu meʼa fakamataku ʼo te ʼu kui, ʼe mole nātou maʼuʼuli fualoa peʼe mole lelei tonatou maʼuli. Koia, ko te ʼu meʼa fakamataku ʼe fakatupu kovi ki te faʼahi fakasino.
ʼE mālohi age te ʼAtua ʼi te ʼu laumālie agakovi, pea ʼe loto ke tou maʼuli fīmālie. “Ko te ʼu mata ʼo Sehova, ʼe sio ki te kau agatonu, pea ko ʼona taliga ʼe logo ki tanatou ʼu tagi mamahi.” (1 Petelo 3:12, MN ) Koutou faikole kia te ia ke ina puipui koutou pea ke koutou maʼu te poto. (Tāʼaga Lea 15:29; 18:10) Koutou faiga ke koutou mahino ki tana Folafola Taputapu, te Tohi-Tapu. Ko te puipuiʼaga lelei ʼe feala ke tou maʼu ʼe ko te ʼatamai mālama totonu ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu. ʼE tokoni mai anai ke tou mahino pe koʼe ʼe hoko te ʼu meʼa kovi, pea mo feafeaʼi hatatou maʼu te ʼofa ʼo te ʼAtua Māfimāfi.
Te ʼu Lelei ʼo Te ʼAtamai Mālama ʼo ʼUhiga Mo Te ʼAtua
ʼE feala ke tou maʼu te puipui moʼoni ʼaki te ʼatamai mālama totonu ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo tana fakatuʼutuʼu—ʼaē ʼe mole tatau ia mo te mole mahino ki he meʼa pea mo te ʼu meʼa fakamataku. Neʼe fakahā te moʼoni ʼo te faʼahi ʼaia e Jean, te tagata mai Bénin. Neʼe tui mālohi te famili ʼa Jean ki te ʼu meʼa fakamataku. ʼO mulimuli ki te ʼu meʼa fakamataku ʼo te agaʼi fenua, ka fānauʼi e he fafine he kiʼi tama pea ʼe tonu ke nofo ia ʼaho e hiva ʼi he fale lau neʼe laga ki te faʼahi ʼaia. Kapau neʼe ina fānauʼi he kiʼi taʼahine, pea neʼe tonu ke nofo ai ia ʼaho e fitu.
ʼI te 1975, neʼe fānauʼi e te ʼohoana ʼa Jean te kiʼi toe tagata, pea neʼe nā fakahigoa ko Marc. ʼO fakatafito ki tanā ʼatamai mālama ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu, neʼe mole loto e Jean pea mo tona ʼohoana ke ʼi ai honā pikipikiga mo te ʼu laumālie kovi. Kae ʼe nā matataku anai koa pea mo tui ki te ʼu fakaneke ke nā mulimuli ki te ʼu meʼa fakamataku pea ke nofo te faʼe ʼi te fale lau? Kailoa—neʼe nā fakafisi ki te ʼu meʼa fakamataku ʼaia ʼo te kolo.—Loma 6:16; 2 Kolonito 6:14, 15.
Neʼe hoko koa he malaʼia ki te famili ʼa Jean? Hili ni ʼu taʼu, kua liliu ia Marc ko he tagata faifekau faka minisitelio ʼi te kokelekasio ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼE fiafia te famili katoa ʼi tanatou mole mulimuli ki te ʼu meʼa fakamataku, he neʼe feala ke fua kovi kia nātou ʼi te faʼahi fakalaumālie.—1 Kolonito 10:21, 22.
ʼE tonu ke līaki e te kau Kilisitiano moʼoni te ʼu faifakalauʼakau ʼi tonatou maʼuli, pea mo tali te mālama fakalaumālie ʼaē ʼe foaki e te Tupuʼaga, ia Sehova, pea mo tona ʼAlo, ia Sesu Kilisito. ʼE feala ai ke nātou maʼu te tokalelei moʼoni ʼo te fakakaukau, heʼe kua nātou ʼiloʼi ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou fai ʼe totonu kia mata ʼo te ʼAtua.—Soane 8:32.
[Kiʼi nota]
a Neʼe fetogi te ʼu higoa.
b Koutou vakaʼi te alatike “ ʼE Tou Mahaki Koa ʼUhi Ko Te Tevolo?” ʼi Te Tule Leʼo ʼo te ʼaho 1 ʼo Sepetepeli 1999.
[Talanoa ʼo te pasina 5]
Ko He ʼu Meʼa Fakamataku ʼe Maʼu ʼi Te Malamanei
• Ko te fakatuʼu ʼo te ʼu kiʼi baguettes ʼi he ipu laisi, ʼe ko he fakaʼiloga ʼaia ʼo te mate
• Ka kita sio ki he lulu ʼi te ʼaho ʼe ko he fakaʼiloga kovi
• Ka mate he foʼi sela ʼi he toʼotoʼoga pea ʼe faka ʼuhiga ʼe taka ai te ʼu laumālie kovi
• Ka tō he fakamalu ki lalo pea ʼe faka ʼuhiga ʼe hoko anai he fakapō ʼi te loto fale
• ʼE fua kovi te tuku ʼa he puloga ʼi te palepale
• Ka tā te ʼu pele pea ʼe hola te kau temonio
• Ka pupuhi e he tahi te ʼu foʼi sela fuli ʼo te foʼi kato ʼo tona ʼaho tupu, pea ʼe hoko anai te meʼa ʼaē ʼe loto kiai
• Ka fakafalele he taufale ki he palepale, pea ko te ʼu laumālie kovi ʼo te taufale ʼe nātou fakahoko anai he malaʼia ʼaki te palepale
• Ka fakalaka ʼi ʼokotou muʼa he pusi ʼuli pea ʼe ko he fakaʼiloga kovi
• Ka tō he huki pea ʼe faka ʼuhiga ʼe ʼaʼahi anai tatou e he tagata
• ʼE hoko anai he manuʼia mo kapau ʼe fakahaga te paki ʼa he alefani ki te matapā
• Ka fakatautau he sūlie ukamea ʼa he hōsi ʼi he fuga matapā pea ʼe fua lelei
• Ko te homo ake ʼo te fuʼu ʼakau ko te lierre ʼi he ʼapi, ʼe ko he puipui mai te kovi
• ʼE kovi te fakalaka ʼi he lalo tuʼuga
• Ka foa he sioʼata pea ʼe hoko anai te malaʼia ia taʼu e fitu
• Kapau ʼe koutou huaʼi te puavolo pea ko tona faka ʼuhiga ʼe koutou fihi anai mo tokotou kaumeʼa
• ʼE fua kovi anai kia koutou mo kapau neʼe koutou huaʼi te māsima, kae ʼe feala hakotou fetogi te ʼaluʼaga ʼaia, mo kapau ʼe koutou lī he moʼi māsima ʼi tokotou fugaʼuma hema.
• Kapau ʼe koutou tuku ke lūlū he hekaʼaga lūlū, kae mole heka ai he tahi, pea ʼe ko he fakaafe ʼaia ki te kau temonio ke nātou heheka ai
• Kapau ʼe koutou fulihi hala tokotou ʼu sūlie pea ʼe fua kovi anai
• Ka mate he tahi, pea ʼe tonu ke tuku ava te ʼu matapā ke mavae te laumālie
[Te talanoa ʼo te pasina 6]
Neʼe ʼĀteaina Mai Te Mālohi ʼo Te ʼu Meʼa Fakamataku
Neʼe lolotoga fai faka mafola te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te kolo ʼi Afelika Saute. ʼI te ʼosi fisifisi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te matapā, neʼe avahi mai pea neʼe ʼasi mai te fafine mo tona teu Sangoma (ko te higoa ʼo te teu ʼo te hahaʼi faifakalauʼakau). Neʼe fia ʼolo te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova, kae neʼe loto e te fafine ke nā fakahā age tanā logo. Neʼe lau age e te tahi ʼi te ʼu Fakamoʼoni ia Teutalonome 18:10-12 moʼo fakahā age kia ia te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te faifakalauʼakau. Neʼe tali e te fafine faifakalauʼakau te logo pea mo ina tali ke fai hana ako Tohi-Tapu. Neʼe ina ʼui kapau ʼe liliu ʼo tui papau ʼaki tana ako Tohi-Tapu ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe fai e te Sangoma ʼe fakafeagai ki te finegalo ʼo Sehova, pea ʼe ina tuku anai.
ʼI tana ʼosi ako te kapite 10 ʼo te tohi E Feala Keke Mauli O Heegata Ite Palatiso Ite Kele ʼaki te Tohi-Tapu, neʼe ina tutu te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe ina fakaʼaogaʼi ki te faifakalauʼakau, pea neʼe kamata kau ki te ʼu fono ʼi te Fale ʼo Te Puleʼaga. Ki muli age, neʼe ʼohoana logola neʼe nofo mavae mo tona ʼohoana ia taʼu e 17. ʼI te temi nei kua nā papitema toko lua.
[Paki ʼo te pasina 6]
ʼE lī e te “Sangoma” te ʼu hui ika ke ina ʼiloʼi te ʼu fihifihia ʼo ia ʼe haʼu ʼo vakaʼi ia ia
[Paki ʼo te pasina 7]
ʼAki te ʼatamai mālama totonu ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua, ʼe tou maʼu ai te puipui moʼoni pea mo te fiafia