Te ʼu Fehuʼi ʼa Te Kau Lautohi
ʼI te hili ʼo te Tulivio, neʼe tuku age e Noe te lupe ke mavae ʼi te aleka, pea neʼe toe liliu mai mo “te lauʼi oliveto.” Neʼe ina maʼu koa ʼifea te lau ʼaia?
ʼE ʼui e te Tohi-Tapu “neʼe hake te vai ʼi te kele, ʼo lōfia ai te ʼu moʼuga lalahi fuli ʼaē neʼe ʼi te lalo lagi.” (Senesi 7:19) ʼI te hifohifo ʼo te vai, neʼe tuku age tuʼa tolu e Noe te lupe—ʼo fevahaʼaki ʼi te vāhaʼa e tahi. ʼI tona tuʼa lua, neʼe liliu mai te lupe mo “te lauʼi oliveto kei mata ʼi tona gutu, pea neʼe ʼiloʼi ai e Noe kua hifo te vai ʼi te kele.”—Senesi 8:8-11.
ʼE mole feala ʼi te temi nei ke tou ʼiloʼi peʼe ko temi e fia neʼe lōfia ai he koga meʼa ʼo te kele, heʼe mahino ia ko te agaaga ʼo te kele neʼe fetogi ʼaki te Tulivio. Kae ko te teitei ʼu potu fuli ʼaē neʼe lōfia fualoa ʼi te vai, ʼo lahi ai te ʼu fuʼu ʼakau ʼaē neʼe mamate. Ko ʼihi fuʼu ʼakau neʼe haga maʼuli, ʼo feala ai ke homo ake he ʼu muko ʼi te temi ʼaē neʼe hifo ai te vai.
ʼO ʼuhiga mo te fuʼu oliveto, ʼe ʼui fēnei e te tohi The New Bible Dictionary: “Ka taʼaga he fuʼu oliveto, pea toe homo ake tona ʼu muko mai tona ʼu aka, ʼo lava homo ake he ʼu fuʼu oliveto foʼou e nima. ʼI te agamāhani ko te ʼu fuʼu oliveto ʼaē kua vave mate, ʼe nātou toe homo ake feiā.” ʼE ʼui e te tohi The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, ʼe hage “ ʼe mole feala ke mate te fuʼu ʼakau ʼaia.” ʼE mole he tahi ia ʼaho nei ʼe ina ʼiloʼi pe neʼe kona te vai, pe neʼe vela pe neʼe momoko. Koia ʼe mole tou lava ʼiloʼi papau pe neʼe feafeaʼi te maʼuli ʼa te ʼu fuʼu oliveto pea mo te tahi ʼu fuʼu ʼakau.
Kae ko te oliveto ʼo te tuvao, ʼe mole feala ke maʼuli ʼi te momoko, ohage ko te momoko ʼo te ʼu moʼuga lalahi. ʼI te agamāhani ʼe homo ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē ʼe mālalo ia meta e 1000, ʼaē ʼe fakalaka ʼi te 10 degrés Celsius. ʼE ʼui fēnei e te tohi The Flood Reconsidered: “Ko Noe, ʼi tana sio ki te kei mata ʼo te lau ʼakau, neʼe ina lava ʼiloʼi ai kua hifo te vai ʼi te ʼu potu fenua ʼaē ʼi lalo.” ʼI te tuku ake e Noe te lupe ʼi te vāhaʼa ki muli age, neʼe mole toe liliu mai, ʼo hā ʼaki mai neʼe kua lahi te ʼulu ʼakau pea mo te nofoʼaga maʼa te lupe.—Senesi 8:12.