Kua ʼIloʼi Te Manu Fekai Pea Mo Tona Fakaʼiloga

ʼE KOUTOU fia mahino koa ki he misitelio? Moʼo fai te faʼahi ʼaia, ʼe ʼi ai te ʼu fakaʼiloʼilo ʼe lava tokoni atu kia koutou. ʼI tana Folafola, ʼe fakahā mai e te ʼAtua te ʼu fakaʼiloʼilo ʼe ʼaoga kia tatou ke feala ai hatatou mahino ki te numelo 666, te higoa, peʼe ko te fakaʼiloga ʼo te manu fekai ʼaē ʼe talanoa kiai ia Apokalipesi kapite 13.

ʼI te alatike ʼaenī, ʼe tou vakaʼi anai te ʼu fakaʼiloʼilo tāfito e fā, ʼe nātou fakahā mai anai te faka ʼuhiga ʼo te fakaʼiloga ʼo te manu. ʼE tou vakaʼi anai (1) peʼe filifili feafeaʼi ʼi ʼihi temi te ʼu higoa faka Tohi-Tapu, (2) ko ai te manu fekai, (3) te faka ʼuhiga ʼo te ʼui ʼaē ko te numelo 666 ʼe “ko te numelo fakatagata,” pea mo (4) te faka ʼuhiga ʼo te numelo 6 pea he koʼe ʼe ko he 600, mo te 60, pea mo te 6, ʼo katoa ko te 666.—Apokalipesi 13:18.

Te ʼu Higoa Faka Tohi-Tapu, ʼe ʼi Ai Tonatou Faka ʼUhiga Moʼoni

ʼI te agamāhani, ko te ʼu higoa faka Tohi-Tapu ʼe ʼi ai tonatou faka ʼuhiga makehe, tāfito la mokā ʼe ko he ʼu higoa neʼe foaki e te ʼAtua. Ohage la, neʼe tonu ke liliu ia Apalamo ko te tāmai ʼo te ʼatu puleʼaga. Koia neʼe fetogi ai e te ʼAtua te higoa ʼo te pateliaka ke higoa ko Apalahamo, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko “Te Tāmai ʼa Te Tokolahi.” (Senesi 17:5) Neʼe ʼui age e te ʼAtua kia Sosefo mo Malia ke nā fakahigoaʼi te kiʼi tamasiʼi ʼaē ka tupu, ko Sesu, ʼaē ko tona faka ʼuhiga “Ko Sehova ʼe Ina Hāofaki.” (Mateo 1:21; Luka 1:31) ʼO mulimuli ki te faka ʼuhiga makehe ʼo te higoa ʼaia, neʼe faka fealagia e Sehova ke hāofaki te malamanei ʼaki te minisitelio ʼa Sesu pea mo tana mate faka sakilifisio.—Soane 3:16.

Koia ʼe tou mahino ai, ko te higoa ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua ki te manu fekai ʼe faka ʼuhiga ki te ʼu agaaga ʼaē ʼe maʼu e te manu ʼaia. Moʼo ʼiloʼi te ʼu agaaga ʼaia, ʼe tonu ke tou ʼiloʼi peʼe ko ai te manu ʼaia pea mo tou ʼiloʼi peʼe koteā tana ʼu gāue.

Kua ʼIloʼi Peʼe Ko Ai Te Manu

Ko te tohi ʼo Taniela ʼe ina fakamahino lelei mai te faka ʼuhiga ʼo te ʼu manu fakatātā. ʼI te kapite 7, ʼe talanoa ai ki “te ʼu manu lalahi e fā”—ko te laione, te uluso, te leopa, pea mo te manu fakamataku moʼona nifo ukamea. (Taniela 7:2-7) ʼE ʼui e Taniela ko te ʼu manu ʼaia ʼe nātou fakatātā “te ʼu hau,” peʼe ko he ʼu puleʼaga faka politike, ʼe nātou fehoahoaʼaki moʼo puleʼi te ʼu puleʼaga lalahi.—Taniela 7:17, 23.

ʼO ʼuhiga mo te manu ʼo Apokalipesi 13:1, 2, ʼe ʼui fēnei ʼi te tohi The Interpreter’s Dictionary of the Bible, ko te manu ʼaia “ ʼe ina maʼu te ʼu agaaga fuli ʼo te ʼu manu e fā ʼaē neʼe sio kiai ia Taniela . . . Koia ko te ʼuluaki manu [ʼo Apokalipesi] ʼe ina fakatātā te ʼu mālohi faka politike fuli ʼo te malamanei, ʼaē ʼe gāue fakatahi moʼo fakafeagai ki te ʼAtua.” Ko te manatu ʼaia ʼe fakamoʼoni ia Apokalipesi 13:7, ʼaē ʼe ʼui ai ʼo ʼuhiga mo te manu ʼaia: “Nee foaki kia te ia te pule ki te u hako, mo te hahai mo te u lea pea mo te u puleaga fuape.”a

He koʼe koa ʼe fakaʼaogaʼi e te Tohi-Tapu te ʼu manu moʼo fakatātā te ʼu puleʼaga fakatagata? ʼE tou vakaʼi pe anai te ʼu tupuʼaga e lua. ʼUluaki, koteʼuhi ohage ko he ʼu manu fekai, neʼe lahi ʼaupito te ʼu ligi toto ʼaē neʼe fai e te ʼu puleʼaga lolotoga ni sēkulō. Neʼe tohi fēnei e te ʼu hahaʼi fakamatala hisitolia ko Will pea mo Ariel Durant: “Ko te tau ʼe ko he meʼa neʼe hoko tuʼumaʼu pe ʼi te hisitolia, pea ko te ʼu meʼa foʼou ʼo te maʼuli ʼo te tagata pea mo te temokalasia, neʼe mole nā pulihi te faʼahi ʼaia.” ʼE moʼoni “ko te tagata ʼe ina puleʼi te tagata ki tona malaʼia”! (Tagata Tānaki 8:9) Ko te lua tupuʼaga, he “neʼe foaki age e te talakone [ia Satana] ki te manu, tona mālohi mo tona hekaʼaga faka hau pea mo te pule lahi.” (Apokalipesi 12:9; 13:2, MN ) ʼO tou mahino ai, ko te ʼu puleʼaga faka tagata, ʼe ko he ʼu meʼa neʼe fakatupu e te Tevolo, ʼaē ʼe nātou fakaʼata tana agaʼi manu, ohage ko he talakone.—Soane 8:44; Efeso 6:12.

Kae ʼe mole faka ʼuhiga leva, ko te ʼu pule fuli ʼe ko he ʼu hahaʼi gāue totonu ʼa Satana. Koteʼuhi ʼi te tahi faʼahi, ko te ʼu puleʼaga fakatagata, ʼe nātou gāue ohage ko “te minisi ʼa te ʼAtua.” ʼE nātou fai he ʼu fakatuʼutuʼu ke tokalelei te sosiete fakatagata. Kapau ʼe mole nātou fai te ʼu faʼahi ʼaia, pea ʼe maʼuli maveuveu anai te hahaʼi. Pea ko ʼihi hahaʼi takitaki, ʼe nātou puipui te maʼuli ʼāteaina ʼo te hahaʼi, ohage ko te fakagafua ke fai te tauhi moʼoni, ʼaē ʼe mole loto kiai ia Satana. (Loma 13:3, 4, MN; Esitalasi 7:11-27; Gaue 13:7) Tahi ʼaē meʼa, ʼuhi ko te mālohi ʼo te Tevolo, ʼe mole he tagata peʼe ko he fakatuʼutuʼu fakatagata, ʼe feala ke ina fakatuʼu maʼa te hahaʼi he tokalelei pea mo he fīmālie ʼe tologa.b—Soane 12:31.

“Ko Te Numelo Fakatagata”

Ko te tahi fakaʼiloʼilo ʼo ʼuhiga mo te numelo 666, ʼe ʼui ʼe “ko te numelo fakatagata.” Ko te kupusiga palalau ʼaia ʼe mole feala ke faka ʼuhiga ki he tagata, heʼe ko Satana ʼaē ʼe pule ki te manu, kae mole ko he tagata. (Luka 4:5, 6; 1 Soane 5:19; Apokalipesi 13:2, 18) Ko te ʼui ʼaē ko te manu ʼe ʼi ai tona “numelo fakatagata,” peʼe ko he fakaʼiloga, ʼe hā ʼaki mai ʼe ʼi ai tona natula tagata, kae ʼe mole ko he laumālie peʼe ko he temonio, pea ʼe hā ia ia he ʼu agaagaʼi tagata. Koteā te ʼu agaaga ʼaia? ʼE tali fēnei e te Tohi-Tapu: “Ko [te hahaʼi] fuli kua [nātou] agahala pea [ʼe mole nātou] aʼu ki te kolōlia ʼo te ʼAtua.” (Loma 3:23, MN ) Koia “ko te numelo fakatagata” ʼo te manu, ʼe hā ʼaki mai ʼe maʼu ʼi te ʼu puleʼaga te ʼuhiga agahala ʼo te tagata, te fakaʼiloga ʼo te maʼuli heʼe haohaoa pea mo te agahala.

ʼE fakamoʼoni kiai te hisitolia. Neʼe ʼui fēnei e te tagata ko Henry Kissinger, ʼaē neʼe sikalaipe ʼāfea ʼi te puleʼaga Amelika: “ ʼAki te temi neʼe puli fuli te ʼu sivilisasio. Ko te hisitolia ʼe ko he fakamatala loaloaga ʼo ʼuhiga mo te ʼu faiga neʼe mole hona fua, pea mo he ʼu fakatuʼutuʼu neʼe mole feala hona fakahoko. . . . Koia ko he tagata fakamatala hisitolia, ʼe tonu ke ina tali ko te faʼahi ʼaia ʼe mole feala ke fetogi.” Ko te sio fakapotopoto ʼaia ʼa Kissinger, ʼe ʼalutahi mo te moʼoni maʼuhiga ʼaenī ʼa te Tohi-Tapu: “Ko te tagata kelekele ʼe mole ʼa ia tona ala. ʼE mole ʼa te tagata ʼaē ʼe haʼele te takitaki ʼo tana haʼele.”—Selemia 10:23.

ʼI te temi nei kua tou ʼiloʼi te manu pea mo tou mahino ki te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te manu ʼaia, koia kua feala ke tou vakaʼi te koga fakaʼosi ʼo tatatou misitelio—te numelo ono pea he koʼe ʼe ko he 600, mo te 60, pea mo te 6.

He Koʼe ʼe Tohi Ko Te 666?

ʼI te Tohi-Tapu, ko ʼihi numelo ʼe ʼi ai tonatou ʼuhiga fakatātā. Ohage la ko te numelo fitu, ʼe fakaʼaogaʼi māhani moʼo fakatātā he meʼa ʼe katoa, peʼe haohaoa, kia mata ʼo te ʼAtua. Koʼeni tona faʼifaʼitaki: Ko te vāhaʼa ʼaē neʼe fakatupu ai e te ʼAtua te ʼu meʼa, neʼe hoko ia ‘ ʼaho’ e fitu, ʼaē ʼe faka ʼuhiga ki he ʼu temi loaloaga ʼaupito, pea lolotoga te temi ʼaia neʼe fakahoko katoa e te ʼAtua tana fakatupu ʼo ʼuhiga mo te kele. (Senesi 1:3–2:3) “Ko te ʼu folafola” ʼa te ʼAtua ʼe nātou hage ko te siliva, ʼaē neʼe “fakamaʼa tuʼa fitu,” ko tona faka ʼuhiga neʼe lelei ʼaupito tona fakamaʼa. (Pesalemo 12:6; Tāʼaga Lea 30:5, 6) Ko te tagata kilia ko Naamane, neʼe maʼanu tuʼa fitu ʼi te Vaitafe ʼo Solotane, pea neʼe puli katoa ai tona kilia.—2 Hau 5:10, 14.

Ko te numelo ono ʼe mālalo age ʼi te numelo fitu. Koia ʼe ina fakatātā lelei he meʼa ʼe heʼe haohaoa, peʼe kovi ia mata ʼo te ʼAtua. (1 Fakamatala 20:6, 7) Tahi ʼaē meʼa, ko te 666 ʼe ina fakahā lelei te heʼe haohaoa ʼaia. ʼE tonu te manatu ʼaia, koteʼuhi ohage ko te meʼa ʼaē neʼe tou vakaʼi, ko te numelo 666 ʼe “ko te numelo fakatagata.” Koia ko te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te manu, tona “numelo fakatagata,” pea mo te numelo 666 ʼe tatau tonā faka ʼuhiga—ko he mele pea mo he agahala lahi kia mata ʼo Sehova.

Ko te ʼu mele ʼo te manu, ʼe ina fakamanatuʼi mai te meʼa ʼaē neʼe ʼui ʼo ʼuhiga mo Pelesasā, te hau ʼāfea ʼo Papiloni. ʼAki ia Taniela, neʼe ʼui fēnei e Sehova ki te hau ʼaia: “Neʼe fua koe ʼi te meʼa fua, pea ʼe ke maʼamaʼa noa.” ʼI te po tonu ʼaia, neʼe matehi ai ia Pelesasā, pea tō ai te Puleʼaga mālohi ʼo Papiloni. (Taniela 5:27, 30) ʼO toe feiā pe, ko te fakamāu ʼaē ka fai e Sehova ki te manu faka politike pea mo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou maʼu tona fakaʼiloga, ko tonatou fakaʼauha. Kae ʼi te faʼahi ʼaia, ko te ʼAtua ʼe ina fakaʼauha anai te ʼu puleʼaga faka politike fuli, kae mole ko he tuʼu faka politike pe e tahi. (Taniela 2:44; Apokalipesi 19:19, 20) Koia ʼe maʼuhiga ʼaupito ke tou tokakaga naʼa tou maʼu te fakaʼiloga ʼo te manu, ʼaē ʼe ʼamanaki ke fakaʼauha!

Te Faka ʼUhiga ʼo Te Fakaʼiloga

ʼI te ʼosi pe ʼo tana fakahā te numelo 666, pea talanoa te Apokalipesi ki te ʼu tisipulo e toko 144 000 ʼa te Akeno, ia Sesu Kilisito, ʼaē ʼe tohi ʼi ʼonatou laʼe tona huafa pea mo te huafa ʼo tana Tāmai, ia Sehova. Ko te ʼu higoa ʼaia, ʼe ko he fakamoʼoni kia nātou ʼaē ʼe tohi ai, ʼe nātou kau kia Sehova pea mo tona ʼAlo, ʼaē ʼe nātou fakamoʼoni fakafiafia kia te ia. ʼO toe feiā pe, ko nātou ʼaē ʼe nātou maʼu te fakaʼiloga ʼo te manu, ʼe nātou tala fakahāhā ʼe nātou kaugana ki te manu. Koia ko te maʼu ʼaē e te hahaʼi te fakaʼiloga ʼaia, peʼe tohi ʼi hona ʼaluʼaga fakatā ʼi tonatou nima mataʼu peʼe ʼi tonatou laʼe, ʼe faka ʼuhiga ai ʼe nātou tauhi pea mo lagolago ki te ʼu fakatuʼutuʼu faka politike ʼo te malamanei, ʼaē ʼe hage he manu. Ko nātou ʼaē ia nātou te fakaʼiloga, ʼe nātou foaki kia “Sesale” te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke foaki ki te ʼAtua. (Luka 20:25; Apokalipesi 13:4, 8; 14:1) ʼO feafeaʼi? ʼI tanatou tauhi pea mo faka maʼuhigaʼi te ʼu puleʼaga faka politike, mo tonatou ʼu fuka, pea mo tonatou ʼu mālohi faka solia, ʼaē ʼe nātou falala kiai ʼo ʼuhiga mo tanatou ʼamanaki pea mo tonatou hāofaki. Ko te tauhi ʼaē ʼe nātou fai ki te ʼAtua moʼoni, ʼe gata ʼaki pe tanatou ʼu palalau.

Kae ʼe uga fēnei tatou e te Tohi-Tapu: “ ʼAua naʼa ke tuku tau falala ki te kau ʼaliki, peʼe ki te foha ʼo te tagata ʼaē neʼe toʼo mai te kele, ʼaē ʼe mole ʼa ia te fakamaʼuli. Ko tona laumālie ʼe mavae, pea ʼe toe liliu ia ki te kele; ʼi te ʼaho pe ʼaia ʼe puli ai tana ʼu fakakaukau.” (Pesalemo 146:3, 4) Ko nātou ʼaē ʼe nātou mulimuli ki te tokoni fakapotopoto ʼaia, ʼe mole nātou lotomamahi mokā ʼe mole fakahoko e te ʼu puleʼaga tanatou ʼu fakapapau, peʼe mokā fakahifo he ʼu tagata takitaki neʼe leleiʼia e te hahaʼi tonatou ʼulugaaga.—Tāʼaga Lea 1:33.

ʼE mole faka ʼuhiga leva ko te kau Kilisitiano moʼoni ʼe mole nātou fai he meʼa ʼo ʼuhiga mo te maʼuli fakaʼofaʼofa ʼo te hahaʼi. Koteʼuhi ʼe nātou gāue mālohi moʼo kalagaʼi te puleʼaga pe e tahi ʼaē ʼe nātou fakafofoga—te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼaē ka ina fakatokatoka anai te ʼu fihifihia ʼo te malamanei.—Mateo 24:14.

Te ʼAmanaki Pe e Tahi Maʼa Te Malamanei—Ko Te Puleʼaga ʼo Te ʼAtua

ʼI tana kei maʼuli ʼi te kele, neʼe faka mafola tāfito e Sesu te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. (Luka 4:43) ʼI te faikole ʼo te Tāmai ʼe ʼi selo, neʼe akoʼi e Sesu ki tana ʼu tisipulo ke nātou faikole ke hoko mai te Puleʼaga ʼaia, pea ke fai te finegalo ʼo te ʼAtua ʼi te kele. (Mateo 6:9, 10) Ko te puleʼaga hau ʼaia ʼe ina puleʼi anai te kele katoa mai selo, kae mole ina fai ʼi he kolo hau ʼi te kele. Koia ʼaē neʼe fakahigoaʼi ai e Sesu ko “te Puleaga o Selo.”—Mateo 11:12.

Ko te tagata ʼaē ʼe tau mo feʼauga ke Hau ʼi te Puleʼaga ʼaia, ʼe ko Sesu Kilisito, ʼaē neʼe ina foaki tona maʼuli maʼa te hahaʼi ʼaē ka fakalogo anai kia te ia. (Isaia 9:6, 7; Soane 3:16) ʼE mole kei tuai, pea ko te Hau haohaoa ʼaia, ʼaē kua liliu ʼi te temi nei ko he laumālie mālohi, ʼe ina lī anai te manu fekai, mo tana ʼu hau, pea mo tana ʼu kautau ki “te ano ʼo te afi ʼaē ʼe kakaha ʼaki te sulifa,” ʼaē ʼe ina fakatātā te fakaʼauha ʼo talu ai. Kae ʼe mole gata ai, koteʼuhi ʼe fai anai e Sesu te meʼa ʼe mole lava fai e te tagata: ko te fakaʼauha ʼo Satana.—Apokalipesi 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10, MN.

Ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe ina ʼaumai anai te tokalelei ki tana hahaʼi fakalogo fuli. (Pesalemo 37:11, 29; 46:8, 9) ʼE pulihi anai mo te maʼuli mamahi pea mo te mate. ʼE ko he ʼamanaki faka kolōlia ʼaē ka hoko anai ki te hahaʼi ʼaē ʼe mole tohi ia nātou te fakaʼiloga ʼo te manu fekai!—Apokalipesi 21:3, 4.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 6]

Ko te pule fakatagata, ʼaē ʼe fakatātā lelei e te numelo 666, neʼe mole hona fua lelei

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Starving child: UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼE haohaoa anai te pule ʼaē ka fai e Sesu Kilisito ki te kele