ʼE Tonu Koa Ke Fai Politike Te Kau Takitaki Lotu?

“NEʼE ʼui e te ʼēpikopō ʼo Kanata ki te hahaʼi fai pelelinasi, ko te kau ki te ʼu meʼa faka politike ʼe lava tokoni ki te kau māsisiva . . . Tatau aipe peʼe hage ʼe mole ʼalutahi te politike pea mo te finegalo ʼo te ʼAtua, kae ‘ ʼe tonu ke tou kau kiai moʼo fakahoko te faitotonu maʼa te kau māsisiva.’ ”—Catholic News.

ʼE ko he meʼa māhani te palalau ʼa te kau takitaki lotu ki te lelei ʼo te ʼu meʼa faka politike, pea mo tanatou palalau ki te politike ʼi te ʼu misa. Ko ʼihi neʼe nātou faigaʼi ke nātou fetogi te ʼu fakatuʼutuʼu faka politike. ʼE vikiʼi ʼihi pea mo manatuʼi nātou ʼuhi ko tanatou ʼu faiga ke gaohi fakatatau te hahaʼi ʼo te ʼu lanu kehekehe pea mo fakagata te fakapōpulaʼi ʼo te hahaʼi.

Kae tokolahi te hahaʼi lotu ʼe mole nātou leleiʼia te ʼu palalau ʼo tanatou kau takitaki lotu ki te ʼu meʼa faka politike. Neʼe ʼui fēnei e te alatike Christian Century ʼo ʼuhiga mo te manatu faka politike: “ ʼI ʼihi temi, ko te hahaʼi polotesita ʼaē neʼe nātou fihiʼi te kau ʼo tanatou kau takitaki lotu ki te ʼu meʼa faka politike.” Tokolahi te hahaʼi lotu ʼe nātou manatu ʼe mole tonu ke fai he ʼu akonaki faka politike ʼi te ʼēkelesia, heʼe ko he potu taputapu.

Ko te faʼahi ʼaia ʼe ina fakatupu ni ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼe fia mahino kiai ia nātou fuli ʼaē ʼe nātou fakaʼamu ki he malamanei ʼe lelei age. ʼE feala koa ki te kau fai faka mafola ʼo te Lotu Faka Kilisitiano ke nātou fetogi te ʼu faʼahi faka politike?a Ko te faka mafola ʼo te politike ʼe ko te faʼahiga fai koa ʼaia ʼa te ʼAtua moʼo fakatuʼu he puleʼaga pea mo he mālama ʼe lelei age? Neʼe ko he fakatuʼutuʼu koa ʼa te Lotu Faka Kilisitiano talu mai te kamata, moʼo fakatuʼu he faʼahiga fai politike foʼou?

Neʼe Kamata Feafeaʼi Te Fai Politike ʼAki Te Huafa ʼo Kilisito

ʼI te tohi The Early Church, ʼe ʼui e te tagata fakamatala hisitolia ko Henry Chadwick ko te ʼuluaki kokelekasio faka Kilisitiano “neʼe mole ina fia maʼu hona tuʼulaga ʼi te malamanei.” Neʼe “ko he ʼu hahaʼi neʼe mole fai politike, neʼe mole fakatupu maveuveu, pea neʼe ko he ʼu hahaʼi tokalelei.” ʼE ʼui fēnei e te tohi A History of Christianity: “Tokolahi te kau Kilisitiano neʼe nātou tui neʼe mole tonu ki he tahi ia nātou ke fai politike ʼi te misa . . . ʼI te kamata ʼo te tolu sēkulō, neʼe ʼui e Hippolyte ko te lao faka Kilisitiano neʼe ina fakamaʼua ki he tagata pule ke fakafisi ki tona tuʼulaga mo kapau neʼe fia hū ki te Lotu.” Kae ʼaki te temi, ko te ʼu tagata ʼaē neʼe nātou holi ki te tuʼulaga pule neʼe nātou kamata puleʼi te ʼu kokelekasio, ʼo nātou fakaʼaogaʼi kia nātou totonu he ʼu higoa faka tuʼulaga. (Gaue 20:29, 30) Ko ʼihi neʼe nātou loto ke nātou liliu ko he ʼu takitaki lotu pea mo he ʼu hahaʼi fai politike. Ko te fetogi fakapunamaʼuli ʼaē neʼe hoko ʼi te puleʼaga ʼo Loma, neʼe ina foaki ai ki te ʼu tagata lotu ʼaia te meʼa ʼaē neʼe nātou loto kiai.

ʼI te taʼu 312 ʼo totatou temi, ko te Hau Loma pagani ko Constantin neʼe ina leleiʼia te Lotu Faka Kilisitiano. Ko te ʼu ʼēpikopō ʼo te ʼēkelesia neʼe nātou fai he ʼu fakatuʼutuʼu mo te hau pagani pea foaki e te hau ʼaia tonatou ʼu pilivilesio. Neʼe tohi fēnei e Henry Chadwick: “ ʼAki te temi, neʼe kau mālohi te Lotu ki te ʼu tonu faka politike.” Neʼe malave feafeaʼi ki te kau takitaki lotu tanatou kau ki te ʼu meʼa faka politike?

Te Malave ʼo Te Politike Ki Te Kau Takitaki Lotu

Ko Aukusitino, te tagata teolosia Katolika maʼuhiga ʼo te nima sēkulō, neʼe ina faka mafola te manatu ʼaē ko te ʼAtua ʼe ina fakaʼaogaʼi anai te kau takitaki lotu ohage ko he kau tagata fai politike. Neʼe ina fakaʼamu ke puleʼi e te ʼēkelesia te ʼu puleʼaga pea mo ina fakatuʼu te tokalelei ʼi te kele katoa. Kae neʼe tohi fēnei e te tagata fai hisitolia ko H. G. Wells: “ ʼI te hisitolia ʼo te Eulopa mai te nima sēkulō ʼo aʼu ki te hogofulu-ma-nima sēkulō, neʼe mole lava fakahoko te manatu lahi ʼaia, ʼaē ko he puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi te malamanei.” Ko te Keletiate neʼe mole ina fakatuʼu te tokalelei ʼi te malamanei katoa, māʼia pe la mo te Eulopa. Neʼe mole kei falala te hahaʼi ki te Lotu Faka Kilisitiano. Koteā ʼaē neʼe kovi?

Tokolahi ia nātou ʼaē neʼe nātou ʼui ʼe nātou faka mafola te Lotu Faka Kilisitiano neʼe nātou fai politike ʼaki he ʼu manatu ʼe lelei, kae ki muli age neʼe nātou kau ki he ʼu aga ʼe kovi. Ko Lutelo, te tagata fai faka mafola pea mo fai fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu, ʼe ʼiloa ʼuhi ko tana faiga ʼaē ke fetogi te Lotu Katolika. Kae ko tana lototoʼa ʼo fakafeagai ki te ʼu akonaki ʼo te ʼēkelesia neʼe liliu ʼo kau ia nātou ʼaē neʼe agatuʼu ʼuhi ko te ʼu faʼahi faka politike. ʼI te kamata palalau ʼa Lutelo ki te ʼu manatu faka politike, neʼe mole kei fakaʼapaʼapa te tokolahi kia ia. ʼI te kamata neʼe kau mo te hahaʼi ʼaē neʼe agatuʼu ki te pule aga fefeka ʼa te kau ʼaliki. Ki muli age, ʼi te liliu ʼa te agatuʼu ʼo agamālohi, neʼe ina fakaloto mālohiʼi te kau ʼaliki ke nātou fakagata te agatuʼu, pea neʼe nātou fai te meʼa ʼaia, ʼo nātou tutu te ʼu lauʼi afe hahaʼi. Pea neʼe manatu ai e te hahaʼi ʼe ko he tagata neʼe ina kākāʼi nātou. Neʼe toe lagolago Lutelo ki te kau ʼaliki ʼi tanatou agatuʼu ki te hau Katolika. ʼI tona ʼuhiga moʼoni, ko te kau Polotesita, te higoa ʼaia ʼa te ʼu tisipulo ʼa Lutelo, neʼe nātou faʼufaʼu te kautahi faka politike ʼi te kamata ʼo tanatou agatuʼu. Neʼe feafeaʼi ia Lutelo ʼi tana maʼu te pule? Neʼe tupu ai tana fai he ʼu aga ʼe kovi. Ohage la, ʼi te kamata neʼe fakafeagai ki te faka tafoki fakamālohi ʼo te hahaʼi, kae ki muli age neʼe ina uga tona ʼu kaumeʼa politike ke nātou tutu ia nātou ʼaē ʼe fakafeagai ki te papitemaʼi ʼo te tamaliki.

Ko Kalevino neʼe ko te tagata lotu ʼiloa ʼi Genève, kae ki muli age neʼe liliu ko he tagata maʼuhiga ʼi te faʼahi faka politike. ʼI te fakamoʼoni ʼaē e Michel Servet ki te mole tuʼu ʼo te Tahitolu ʼi te Tohi-Tapu, neʼe fakaʼaogaʼi e Kalevino tona mālohi faka politike moʼo lagolago ki te tutu ʼo Servet ʼi te pou. Neʼe kua nātou mamaʼo ʼaupito mai te ʼu akonaki ʼa Sesu!

Neʼe lagi galo ki te ʼu tagata ʼaia te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ia 1 Soane 5:19 (MN ): “Ko te malamanei katoa ʼe takoto ia ʼi te [mālohi ʼo te] agakovi.” Neʼe nātou loto moʼoni koa ke nātou fetogi te faʼahi faka politike ʼi tonatou temi, pe neʼe nātou holi pe koa ki te pule pea mo fakakaumeʼa mo he ʼu hahaʼi maʼu tuʼulaga? Tatau aipe peʼe neʼe koteā ʼaē neʼe ina uga nātou, kae neʼe tonu ke nātou manatuʼi te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sakopo, te tisipulo ʼa Sesu, ʼaki te laumālie ʼo te ʼAtua: “ ʼE mole koutou ʼiloʼi koa la ko te ʼofa ki te malamanei ʼe ko he fehiʼa ia ki te ʼAtua? Ko ʼaē ʼe fia kaumeʼa mo te malamanei ʼe liliu ia ko he fili ʼo te ʼAtua.” (Sakopo 4:4, MN ) Neʼe ʼiloʼi e Sakopo neʼe ʼui fēnei e Sesu ʼo ʼuhiga mo tana kau tisipulo: “ ʼE mole nātou kau ʼi te malamanei, ohage pe ko ʼau, ʼe mole ʼau kau ʼi te malamanei.”—Soane 17:14, MN.

Logola tanatou ʼiloʼi ʼaē ko te kau Kilisitiano ʼe mole tonu ke nātou kau ki te ʼu agakovi ʼo te malamanei, kae tokolahi ʼe nātou fai politike, ʼe mole nātou mulimuli ki te ʼui ʼaē ke “mole nātou kau ʼi te malamanei.” ʼE nātou ʼui ʼe mole feala anai hanatou fakahā tonatou ʼofa ki te hahaʼi mo kapau ʼe nātou mulimuli ki te faʼahi ʼaia. ʼE nātou tui ko te kau takitaki lotu ʼe tonu ke nātou palalau pea mo fai he ʼu meʼa moʼo tauʼi te aga fakahehema pea mo te heʼe faitotonu. Kae ko te ʼui ʼaē ʼa Sesu ke mole kau te kau Kilisitiano ki te malamanei ʼe ko tona faka ʼuhiga koa ʼe mole feala ke tou tokoni ki te hahaʼi? ʼE feala koa ki he Kilisitiano ke mole kau ki te ʼu faʼahi faka politike ʼaē ʼe ina fakamavetevete te hahaʼi, kae ke ina foaki he tokoni ʼe ʼaoga moʼoni ki te hahaʼi? ʼE vakaʼi anai te ʼu fehuʼi ʼaia ʼi te alatike ka hoa mai.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 4]

Ke feala hanatou maʼu he tuʼulaga ʼi te faʼahi faka politike, neʼe fakalogo te kau takitaki lotu ki te ʼu pule ohage ko te Hau ko Constantin

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Musée du Louvre, Paris

[Paki ʼo te pasina 5]

He koʼe neʼe fai politike te kau takitaki lotu ʼiloa?

Aukusitino

Lutelo

Kalevino

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Portrait by Holbein, from the book The History of Protestantism (Vol. II)