Ko Ai ʼAē ʼe Ina Filifili Tokotou Maʼuli Ki Te Ka Haʼu?
ʼE TOHI fēnei e te tagata ko John Gray, ʼe tui ki te evolisio: “Ohage pe ko te ʼu manu fuli, ko te tagata ʼe mole feala ke ina filifili tona ka haʼu.” Ko te tagata faitohi ko Shmuley Boteach ʼe ina fakahā he manatu ʼe fakafeagai ia ki te ʼu palalau ʼaia ʼi tana tohi An Intelligent Person’s Guide to Judaism. ʼE ina ʼui fēnei: “Ko te tagata ʼe mole ko he manu, koia ʼe feala ke ina filifili e ia totonu tona maʼuli ki te ka haʼu.”
Tokolahi te hahaʼi ʼe nātou manatu tahi mo te tagata ko Gray pea mo nātou tui ko te ʼu mālohi ʼo te faʼu ʼo te ʼAtua ʼe nātou puleʼi te ka haʼu ʼo te hahaʼi fuli pe. ʼE manatu e ʼihi ko te tagata neʼe fakatupu e te ʼAtua, ʼaki te fealagia ʼaē ke ina filifili tona maʼuli ʼi te ka haʼu.
ʼE manatu e ʼihi ʼe puleʼi tonatou ka haʼu e te ʼu mālohi fakatagata. Ohage ko tona ʼui e te tagata faitohi ko Roy Weatherford, “tokolahi te hahaʼi ʼi te malamanei—pea ʼe tokolahi tāfito te hahaʼi fafine—ʼe mole nātou lava filifili te faʼahiga maʼuli ʼaē ʼe nātou loto kiai, ʼuhi heʼe puleʼi nātou e te ʼu hahaʼi pule ʼe aga fefeka pea mo gaohi koviʼi nātou.” (The Implications of Determinism) Neʼe mole hoko te ʼamanaki ʼa te tokolahi ki he ka haʼu fakafiafia, ʼuhi ko te fetauʼaki ʼo te ʼu mālohi faka politike peʼe faka solia.
Kae ʼi te lolotoga ʼo te hisitolia, neʼe hage ki ʼihi ʼe mole hanatou ʼamanaki koteʼuhi neʼe nātou manatu ʼe puleʼi tonatou ka haʼu e te ʼu mālohi fakalaumālie. ʼE ʼui fēnei e Boteach: “Ko te kau Keleka ʼo te temi muʼa neʼe nātou manatu ʼe mole feala ke ʼi ai hanatou ʼamanaki, koteʼuhi ʼe mole feala ke fetogi e te tagata he meʼa kua ʼosi fakatuʼutuʼu fakatomuʼa.” Neʼe nātou manatu ko te ka haʼu ʼo te hahaʼi fuli kua fakatuʼutuʼu e te ʼu ʼatua fafine ʼe nātou fetogi tuʼumaʼu tanatou ʼu manatu. Neʼe nātou faka tui, ko te ʼu ʼatua fafine ʼaia neʼe kua nātou fakatuʼutuʼu te ʼaho mate ʼo he tahi, pea mo te ʼu mamahi ʼaē ka tau anai mo ia ʼi tona maʼuli kātoa.
Ia ʼaho nei, ʼe lahi te hahaʼi ʼe nātou faka tui ko te ka haʼu ʼo he tahi ʼe puleʼi e te ʼu mālohi fakalaumālie, ʼaē ʼe fakahigoaʼi ʼi te lotu Mahometa ko te Kismet. ʼE nātou ʼui ko te ʼAtua kua ina ʼiloʼi fakatomuʼa te ikuʼaga ʼo te ʼu gāue ʼa te hahaʼi fuli pe pea mo tonatou ʼaho mate. ʼE toe faka tui te hahaʼi ki te fakatuʼutuʼu fakatomuʼa ʼo te ʼu meʼa ʼaē ka hoko ʼi te ka haʼu, pea ʼe mole feala ke fetogi. ʼE nātou faka tui ko “te hāofaki fakamuli ʼo te hahaʼi takitokotahi peʼe ko tanatou fakatūʼā kua fakatuʼutuʼu fakatomuʼa” e te ʼAtua Māfimāfi. ʼE faka tui ki te ʼu faʼahi ʼaia ia te tokolahi ʼaē ʼe nātou ʼui ko nātou ko te kau Kilisitiano.
Koteā takotou manatu? Kua fakatuʼutuʼu fakatomuʼa koa tokotou ka haʼu e he ʼu mālohi ʼe mālolohi age ia koutou? Peʼe feala koa ke moʼoni te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e te tagata faitohi Pilitania ko William Shakespeare, ʼaē neʼe ina ʼui ‘ ʼe ʼi ai te ʼu temi ʼe lava filifili ai e te tagata tona maʼuli ki te ka haʼu’? Tou vakaʼi peʼe koteā te manatu ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia.