‘ʼAua Naʼa Koutou Muhumuhu’
“Koutou haga fai ia meʼa fuli ʼo mole koutou muhumuhu.”—Filipe 2:14, MN.
1, 2. Koteā te tokoni neʼe fai e te ʼapositolo ko Paulo ki te kau Kilisitiano ʼo Filipe pea mo Kolonito, pea koteā tona tupuʼaga?
ʼI TANA faitohi ʼaki te takitaki ʼa te ʼAtua ki te kokelekasio ʼo Filipe ʼi te ʼuluaki sēkulō, neʼe lahi te ʼu fakavikiviki neʼe fai e te ʼapositolo ko Paulo. Neʼe ina vikiʼi tona ʼu tēhina ʼo te kolo ʼaia ʼuhi ko tanatou loto fia foaki pea mo tanatou faʼafai, pea neʼe ina fakahā tona fiafia ʼi tanatou ʼu gāue lelei. Kae neʼe fakamanatuʼi age e Paulo kiā nātou ke nātou “haga fai ia meʼa fuli ʼo mole [nātou] muhumuhu.” (Filipe 2:14, MN ) He koʼe neʼe fai e te ʼapositolo te fakatokaga ʼaia?
2 Neʼe ʼiloʼi e Paulo te meʼa ʼaē ʼe feala ke hoko mo kapau ʼe muhumuhu te ʼu tēhina. ʼI ni ʼu taʼu ki muʼa atu, neʼe ina fakamanatuʼi ki te kokelekasio ʼo Kolonito te kovi ʼo te muhumuhu. Neʼe talanoa tāfito ia Paulo ʼo ʼuhiga mo te kau Iselaele, ʼi tanatou ʼi te toafa, neʼe tuʼa lahi te ʼita ʼa Sehova ʼuhi ko nātou. Koteā tona tupuʼaga? He neʼe nātou holi ki he ʼu meʼa ʼe kovi, mo tauhi tamapua pea mo fai folonikasio, neʼe nātou ʼahiʼahiʼi ia Sehova, pea mo nātou muhumuhu. Neʼe fakaloto mālohiʼi e Paulo te kau Kolonito ke nātou tāʼofi he ako mai te ʼu faʼifaʼitaki ʼaia. Neʼe ina tohi fēnei: “ ʼAua naʼa koutou muhumuhu mo koutou ohage ko te muhumuhu ʼa ʼihi ia nātou, pea nātou mamate ai ʼi te tagata fakaʼauha.”—1 Kolonito 10:6-11, MN.
3. He koʼe ʼe kei ʼaoga pe iā ʼaho nei ke tou talanoa ʼo ʼuhiga mo te muhumuhu?
3 Iā ʼaho nei, ʼi totatou ʼuhiga kaugana ʼa Sehova, ʼe tou hage ko te kokelekasio ʼo Filipe. ʼE tou faʼafai ʼi te ʼu gāue lelei, pea mo tou feʼofaʼofani. (Soane 13:34, 35) Kae ʼuhi ko te fua kovi ʼaē neʼe hoko ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi te temi muʼa ʼuhi ko te muhumuhu, ʼe tonu ke tou tokagaʼi ia te tokoni ʼaenī: “Koutou haga fai ia meʼa fuli ʼo mole koutou muhumuhu.” Tou ʼuluaki vakaʼi muʼa te ʼu faʼifaʼitaki ʼi te Tohi-Tapu ʼa te ʼu hahaʼi neʼe muhumuhu. Pea ʼe tou vakaʼi anai te ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke tou fai iā ʼaho nei ke ʼaua naʼa mamahi he tahi ʼuhi ko tatatou muhumuhu.
Ko He Fakatahi Agakovi ʼe Nātou Muhumuhu ʼo ʼUhiga Mo Sehova
4. He koʼe neʼe muhumuhu te kau Iselaele ʼi te toafa?
4 Ko te kupu faka Hepeleo ʼaē ʼe faka ʼuhiga ki te ʼu kupu ‘muhumuhu, lāuga, meo peʼe muna,’ ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko lolotoga te ʼu taʼu e 40 ʼaē neʼe nofo ai Iselaele ʼi te toafa. ʼI te tahi lakaga, neʼe mole leleiʼia e te kau Iselaele tonatou faʼahiga maʼuli pea neʼe nātou muhumuhu ai. Ohage la, hili he ʼu kiʼi vāhaʼa ʼi tanatou kua ʼāteaina mai tonatou popūla ʼi Esipito, “ko te fakatahi kātoa ʼo te ʼu foha ʼo Iselaele neʼe nātou kamata lāuga kiā Moisese pea mo Alone.” Neʼe meo te kau Iselaele ʼo ʼuhiga mo te meʼa kai, ʼo nātou ʼui fēnei: “Kana neʼe mātou mamate pe la ʼi te nima ʼo Sehova ʼi te fenua ʼo Esipito, ʼi te temi ʼaē neʼe mātou heheka ai iā tafa ʼo te ʼu kulo kanoʼi manu, ʼi te temi ʼaē neʼe mātou kakai mākokona ai ki te pane, koteʼuhi neʼe koulua taki mai mātou ki te toafa ʼaenī ke mātou mamate fuli ai ʼi te pakupaku.”—Ekesote 16:1-3.
5. ʼI te muhumuhu ʼa te kau Iselaele, ko ai moʼoni ʼaē neʼe nātou muhumuhu kiai?
5 Kae ko Sehova neʼe ina foaki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te kau Iselaele ʼi te toafa, ʼo ina foaki kiā nātou ʼaki te ʼofa he meʼa kai pea mo he meʼa ʼinu. Neʼe mole feala ke mamate te kau Iselaele ʼi te toafa ʼi te fia kai. Kae ʼi tanatou mole feʼaugaʼia ia te ʼu meʼa neʼe nātou maʼu, neʼe nātou faka maʼuhigaʼi fau te ʼu faigataʼaʼia ʼo tonatou maʼuli pea neʼe nātou kamata muhumuhu. Logola neʼe nātou meo kiā Moisese pea mo Alone, kae kiā mata ʼo Sehova, neʼe nātou meo ki te ʼAtua totonu. Neʼe ʼui fēnei e Moisese ki te kau Iselaele: “Neʼe logo Sehova ki takotou muhumuhu kiā te ia. Ko ai koa ia māua? Ko ʼakotou lāuga ʼe mole fai ʼo fakafeagai kiā māua, kae kiā Sehova.”—Ekesote 16:4-8.
6, 7. Ohage ko tona fakahā iā Faka au 14:1-3, neʼe fetogi feafeaʼi te aga ʼa te kau Iselaele?
6 Mole fualoa kiai, pea neʼe toe muhumuhu te kau Iselaele. Neʼe fekauʼi e Moisese te ʼu malomu e toko 12 ki te Kele ʼo Te Fakapapau. Ko te toko hogofulu neʼe nātou fai he ʼu fakamatala ʼe kovi. Neʼe koteā ʼaē neʼe hoko? “Ko te ʼu foha fuli ʼo Iselaele neʼe nātou lāuga kiā Moisese pea mo Alone, pea neʼe ʼui e te fakatahi kātoa ʼaia kiā nāua: ‘Kanapaula neʼe mātou mamate pe la ʼi te fenua ko Esipito peʼe ʼi te toafa pe ʼaenī! He koʼe neʼe taki mai mātou e Sehova ki te fenua ʼaenī [ia Kanaane] ke mātou mamate ai ʼi te heletā? ʼE puke anai tomatou ʼu ʼohoana pea mo tamatou ʼu fānau. ʼE mole lelei age koa la ke tou toe liliu ki Esipito?’ ”—Faka au 14:1-3.
7 Neʼe kua fetogi ʼaupito te manatu ʼa te kau Iselaele! ʼI te kamata, ko tanatou loto fakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo tonatou faka ʼāteainaʼi mai Esipito pea mo tonatou hāofaki ʼi te Tai Kula, neʼe ina uga ai nātou ke nātou hiva moʼo fakavikiviki kiā Sehova. (Ekesote 15:1-21) Kae ʼi te faigataʼa leva ʼo tonatou maʼuli ʼi te toafa pea mo tonatou mātataku ʼi te kau Kanaane, neʼe mole kei loto fakafetaʼi te hahaʼi ʼa te ʼAtua kae neʼe nātou mumuna. Neʼe mole nātou fakamālo ki tonatou faka ʼāteainaʼi e te ʼAtua, kae neʼe nātou tukugakoviʼi ia ia heʼe kiā nātou neʼe nātou māʼuʼuli ʼi te faigataʼaʼia. Ko tanatou muhumuhu ʼaia neʼe ina fakahā tanatou mole fakafetaʼi ki te ʼu meʼa neʼe fai e Sehova maʼa nātou. Koia neʼe ina ʼui fēnei ai: “ ʼO aʼu ki ʼafea te muhumuhu ʼa te fakatahi agakovi ʼaenī ʼo ʼuhiga mo au?”—Faka au 14:27; 21:5.
Te Muhumuhu ʼi Te ʼUluaki Sēkulō
8, 9. Koutou tuku mai he faʼifaʼitaki ʼo he ʼu hahaʼi neʼe muhumuhu, ʼi te Koga Tohi-Tapu Faka Keleka.
8 Ko te ʼu faʼifaʼitaki ʼaē neʼe tou vakaʼi neʼe ko te ʼu kūtuga neʼe nātou muhumuhu moʼo fakahā leʼo lahi tanatou ʼiʼita. Kae ʼi te nofo ʼa Sesu Kilisito ʼi Selusalemi ki te Lafeti ʼo te ʼu Fale Lau ʼi te taʼu 32 ʼo totatou temi, ‘neʼe muhumuhu te hahaʼi ki te ʼu meʼa ʼaia ʼo ʼuhiga mo ia.’ (Soane 7:12, 13, 32, MN ) Neʼe nātou muhumuhu ʼo ʼuhiga mo ia, ko ʼihi neʼe nātou ʼui ko he tagata agalelei, kae neʼe mole manatu feiā ʼihi.
9 ʼI te tahi lakaga, neʼe fakaafe Sesu mo tana kau tisipulo ki te ʼapi ʼo Levi, peʼe ko Mateo, neʼe ko te tagata tānaki tukuhau. “Neʼe femuhumuhuʼaki te kau Faliseo mo te kau sekelipa iā muʼa ʼo ʼana tisipulo, ʼo ʼui maʼa nātou: ‘He koʼe ʼe koutou kakai mo ʼiʼinu fakatahi mo te kau tānaki tukuhau pea mo te kau agahala?’ ” (Luka 5:27-30, MN ) Ki muli age, ʼi Kalilea “neʼe muhumuhu ai te kau Sutea kiā . . . [Sesu], he neʼe ʼui maʼana: ‘Ko au te pane ʼaē neʼe hifo mai te lagi.’ ” Māʼiape la mo ʼihi ʼi te ʼu tisipulo ʼa Sesu neʼe nātou punamaʼuli ʼi tana ʼu palalau pea neʼe nātou kamata muhumuhu.—Soane 6:41, 60, 61, MN.
10, 11. He koʼe neʼe muhumuhu te kau Sutea ʼaē ʼe lea faka Keleka, pea ʼe lava ʼaoga feafeaʼi ki te kau tagata ʼāfea ia te faʼahiga fakatokatoka ʼo te muhumuhu ʼaia?
10 Neʼe lelei age te ikuʼaga ʼo te muhumuhu ʼaē neʼe hoko ʼi te hili ʼo te Penikosite ʼo te taʼu 33 ʼo totatou temi. Tokolahi te kau tisipulo foʼou mai tuʼa atu ʼo Iselaele neʼe nātou leleiʼia te tali kāiga ʼa te ʼu tēhina ʼi Sutea, kae neʼe hoko te ʼu fihifihia ʼo ʼuhiga mo te vaevae ʼo te ʼu meʼa ʼofa. ʼE ʼui fēnei ʼi te Tohi-Tapu: “Neʼe muhumuhu te kau Sutea lea faka Keleka ʼo ʼuhiga mo te kau Sutea lea faka Hepeleo, he neʼe mole tokagaʼi tanatou ʼu fafine vītua ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tufa ʼi te ʼaho fuli.”—Gaue 6:1, MN.
11 Neʼe mole tatau te muhumuhu ʼaia mo te kau Iselaele ʼi te toafa. Neʼe mole ʼiʼita te kau Sutea lea faka Keleka ʼo ʼuhiga mo he ʼaluʼaga neʼe hoko kiā nātou totonu. Neʼe nātou fakatokagaʼi te mole tokoni fakalelei ki te ʼu meʼa neʼe ʼaoga ki ʼihi fafine vītua. Tahi ʼaē meʼa, neʼe mole fakatupu maveuveu te muhumuhu ʼaia ʼa te kau Sutea pea neʼe mole nātou meo ʼo fakafeagai kiā Sehova. Neʼe nātou meo ki te kau ʼapositolo, pea neʼe nātou foimo fai he ʼu fakatuʼutuʼu moʼo faka lākatonuʼi te meo ʼaia. Ko he faʼifaʼitaki lelei ʼaia neʼe tuku e te kau ʼapositolo ki te kau tagata ʼāfea iā ʼaho nei! Ko te kau tagata tauhi ōvi fakalaumālie ʼaia ʼe nātou tōkakaga anai ke mole nātou ‘māpunuʼi tonatou ʼu taliga ki te tagi fakaʼofaʼofa ʼo ia ʼaē ʼe veliveli.’—Tāʼaga Lea 21:13; Gaue 6:2-6.
Koutou Tōkakaga Ki Te ʼu Muhumuhu ʼAē ʼe Kovi
12, 13. (a) Koutou tuku mai he fakatātā ʼe hā ai te ʼu fua ʼo te muhumuhu. (b) Koteā ʼaē ʼe feala ke ina uga ai he tahi ke muhumuhu?
12 ʼE lahi ʼi te ʼu faʼifaʼitaki faka Tohi-Tapu ʼaē neʼe tou vakaʼi, ʼe hā ai ko te muhumuhu, neʼe fua kovi ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼi te temi muʼa. Koia, ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi fakalelei ia te ʼu fua kovi ʼo te muhumuhu iā ʼaho nei. Tou toʼo he faʼifaʼitaki. ʼE lahi te ʼu ukamea ʼe nātou liliu ʼo ukaukamea. Kapau ʼe mole kita tokagaʼi ia te ʼu fakaʼiloga ʼo te ukaukamea, pea ʼe feala ke ukaukamea fuli te kauʼi ukamea ʼo mole kei feala hona fakaʼaogaʼi. ʼE lahi te ʼu motokā mole kei fakaʼaogaʼi, mole tupu ʼuhi ko te haʼele kovi ʼo te masini, kae tupu ʼuhi ko tanatou kua ukaukamea, ʼo mole kei feala hona gaohi. Koteā te pikipikiga ʼo te lea fakatātā ʼaia mo te muhumuhu?
13 Ohage pe ko te liliu ʼa ʼihi ukumea ʼo ukaukamea, ko te hahaʼi heʼe haohaoa ʼe feala ke nātou liliu ʼo faʼa meo. ʼE tonu ke tou tokagaʼi te ʼu fakaʼiloga ʼe hā ai ʼe tou faʼa muhumuhu. Ohage pe ko te tuputupu ʼo te ukaukamea mokā pala pea mo kovi te ʼaele, ʼe feala ke tou liliu ʼo muhumuhu ʼuhi ko totatou ʼu faigataʼaʼia. Kapau ʼe tou loto hoha pea ʼe feala ke liliu hotatou kiʼi ʼita ko he toe meo lahi. ʼI te ʼāsili kovi ʼo te ʼu ʼaluʼaga ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼo te tuʼu ʼaenī, ʼe toe lahi anai te ʼu faʼahi ke tupu ai hatatou meo. (2 Timoteo 3:1-5) Pea ʼe feala ke muhumuhu he kaugana ʼa Sehova ki he tahi age. ʼE lagi tou muhumuhu anai ʼo ʼuhiga mo he kiʼi meʼa noa, ohage ko he vaivaiʼaga ʼo he tahi, peʼe ko te poto ʼaē ʼe ina maʼu, peʼe ko hona pilivilesio.
14, 15. He koʼe ʼe tonu ke tou tāʼofi tatatou fia muhumuhu?
14 Tatau aipe pe koteā te tupuʼaga ʼo tatatou ʼiʼita, kae kapau ʼe mole tou tāʼofi tatatou faʼa meo, pea ʼe feala ke tou liliu ai ko he tahi ʼe muna pea mo tou māhani ʼi te muhumuhu. ʼE moʼoni, ko te muhumuhu ʼaē ʼe fua kovi kiā tatou ʼi te faʼahi fakalaumālie, ʼe feala ke ina ʼulihi kātoa tatou. ʼI te temi ʼaē neʼe muhumuhu ai te kau Iselaele ʼo ʼuhiga mo tonatou maʼuli ʼi te toafa, neʼe nātou fatufatuʼi ia Sehova. (Ekesote 16:8) ʼOfa pe ke mole hoko he meʼa feiā kiā tatou!
15 ʼE feala ke fakasiʼisiʼi te ukaukamea mo kapau ʼe vali te pena pea mo foimo gaohi te ʼu faʼahi ʼaē kua ukaukamea. ʼO toe feiā pe, kapau ʼe tou tokagaʼi ʼe tou faʼa meo, ʼe feala ke tou tāʼofi te faʼahi ʼaia mo kapau ʼe tou foimo faikole pea mo fetogi. ʼO feafeaʼi?
Tou Manatu Ohage Ko Sehova
16. Koteā ʼaē ʼe feala ke tou fai mo kapau ʼe tou faʼa muhumuhu?
16 Ka tou muhumuhu, pea ʼe tou tokagaʼi tāfito tatatou manatu ʼa tatou pea mo totatou ʼu fihifihia, kae mole kei tou tokagaʼi te ʼu tapuakina ʼi totatou ʼuhiga kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ke tou tāʼofi tatatou fia meo, ʼe tonu ke tou ʼuluaki manatuʼi tuʼumaʼu te ʼu tapuakina ʼaia. Ohage la, ʼe ko he pilivilesio lahi kiā tatou fuli te toʼo ʼo te huafa ʼo Sehova. (Isaia 43:10) ʼE feala ke tou felogoi lelei mo ia, pea ʼe feala ke tou palalau kiā ia ʼaē ʼe “Fagono ki te faikole” ʼi te temi fuli pe. (Pesalemo 65:2; Sakopo 4:8) Kua tou maʼu te ʼuhiga moʼoni ʼi totatou maʼuli heʼe tou mahino ki te fakafihiʼi ʼo te pule ʼo te ʼatulaulau pea mo manatuʼi ʼe ko hotatou pilivilesio te nonofo agatonu ki te ʼAtua. (Tāʼaga Lea 27:11) ʼE feala ke tou kau tuʼumaʼu ki te faka mafola ʼo te logo lelei ʼo te Puleʼaga. (Mateo 24:14) Ko tatatou tui ki te sākilifisio faitotogi ʼa Sesu Kilisito ʼe tou maʼu ai he leʼo ʼo loto ʼe maʼa. (Soane 3:16) Ko te ʼu lelei ʼaia ʼe tou maʼu tatau aipe pe koteā te ʼu ʼaluʼaga ʼaē ʼe tonu ke tou kātakiʼi.
17. He koʼe ʼe tonu ke tou faiga ke tou manatu ohage ko Sehova, tatau aipe peʼe matatonu tatatou muhumuhu?
17 Tou faiga ke tou manatu ohage ko Sehova, kae mole tou tokagaʼi pe tatatou manatu. Neʼe hiva fēnei te tagata fai pesalemo ko Tavite: “Fakahā mai kiā te au tou ʼu ala, Ê Sehova! Akoʼi mai kiā te au tou ʼu haʼeleʼaga.” (Pesalemo 25:4) Kapau ʼe matatonu tatatou meo, pea ʼe ʼiloʼi e Sehova ia te faʼahi ʼaia. ʼE feala pe ke ina fakatonutonuʼi te faʼahi ʼaia. Kae he koʼe ʼi ʼihi temi ʼe ina tuku ke hoko atu te faigataʼaʼia? Lagi he fia tokoni mai ke tou maʼu he ʼu kalitātē, ohage ko te faʼa kātaki, te tui pea mo te kātaki fualoa.—Sakopo 1:2-4.
18, 19. Koutou tuku mai he faʼifaʼitaki ʼe fakahā ai te ʼu fua lelei ʼo hatatou kātakiʼi he ʼu fihifihia kae mole tou meo.
18 Kapau ʼe tou kātakiʼi te ʼu fihifihia, ʼo mole tou meo, pea ʼe tokoni mai anai ke lelei age totatou ʼulugaaga pea ʼe lagi tokagaʼi anai e nātou ʼaē ʼe sio ki tatatou aga. ʼI te taʼu 2003, ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nātou toʼo te kā ʼi Siamani moʼo kau ki te fakatahi ʼi Hukalia. Ko ia ʼaē neʼe ina taki te kā neʼe mole ko he Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea neʼe mole loko fia nofo mo te kau Fakamoʼoni lolotoga te ʼu ʼaho e hogofulu. Kae ʼi te fakaʼosi ʼo tanatou fagona ʼaia, neʼe kua fetogi ʼaupito tana fakakaukau. Koteā tona tupuʼaga?
19 ʼI te fagona ʼaia, neʼe hoko te ʼu kiʼi fihifihia. Kae neʼe mole meo te kau Fakamoʼoni. Neʼe ʼui e te tagata taki kā neʼe ko tana hoki ʼave ʼaia ʼo he ʼu hahaʼi ʼe lelei ʼaupito feiā. Neʼe ina fakapapau age, kapau ʼe ʼolo age he kau Fakamoʼoni ki tona ʼapi, pea ʼe ina fakahū anai nātou ki fale pea mo fakalogo kiā nātou. Neʼe tuku e te ʼu tēhina mo tuagaʼane he faʼifaʼitaki lelei ʼi tanatou ‘fai ia meʼa fuli ʼo mole nātou muhumuhu’!
ʼE ʼi Ai Te Logo Tahi Mo Kapau ʼe Tou Loto Fakamolemole
20. He koʼe ʼe tonu ke tou fefakamolemoleʼaki?
20 E feafeaʼi mo kapau ʼe tou meo ʼo ʼuhiga mo he tēhina peʼe ko he tuagaʼane? Kapau ko he hala mamafa neʼe ina fai, ʼe tonu ke tou mulimuli ki te ʼu pelesepeto ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sesu iā Mateo 18:15-17. Kae ʼe mole ʼaoga anai ke fai tuʼumaʼu te faʼahi ʼaia, koteʼuhi ʼe ʼi ai te ʼu hala ʼe mole faʼa maʼuhiga. ʼE lelei age ke tou manatu ko te ʼaluʼaga ʼaia ʼe ko he faigamālie maʼa tatou ke tou fakahā te loto fakamolemole. Neʼe tohi fēnei e Paulo: “Koutou haga fekātakiʼaki pea mo fefakamolemoleʼaki ʼaki he lotolelei, mo kapau ʼe ʼi ai he tahi ʼe ina koviʼia he meʼa ʼa he tahi age. Ohage ko te lotolelei ʼa Sehova ke ina fakamolemole kiā koutou, ke koutou toe fai feiā mo koutou. Kae, ʼo hilifaki ki te ʼu meʼa fuli ʼaia, koutou kofuʼi ia te ʼofa, he ko he noʼo haohaoa ia ki te logo tahi.” (Kolose 3:13, 14, MN ) ʼE feala koa ke tou lotolelei ʼo fakamolemole? ʼE mole tonu koa la ke meo ia Sehova ʼo ʼuhiga mo tatou? Kae ʼe ina fakahā tuʼumaʼu mai pe te manavaʼofa pea mo te fakamolemole.
21. ʼE feala ke malave feafeaʼi te muhumuhu kiā nātou ʼaē ʼe logo kiai?
21 Tatau aipe pe koteā te faʼahi ʼaē ʼe koutou meo kiai, kae ʼe mole fakatokatoka anai mo kapau ʼe koutou muhumuhu. Ko te kupu faka Hepeleo ʼaē ʼe faka ʼuhiga ki te kupu “muhumuhu,” ʼe feala ke toe faka ʼuhiga ki te kupu “muna.” ʼE mole tou leleiʼia anai tatatou nonofo fakatahi mo he tahi ʼe muhumuhu tuʼumaʼu pea ʼe tou faigaʼi anai ke tou fakamamaʼo mai ai. Kapau ʼe tou muhumuhu, peʼe tou mumuna, pea ko nātou ʼaē ʼe fakalogo mai ʼe feala ke nātou liliu ʼo feiā. ʼE lagi mole nātou leleiʼia te faʼahi ʼaia, pea mole kei nātou fia fakatahi mo tatou. Kapau ʼe koutou mumuna, pea ʼe lagi tokagaʼi anai koutou e he tahi ʼo tupu ai hana mole fia fakatahi mo koutou.
22. Koteā ʼaē neʼe ʼui e te taʼahine ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova?
22 Kapau ʼe tou loto fakamolemole pea ʼe tou maʼu ai te logo tahi—ko he meʼa ʼe maʼuhiga ʼaupito ki te hahaʼi ʼa Sehova. (Pesalemo 133:1-3) ʼI te fenua ʼo Eulopa, ko te taʼahine Katolika taʼu 17 neʼe faitohi ki te filiale ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova moʼo fakahā tana leleiʼia te kau Fakamoʼoni. Neʼe ina ʼui fēnei: “ ʼE ko te kautahi pe ʼaia e tahi ʼaē ʼe au ʼiloʼi ʼe mole māvetevete tana hahaʼi ʼi te fehiʼa, peʼe ko te fialahi, peʼe ko he ʼu manatu fakapalatahi, peʼe ko te manatu pe ʼaē kiā kita, peʼe ko te maveuveu.”
23. Koteā ʼaē ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ka hoa mai?
23 Tou fakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu tapuakina fakalaumālie fuli ʼaē ʼe tou maʼu ʼi totatou ʼuhiga kau atolasio ʼa te ʼAtua moʼoni, ia Sehova, pea ʼe feala anai ke tou maʼu ai te logo tahi pea ke mole tou muhumuhu. ʼE fakahā anai ʼi te alatike ka hoa mai te maʼuhiga ʼaē ke tou maʼu te ʼu kalitātē ʼaē ʼe akoʼi mai e te ʼAtua ke ʼaua naʼa tou haga muhumuhu ki te kautahi fakakelekele ʼa Sehova, ʼe ko he faʼahiga muhumuhu ʼe kovi.
ʼE Kei Koutou Manatuʼi Koa?
• Koteā te faka ʼuhiga ʼo te muhumuhu?
• ʼE koutou lava fakatātā kiteā te ʼu fua ʼo te muhumuhu?
• Koteā ʼaē ka tokoni mai ke mole tou faʼa muhumuhu?
• ʼE tāʼofi feafeaʼi te muhumuhu mokā tou loto fakamolemole?