Neʼe ʼAu Lotomālohi ʼi Te ʼu ʼAhiʼahi Fakamataku

NEʼE FAKAMATALA E ÉVA JOSEFSSON

Ko te tokosiʼi ia mātou neʼe fakatahi ʼi te tisitilike ʼo Újpest ʼi te kolo ʼo Budapest ʼi Hongrie, moʼo fai ai te fono gāue nounou ʼi muʼa ʼo tamatou ʼolo ʼo faka mafola. Neʼe ko te taʼu 1939, ko te kiʼi temi siʼipe ʼi muʼa ʼo te kamata ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, pea neʼe tapuʼi te gāue fai faka mafola ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Hongrie. ʼI te ʼu ʼaho ʼaia, ko nātou ʼaē neʼe nātou akoʼi te Tohi-Tapu ki te hahaʼi, neʼe tau puke nātou.

MAI tona ʼuhiga ko taku ʼuluaki kau ʼaia ki te gāue, ʼe mahino ia, neʼe hā lelei toku tuʼania. Ko te tuagaʼane kua matuʼa neʼe ina sioʼi ʼau, pea ina ʼui fēnei mai: “Éva, ʼe mole tonu ke ke tuʼania. Ko te tauhi kia Sehova ʼe ko te pilivilesio lahi tokotahi ʼaē ʼe feala ke maʼu e he tagata.” Ko te palalau fakaloto mālohi ʼaia pea mo fakaloto fīmālie, neʼe tokoni mai kia ʼau ke ʼau lotomālohi ʼi te ʼu ʼahiʼahi fakamataku ʼaē neʼe tau mo ʼau.

Toku Famili Sutea

Neʼe ko ʼau te muʼa ʼo te fānau e toko nima ʼi toku famili Sutea. Neʼe mole maʼu e taku Faʼe te meʼa ʼaē neʼe loto kiai ʼi te Lotu Faka Sutea, koia neʼe ina kamata vakaʼi te tahi ʼu lotu. ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe felāveʼi ai mo Erzsébet Slézinger, te tahi fafine Sutea neʼe ina toe kumi mo ia te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu. ʼAki ia Erzsébet, neʼe felāveʼi ai taku Faʼe mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea neʼe tupu ai taku fia ʼiloʼi te ʼu akonaki faka Tohi-Tapu. Mole tuai pea neʼe ʼau kamata fakahā ki te hahaʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼau ako.

ʼI toku taʼu 18 ʼi te fasiga taʼu māfana 1941, neʼe ʼau fakahā ai kua ʼau foaki toku maʼuli kia Sehova ʼAtua ʼo ʼau papitema ʼi te Vaitafe ʼo Danube. Neʼe papitema ai mo taku Faʼe ʼi te temi ʼaia, kae neʼe mole tali e taku tāmai te lotu faka Kilisitiano foʼou ʼaia. Mole tuai ʼi taku ʼosi papitema, neʼe ʼau fai ai he ʼu fakatuʼutuʼu ke ʼau pionie, ko tona faka ʼuhiga ke ʼau kau ki te minisitelio ʼi te temi katoa. Neʼe tonu ke ʼau maʼu haku lelue, koia neʼe ʼau kamata gāue ʼi te fale gāue lahi ʼe faʼu ai te kie.

Te Kamata ʼo Te ʼu ʼAhiʼahi

Neʼe kua puleʼi ia Hongrie e te kau Nasi, pea ko te kau Siamani neʼe nātou takitaki te fale gāue ʼaē neʼe ʼau gāue ai. ʼI te tahi ʼaho neʼe pāui te hahaʼi gāue fuli ke mātou tutuʼu ʼi muʼa ʼo te kau takitaki pea ke mātou fakapapau ʼe mātou tauhi anai ki te kau Nasi. Neʼe fakahā mai kapau ʼe mole mātou fai te faʼahi ʼaia, pea ʼe hoko anai kia mātou he ʼu fihifihia. Lolotoga te toʼotoʼoga ʼaia ʼaē neʼe tonu ai ke mātou hiki ʼomātou nima moʼo fakaʼalofa kia Itilele, neʼe ʼau tuʼu ʼaki he aga fakaʼapaʼapa kae neʼe mole ʼau fai te meʼa ʼaia. ʼI te ʼaho pe ʼaia, neʼe pāui ʼau ki te pilō, neʼe foaki mai taku litotogi pea neʼe fakamavae ʼau. Mai tona ʼuhiga ʼaē neʼe faigataʼa te maʼu ʼo he gāue ʼi te temi ʼaia, koia neʼe ʼau feʼekeʼaki peʼe feafeaʼi anai ʼo ʼuhiga mo taku ʼu fakatuʼutuʼu ʼaē ke ʼau pionie. Kae ʼi te ʼapogipogi ake, neʼe ʼau maʼu taku tahi gāue pea neʼe lahi age toku litotogi.

ʼI te temi ʼaia, neʼe kua feala leva ke ʼau fakahoko taku holi ʼaē ke ʼau pionie. Neʼe lahi te ʼu tēhina neʼe ʼau kaugā pionie mo nātou, pea ko ia ʼaē neʼe ma kaugā pionie fakamuli neʼe ko Juliska Asztalos. Neʼe ma fakaʼaogaʼi pe te Tohi-Tapu ʼi te minisitelio, he neʼe mole ʼi ai hamā ʼu tohi ke ma tufa. Ka ma maʼu he ʼu hahaʼi neʼe fia logo ki te moʼoni, pea neʼe ma toe ʼaʼahi nātou pea mo tuku kia nātou he ʼu tohi.

Ko te meʼa ʼaē neʼe tau hoko, ko ʼau pea mo Juliska neʼe tonu ke ma mavae ʼi te telituale ʼaē neʼe ma gāue ai he neʼe ʼita te patele ʼi tana ʼiloʼi ʼaē neʼe ma ʼaʼahi ‘tana ʼu ōvi.’ Neʼe ina ʼui ki te hahaʼi ʼo tona ʼēkelesia, kapau ʼe ʼolo age te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova kiō nātou, pea ʼe tonu ke nātou tala age kia ia peʼe nātou tala age ki te kau polisi. Kae ka fakahā mai te meʼa ʼaia e te hahaʼi ʼaē neʼe agalelei kia māua, pea neʼe ma ʼolo ki te tahi telituale.

ʼI te tahi ʼaho, ko ʼau pea mo Juliska neʼe ma ʼaʼahi te tūpulaga neʼe fia logo ki te moʼoni. Neʼe ma fai he fakatuʼutuʼu ke ma toe liliu ʼo ʼaʼahi ia ia pea mo tuku age ki ai he tohi. Kae ʼi tamā ʼolo kiai, neʼe fakatalitali mai te kau polisi ʼo nātou puke māua pea mo ʼave māua ki te fale polisi ʼi Dunavecse. Neʼe nātou fakaʼaogaʼi te tama ʼaē neʼe ma ʼolo ʼo ʼaʼahi, moʼo puke māua. ʼI tamā tau atu ki te fale polisi, neʼe ma sio ai ki te patele pea mahino ai kia māua neʼe kau ki te fakatuʼutuʼu ʼaia.

Toku ʼAhiʼahi ʼAē Neʼe Kovi Tāfito

ʼI te fale polisi ʼaia neʼe tele ai toku ʼulu pea neʼe tonu ke ʼau tuʼu telefua ʼi muʼa ʼo te ʼu tagata polisi ʼe teitei toko hogofulu. Neʼe nātou fakafehuʼi ʼau he neʼe nātou fia ʼiloʼi pe ko ai te tagata takitaki ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo Hongrie. Neʼe ʼau ʼui age kia nātou ʼe ko Sesu tokotahi pe tomatou pule. Pea neʼe nātou tā mālohi ʼau, kae neʼe mole ʼau tala te ʼu higoa ʼo toku ʼu tēhina mo tuagaʼane Kilisitiano.

ʼOsi ʼaia pea neʼe nātou haʼi toku ʼu vaʼe, pea neʼe nātou ʼai toku ʼu nima ki toku ʼulu pea neʼe nātou haʼi. Pea neʼe nātou fakaʼalikiʼi ʼau, gata pe ki te tagata polisi e tahi. ʼI te mālohi ʼo te haʼi ʼo toku ʼu nima, hili kiai taʼu e tolu neʼe kei hā pe te ʼu fakaʼiloga ʼo toku haʼi. ʼI te kovi ʼaupito ʼo toku tā, neʼe tonu ai ke ʼau nofo ʼi te kogafale ʼi te lalo fata lolotoga vāhaʼa e lua ke lelei ai toku ʼu lavea.

Te Fīmālie Faka Temi Pe

Ki muli age neʼe ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼi Nagykanizsa, ʼaē neʼe hahaʼi ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe hoa mai kiai te ʼu taʼu e lua neʼe mātou teitei maʼuli fīmālie ai, logope la tomatou pilisoniʼi. Neʼe mātou fai fakafūfū te ʼu fono, pea neʼe teitei tatau tonatou fakaʼaluʼalu ohage ko he kokelekasio. Pea neʼe lahi te ʼu temi faigamālie neʼe mātou faka mafola ai te moʼoni. ʼI te fale pilisoni ʼaia neʼe ʼau felāveʼi ai mo Olga Slézinger te tēhina ʼo Erzsébet Slézinger, te fafine ʼaē neʼe ina fakahā mai kia ʼau pea mo taku faʼe te moʼoni faka Tohi-Tapu.

ʼI te taʼu 1944 neʼe kua fakatuʼutuʼu e te kau Nasi ʼo Hongrie ke nātou matehi te kau Sutea fuli ʼo te fenua ʼaia, ohage ko tanatou fai ʼi te tahi ʼu potu fenua neʼe nātou ʼohofiʼi. ʼI te tahi ʼaho neʼe nātou ʼōmai ʼo ʼave ʼau pea mo Olga. Neʼe ma ʼolo ʼi te saliote afi neʼe fetuku ai te ʼu faga pipi, pea ʼi te folau fakagaʼegaʼe ʼaia, neʼe mātou fakalaka ʼi Tchécoslovaquie, ʼo fakaaʼu leva ki te lotoʼā fakamamahi ʼo Auschwitz ʼi te potu toga ʼo Poloni.

Neʼe Mātou Hāo ʼi Auschwitz

Neʼe fīmālie toku loto ʼi taku nofo mo Olga. Neʼe fai fakahuahua māʼia pe la mo te ʼaluʼaga faigataʼa. ʼI tamā tau atu ki Auschwitz, neʼe ʼave māua ki te tōketā ʼiloa ko Mengele, he ko ia ʼaē neʼe ina vakaʼi te hahaʼi pilisoni foʼou ʼo ina ʼui pe ko ai ʼaē neʼe feala ke gāue peʼe kailoa. Ko nātou ʼaē neʼe mole feala ke nātou gāue neʼe matehi nātou ʼi te ʼu kogafale kasa. ʼI te pāui ʼa Olga e Mengele, neʼe ina fehuʼi age kia ia, “ ʼE ke taʼu fia?”

ʼAki he lototoʼa pea mo he malimali, neʼe ina tali fēnei, “ ʼE ʼau taʼu 20.” ʼI tona fakahagatonu neʼe taʼu 40. Kae neʼe kata ia Mengele pea neʼe ina tuku ia ia ke ʼalu ki te faʼahi mataʼu pea neʼe hāo ai.

Ko te hahaʼi pilisoni fuli ʼo Auschwitz neʼe tui ki tonatou mutuʼi meʼa te fakaʼiloga​—ko te kau Sutea neʼe ko te Fetuʼu ʼo Tavite, pea ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe ko te fakaʼiloga tapa tolu pea mo huʼa lotuma. Neʼe nātou fia tui ki tomā ʼu kofu te Fetuʼu ʼo Tavite, kae neʼe ma ʼui age kia nātou ko māua te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova pea neʼe ma loto ki te fakaʼiloga huʼa lotuma. Neʼe mole ma ufiufi ki tomā ʼuhiga Sutea, kae neʼe kua ma kau ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe nātou aka pea mo tā māua ʼo nātou faiga ke nātou fakamālohiʼi māua ke ma tali te fakaʼiloga faka Sutea. Kae neʼe mole fetogi tamā fakatuʼutuʼu, ʼo aʼu ki tanatou tali ko māua ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova.

Ki muli age neʼe ʼau felāveʼi mo Elvira, toku kiʼi tēhina ʼaē ʼe veliveli age ia ʼau ia taʼu e tolu. Ko te toko fitu ʼo tomā famili neʼe kua ʼave ki Auschwitz. Kae neʼe tali pe ia ʼau pea mo Elvira ki te gāue. Neʼe mamate ʼi te kogafale kasa tamā Tāmai, mo tamā Faʼe pea mo tamā ʼu tēhina mo tokolua e tolu. Ko Elvira neʼe mole ko he Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia, koia neʼe mole ma nonofo tahi ʼi te lotoʼā. Neʼe hāo ʼi te lotoʼā ʼaia, pea neʼe ʼalu ki Amelika ʼo liliu ai ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Pittsburgh, Pennsylvania, pea neʼe mate ai ʼi te taʼu 1973.

Neʼe ʼAu Hāo ʼi Te Tahi ʼu Lotoʼā Fakamamahi

ʼI te temi nive ʼo te taʼu 1944 mo te taʼu 1945, ko te kau Siamani neʼe nātou fai te tonu ʼaē ke nātou mavae ʼi Auschwitz he neʼe kua fakaōvi mai te kau Lusia. Koia neʼe ʼave ai mātou ki Bergen-Belsen, ʼi te potu tokelau ʼo Siamani. Mole tuai pea neʼe ʼave ʼau pea mo Olga ki Braunschweig. Neʼe tonu ke ma fakamaʼa te maumau ʼaē neʼe hoko ʼaki te ʼu pulu ʼaē neʼe faka paʼulu e te ʼu Foʼi Solia Fakatahi. Ko ʼau mo Olga neʼe ma palalau ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼaia. Neʼe mole ma ʼiloʼi papau pe neʼe ʼalutahi te gāue ʼaia mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu, pea neʼe ma fakatotonu ai ke mole ma fai te gāue ʼaia.

Neʼe fakatupu maveuveu te tonu ʼaē neʼe ma fai. Neʼe tā ai māua ʼaki te ʼu huipi, pea neʼe ʼave māua ʼo fakatuʼu ʼi muʼa ʼo te kau solia ke nātou fanahi māua. Neʼe tuku mai kia māua te minuta e tahi ke ma toe fakakaukau lelei, pea neʼe nātou ʼui mai ʼe fanahi anai māua mo kapau ʼe mole ma fetogi tamā tonu. Neʼe ma ʼui age ʼe mole ma toe fakakaukauʼi māua, heʼe tuku ʼaki te tonu ʼaia. Kae neʼe mole feala ke fanahi māua ʼi te ʼaho ʼaia, he neʼe puli te pule ʼo te lotoʼā pea neʼe ko ia tokotahi pe ʼaē neʼe feala ke ina fai te fakatotonu ʼaia ke matehi he tahi.

Lolotoga te temi ʼaia neʼe tonu ke ma tutuʼu ʼi te ʼaho katoa ʼi te malaʼe ʼo te lotoʼā. Neʼe leʼohi māua e te ʼu tagata solia e toko lua, ʼo nātou fehoahoaʼaki ia hola e lua. Neʼe mole foaki mai hamā meʼa kai, pea neʼe ma mokosisia ʼaupito ʼuhi ko te momoko ʼo te māhina ʼaia ʼo Fepualio. Neʼe hoko atu tomā gaohi koviʼi ʼaia ʼi te vāhaʼa katoa, kae neʼe mole heʼeki toe liliu mai te tagata pule. Koia neʼe ʼave ai māua ʼi te kamio pea neʼe ma punamaʼuli he neʼe ma toe liliu ki Bergen-Belsen.

ʼI te temi ʼaia ko ʼau pea mo Olga neʼe kua ma vaivai ʼaupito. Neʼe kua lahi te maʼofa ʼo toku lauʼulu pea neʼe lahi taku fiva. Neʼe faigataʼa kia ʼau haku fai he kiʼi gāue veliveli. Neʼe mole feʼauga te kiʼi supa pea mo te kiʼi moʼi pane ʼaē neʼe tufa mai ʼi te ʼaho fuli. Kae neʼe tonu ke mātou gāue he neʼe matehi ia nātou ʼaē neʼe mole kei feala hanatou gāue. Ko te ʼu tēhina Siamani ʼaē neʼe kaugā gāue mo ʼau ʼi te fale kuka, neʼe nātou tokoni mai kia ʼau ke ʼau ʼai haku kiʼi mālōlō. Ka ʼōmai te ʼu tagata leʼo ʼo vakaʼi mātou, neʼe tala mai e te ʼu tēhina pea neʼe ʼau tuʼu ʼi muʼa ʼo te laupapa ohage neʼe ʼau gāue fakamalotoloto.

ʼI te tahi ʼaho, neʼe kua vaivai fau ia Olga pea neʼe mole lava ʼalu ki te gāue, pea ki muli age neʼe mole mātou toe sio ki ai. Neʼe mate taku kaumeʼa lototoʼa, ʼaē neʼe tokoni mai kia ʼau lolotoga te ʼu māhina faigataʼa ʼi te ʼu lotoʼā. ʼI tona ʼuhiga tisipulo fakanofo ʼo totatou ʼAliki ko Sesu Kilisito, ʼe mahino ia neʼe ina maʼu atu aipe tona fakapale ʼaē ko te maʼuli ʼi selo.​—Fakahā 14:13.

Toku Maʼuli ʼi Toku ʼOsi Faka ʼĀteaina

ʼI te fakaʼosi ʼo te tau ʼi Maio 1945 neʼe faka ʼāteaina ai mātou, kae neʼe ʼau vaivai ʼaupito ʼo mole feala haku fiafia ʼi te fakagata ʼo te pule ʼo te kau Nasi aga fekai; pea neʼe mole feala haku ʼalu ʼi te ʼu kamio ʼaē neʼe ʼave ai te hahaʼi ki te ʼu fenua ʼaē neʼe nātou tali lelei nātou. Neʼe ʼau nofo ʼi te lopitali ia māhina e tolu ke feala ai haku toe mālohi. ʼOsi ʼaia pea neʼe ʼave ʼau ki Suède ʼaē neʼe liliu ko toku fenua foʼou. ʼI te moʼi temi pe ʼaia, neʼe ʼau faiga ai ke ʼau felāveʼi mo toku ʼu tēhina mo tuagaʼane Kilisitiano, pea ʼaki te temi neʼe ʼau kamata kau ki te gāue taulekaleka ʼo te minisitelio.

ʼI te taʼu 1949, neʼe ʼau ʼohoana mo Lennart Josefsson, ʼaē neʼe tagata taupau feʼaluʼaki ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova lolotoga ni ʼu taʼu. Neʼe toe pilisoni foki mo ia lolotoga te Lua Tau Faka Malamanei he neʼe mole ina fia līaki tana tui. Neʼe ma kamata tomā maʼuli faka taumatuʼa ʼo ma pionie ʼi te ʼaho 1 ʼo Sepetepeli 1949 pea neʼe fekauʼi māua ke ma ʼolo ʼo gāue ʼi te kolo ʼo Borås. Lolotoga te ʼu ʼuluaki taʼu ʼaē neʼe ma nonofo ai, neʼe ma fai ai te ʼu ako Tohi-Tapu e 10 ʼi te vāhaʼa fuli. Pea neʼe ma fiafia ʼi tamā sio ʼaē kua liliu te kokelekasio e tahi ʼi Borås ko kokelekasio e tolu ʼi te lolotoga ʼo taʼu e hiva, pea ko kokelekasio e nima ʼi te temi nei.

Neʼe mole feala haku pionie fualoa, koteʼuhi ʼi te taʼu 1950 neʼe ma maʼu tamā taʼahine, pea hili kiai taʼu e lua neʼe ma maʼu tamā tama. Koia neʼe ʼau maʼu te pilivilesio ʼaē ke ʼau akoʼi ki tamā fānau te moʼoni maʼuhiga ʼaē neʼe fakahā fēnei mai e te tuagaʼane ʼi Hongrie ʼi toku taʼu 16: “Ko te tauhi kia Sehova ʼe ko te pilivilesio ʼaē ʼe lahi tokotahi ʼe feala ke maʼu e te tagata.”

Ka ʼau toe vakaʼi toku maʼuli ki muʼa atu, ʼe ʼau mahino ai neʼe hoko kia ʼau te meʼa ʼaē neʼe palalau kiai te tisipulo ko Sake ʼi tana fakamanatuʼi mai te faʼa kātaki ʼo Sopo: “Ko Sehova ʼe fonu ʼi te ʼofa pea mo te manavaʼofa.” (Sake 5:​11) Logope la neʼe ʼau tau mo te ʼu mamahi fakamataku, kae neʼe ʼau maʼu te ʼu tapuakina lahi ʼaki tamā fānau e toko lua pea mo tonā ʼu ʼohoana, pea mo toku ʼu mokopuna e toko ono, ʼaē ʼe nātou tauhi fuli kia Sehova. Tahi ʼaē meʼa, ʼe tokolahi toku ʼu fānau pea mo toku ʼu mokopuna fakalaumālie, pea ko ʼihi ia nātou ʼe pionie peʼe nātou misionea. ʼI te temi nei ʼe ʼau ʼamanaki ki te temi ʼaē ka ʼau felāveʼi anai mo te hahaʼi ʼaē ʼe ʼau ʼofa ki ai ka kua mamate, ke ʼau fāʼufua mo nātou mokā nātou hū mai anai ki tuʼa mai tonatou falemaka fakamanatu.​—Soane 5:​28, 29.

[Paki ʼo te pasina 31]

ʼE ʼau fai faka mafola ʼi Suède ʼi te hili ʼo te Lua Tau Faka Malamanei

[Paki ʼo te pasina 31]

Ko ʼau mo toku ʼohoana