He Koʼe Koa Ko Te Hahaʼi Agalelei ʼe Nātou Mamahi?

KO TE taʼu ʼaia, te 1914, ko te malamanei neʼe kau ki te ʼUluaki Tau faka malamanei. Ko te mahaki ʼe higoa ko te typhus, neʼe fokifā pe, kua maʼu ʼi te fale pilisoni faka solia ʼi Selepi. Kae neʼe ko to ʼona pe kamakamata. Ko te mahaki pe ʼaia neʼe kamata mafola ki te ʼu hahaʼi sivili pea neʼe ina fakatupu te mate ki te hahaʼi ʼe toko 150 000 ia māhina pe e ono. Lolotoga te temi tau pea mo te ʼu temi maveuveu ʼi Lusia, ko te hahaʼi e tolu miliona neʼe nātou mamate ai ʼi te typhus. ʼE feala ha kotou ʼui lelei ai ko te hahaʼi agalelei pea mo te hahaʼi neʼe mamate ʼonatou famili neʼe kau ʼi te ʼu vikitima ʼo te mahaki.

Pea ko he fakahāʼaga pe ʼaia e tahi ʼo te ʼu malaʼia ʼe hoko ki te tagata. Neʼe lagi kua koutou ʼiloʼi pe ia te mamahi mokā neʼe mamate he ʼu hahaʼi neʼe koutou ʼoʼofa ai, mamate mahaki, mamate ʼi te fakaʼī, peʼe ʼi he ʼu faʼahiga tuʼutāmaki age. ʼO toe feiā pe, ʼe lagi koutou lotomamahi mokā ko he tahi ʼe agatonu ʼe mamahi ʼi tana tau mo he mahaki ʼe mole ʼi ai hona faitoʼo. Neʼe lagi toe hake ia koutou te lotomamahi ʼi takotou ʼiloʼi neʼe ʼi ai te tagata agalelei — neʼe lagi ko he tagata faʼa gāue ʼi he famili — neʼe mate ʼi he tuʼutāmaki. ʼE mahalo neʼe koutou logoʼi te mamahi ʼo te ʼu hahaʼi ʼo te famili ʼaia.

Tokolahi ʼe nātou ʼui ko he tagata peʼe ko he fafine neʼe ina fai te ʼu meʼa ʼe lelei ʼe totogi age anai kia ia ʼaki te ʼāteaina mai te mamahi. Ko ʼihi ʼe nātou ʼui ko he tahi ʼe tau mo he ʼu mamahi ʼe fakahā ʼaki ai ko he tahi ʼe agakovi. Neʼe ko te palalau ʼaia ʼa te toko tolu neʼe nātou maʼuli kua ʼosi ki ai taʼu e 3 600. Neʼe ko te ʼu hahaʼi ʼaia neʼe maʼuʼuli ʼi te temi ʼo te tagata agalelei ko Sopo. Tou toe liliu ki te temi ʼaia pea mo tou kumi he tali ki te fehuʼi ʼaenī: he koʼe koa ko te hahaʼi agalelei ʼe nātou mamahi?

Te ʼu mamahi ʼo Sopo

ʼI te hoko te ʼaʼahi ʼa te ʼu hahaʼi ʼe ʼui ko te ʼu kaumeʼa ʼo Sopo, neʼe kovi ʼaupito te mamahi ʼo Sopo ʼi tona lotomamahi pea mo tona mahaki. Neʼe nofo ʼi te fakamamahi ʼuhi ko te mate ʼa tana fānau ʼe toko hogofulu pea mo te puli ʼo tona ʼu koloā fuli. Ko te ʼu hahaʼi neʼe ʼoʼofa ia Sopo ʼi te lakaga ʼaē, kua nātou fehihiʼa ki ai. ʼO feiā aipe mo tona ʼohoana kua ʼosi tana faʼa kātaki ki ai pea neʼe ina ʼui age kia ia ke laukovi ki te ʼAtua kae mate. — Sopo 1:1–2:13; 19:​13-19.

Lolotoga ʼaho e fitu pea mo po e fitu, ko te toko tolu ʼaē neʼe ʼaʼahi kia Sopo neʼe nātou mamata fakalogologo ki tona ʼu mamahi. Pea ko te tahi ia nātou neʼe ina haga ʼo fakakoviʼi ia ia ki tana ʼu aga heʼefaitotonu neʼe ina fai ʼo mahalo ia ko te tupuʼaga ʼaia ʼo tona tauteaʼi. “Fakalelei tou loto, ka ke fakamanatu muʼa: Pe ko ai ʼaē kua mate ka neʼe mole hana hāla? Pea ko te potu fea ʼaē kua molehi ai te hahaʼi ʼaē ʼe totonu? Ohage ko te meʼa ʼaē neʼe ku ʼau sio ki ai, ko te hahaʼi ʼaē ʼe metitasio ki te meʼa ʼaē ʼe kovi pea mo nātou tūtū te malaʼia, ʼe nātou utu anai te meʼa ʼaia. ʼAki te mānava ʼo te ʼAtua ʼe nātou mamate ai, pea ʼaki te laumālie ʼo tona hāūhāū ʼe nātou pupuli ai.” — Sopo 4:​7-9.

Koia, ko Elifasi neʼe ina ʼui ko te ʼAtua neʼe ina haga ʼo tauteaʼi ia Sopo ʼuhi ko tana ʼu agahala. ʼE toe feiā pe ia ʼaho nei, ko ʼihi ʼe nātou tala ko te ʼu malaʼia ʼe ko te ʼu gāue ʼa te ʼAtua moʼo tauteaʼi te hahaʼi ʼi tanatou ʼu agakovi. Kae neʼe mole ko Sehova ʼaē neʼe ina tauteaʼi ia Sopo ʼuhi ko hana fai he ʼu gāue heʼeagatonu. Kailoa. ʼE tou ʼiloʼi te fahaʼi ʼaia heʼe ki muli mai neʼe fēnei te fakamatalatala ʼa te ʼAtua kia Elifasi: “Ko toku hāūhāū kua lahi ʼaupito kia te koe pea mo tou ʼu kaumeʼa, koteʼuhi neʼe mole koutou fakamatala, ʼo ʼuhiga pea mo ʼau, ia te meʼa ʼaē ʼe moʼoni, ohage ko taku tagata kaugana ko Sopo.” — Sopo 42:7.

Mole ko he hāla ʼa te ʼAtua

Ia ʼaho nei, ko te hahaʼi ʼe lauʼi miliona — e tokolahi te hahaʼi agalelei ʼe kau ai — ʼe nātou masisiva pea ʼe nātou tau mo te pakupaku. Ko ʼihi hahaʼi kua nātou nonofo mamahi pea ʼe nātou fakakoviʼi te ʼAtua ki ʼonatou ʼu mamahi. Kae ʼe mole tonu ke fakakoviʼi ia ia ki te pakupaku. Kailoa ia, heʼe ko Ia ʼaē ʼe ina foaki te meʼa kai ki te hahaʼi. — Pesalemo 65:9.

Ko te tahi manatu pe ʼaē kia ia, ko te mānumānu, pea mo ʼihi age pe ʼu tupuʼaga ʼaē neʼe mole feala ai ke tufa te meʼa kai ki te hahaʼi ʼaē ʼe pakupaku. Ko te tau ko he tahi ʼaenā meʼa ʼe kau ki te ʼu tupuʼaga ʼo te pakupaku. Ohage ko tana fakahā e te encyclopédie (The World Book Encyclopedia): “Ko te tau ʼe feala ke ina fakatupu he hoge mo kapau ko te hahaʼi gāue ʼo te kele ʼe nātou līaki ʼanatou ʼu gāueʼaga kae nātou hu ki te ʼu solia. ʼI ʼihi lakaga, ko te solia ʼe ina fakatupu te hoge ʼi tana faiga ʼaē ke hu te faʼahi ʼaē ʼe fakafeagai kia nātou. Ko te solia ʼe ina maumauʼi te ʼu tukuʼaga meʼa kai ʼo feiā mo te ʼu gāueʼaga ʼaē kua maʼuli pea neʼe nātou fakatuʼu te pālasi moʼo fakagata te ʼu fetuku meʼa kai ki te fahaʼi ʼaē ʼe fakafeagai kia nātou. Ko te ʼu pālasi ʼaē ʼe nātou tau fakagata te ʼu ʼave meʼa kai ke ʼaua naʼa aʼu ki te koga meʼa ohage la ko Biafra lolotoga te tau sivile neʼe fai ʼi Niselia (1967-70). ʼO iku ai ʼo hoge, pea neʼe laka ʼi te miliona te hahaʼi Biafra neʼe lagi nonofo pakupaku.”

ʼE mahalo ko ʼihi neʼe nātou tukugā koviʼi hāla ia te ʼAtua lolotoga te Lua Tau faka malamanei, ʼi te hoko ʼaē ʼo te mamahi pea mo te mamate ʼo te tokolahi ʼo te hahaʼi agalelei. Kae, ko te hahaʼi neʼe nātou maumauʼi te ʼu lao ʼa te ʼAtua ʼaki te fehiʼa pea mo te fetauʼaki. ʼI te faka fehuʼi ʼo Sesu Kilisito e te sekelipa pe ko te folafola fea ʼaē ʼe “ ʼuluaki ʼi te ʼu folafola fuli”, neʼe fēnei tana tali age: “Ko te ʼuluaki ʼaenī: ‘Fagono mai Iselaele, ko Sehova, totatou ʼAtua, ʼe ko te Sehova pe ʼe tahi, pea ʼe maʼua ke ke ʼofa kia Sehova, tou ʼAtua, ʼaki tou loto katoa, pea mo tou nefesi katoa, pea mo tou ʼatamai katoa pea mo tou mālohi katoa.’ Pea koʼeni tona lua: ‘ ʼE tonu ke ke ʼofa ki tou kāiga ohage pe ko tau ʼofa ʼaē kia te koe totonu’. ʼE mole ʼi ai he tahi folafola ʼe lahi age ʼi te ʼu folafola ʼaia.” — Maleko 12:​28-31.

Ka maumauʼi e te tagata ia te ʼu lao ʼa te ʼAtua ʼi hana kau ki te liligi fakavale ʼo te toto, ʼe feala koa ki he tahi ke ina tukugā koviʼi te ʼAtua ki te ʼu mamahi ʼaē ka tupu anai ʼi te meʼa ʼaia? Kapau ko he tāmai peʼe ko he faʼe ʼe ina tala ki tana fānau ke ʼaua tanatou fetauʼaki pea kapau leva ʼe nātou līaki te tokoni lelei ʼaia, ʼe fakalaka hālaʼi anai koa ia te tāmai ʼaia pe ko te faʼe ʼaia mo kapau ʼe nātou lavevea? ʼE mole fakalaka hālaʼi anai te tāmai ʼaia pe ko te faʼe ʼaia ohage pe ko te ʼAtua ʼe mole feala ke fakalaka hālaʼi ki te ʼu mamahi ʼo te tagata mo kapau ko te tagata ʼe ina meʼa noaʼi te ʼu lao fakaʼatua.

Ko te ʼu mamahi ʼe feala pe ke tupu mai ʼi te mole ʼiloʼi ʼo te ʼu lao ʼa Sehova, ko te Tohi-Tapu ʼe mole ina fakahā mai ko te ʼu malaʼia fuli ʼe ko he ʼu gāue ʼa te ʼAtua moʼo tauteaʼi te hahaʼi agakovi. ʼI te agahala ʼo te ʼuluaki taumātuʼa, neʼe puli ia nāua te tapuakina makehe pea mo te taupau ʼa Sehova. Gata pe ki ʼihi faʼahi ʼo te gāue fakaʼatua moʼo fakahoko ʼo te finegalo ʼo Sehova, ko te meʼa ʼaē ʼe hoko ki te tagata ʼi te ʼaho mo te ʼaho ʼe ko te meʼa ʼaē ʼe fakahā ʼi te akonaki faka tohi-tapu ʼaenī: “Neʼe ʼau maliu pea neʼe ʼau mamata ʼi te lalo laʼā ʼe mole ʼa te tagata vaʼe vave ia te mālo ʼi te lele, peʼe ʼa te tagata mālohi ia te mālo ʼi te tau, peʼe ʼa te kau popoto ia te maʼu ʼo te meʼa kai, pea ʼe mole ʼa te hahaʼi ʼatamai te maʼu ʼo te ʼu koloā, pea ʼe mole ko nātou ʼaē ʼe nātou maʼu te mālama ka nātou maʼu anai te fakaʼofa, heʼe ko te ʼu temi pea mo te ʼu meʼa fakafokifā ʼe hoko ia kia nātou fuli.” — Tagata Tānaki 9:11.

Ko te hahaʼi agalelei pea mo te hahaʼi agakovi ʼe nātou mamahi

ʼI te temi nei, ko te hahaʼi agalelei ʼo feiā mo te hahaʼi agakovi ʼe nātou mamahi koteʼuhi ko te agahala pea mo te heʼe haohaoa neʼe nātou maʼu ʼi tanatou tupu (Loma 5:12). Ohage la, ko te hahaʼi agatonu ʼo feiā mo te hahaʼi agakovi ʼe tau mo nātou te ʼu mahaki. Ko te kilisitiano agatonu ʼaē ko Timoteo neʼe mamahi tupu mai te “ ʼu mahaki neʼe ina tau maʼu”. (1 Timoteo 5:23.) ʼI te talanoa ʼa te ʼapositolo ko Paulo ki te “tala ʼaē ʼi tona kakano”, ʼe mahalo pe neʼe lagi palalau ki te ʼu mamahi fakasino (2 Kolonito 12:​7-9). ʼO feiā aipe ki te tahi ʼu hahaʼi kaugana agatonu ʼa te ʼAtua, ko te ʼAtua neʼe mole ina toʼo kehe ia nātou te ʼu vaivai peʼe ko te ʼu mahaki ʼaē neʼe nātou maʼu.

Ko te hahaʼi ʼaē ʼe aga faka lotu ʼe feala pe ke nātou mamahi mo kapau neʼe mole nātou fakaʼaoga fakalelei te ʼu tokoni pe neʼe mole nātou fakaʼaoga tautonu te ʼu tokoni ʼa te Tohi-Tapu. Tou fakatā te fahaʼi ʼaia: Ko he tahi ʼe talagataʼa ki te ʼAtua pea ʼe ʼohoana anai mo he tahi ʼe mole kaugana kia Sehova, ʼe feala anai ke tau mo ia te ʼu mamahi ʼo te nofo ʼohoana ʼaē neʼe feala pe ke hāo ai (Teutalonome 7:​3, 4; 1 Kolonito 7:39). Ko he kilisitiano ʼe mole kai fakalelei pea ʼe mole mālōlō fakalelei, ʼe feala pe ke mamahi koteʼuhi ʼe mole tokaga ki tona maʼuli.

Ko te ʼu mamahi ʼo te loto ʼe feala ke tupu mai he ʼu vaivai pea ko te fai ʼo he aga ʼe mole lelei. Ko te hau ko Tavite neʼe mamahi lahi ʼi tona loto, tupu ko tana tono ʼaē pea mo Pati-Sepa (Pesalemo 51). ʼI tana faiga ʼaē ke fufū tana feʼauʼaki, neʼe lotomamahi ʼaupito. Neʼe ʼui maʼa ʼana: “ ʼI taku nofo fakalogologo, ko ʼoku huʼi neʼe kaina ʼuhi ko taku ʼu tagi ʼi te ʼaho katoa. (...) Ko te huhuʼa ʼo toku maʼuli kua fetogi ohage ko te vevela magemage ʼo te temi māfana.” (Pesalemo 32:​3, 4). Ko tana nofo tuʼania ʼuhi ko tana agahala ʼaē neʼe ina fakahifo ai te mālohi ʼo Tavite ohage ko he fuʼu ʼakau ʼe magemage anai lolotoga te taʼi laʼā peʼe ko te ʼu temi ʼaē ʼe vevela ai kae ʼe magemage. ʼE ʼiloga ia neʼe mamahi ʼi tona loto pea neʼe toe mamahi ʼi tona sino. Kae ia Pesalemo kapite 32 ʼe ina fakahā ko te ʼu taʼi mamahi ʼaia ʼe feala ke pulihi ʼaki te fakahemala ʼa he tahi ʼi hana fakahā ʼo tana agahala pea mo maʼu te fakamolemole mai te ʼAtua. — Tāʼaga Lea 28:13.

Ko te hahaʼi agakovi ʼe nātou tau pea mo te ʼu mamahi ʼi tanatou fai ʼo te lele fakavale, kae mole ko he tautea ʼa te ʼAtua. Ko Helote Lahi neʼe mahaki koteʼuhi ko tana ʼu aga fakatemonio. ʼI tona ʼu ʼaho fakaʼosi ko Helote neʼe “mamahi ʼaki te ʼu mamahi fakamataku ʼaupito”, ko te fakamatala ʼaia ʼa te tagata fai hisitolia ko Josèphe. “Neʼe ina fia vaku ia ia totonu, pea ko tona ʼu vavā kua pala, pea ko tona ʼu fahaʼi tapu kua ʼaukau pea kaina ʼi te ʼugaga. Neʼe ina fia fakafimālieʼi tona mamahi ʼi te matavai ʼo Callirrhoé, kae neʼe mole hona faka ʼuhiga. (...) ʼI te mahaki fakamataku ʼaē kua tau mo Helote neʼe ina fia hukiʼi ia ia totonu kae neʼe tāʼofi e tona tēhina mataʼi tama.” — Josephus: The Essential Writings, ʼaē neʼe fakaliliu pea ta e Paul Maier.

Ko te pipiki ki te ʼu lao fakaʼatua ʼe ina taupau mai te ʼu mahaki ʼo te felāveʼi fakasino ʼaē ʼe feʼāveʼaki. Kae, he koʼe koa ʼe ko te hahaʼi agalelei ʼaē ʼe nātou faiga ke nātou maʼu te ʼofa ʼa te ʼAtua ʼe hage ia ko nātou ʼaē ʼe laka age ʼonatou ʼu mamahi?

He koʼe koa ʼe mamahi te hahaʼi aga faka lotu

Ko te ʼuluaki meʼa ʼaē ʼe tupu ai te mamahi ʼo te hahaʼi aga faka lotu heʼe ko tanatou agatonu. ʼE fakahā ʼaki te meʼa ʼaē neʼe hoko kia Sosefo, foha ʼo te pateliaka ko Sakopo. Logope te faiga ʼaē ʼo te ʼohoana ʼo Potifale kia Sosefo ke nā tono, neʼe tali maʼa ʼana: “ ʼE feafeaʼi leva haku lava fai anai te toe hāla lahi ʼaia pea mo agahala ʼosi ki te ʼAtua?” (Senesi 39:9). Ko te meʼa ʼaia neʼe iku ki te pilisoniʼi ʼo ia ka mole lākahāla, pea ko Sosefo neʼe mamahi ʼi tona loto koteʼuhi he neʼe lākatonu ia ʼi te faʼahi ʼaia.

Kae koteā te tupuʼaga ʼo te tuku e te ʼAtua ke mamahi tana ʼu hahaʼi kaugana agatonu? Ko te tali ki te fehuʼi ʼaia ʼe ina haga ʼo fakahā te loi ʼa te fehuʼi neʼe lagaʼi e te ʼaselo talagataʼa ko Satana te Tevolo. Ko te tali ki te fahaʼi ʼaia ʼe ina fakahā ai te agatonu ʼaē ki te ʼAtua. ʼE feafeaʼi hatatou ʼiloʼi ia te faʼahi ʼaia? Neʼe fakahā ʼaki te meʼa ʼaē neʼe hoko ki te tagata agatonu ko Sopo, ʼaē neʼe tou talanoa ki ai ʼi muʼa atu.

ʼI te fono ʼa te ʼAtua mo tona ʼu foha fakaʼaselo ʼi te lagi, ko Sehova neʼe ina fehuʼi age kia Satana: “Kua ke tokagaʼi taku kaugana ko Sopo, ʼe mole he tahi ʼe tatau mo ia ʼi te kele, ko te tagata ʼe mole hana lākahāla pea ʼe totonu ia, ʼe manavasiʼi ki te ʼAtua pea mo fakatafa mai te kovi?” ʼE fakahā ʼaki te tali ʼa te Tevolo ʼe ʼi ai te fihi ʼo ʼuhiga mo te agatonu ʼa nātou ʼaē ka fakahālaʼi. Ko Satana neʼe ina tala ko Sopo ʼe tauhi ki te ʼAtua ʼuhi pe ko te ʼu tapuakina fakakoloā ʼaē ʼe ina maʼu kae mole fai ʼaki te ʼofa. Koia ʼaē neʼe fēnei ai te ʼui ʼa Satana: “Kae, moʼo fetogi, fakalelei muʼa, ka ke faoʼi atu tou nima ki ai, pea ke fā ki te ʼu meʼa fuli ʼa ana, pea ke sio peʼe mole anai lāukovi kia te koe ki tou fofoga.” Neʼe tali age e Sehova: “Koʼeni, ko te ʼu meʼa fuli ʼa ʼana ʼe ʼi ʼou nima. Kae ʼaua pe naʼa ke faoʼi tou nima kia te ia!” — Sopo 1:​6-12.

Logope te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fai age e Satana ki ai, ko Sopo neʼe ina taupau maʼu aipe tana agatonu pea neʼe ina fakahā ʼaki ai ʼe tauhi moʼoni kia Sehova ʼaki te ʼofa. Moʼo fakamoʼoni te faʼahi ʼaia, neʼe ʼui ʼo fēnei e Sopo ki te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe nātou fakakoviʼi ia ia: “ ʼE mole feala ʼi taku manatu, ke ʼau tala ko koutou ko te kau agatonu! ʼO aʼu ki toku mate, ʼe mole ʼau toe tuku age anai taku agatonu!” (Sopo 27:5). Ei, ko te ʼu hahaʼi taupau ʼo te agatonu neʼe nātou tali ke nātou mamahi ʼuhi ko tanatou manako ki te faitotonu (1 Petelo 4:​14-16). Ko te Tohi-Tapu ʼe ina fakamatala ʼe tokolahi neʼe mole tuku tanatou ʼofa ki te ʼAtua pea neʼe nātou nonofo agatonu aipe ʼo fakaʼapaʼapa kia te ia, pea neʼe nātou fakahā ai te loi ʼa Satana ʼi tana ʼui ʼaē ʼe ina ōfeʼi anai te hahaʼi fuli mai ia Sehova. Ko te hahaʼi fuli ʼaē ʼe nātou mamahi ʼuhi ko tanatou taupau maʼu tanatou agatonu ki te ʼAtua ʼe feala ke nātou fiafia ʼi tanatou fakamoʼoni ʼaē ko te Tevolo ʼe ko te meʼa loi pea mo tanatou fakafiafiaʼi te loto ʼo Sehova. — Tāʼaga Lea 27:11.

ʼE ʼi ai te ʼuhiga ʼo te ʼAtua pea mo te mamahi ʼo tana hahaʼi kaugana agatonu. Ko te tagata fai pesalemo ko Tavite neʼe ina ʼui ʼo fēnei: “ ʼE poupouki e Sehova ia nātou ʼaē ʼe fetokaʼi, ʼe ina fakatuʼu ake ia nātou ʼaē kua mapelu ki lalo.” (Pesalemo 145:14). Ko nātou ʼaē neʼe nātou foaki tonatou maʼuli kia Sehova ʼe feala pe ke mole ia nātou he mālohi feʼauga moʼo kātakiʼi ʼo te ʼu mamahi ʼo tonatou maʼuli pea mo te ʼu fakataga, pea ʼe nātou fakaʼilo ai ko nātou ko te ʼu hahaʼi ʼa ia. Kae ko Sehova ʼe ina fakaloto mālohiʼi nātou, pea mo ina haga ʼo tokoniʼi nātou pea neʼe ina haga ʼo tuku age kia nātou te poto ʼaē ʼe ʼaoga ke nātou faʼa kātakiʼi tonatou ʼu fakataga (Pesalemo 121:​1-3; Sake 1:​5, 6). Kapau ʼe matehi he ʼu kaugana agatonu ʼa Sehova e te ʼu hahaʼi fai fakataga, ʼe nātou maʼu te ʼamanaki ʼaē ʼe foaki e te ʼAtua ʼaē ko te toe fakatuʼuake (Soane 5:​28, 29; Gāue 24:15). Tahi ʼaē, ʼe feala ke fakaliliu e te ʼAtua ia te ʼu mamahi ʼaē ʼe tau mo nātou ʼe ʼoʼofa moʼoni kia te ia. Neʼe ina fakagata te ʼu mamahi ʼo Sopo pea neʼe ina tuku ki ai te ʼu tapuakina lahi ʼuhi he ko te tagata agatonu. Pea ʼe feala ke tou falala kia Sehova he mole ina līaki anai tana hahaʼi ʼi totatou temi. — Sopo 42:​12-16; Pesalemo 94:14.

Kua vave pe — ʼE mole toe ʼi ai anai he mamahi!

Koia, ko te hahaʼi fuli ʼe nātou tau pea mo te mamahi ʼuhi ko te ʼu aga heʼe haohaoa ʼaē neʼe nātou maʼu ʼi tanatou tupu pea mo te taʼi maʼuli ʼi te ʼu faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī. Ko te hahaʼi aga faka lotu ʼe tau mo nātou te ʼu mamahi koteʼuhi heʼe nātou taupau maʼu tanatou agatonu kia Sehova (2 Timoteo 3:12). Kae ʼe feala hanatou fakafiafia, koteʼuhi heʼe haga anai te ʼAtua ʼo fakagata te ʼu loʼimata, te mate, te fakamamahi, te tagilāulau, pea mo te mamahi. ʼO ʼuhiga mo te fahaʼi ʼaia, neʼe tohi ʼo fēnei e te ʼapositolo ko Soane:

“Pea neʼe ʼau sio ki te lagi foʼou pea mo te kele foʼou; koteʼuhi ko te lagi ʼāfea pea mo te kele ʼāfea kua pulihi ia, pea ko te tai neʼe mole kei ʼi ai ia. Pea neʼe ʼau toe sio ki te kolo maʼoniʼoni, te Selusalemi Foʼou, hifo mai te lagi mai ia tafa ʼo te ʼAtua, kua teuteuʼi ohage ko he fafine ʼohoana neʼe teuteu ki tona ʼohoana. Pea neʼe ʼau logo ki te leʼo mālohi ʼe haʼu mai te ʼafioʼaga, ʼe ina ʼui ʼo fēnei: “Koʼeni, ko te fale lā ʼo te ʼAtua ʼe ʼi te lotolotoiga ʼo te tagata, pea ʼe nofo anai mo nātou, pea ʼe nātou liliu anai ko hana hahaʼi. Pea ko te ʼAtua totonu ʼe nofo anai mo nātou. Pea ʼe ina holoholoʼi anai te ʼu loʼimata fuli pe ʼi ʼonatou mata, pea ko te mate ʼe puli anai ia; ʼe mole toe ʼi ai anai he putu, he tagilāulau, he mamahi. Ko te ʼu meʼa ʼāfea kua puli ia.” Pea ko Ia ʼaē neʼe heka ʼi te ʼafioʼaga neʼe ina ʼui ʼo fēnei: “Koʼeni, ʼe ʼau fakafoʼou te meʼa fuli pe.” Pea neʼe ina ʼui: “Tohi, heʼe ko te ʼu palalau ʼaenī ʼe totonu pea mo moʼoni.”’ ” — Fakahā 21:​1-5.

ʼE toe feiā pe, ko te ʼapositolo ko Petelo neʼe ina tala ʼo fēnei: “Ko tana fakapapau, ʼe tou ʼamanaki ki te ʼu lagi foʼou pea mo te kele foʼou ʼaia ʼe tonu ke nofo ai ia te faitotonu.” (2 Petelo 3:13). ʼE ko he ʼu ʼamanaki lahi ʼe teuteu ke hoko mai! Ko te maʼuli ʼi he palatiso kelekele ʼe feala ko ha kotou pilivilesio fakafiafia (Luka 23:43). Koia, ke ʼaua naʼa taʼomia ia koutou ʼe tokotou ʼu mamahi ʼo te temi nei. Kae, ke koutou siosio ki te maʼuli ʼaē ʼe teuteu mai ʼi ʼokotou muʼa ʼaki he lotolelei. Koutou tuku takotou ʼamanaki pea mo takotou falala ki te mālama foʼou ʼa te ʼAtua ʼaē kua ōvi ʼosi mai pe. Koutou faiga ki he lele ʼe tali e Sehova ʼAtua, pea ʼe feala anai ha kotou maʼuli ʼo heʼegata ʼi he mālama ʼe ʼāteaina mai te ʼu mamahi fuli.

[Paki ʼo te pasina 4]

Logope neʼe mamahi ia Sopo, kae neʼe faiga ki te lele ʼaē ʼe tali e te ʼAtua.

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼE feala ha kotou maʼuli ʼi he mālama ʼe ʼāteaina mai te ʼu mamahi fuli.

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 3]

Collier’s Photographic History of the European War