Te ʼu Famili Aga Faka Lotu ʼo Te Temi Muʼa—Ko He Faʼifaʼitaki Ki Totatou Temi

E FAMILI—neʼe faigaʼi e te ʼu Puleʼaga Fakatahi ke liliu te famili ko he fakatokagaʼi tāfito ia meʼa fuli ʼi te malamanei. ʼO feafeaʼi? ʼI tana tala te taʼu 1994 ko te “Taʼu ʼo Te Famili Ki Te ʼAtu Puleʼaga.” Logope te fakavilivili ʼa te kau takitaki ʼo te ʼu puleʼaga, te kau sosioloke, te kau tagata tokoni ʼo te famili ke nātou lotomamahi ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahiga meʼa ohage ko te liliu ʼo kaugamālie te ʼu fānau taka pea mo te tuputupu fakaofoofo ʼo te ʼu mavete, neʼe nātou tuai ʼi te maʼu he ʼu puleʼaki ʼe ʼi ai hona ʼu fua pea ʼe mafai ki te ʼu fihifihia ʼaia.

ʼE feala koa ke maʼu e te Tohi-Tapu he ʼu puleʼaki ki te ʼu fihifihia faka famili? Maʼa ʼihi ʼe hage ko he kākāʼi gafua te ʼui ʼaē ʼe feala ki te Tohi-Tapu ke ina tokoniʼi te ʼu famili ia ʼaho nei. Pea tahi, neʼe tohi te Tohi-Tapu kua hili ki ai te ʼu sēkulō, pea neʼe fai te tohi ʼaia ʼo mulimuli ki te maʼuli pea mo te agaʼi fenua ʼo te Proche-Orient. ʼI te ʼu fenua e tokolahi ʼo te malamanei, kua fetogi katoa te maʼuli talu te ʼu temi faka Tohi-Tapu. Kae, neʼe haʼu te Tohi-Tapu mai te ʼAtua, ia ia pe ʼaē ʼe maʼu ai e te ʼatu higoa ʼo te ʼu famili fuli. (Efesi 3:14, 15; 2 Timoteo 3:16) Koteā ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu fihifihia faka famili?

ʼE ʼiloʼi lelei e Sehova te meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ke liliu te maʼuli faka famili ʼo fiafia pea ke fakahoko te ʼu maʼua fuli. Ko tana Folafola, te Tohi-Tapu, ʼe talanoa lahi ʼo ʼuhiga mo te maʼuli faka famili, pea ʼe ʼi ai ʼihi ʼu logo ʼe hage ko he ʼu tokoni. ʼE toe maʼu pe foki ʼi te Tohi-Tapu te ʼu faʼifaʼitaki ʼo te ʼu famili neʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu fakatuʼutuʼu faka lotu. Neʼe koteā tona ʼu fua? Neʼe nātou maʼu ai te ʼu felogoi pea mo he fiafia moʼoni. Tou vakaʼi te maʼuli faka famili ʼi te ʼu temi faka Tohi-Tapu pea tou vakaʼi te ako ʼe tou maʼu mai ai.

Ko Te Takitaki—Ko He Faigataʼaʼia Koa?

Ohage la, tou vakaʼi, te faʼahi ʼo te takitaki faka famili. ʼI te ʼu temi faka pateliaka, ko te ʼu tagata ohage ko Apalahamo, Isaake, pea mo Sakopo neʼe ko te ʼu “takitaki faka famili” neʼe mole fakafihiʼi. (Gāue 7:8, 9; Hepeleo 7:4) ʼE ʼui fēnei e te tohi The New Manners and Customs of Bible Times, ʼaē neʼe tohi e Ralph Gower: “Ko te famili neʼe . . . ko te ‘kiʼi puleʼaga’ ʼaē neʼe puleʼi e te tāmai. Neʼe pule ki tona ʼohoana, ki te ʼu fānau, ki te ʼu mokopuna, pea ki te kau tagata kaugana—ia nātou fuli ʼo te loto fale.” ʼI tona fakahagatonu, ko te kau pateliaka neʼe nātou toe puleʼi pe foki mo te ʼu famili ʼo tonatou ʼu foha.—Vakaʼi ia Senesi 42:37.

Neʼe mole foaki koa e te faʼahi ʼaia te fakagafua ki te kau tagata ke nātou puleʼi mālohi tonatou ʼu ʼohoana pea mo tonatou ʼu fānau? Kailoa ia. ʼE moʼoni, neʼe ʼui e te ʼAtua ki te ʼuluaki fafine, ia Eva, ʼo fēnei: “ ʼE tuʼu anai tou holi ki tou ʼohoana pea ko ia, ʼe ina puleʼi anai koe.” (Senesi 3:16) Neʼe fakahā e te ʼu palalau ʼaia peʼe feafeaʼi anai te faʼahiga maʼuli ʼo te fafine ʼohoana, kae neʼe mole nātou fakamatala mai peʼe liliu ʼo feafeaʼi te ʼu meʼa ʼi te lotolotoiga ʼo te kau atolasio moʼoni ʼa te ʼAtua. Neʼe tonu ke taupau ʼi te manatu ʼo te kau tagata ʼohoana ʼaē ʼe manavasiʼi ki te ʼAtua te ʼuluaki fakatuʼutuʼu ʼa Sehova. Neʼe faʼu e Sehova te fafine ke liliu ko he “tokoni [ʼa te tagata] ohage ko he fakakatoa maʼa ia,” kae mole ko hona kaugana. (Senesi 2:20) ʼI te ʼiloʼi e te ʼu tagata aga faka lotu ʼo te ʼu temi muʼa tanatou fakalogo pea mo tanatou tuʼu maʼua ki te ʼAtua, neʼe mole nātou fakaʼaogaʼi kovi tanatou pule. ʼO mole nātou gaohi tonatou ʼu ʼohoana pea mo tonatou ʼu fānau ohage ko ni kau kaugana, neʼe fakahā e te kau pateliaka ʼaē neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua tonatou ʼofa moʼoni.

ʼE foaki mai ia Senesi 50:23 he fakahā ʼo ʼuhiga mo te ʼofa ʼaē neʼe maʼu e te ʼu fānau. ʼE ʼui ai ʼo ʼuhiga mo te ʼu mokoliha ʼo Sosefo: “Neʼe nātou tutupu ʼi te ʼu tuli ʼo Sosefo.” Logope la neʼe feala ke faka ʼuhiga te faʼahi ʼaia ki te fakamoʼoni ʼa Sosefo te ʼu fānau ko tona hākoga, neʼe feala pe foki ke fakahā e te faʼahi ʼaia tana leleiʼia te gaoʼi mo tana ʼu fānau, ʼo ina fakahopohopo nātou ʼi ʼona ʼu tuli. ʼE tonu ki te ʼu tāmai ia ʼaho nei ke nātou fakahā he ʼofa ʼe feiā ki tanatou ʼu fānau.

ʼI tonatou ʼuhiga pule faka famili, neʼe toe tokakaga pe foki te kau pateliaka ʼaē neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki tanatou ʼu famili ʼi te faʼahi fakalaumālie. ʼI tana hū ki tuʼa mai te aleka ʼi te hili ʼo te Tulivio faka malamanei, “neʼe kamata faʼu e Noe he ʼaletale kia Sehova . . . pea neʼe ina momoli te ʼu holokoseta ʼi te ʼaletale.” (Senesi 8:20; vakaʼi ia Sopo 1:5.) Neʼe tuku e te pateliaka agatonu ko Apalahamo he faʼifaʼitaki lelei, ʼi tana foaki te ako kia nātou takitokotahi ʼaē neʼe nātou faʼufaʼu tona famili. Neʼe ‘ina fakatotonu ki tona ʼu foha pea ki tona loto fale ʼaē ʼe muli mai ia ia, ke nātou taupau te ala ʼo Sehova moʼo fai te faitotonu pea mo te fakamāu.’ (Senesi 18:19) Koia, ko te takitaki ʼofa neʼe tokoni ki te maʼuli lelei ʼi te faʼahi ʼaē ʼo te loto pea ʼi te faʼahi fakalaumālie ʼo te ʼu famili.

Ko te kau tagata Kilisitiano ʼe nātou muliʼi te faʼifaʼitaki ʼaia ia ʼaho nei. ʼE nātou fakaʼaogaʼi tanatou takitaki ʼi te faʼahiga fai ʼo te tauhi, ʼo nātou tokoniʼi tanatou famili ke nātou mulimuli lelei ki te ʼu maʼua fakaʼatua ʼo nātou tuku e nātou totonu he faʼifaʼitaki lelei. (Mateo 28:19, 20; Hepeleo 10:24, 25) Ohage ko te kau pateliaka, ko te kau tagata ʼohoana pea mo tāmai Kilisitiano ʼe nātou toe toʼo pe foki he temi moʼo foaki he ako takitokotahi ki tonatou famili.

Ko Te Fai ʼo He Tonu

ʼI te temi leva ʼaē neʼe kua ina totogi fuli te toe maʼua ki te tāmai ʼo tona ʼohoana, neʼe fehuʼi fēnei e te pateliaka ko Sakopo: “Ko ʼāfea ʼaē ka ʼau fai anai mo ʼau he meʼa moʼo toku loto fale?” (Senesi 30:30) Ohage ko te ʼu tāmai fuli, neʼe logoʼi e Sakopo ʼi tona loto te uga ʼaē ke ina fakatahiʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ʼi te faʼahi fakasino maʼa tona famili, pea neʼe gāue kinakina moʼo fakahoko te faʼahi ʼaia. ʼE ʼui fēnei ia Senesi 30:43: “Neʼe liliu ʼo tuputupu aipe te tagata ʼo lahi age, pea neʼe ina maʼu te ʼu faga ōvi ʼe lahi pea mo te kau fafine kaugana, pea mo te kau tagata kaugana, pea mo te ʼu kamelo, pea mo te ʼu asino.”

Kae, ʼi ni ʼu taʼu ki muli age, ʼi te kua mavae ʼa Sakopo ʼo ʼalu ki te fenua ʼo Kanaane, neʼe lagi mole mahino ia ki te agamāhani fakatupu tuʼutāmaki neʼe kamata fai e tona ʼofafine ko Tina, ʼi tana fakatahi mo te hahaʼi pagani ʼo Kanaane.a (Senesi 34:1) Neʼe mole gaūgaūe pe la ʼi te temi ʼaē neʼe mahino ai ki te ʼu faʼahiga meʼa faka lotu neʼe maʼu ʼi tona loto fale. Ko tona fakanounou, ʼi te hili ʼo te fakaʼalikiʼi ʼo Tina e te tagata Kanaane, neʼe fai e Sakopo he tonu mālohi. Neʼe ina fakatotonu ʼo fēnei: “Koutou toʼo te ʼu ʼatua kehe ʼaē ʼe ʼi te lotolotoiga ʼo koutou, pea mo koutou fakamaʼa.”—Senesi 35:2-4.

ʼE tonu ke tokakaga te ʼu tāmai Kilisitiano ʼi te temi ʼaē ʼe nātou vakavakaʼi te maʼuli fakalaumālie ʼo tonatou famili. Kapau ʼe ʼi ai he ʼu fihifihia mamafa ʼi te maʼuli fakalaumālie ʼo te famili, ohage ko te maʼu ʼo he ʼu tohi heʼeʼaoga peʼe ko he musika ʼe mole lelei ʼi te loto fale, ʼe tonu ke nātou fai he tonu.

Ko te faʼahi ʼe tou tokagaʼi, ko te ʼu fafine tui ohage ko Sala, ko Lepeka, pea mo Lasele neʼe nātou maʼu pe foki mo nātou he ʼaoga maʼuhiga ʼi te famili. Logope tanatou fakalogo ki tanatou ʼu ʼohoana, neʼe mole faka tuʼakoi nātou ʼi te foaki he tokoni ʼi tona temi tonu pea mo he tokoni ʼe ʼaoga. Ohage la, ʼe ʼui fēnei mai ia Ekesote 4:24-26 ʼi te temi ʼaē neʼe ʼalu ai Moisese mo tona famili ki Esipito, “ko Sehova [te ʼaselo ʼa Sehova,” Septante] neʼe fetaulaki mo ia pea neʼe ina kumi ke ina matehi ia ia [te foha ʼo Moisese].” ʼE mahino ia, neʼe feala ki te foha ʼo Moisese ke mate ʼuhi he neʼe galoʼi e Moisese ke ina silikosisio ia ia. Neʼe mole tuai te fai ʼo Sipola he tonu pea neʼe ina silikosisio tona foha. ʼO tupu ai te mavae ʼo te ʼaselo mai ia ia. Ia ʼaho nei, ʼe feala pe foki ki te ʼu fafine ʼohoana Kilisitiano ke nātou fai he ʼu tonu mokā ʼe ʼaoga te faʼahi ʼaia.

Ko Te Ako ʼo Te Tāmai ʼi Te Lao Faka Moisese

ʼI te taʼu 1513 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fakaʼosi te temi ʼo te kau pateliaka ʼo Iselaele ʼo liliu ko he puleʼaga. (Ekesote 24:3-8) Neʼe haga gāue aipe te kau tāmai ohage ko te ʼu pule ʼo te famili. Kae, ko te lao ʼo te famili neʼe liliu leva ia ʼo mulimuli ki te Lao ʼo te puleʼaga ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua kia Moisese, pea neʼe fakaʼaluʼalu te ʼu meʼa ʼo te puleʼaga ʼaia e te ʼu tagata fai fakamāu ʼaē neʼe fakanofo. (Ekesote 18:13-26) Neʼe foaki ki te kau pelepitelo faka Levite te gāue ʼaē ko te fai ʼo te ʼu sakilifisio ʼo te tauhi. Logope te faʼahi ʼaia, neʼe haga maʼu e te tāmai he tuʼulaga maʼuhiga. Neʼe tokoni fēnei e Moisese: “Ko te ʼu folafola ʼaenī ʼaē ʼe ʼau fakatotonu atu kia te koe ʼi te ʼaho nei, ʼe tonu anai ke nofo ʼi tou loto; pea ʼe tonu anai ke ke akoʼi ki tou foha pea mo ke talanoa kiai mokā ke heka anai ʼi tou loto fale, mokā ke haʼele anai ʼi te ala, mokā ke takoto anai, pea mokā ke tuʼu ake anai.”—Teutalonome 6:6, 7.

Neʼe foaki e te Lao he ʼu ʼaluʼaga, ohage ko te Pāsikate, ke feala ai ke fai ai he ako kua ʼosi fakatuʼutuʼu kiai peʼe ʼi he temi faigamālie. ʼI te fakaōvi mai ʼo te Pāsikate, ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani, neʼe kamata teuteu te ʼu famili Sutea ki tanatou fagona māhani ki Selusalemi. (Teutalonome 16:16; vakaʼi ia Luka 2:41.) Koteā ʼaē neʼe mole feala ai ki te ʼu fānau ke nātou hoha ʼi te ʼu faʼahiga teuteu ʼaia? Ko te ʼaho ʼaia neʼe tonu ia ko he meʼa fakafiafia. Neʼe ko te fakaʼosi ʼo te temi ʼuaina, neʼe kamata fetogi ʼi te ʼaele te momoko ʼo te temi nive e te laʼā ʼo te temi vela. ʼI te liliu ʼo te nive ko te vai ʼi te Moʼuga ʼo Helemone neʼe tauopeope te Liuʼa ʼo Solotane.

Lolotoga te fagona, neʼe feala ki te ʼu tāmai ke nātou akoʼi tanatou fānau mole gata pe ki te seokalafia ʼo tonatou fenua, kae ki te ʼu hisitolia ʼaē ʼe tapuke ʼo ʼuhiga mo te ʼu koga meʼa ʼaē neʼe feala ke nātou fakalaka ai. Neʼe feala ke kau ki te ʼu koga meʼa ʼaia te Moʼuga ʼo Epale pea mo Kelisime, ʼaē neʼe lau ai te ʼu malaʼia pea mo te ʼu tapuakina ʼo te Lao. Neʼe feala pe foki ke nātou fakalaka ʼi Petele, te koga meʼa ʼaē neʼe sio ai Sakopo ki te tuʼuga ʼo te lagi. Neʼe lagi ko he fai palalau maʼuhiga neʼe hoko ʼi te moʼi lakaga ʼaia! ʼI te fakaʼaluʼalu ʼo te ʼaho pea mo te fakatahiʼi ki te ʼu kūtuga famili te ʼu hahaʼi fagona mai ʼihi ʼu koga meʼa ʼo te fenua, ko nātou fuli neʼe fakafiafia ʼi te fakatahi fakaloto mālohi.

Neʼe hū ai leva te famili ki Selusalemi, “te haohaoa ʼo te matalelei.” (Pesalemo 50:2) ʼE ʼui fēnei e te tagata ako ko Alfred Edersheim: “Tokolahi ʼi te hahaʼi fai pelelinasi neʼe tonu ke nonofo ʼi tuʼa ʼo te ʼu kaupā ʼo te kolo. Ko nātou ʼaē neʼe nonofo ʼi te kolo neʼe mole totogi tanatou nonofo.” Ei, neʼe maʼu e te kau tūpulaga Hepeleo he ʼuluaki ako ʼo ʼuhiga mo te ʼofa fakatautehina pea mo te tali kāiga. Ia ʼaho nei, ko te ʼu fakatahi ʼi te taʼu fuli ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe tatau tana fakatuʼutuʼu.

Kua hoko leva te ʼaho 14 ʼo Nisani. Neʼe tonu ke matehi te manu ʼo te Pāsikate pea mo taʼo lolotoga ni ʼu hola. ʼI te kua ōvi ki te māʼupō, neʼe kai e te famili te akeno, te pane ʼaē neʼe mole ʼi ai hona meʼa fakatupu, pea mo te ʼu vao kona. Ohage ko te agamāhani neʼe fehuʼi e he foha ʼo fēnei: “Koteā te faka ʼuhiga ʼo te selevisi kia koutou?” Neʼe foaki ai e te ʼu tāmai he ako kua fakatuʼutuʼu kiai, ʼo ina ʼui fēnei: “Ko te sakilifisio ʼo te Pāsikate ʼa Sehova, ʼaē neʼe fakalaka ʼi te ʼu ʼapi ʼo te ʼu foha ʼo Iselaele ʼi Esipito ʼi te temi ʼaē neʼe ina tautea te kau Esipito, kae ina fakahāo tamatou ʼu ʼapi.”—Ekesote 12:26, 27; 13:8.

Neʼe ʼui fēnei e te Hau ʼo Iselaele ia Salomone: ‘ ʼE ʼi ai he temi moʼo kata pea mo he temi moʼo gaoʼi.’ (Tagata Tānaki 3:4) Ko te ʼu fānau Iselaelite neʼe nātou maʼu he temi moʼo gaoʼi. Neʼe lagi mamata ia Sesu Kilisito ki te ʼu tamaliki ʼe nātou gaoʼi ʼi te fakatauʼaga meʼa. (Sakalia 8:5; Mateo 11:16) Pea neʼe mole ko he meʼa faikehe ki te ʼu mātuʼa te fakatuʼutuʼu ʼo he ʼu meʼa ke fiafia ʼi te ʼu fakatahi faka famili ʼaē neʼe hoko ai te ʼu hiva, te ʼu meʼe, pea mo te fakafiafia. (Luka 15:25) ʼE toe tatau ia ʼaho nei mo te ʼu mātuʼa Kilisitiano ʼaē ʼe nātou fakatuʼutuʼu he temi gaoʼi pea mo he fakatahi mo tanatou ʼu fānau.

Ko Te ʼu Faʼe Pea Mo Te ʼu Fānau ʼi Te Sosiete Faka Sutea

Koteā te tuʼulaga neʼe maʼu e te ʼu faʼe ʼi te Lao faka Moisese? Neʼe fakatotonu fēnei e Tāʼaga Lea 1:8: “Fakalogo, toku foha, ki te akonaki ʼo tau tāmai, pea ʼaua naʼa ke līaki te lao ʼo tau faʼe.” ʼI tana lagolago ki te pule ʼo tona ʼohoana, ko te fafine ʼohoana Sutea neʼe ina maʼuliʼi te ʼu maʼua ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua ʼi te maʼuli faka famili. Neʼe tonu ke faka maʼuhigaʼi ia ia e tana ʼu fānau, tatau aipe pe kua liliu ʼo finematuʼa.—Tāʼaga Lea 23:22.

Neʼe toe maʼu foki e te faʼe he koga e lahi ʼi te akoako ʼo tana ʼu fānau. Neʼe tokaga ia ki he fānau ʼo teitei aʼu ki tona matuʼa, ki te temi ʼaē mole kei ʼaoga ki ai tana faʼe, pea ʼe mahino ia neʼe iku ki he ʼu noʼo mālohi ʼi te faʼe pea mo tana tamasiʼi. (Isaia 49:15) ʼI te lolotoga akoʼi e te ʼu tāmai he gāue ki tonatou ʼu foha, neʼe akoʼi e te ʼu faʼe ki tanatou ʼu taʼahine te ʼu gāue ʼo te loto fale. Neʼe toe maʼu foki e te ʼu faʼe he malave mālohi ki tanatou ʼu tama. Ohage la, neʼe maʼu e te hau ko Lemuele “te logo mamafa ʼaē neʼe foaki age e tana faʼe moʼo ina fakatonutonuʼi.”—Tāʼaga Lea 31:1.

Neʼe toe maʼu foki e te fafine ʼohoana Sutea ʼaē ʼe faiva he fealagia lahi ke ina fakahoko he ʼu gāue ʼo ʼuhiga mo tana “tokagaʼi te ʼu gāue pea mo te ʼu aga ʼo tona loto fale.” Ohage ko tona ʼui ia Tāʼaga Lea 31:10-31, ʼe feala ke ina totogi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te loto fale, ke ina fetogi te ʼu meʼa, māʼia mo hana fakatuʼu he kiʼi matani gāue. ʼE fakavikiviki e tona ʼohoana, ko tona maʼuhiga neʼe “lahi age ia ʼi he ʼu feo matalelei”!

Ko He Faʼifaʼitaki Ki Totatou Temi

ʼI te ʼu temi faka Tohi-Tapu, ko te ʼu fakatuʼutuʼu faka famili neʼe tokoni ki te tuputupu ʼo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼi te loto pea mo te faʼahi fakalaumālie ʼo nātou fuli ʼaē ʼe nātou faʼufaʼu te famili. Neʼe tonu ke fakaʼaogaʼi e te ʼu tāmai tanatou pule ʼi te ʼofa ke maʼuli lelei tonatou famili. Neʼe tonu ko nātou ʼaē ʼe nātou takitaki ʼi te faʼahi ʼo te tauhi. Neʼe fakahā e te ʼu tāmai mo te ʼu faʼe he tokaga moʼoni ki tanatou ʼu fānau—ʼo akoʼi pea mo akoako nātou, ʼo tauhi tahi mo nātou, pea mo foaki age kia nātou he temi gaoʼi. Neʼe liliu te ʼu faʼe aga faka lotu ko he ʼu tokoni maʼuhiga, ʼo nātou fakaʼapaʼapa ki te pule ʼo tonatou ʼu ʼohoana, ʼo nātou fai he ʼu faʼahiga gāue ki te maʼuli fīmālie ʼo tonatou famili. Neʼe foaki e te ʼu fānau talagafua he fiafia ki tanatou ʼu mātuʼa pea kia Sehova ʼAtua. ʼIo, ko te ʼu famili ʼo te temi faka Tohi-Tapu ʼaē neʼe nātou manavasiʼi ki te ʼAtua neʼe ko he faʼifaʼitaki lelei ʼaupito ki totatou temi.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 23]

ʼE feala ke fiafia tokotou famili ohage ko te ʼu famili ʼaē neʼe nātou atolasio kia Sehova ʼi te ʼu temi faka Tohi-Tapu