Fakamahino

1. Ko Ai Ia Papiloni Lahi?

2. Ko Te Temi Fea ʼAe Neʼe Tonu Ke Ha Ai Te Mesia?

3. Te ʼu Faitoʼo ʼAe ʼe Fakaʼaogaʼi Ai Te Toto

4. Te Tahi Nofo

5. Te ʼu Fakafiafia

6. Te ʼu Mahaki ʼAe ʼe Pikisia Gafua

7. Te ʼu Aluʼaga Fakakoloa Mo Te Lao

1. Ko Ai Ia Papiloni Lahi?

He koʼe ʼe feala ke tou ui ʼe fakata e “Papiloni Lahi” ia te ʼu lotu hala fuli? (Apokalipesi 17:5) Tou vakaʼi te ʼu aluʼaga ʼaeni ʼe tolu:

• ʼE ina puleʼi te kele katoa. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ʼe heka ia Papiloni Lahi ʼi ‘he hahaʼi kaugā malie pea mo ni puleʼaga.’ Pea “ ʼe pule ki te ʼu hau ʼo te kele.”—Apokalipesi 17:15, 18.

• ʼE mole ko he malohi fakapolitike peʼe fakakoloa. “Ko te ʼu hau ʼo te kele” pea mo “te hahaʼi fakatau koloa” ʼe kei natou maʼuʼuli hili tona pulihi.—Apokalipesi 18:9, 15.

• ʼE ha ʼi ʼana gaue tana mole fakaʼapaʼapa ki te ʼAtua. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ʼe ko he fafine paomutu koteʼuhi ʼe gaue fakatahi mo te ʼu puleʼaga fakatagata ke maʼu ai hana falā peʼe ko ʼihi atu ʼu lelei. (Apokalipesi 17:1, 2) ʼE ina fakaheʼi te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga fuli. Pea neʼe mamate te toko lauʼi miliona hahaʼi ʼuhi ko ia.—Apokalipesi 18:23, 24.

Kapite 13 puani 6

2. Ko Te Temi Fea ʼAe Neʼe Tonu Ke Ha Ai Te Mesia?

Neʼe fakakikite ʼi te Tohi-Tapu ʼe ha anai te Mesia ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼu vahaʼa ʼe 69.—Lau ia Taniela 9:25.

• Neʼe kamata ʼanafea te ʼu vahaʼa ʼe 69? ʼI te taʼu 455 I.M.T.S. ʼI te temi ʼaia, neʼe tau te Kovana ko Neemia ki Selusalemi “ ʼo toe laga mo fakatuʼu” te kolo.—Taniela 9:25; Neemia 2:1, 5-8.

• Neʼe loaloaga feafeaʼi te ʼu vahaʼa ʼe 69? ʼE ui ʼi ʼihi lea fakapolofeta ko te ʼaho ʼe tahi ʼe fakaʼuhiga ki te taʼu ʼe tahi. (Numelo 14:34; Esekiele 4:6) Pea ko te vahaʼa ʼe tahi ʼe ko taʼu ʼe fitu. Koia, ko te loaloaga ʼo te ʼu vahaʼa ʼe 69 ʼe ko taʼu ʼe 483 (69x7).

• Neʼe fakaʼosi ʼanafea te ʼu vahaʼa ʼe 69? Kapau ʼe tou lau te ʼu taʼu ʼe 483 mai te taʼu 455 I.M.T.S. ʼe tou kaku ki te taʼu 29 H.T.S.a Pea ko te taʼu ʼaia neʼe papitema ai ia Sesu ʼo liliu ai ko te Mesia.—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Return to lesson 15 point 5

3. Te ʼu Faitoʼo ʼAe ʼe Fakaʼaogaʼi Ai Te Toto

ʼE fakaʼaogaʼi ʼi ʼihi faitoʼo te toto ʼo ia ʼae ʼe mahaki. ʼE mole tali e ʼihi Kilisitiano ʼihi faitoʼo. Ohage la, ʼe mole foaki e he Kilisitiano tona toto ki he tahi, ʼe mole ina tali ke toʼo tona toto pea tuku keheʼi ʼi muʼa ʼo te fai ʼo he tafa.—Tetelonome 15:23.

Kae ʼe lagi tali anai e he Kilisitiano ʼihi faitoʼo. Ohage la, ko te ʼu toʼo toto, te mio toto, te hémodilution, te fakaʼaogaʼi ʼo te toto ʼae neʼe hali. ʼE ʼa te Kilisitiano takitahi te toʼo ʼo he tonu ki te faʼahiga fakaʼaogaʼi ʼo tona toto moka fai he tafa, peʼe ko he vakai mahaki, peʼe moka ina toʼo ni faitoʼo. ʼE mole fakaʼaogaʼi tatau e te kau toketa fuli ia te ʼu faitoʼo ʼaia. Koia, ʼi muʼa ʼo te tali e he Kilisitiano he tafa peʼe ko he vakai mahaki peʼe ko te toʼo ʼo he faitoʼo, ʼe tonu ke ina iloʼi lelei pe ʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi anai tona toto. ʼE tonu anai ke tou tahi fai te ʼu fehuʼi ʼaeni:

• Kapau ʼe mavae toku toto ʼi toku sino pea feala ke taʼofi fakatemi ia tona hali, ʼe tokalelei anai koa toku leʼo ʼo loto moka au fakaʼuhiga pe te toto ʼaia ʼe kei pipiki ki toku sino ʼo mole ʼaoga ke liligi “ki te kele”?—Tetelonome 12:23, 24.

• ʼE feafeaʼi moka toʼo he koga ʼo toku toto ʼo fio mo he vai pea toe fakahu ki toku sino? ʼE hoha anai koa toku leʼo ʼo loto ʼae ʼe akoʼi e te Tohi-Tapu? Peʼe mole vevele anai moka au tali te faitoʼo ʼaia?

Kapite 39 puani 3

4. Te Tahi Nofo

ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ʼe mole tonu ke tahi nofo he taumatuʼa. Pea ʼe toe fakaha lelei ai ʼe mole tonu ki he tahi ia naua ke toe ʼohoana moka nā tahi nofo. (1 Kolonito 7:10, 11) Kae ʼi ʼihi aluʼaga neʼe fakatuʼutuʼu e ʼihi Kilisitiano ke natou tahi nofo.

• ʼE mole fia tokaga te tagata ʼohoana ki te ʼu meʼa ʼe aoga ki tona kiʼi famili: ʼE mole tokaga lelei te tagata ki te maʼuli fakasino ʼo tona kiʼi famili ʼo mole natou maʼu ai te ʼu meʼa tafito ʼe ʼaoga kia natou.—1 Timoteo 5:8.

• ʼE ko he tahi ʼe agamalohi: Ko he tahi ʼe agamalohi ʼe feala ke ina fai he meʼa ʼe fakatupu tuʼutamaki ai ki te maʼuli ʼo tona ʼohoana.—Kalate 5:19-21.

• ʼE tuʼutamakiʼia tona maʼuli fakalaumalie: ʼE lagi faiga tuʼumaʼu tona hoa ke ina taʼofi tana tauhi kia Sehova.—Gaue 5:29.

Kapite 42 puani 3

5. Te ʼu Fakafiafia

ʼE mole kau ia te kau Kilisitiano ki te ʼu fakafiafia ʼae ʼe mole leleiʼia e Sehova. Kae ʼi te taʼi ʼu aluʼaga ʼaia, ʼe ʼa te Kilisitiano takitahi tana tuku ke takitaki ia ia e tona leʼo ʼo loto ʼe akoʼi e te Tohi-Tapu ke ina iloʼi ai pe kotea ka ina fai. Tou vakaʼi he ʼu faʼifaʼitaki.

• ʼE ui atu e he tahi ke manuʼia te ʼaho ʼaeni kia koe. ʼE feala pe tau fakamalo age ki ai. Kapau ʼe fia mahino he tahi, ʼe feala hau fakamahino age pe koʼe ʼe mole ke fai te fakafiafia ʼaia.

• ʼE fakaafe koe e tou hoa ʼae ʼe mole tauhi kia Sehova ke kolua kakai fakatahi mo te famili ʼi he ʼaho fakafiafia. Kapau ʼe mole hoha tou leʼo ʼo loto, ʼe feala hau fakamahino fenei age ki tou hoa: Kapau ʼe fai he agaʼi fenua fakapagani ʼi te fakatahitahi ʼaia ʼe mole ke kau anai ki ai.

• ʼE li atu hou pilime ʼi te ʼu aho lalahi ʼo te fakaʼosi taʼu. ʼE tonu koa ke ke fakafisi ki ai? ʼE tahi fakalogo pe ki te Kilisitiano. Kapau ʼe ke tali te pilime ʼaia, ʼe manatu anai koa tou patolo ʼe ke fai ia te fakafiafia ʼaia? Pe neʼe ina foaki atu pe koa te pilime ʼaia moʼo fakaha tana leleiʼia tau gaue?

• ʼE foaki atu e he tahi hau meʼa ʼofa ʼi he ʼaho fakafiafia. ʼE ina ui atu: “ ʼE au iloʼi ʼe mole ke fai te fakafiafia ʼaeni, kae ʼe au fia foaki atu pe te kiʼi meʼa ʼofa ʼaeni.” ʼE lagi ko te Kilisitiano ʼaia ʼe fia agalelei pe mo koe. ʼE ʼi ai koa he ʼu tupuʼaga ke ke manatu ai ʼe faiga ke ina ʼahiʼahiʼi tau tui peʼe ke ke kau ki te fakafiafia ʼaia? Ka ke ʼosi fakakaukauʼi te faʼahi ʼaia, ʼe tonu anai ke ke filifili pe ʼe ke tali peʼe kailoa ia te meʼa ʼofa ʼaia. Ka tou toʼo he tonu, ʼe tou fia taupau he leʼo ʼo loto ʼe lelei pea mo nofo agatonu kia Sehova.—Gaue 23:1.

Kapite 44 puani 1

6. Te ʼu Mahaki ʼAe ʼe Pikisia Gafua

ʼE tokaga anai he Kilisitiano ke mole pikisia ʼihi ʼi he mahaki ʼuhi ko tona ʼofa kia natou. ʼE moʼoni te faʼahi ʼaia mo kapau ʼe mahaki, kae tafito mo kapau ʼe nofo mo he mahaki ʼe pikisia gafua. Koia ʼe fakalogo anai ki te fakatotonu ʼaeni ʼi te Tohi-Tapu: “ ʼE tonu ke ke ʼofa ki tou tatau ohage pe ko koe totonu.”—Loma 13:8-10.

ʼE fakaha feafeaʼi e he tahi ʼe nofo mo he mahaki ʼe pikisia gafua tona ʼofa ʼaia ki ʼihi? ʼAki hana mole faʼufua ki he tahi peʼe uma ki ai. ʼE fia puipui e ʼihi ʼonatou famili koia ʼe mole ita anai mo kapau ʼe mole natou fakaafe ia ia. Pea ʼi muʼa ʼo tana papitema, ʼe ina fakaha anai ki te kootinatea ʼo te kolesi ʼo te kau tagata ʼafeā ia tona aluʼaga. ʼE feala ai anai ke fai he ʼu fakatuʼutuʼu moʼo puipui ia natou ʼae ʼe toe papitema. Pea ʼe tonu anai kia ia ʼae neʼe pikisia ʼi he mahaki ke ina fai hona ʼu sivi mahaki ʼi muʼa ʼo tana fakatahi mo he tahi ke nā ʼohoana. Kapau ʼe ina fai te faʼahi ʼaia, ʼe ina fakaha anai ‘ ʼe mole ina kumi pe te ʼu meʼa ʼae ʼe lelei kia ia totonu, kae ʼe ina toe kumi foki te ʼu meʼa ʼae ʼe lelei ki ʼihi.’—Filipe 2:4.

Kapite 56 puani 2

7. Te ʼu Aluʼaga Fakakoloa Mo Te Lao

ʼE lelei ke tou fakatuʼu pepa ia felogoi ʼe fai ʼo ʼuhiga mo te ʼu aluʼaga fakapaʼaga, maʼia pe ʼe tou fai te faʼahi ʼaia mo he tahi age tehina. Kapau ʼe tou fai feia, pea ʼe mole hoko ai anai ni fihifihia. (Selemia 32:9-12) ʼI ʼihi temi, ʼe feala ke hoko he ʼu kiʼi fihifihia mo he ʼu tehina ʼo ʼuhiga mo te falā peʼe ko he tahi age meʼa. Koia, ʼe tonu anai ke natou foimo fakatokatoka te aluʼaga ʼi te tokalelei pea ke natou fai ʼateaina te faʼahi ʼaia.

Kae ʼe feafeaʼi leva moka ko he aluʼaga kua kovi, ohage la neʼe hoko ai he fasituʼu peʼe ko he kaka? (Lau ia Mateo 18:15-17.) Neʼe talanoa ia Sesu kia aluʼaga ʼe tolu ke tou mulimuli ki ai:

1. Faiga ke kolua fakatokatoka e kolua toko lua pe ia te fihifihia.—Vakaʼi te vaega 15.

2. Kapau ʼe mole hoko te faʼahi ʼaia, kole ki he ʼu tehina ʼe lua peʼe tahi kua fakapotopoto ke kaugā olo mo koe.—Vakaʼi te vaega 16.

3. Kapau ʼe heʼeki lava fakatokatoka te fihifihia, ʼi te temi leva ʼaia ke ke alu ki te kau tagata ʼafeā.—Vakaʼi te vaega 17.

Koia, ʼe mole tou ʼave anai ʼotatou tehina ki te telepinale moka ʼe mole tou lava fakatokatoka te fihifihia. Kotea tona tupuʼaga? He ʼe palalau kovi anai te hahaʼi kia Sehova pea mo te kokelekasio. (1 Kolonito 6:1-8) Kae ʼe ʼi ai ʼihi aluʼaga ʼe feala ai ke tou ʼave te koga ki te telepinale. Ohage la, moka kita fia maʼu he pepa fakamoʼoni kua kita mavete mo tokita hoa, peʼe ke kita maʼu he tokoni fakapaʼaga moʼo taupau te ʼu fanau, peʼe ko te falā ʼe tonu ke li age e tona hoa, peʼe ke kita maʼu he falā moka neʼe hoko kia kita he tuʼutamaki, peʼe ke tohi tokita higoa ia natou ʼae ʼe tonu ke li age he falā he neʼe mole haʼele te matani gaue peʼe fai he pepa fakamoʼoni ʼe tohi te ʼu fakatuʼutuʼu ki te vaevae ʼo te ʼu koloa. Kapau ʼe alu he tehina ki te telepinale ʼo fakatokatoka he aluʼaga, ʼo ina fai ʼi te tokalelei, ʼe fakalogo pe ia ki te ʼu tokoni ʼo te Tohi-Tapu.

ʼE mole talagataʼa anai he Kilisitiano ki te ʼu tokoni ʼo te Tohi-Tapu moka ʼe ina fakaha ki te kau polisi ia te maumauʼi ʼo he lao peʼe ko he fakapo, peʼe ko he kaihaʼa, peʼe ko he fakaʼalikiʼi ʼo he tahi peʼe ko te ʼu fanau.

Kapite 56 puani 3