Intlungu Okuyo Umhlaba
NGOWE-1805, abahloli bamazwe abadumileyo uMeriwether Lewis noWilliam Clark bagaleleka kuMlambo iKholombiya indawo namhlanje ekuthiwa yiWashington State, eUnited States.a Eyona nto yatsala ingqalelo yabo ngaphezu komlambo ngokwawo kukuzala mome kwawo ziintlanzi zohlobo lwesalmon. Kwingxelo yabo bathi: “Ezi ntlanzi zininzi ngendlela engathethekiyo. Ngenxa yokunyakazela umsinga ude uzityekezele elunxwemeni, kangangokuba amaIndiya asuka aziqokelele, azihlinze aze azomise phezu kweenkuni.” Enyanisweni, iisalmon zazininzi kangangokuba amaIndiya ayezomisa aze abase ngazo!
Noko ke akusenjalo namhlanje. INewsweek ithi: “Ngaphezu kweminyaka elishumi izazinzulu bezisazi ukuba iintlanzi zilotywa ngomlinganiselo ongaphezulu kwalowo wokuzala kwazo.” Ngokomzekelo, kuqikelelwa ukuba kuMntla weAtlantiki, ingama-90 ekhulwini isalmon eye yatshatyalaliswa.
Noko ke, asizontlanzi zodwa eziphelayo. Ubuncwane bomhlaba, njengamalahle, ioli, izimbiwa, neemveliso zamahlathi bunqunqelwa egoqweni ngendlela emangalisayo. IWorld Wildlife Fund ithi ama-30 ekhulwini abo bonk’ ubuncwane bomhlaba asetyenziswa phakathi kowe-1970 nowe-1995. Ukusetyenziswa kobuncwane bomhlaba kusoloko kuba nemiphumo emihle nemibi, kuba iindlela obusetyenziswa ngazo zinokubulala izinto zendalo eziphilayo.
Abanye baqiqa ngelithi ekubeni ingumntu obangela ezi ngxaki, umele akwazi nokuzilungisa. Besenza umzekelo woko, bathi kwiminyaka yakutshanje ukungcoliswa komoya kuye kwancipha kumazwe amaninzi ahambele phambili kwezoqoqosho. Ngaba loo mathenjana athetha ukuba abantu baza kukwazi ukulawula le meko?
[Umbhalo osemazantsi]
a ULewis noClark bathunywa ukuya kuhlola nokuzoba imaphu yaloo mmandla mtsha wawusandul’ ukuthengwa kwintshona yoMlambo iMississippi.
[Inkcazelo Ngomfanekiso okwiphepha 3]
© Kevin Schafer/CORBIS