Bay Ni Fl’eg Laniyan’ E Girdi’ Nib Gafgow

KAAM guy ni bay boch e thin ni yima tay ko headline ko simbung u gubin ngiyal’? Ke magaf lanin’um ni ngam bieg e pi thin ko mahl, bugel, magawon, uyungol, nge gafgow fa? Machane bay reb e thin ni baga’ ni dan tay ko report ko shimbung. Aram e thin ni be yip’ fan ban’en ni ba t’uf rok e girdi’ nu fayleng. Re thin ney e “fl’eg lanin’uy.”

Fan fare bugithin ni “fl’eg lanin’uy” e “ngan pi’ gelngin nge athap” ma “ngan baudnag lanin’uy ko magawon.” Ke yoor e magawon ko re fayleng ney u nap’an e bin 20 e chibog, me ere ri ba t’uf e athap riy min baudnag lanin’uy. Rriyul’ ni kab fel’ e par rok boch i gadad ni bochan e pi n’en ni ma ayuwegdad e ngiyal’ ney ko girdi’ rodad kakrom. Baga’ ni ke fel’ rogodad ni bochan ni ke mon’og e science. Machane science nge pi n’en ni ke fl’eg e de fl’eg lanin’dad ya de chuweg tapgin e gafgow rok e girdi’. Mang e pi tapgin ney?

Ke n’uw nap’an kakrom me yog Solomon ni be’ nib gonop ko mang tapgin e gafgow ni gaar: “I suwey e girdi’ e girdi’ ma kar maad’adgad riy.” (Eklesiastes 8:9) Science nge pi n’en ni ngongliy e de yog ni nge thiliyeg e n’en ni be finey e girdi’ ni ngar suweyed yad. Nap’an e bin 20 e chibog, ke yan i aw ko gagiyeg ni ba gel mab tomal ko pi nam me taw ko mahl nib kireb u thilin e pi nam.

Ka nap’an e 1914, ke pag raay i million e girdi’ ni kan thang e fan rorad ni bochan e mahl. Amu lemnag e damumuw ni be yip’ fan e pi girdi’ nem ni kar m’ad​—bay bokum i million e tabinaw ni ba t’uf ni ngan fl’eg lanin’rad. Maku gathi ke mus ni ma yan i aw e mahl ko yam’ ya bay yugu mit e gafgow riy. Nap’an ni m’ay e bin l’agruw e mahl ko pi nam, ke pag 12 million e girdi’ ni kar milgad ko nam rorad u Europe. Ma in e duw faram, me pag reb nge balay i million e girdi’ ni kar milgad ko mahl u Southeast Asia. Mahl u Balkan e ke towasariy l’agruw i million e girdi’ ni ngar milgad ko naun rorad​—ni baga’ ni fan ni ngar milgad ko “mahl ni fan ni nge thang e fan rok gubin e girdi’ u reb e nam.”

Dabi siy ni ba t’uf ko piin ni kar milgad ko nam rorad ni ngan fl’eg lanin’rad, ya girdi’ ni ke chuw ko naun rorad e dariy ban’en rorad, ke mus chugum e bay u pa’rad e bay rorad, ma dar nanged e gin ni nga ranod ngay ara mang e ra yib i m’ug gabul nge langleth ko tabinaw rorad. Kari gel e taganan’ ko pi girdi’ ney nib gafgow; ba t’uf rorad ni ngan fl’eg lanin’rad.

U yu yang u fayleng ni bay e gapas riy, bay bokum i million e girdi’ ni gowa yad e sib ko salpiy ko re fayleng ney. Rriyul’ ni boch i yad e bay boor ban’en rorad. Machane baga’ ni ba mo’maw’ rok e girdi’ ni nge yog e tin nib t’uf rorad ngorad. Boor e girdi’ e be gay e naun nib fel’. Ma be yoor iyan e girdi’ ni dariy e maruwel rorad. Ke yog reb e simbung nu Africa ni “be yan e fayleng ko reb e magawon ko maruwel ni ri baga’, ya ra taw ko duw ni 2020 me pag 1.3 billion e girdi’ ni yad be gay e maruwel.” Dabi siy ni ba t’uf ko piin nib gafgow ko salpiy ni ngan “gelnagrad min pi’ e athap ngorad​—ba t’uf ni ngan fl’eg lanin’rad.

Bochan ni ba tomal e par u fayleng, ma ke mang boch e girdi’ e pi tatogopuluw ko motochiyel. Bugel e ma tomal nag laniyan’ e girdi’ ma ke mus ni ke sum e gafgow ko girdi’ ni bochan. Yog e headline ko The Star, ni simbung nu Johannesburg, u South Africa, ni gaar: “Reb e rran ko reb e ‘nam ni bin th’abi yoor e girdi’ ni yima li’rad ngar m’ad u fayleng.’” Re thin nem e ke weliy morngaagen e par ko reb e rran u Johannesburg. Ko rofen nem, ma kan li’ aningeg e girdi’ ngar m’ad ma meruk e girdi’ ni kan iring e karro rorad. Kan reportnag ni ragag nge medlip yang e binaw nib fel’ rogon ni yib e moro’ro’ riy. Maku, bay boor e moro’ro’ ni i fek talin e cham. Ke weliy e simbung ni yog e polis ni aram reb e rran ni “buchuw e magawon riy.” Dabi siy ni girdien e tabinaw ni kan li’ be’ kem’ riy nge piin ni yib e moro’ro’ ko naun rorad nge piin ni kan iring e karro rorad e ba gafgow lanin’rad. Ba t’uf ni ngan nog e thin nib mudugil ngorad min pi’ e athap ngorad​—ngan fl’eg lanin’rad.

U boch e binaw, bay boch e gallabthir ni yad be pi’ e bitir rorad ni nge pi’ ir ni chuway’. Reb e nam nu Asia ni ma yib boor e wasol ngay ko “milekag ni fan ko darngal” e ke reportnag ni bay l’agruw i million e girdi’ ni yad ma pied yad ni chuway’, ma boor i yad e kan chuw’iyrad ara kan iringrad ko ngiyal’ ni ka yad ba bitir. Bay yugu boch e girdi’ ni kab gafgow laniyan’rad ko pi cha’ nem? Ke reportnag e babyor ni Time magazine u morngaagen e re magawon ney ko reb e muulung ni kan fl’eg ko 1991 ko pi ulung ko ppin nu Southeast Asia. Kan sananag ni bay “30 million e ppin nu roy ni kan pi’rad ni chuway’ nga gubin yang u fayleng ni ka nap’an e 1970.”

Dabi siy nde t’uf ni ngan pi’ e pi bitir ni fan ni ngar pied yad ni chuway’. Ke yoor e bitir ni yibe li’rad ara ke towasariyrad e gallabthir ara girdi’ rorad ni ngar parew u fithik’ e yargel. Pi bitir ney e ma par nib gafgow lanin’rad nib n’uw nap’an. Dabi siy ni ba t’uf ni ngan fl’eg lanin’rad ko gafgow ni kan tay ngorad.

Be’ ni Ke Fil Morngaagen e Gafgow Kakrom

Ke gin Solomon ni pilung nga rogon ni ba gafgow e girdi’. Ya i gaar: “Kug sul ni fan ni ngguy urngin e n’en ni yibe rin’ u tan e yal’ ni nge gafgownagmed, mu sap! bay e lu’ u owchen e girdi’ ni yad ba gafgow, machane dariy be’ ni nge fl’eg lanin’rad; ma piin ni kar fl’eged e gafgow e bay gelngirad, kar fl’eged ndariy e girdi’ nra fl’eg lanin’rad.”​—Eklesiastes 4:1.

Faanra nang e pilung nib gonop ni ba t’uf ni ngan fl’eg laniyan’ e girdi’ nib gafgow 3,000 e duw kafram, ma mang e ra yog ko ngiyal’ ney? Manang Solomon ni dariy reb e girdi’ ni mus ni ir e rayog ni nge fl’eg laniyan’ e girdi’. Ba t’uf be’ ni ka baga’ ngak ni nge chuweg e pi n’en ni ma gafgownag e girdi’. Bay be’ ni aram rogon fa?

Be weliy u Bible ko Psalm 72 u morngaagen be’ nib tolang nra fl’eg laniyan’ gubin e girdi’. I yoloy David ni pilung ni chitamangin Solomon e re psalm nem. Be gaar e thin riy: “Morngaagen Solomon.” Ba gagiyel ni i yoloy David ni Pilung e pi thin ney ko ngiyal’ ni ke pillibthir me weliy morngaagen e En nra mang e bin migid e pilung ko gagiyeg rok. Be weliy e psalm ni ir Faanem nra fek i yib e ayuw ko gubin e girdi’ ni yad ba gafgow. “Mi i mon’og e tin nib mat’aw u n’umngin nap’an e yafos rok, mi i par e fel’ rogon u n’umngin nap’an ni bay e pul ni be mat ramaen. Gagiyeg rok e bayi tabab u dap’ e day u baraba’ urngin e nam me yan i taw nga dap’ e day u baraba’ urngin e nam . . . me yan i taw ko yungi n’en ni mus e fayleng riy.”​—Psalm 72:7, 8.

Nap’an ni yoloy David e pi thin ney, ke lemnag morngaagen Solomon ni fak. Machane ke tamilang u wan’ Solomon ndabiyog ni nge ayuweg e girdi’ u gelngin nga rogon e thin ko psalm. Ke mus ni boch e thin ko psalm e rayog ni nge lebguy ma ke mus ni yu Israel e rayog ni nge ayuweg, ya dabiyog ni nge ayuweg girdien e fayleng ni ga’ngin. Ba gagiyel ni pi thin ko psalm e ba puluw ku be’ ni ka baga’ ku Solomon. Mini’ e cha’ ney? Jesus Kristus.

Nap’an ni i tamilangnag e engel ni kan gargelnag Jesus, mi gaar: “Jehovah ni ir Got e bayi pilungnag ni bod rogon David ni ir e ga’ rok.” (Luke 1:32) Maku i yog Jesus ni ir e “ka baga’ ngak Solomon.” (Luke 11:31) Ka nap’an e ngiyal’ ni kan faseg Jesus i par u ba’ ni mat’aw rok Got, ma i par u tharmiy u ba yang ni rayog ni nge lebguy e pi thin ko Psalm 72. Maku, i pi’ Got gelngin mi pi’ mat’awun ni nge chuweg e pi n’en ni be gafgownag e girdi’. (Psalm 2:7-9; Daniel 2:44) Ere Jesus e ir e en nra lebguy e pi thin ko Psalm 72.

Dabi N’uw Nap’an Ma Ra M’ay e Gafgow

Mang fan e re n’ey? Fan e re n’ey e ra riyul’ ni nge par e girdi’ ni ke puf rogorad ko urngin mit e gafgow. I tamilangnag Jesus ni pi gafgow ni yibe guy u nap’an e bin 20 e chibog e aram bang e pow nra tamilangnag ni ke taw ko “ngiyal’ ni tomren e re m’ag ney.” (Matthew 24:3, NW) Miki gaar: “Bay reb e nam me cham ngak reb e nam, ma gin nsuwon reb e pilung e bayi mahl ko gin nsuwon reb e pilung.” (Matthew 24:7) Ke lebug e pi thin ney ni gonap’an e ngiyal’ ni ke tabab e bin som’on e mahl u fayleng ko 1914. Mi gaar Jesus: “Ma aram gelngin ni bayi wer ko girdi’ e tin nib kireb ni aram e rogon nib t’uf be’ rok be’ e bayi meewar.” (Matthew 24:32-34) Mang angin nra yib ngak e girdi’ nib gafgow ni ke mich Kristus Jesus u wan’rad ni yad be sap ngak ni ir e En ni dugliy Got nra Fl’eg Laniyan’ e girdi’?

Ra nge tamilang e fulweg u wan’dad, ngad bieged boch e thin ni bay ko Psalm 72 ni ke lebguy Kristus Jesus: “Piin ni gafgow e yad ra wenig ngak ni nge ayuwegrad ko gafgow ni ke yib ngorad ma ra chuwegrad u fithik’, ma ku er i tay e piin ni gafgow ni dabi siy ni ngan ayuwegrad ma kan pagrad nda ni ayuwegrad. Ma runguy e piin ni meewar ma ba gafgow, ma ayuweg e pogofan rok e piin ni gafgow. Ma chuwegrad u fithik’ urngin mit e gafgow nib gel ni yibe tay ngorad, pogofan rorad e ri baga’ fan u wan’.” (Psalm 72:12-14) Ere Jesus Kristus ni ir e Pilung ni ke dugliy Got e ra fl’eg rogon ndariy be’ e ra gafgow. Ya bay gelngin ni nge chuweg urngin ban’en nde mat’aw.

Sana boch e girdi’ e ra yog, ‘ffel’ e pi thin nem, machane uw rogon e ngiyal’ ney? Uw rogon nra fl’eg laniyan’ e girdi’ nib gafgow e ngiyal’ ney?’ Ba riyul’ ni bay e ayuw nra fl’eg laniyan’ e girdi’ e ngiyal’ ney. Bin migid e thin ko re babyor ney e ra dag rogon ni kan fl’eg laniyan’ bokum i million e girdi’ ya kar chuchugurgad ngak Jehovah ni bin riyul’ e Got nge fak i Jesus Kristus mar pired nib fel’ thilrad. Par nib fel’ thilin e rayog ni nge fl’eg lanin’dad ko gafgow ni yira tay ngodad ma rayog ni nge ayuweg be’ nge un ko par ndariy n’umngin nap’an ndariy e gafgow riy. I meybil Jesus ku Got ni gaar: “Baara’ ira’ e yafos ndariy n’umngin nap’an ni aram e nge nangem e girdi’ ni kari mmus ni gur e bin riyul’ e Got, mi yad nang ko mini’ Jesus Kristus ni ir e kam l’og ke yib.”​—John 17:3.