Reb e Babyor ni Fan ko Urngin e Girdi’

“Ka fin gu nang e chiney nriyul’ ni gubin e girdi’ ma taareb rogorad u wan’ Got. En ni bay madgun Got u wan’ ma be rin’ e tin nib mat’aw e ra i par nib fel’ u wan’ Got ndemtrug ko be’ u kun nam.”​—ACTS 10:34, 35.

1. Uw rogon ni ke fulweg reb e professor ko ngiyal’ ni kan fith ko uw rogon e Bible u wan’, ma mang ni ke dugliy ni nge rin’?

IMMOY reb e protessor u tamnaw rok ko Madenom ni mathigyal’, ma de lemnag nra yib be’ nge guy. Machane ke yib reb e Mich Rok Jehovah nga tabinaw rok, me motoyil fare professor ngak. Ke weliy fare Mich u morngaagen e fayleng ni yibe alitnag iyan nge rogon e par u fayleng nga m’on​—aram e n’en ni ke pug e tafinay rok. Machane, nap’an ni weliy fare Mich u morngaagen e Bible, ke par fare professor nib maruwaran’. Ere ke fith fare Mich ngak ko uw rogon e Bible u wan’.

Ke fulweg fare professor ni gaar: “Aram e babyor nib manigil ni ke yoloy boch e girdi’ nib llowan’, machane susun ni dab ni lemnag ni ba riyul’ e thin ko Bible.”

Me fith fare Mich: “Kaa mu brag e Bible biyay fa?”

Ke ngat fare professor ngay me yog ni dawori bieg.

Ma aram me fith fare Mich: “Ere uw rogon nrayog ni ngam turguy ban’en u morngaagen e babyor ndawor mu bieg?”

Ke sorok fare Mich. Ere dugliy fare professor nra yaliy e Bible nge mu’ ma ra turguy ban’en.

2, 3. Mang fan nde nang boor e girdi’ e thin ko Bible, ma uw rogon ni ri rayog ni nge skengnagdad?

² Gathi goo fare professor e ma rin’ ni aram rogon. Ya boor e girdi’ ni kar turguyed boch ban’en u morngaagen e Bible ni mus ni dawora bieged. Baga’ ni bay e Bible rorad. Mus ni yad manang ni baga’fan e thin riy u morngaagen chepin e girdi’. Machane baga’ ni aram e babyor ni danir bieg. Boch e girdi’ e ma gaar, ‘Dariy e tayim ni nggu bieg e Bible.’ Ma yugu boch e girdi’ e yad ma lemnag, ‘Uw rogon nrayog ni nge puluw reb e babyor ni kan yoloy ni kakrom ko yafos rog e ngiyal’ ney.’ Lem ni aram rogon e ri rayog ni nge skengnagdad. Ke mich u wan’ e Pi Mich Rok Jehovah ni Bible e aram e “babyor nib thothup e Got e yib i pi’ nga laniyan’ e girdi’ ngar yoloyed nga babyor, me ir e baga’fan ya ma fil e tin nib riyul’ e thin ngodad, ma be yal’uweg e tin ni be oloboch e girdi’ riy.” (2 Timothy 3:16, 17) Ere uw rogon nrayog ni ngad ayuweged e girdi’ nib thil e lem rorad, nge nam rorad, ngar nanged ni susun ni ngar yaliyed e Bible?

³ Ngad weliyed boch i fan ni ngan yaliy e Bible. Ya rayog ni nge ayuwegdad ngad nanged rogon ni ngad weliyed fan ngak e girdi’ ni gad ra mada’nag u mit e tabinaw, ngar nanged ni susun ni ngar lemnaged e pi n’en ni be yog e Bible. Maku susun ni nge gelnag e michan’ rodad ni fare Bible e ri aram e n’en ni be yog ni i ir​—e “thin rok Got.”​—Hebrews 4:12.

Fare Babyor ni Bin Th’abi Yoor ni Kan Wereg u Fayleng Iyan

4. Man fan nrayog ni ngan nog ni Bible e ir e babyor ni bin th’abi yoor ken ni kan wereg u fayleng ni ka nap’an kakrom?

⁴ Bin som’on, e susun ni ngan yaliy e thin nu Bible ya aram e babyor ni bin th’abi yoor ni kan wereg min piliyeg e thin riy u fayleng ni ka nap‘an kakrom. Ke pag 500 e duw kafram, ma kan ngongliy fa bin som’on e babyor ko Johannes Gutenberg’s printing press. Ka nap’an e ngiyal’ nem i yib ngaray ma gonap’an aningeg i million e Bible ni polo’ ara baley ni kan ngongliy. Ke taw ko 1996 ma kan piliyeg e thin nu Bible ni polo’ ara baley ko 2,167 e thin.a Ke pag 90 percent ko urngin e girdi’ ko tabinaw nrayog ni ngar bieged baley ara polo’ e Bible ko thin rorad. Dariy yugu reb e babyor​—ko teliw ara yugu reb e ulung—​ni kan wereg ni bod rogon e Bible!

5. Mang fan nrayog ni ngad lemnaged nrayog ni nge fek e girdi’ u ga’ngin yang e fayleng?

⁵ SGathi ke mus ni report e be micheg ni Bible e ir e Thin Rok Got. Faanra riyul’ ni ir e thin ni ke thagthagnag Got ma susun nrayog ni nge fek e girdi’ u ga’ngin yang u fayleng. Ya be yog e Bible ngodad ni “Gubin e girdi’ ma taareb rogorad u wan’ Got. En ni bay madgun Got u wan’ ma be rin’ e tin nib mat’aw e ra i par nib fel’ u wan’ Got ndemtrug ko be’ u kun nam.” (Acts 10:34, 35) Dariy yugu reb e babyor ni ke yan nga lan urngin e nam me ayuweg e magawon u lanin’uy nge magawon u thilin e girdi’ nib thil raen dowrad. Fare Bible e ri aram e babyor ni fan ko gubin e girdi’!

Reb e Record ni Baga’ Fan ni Dan Pag

6, 7. Mang fan ni dabda gingad ni dakuriy taareb e tin som’on e babyor ko Bible e ngiyal’ ney, ma mang deer ni ke m’ug?

⁶ Ka bay fan ni susun ni ngad yaliyed e Bible. Ka bay e Bible ni yugu aram rogon ni kan yoloy nib n’uw nap’an kakrom ma ke guy e girdi’ rogon ni ngar thanged. Rogon ni ka bay e record ni yugu aram rogon ni kan guy rogon ni ngan thang e rib thil ko yugu boch e babyor ni kan yoloy kakrom.

⁷ Pi tayoloy e thin ko Bible kakrom e ur fanayed e awtan mar yoloyed nga daken e papyrus (mit e babyor ni kan ngongliy u reb e pan u Egypt) nge parchment (mit e babyor ni ngongliy ko biyach e gamanman).b (Job 8:11) Machane pi babyor nge pi awtan nem e bay e toogor ni ma kirebnag. Be weliy e scholar Oscar Paret ni gaar: “Gali babyor ney ni yima yoloy nga daken e bay e magawon riy ko garfow, nge pithethaw, nge fak e l’ud. Gad manang nib papey ni ma kireb e babyor ni taareb rogon ko keru’ e garbaw ni ma kireb ni faan ran tay nga bang ni bay e nifeng ara u lan e singgil nib monur.” Ere dabda gingad ngay ni dariy taareb e pi babyor nem ko ngiyal’ ney; baga’ ni ke n’uw nap’an kakrom ma ke kireb. Machane faanra kireb e pi babyor nem kakrom, ma uw rogon ni ka bay e thin ko Bible?

8. Ka nap’an kakrom, uw rogon ni kan ayuweg e pi babyor ko Bible nde m’ath?

⁸ De n’uw nap’an u tomren ni kan yoloy e tin som’on e babyor, me tabab boch e girdi’ ni ngar abuweged e thin u pa’rad. Ba riyul’ ni kan pi’ puluwon ngak e girdi’ nga ur abuweged fare Motochiyel nge yu yang e Thin nib Thothup u Israel ni kakrom. Amu lemnag Ezra ni prist, ya be weliy e Bible ni ir e “en nib salap ni nge abuweg fare motochiyel ni pi’ Moses.” (Ezra 7:6, 11; mu taarebnag ko Psalm 45:1.) Machane pi babyor nem ni kan abuweg e ku rayog ni nge kireb iyan; ere munmun ma ba t’uf ni ngan abuweg biyay. Ke n’uw nap’an ni kan maruweliy e maruwel ni ngan abuweg e thin. De flont e girdi’ me ere pi girdi’ nem ni ur abuweged e thin e kar thiliyeged e thin ko Bible fa? Be dag e mich riy ni danga’!

9. Mang e ke rin’ e pi Masoretes ni be dag ni ke athamgil e girdi’ ni ur abuweged e thin ko Bible ngar yoloyed nib yal’uw mab riyul’?

⁹ Gathi ke mus ni ba salap e girdi’ ni ur abuweged e thin ya ku ur ted fan e pi thin ni kar abuweged. Fare bugithin ni Hebrew ni “en ni be ayuweg e thin” e be sor fan ni ngan theeg min yoloy nga but’. Ni ngan tamilangnag rogon ni ke athamgil e piin ni ur abuweged e thin ni ngar yoloyed e thin ni ba riyul’, ma ngad lemnaged e piin ni ur abuweged e Masora, ni Bin ni Hebrew e M’ag u Bible u nap‘an e bin nel’ nge mada’ ko bin ragag e chibog C.E. Ke weliy e scholar ni Thomas Hartwell Horne ni kar sumarnaged “ko in yay ni ke m’ug reb nge reb e yol [ni Hebrew] u lan e Bin ni Hebrew e M’ag u Bible.” Amu lemnag ko mang fan e re n’ey! Ra nge siyeg e girdi’ ni ur abuweged e thin ni dabra paged reb e yol, ma gathi ke mus e thin ni kar theeged machane ku reb nge reb e yol. Be weliy reb e scholar ni kar theeged 815,140 e yol u lan e Bin ni Hebrew e M’ag u Bible! Ur maruwelgad nib e1 mirin ni ngar yoloyed e thin nib riyul’.

10. Mang mich e ba ni be dag e thin ko bin nib Hebrew nge bin ni Greek e Mag u Bible e ba yal’uw ma taareb rogon ko fa tin som’on e babyor ni kan yoloy?

¹⁰ Bay e mich riy ni ri bpuluw e pi thin ko Bin ni Hebrew nge Bin ni Greek e M’ag u Bible ni kan abuweg ko ngiyal’ ney ko pi thin ni som’on ni i yoloy e girdi’ kakrom. Bay boor e mich riy ni bokum i biyu’ ken e babyor u Bible ni kan ayuweg​—ni gonap’an 6,000 ko Bin ni Hebrew e M’ag u Bible ma gonap’an 5,000 ko Bin ni Greek e M’ag u Bible—​ni ka bay e ngiyal’ ney. Ke taarebnag e pi scholar e babyor ni ka bay e ngiyal’ ney ni fan ni ngar pirieged e oloboch rok e girdi’ ni ur abuweged e thin kakrom mar dugliyed e tin som’on e thin ni immoy u tabolngin. Ke weliy scholar William H. Green u momgaagen e thin ni bay ko Bin ni Hebrew e Mag u Bible ni gaar: “Dariy e riya’ riy ni ngan nog ni dariy yugu reb e maruwel ko tin ni immoy kakrom ni kan abuweg ni rib fel’ rogon.” Ku rayog ni nge mudugilan’ e girdi’ e ngiyal’ ney ni ba riyul’ e pi thin ni bay ko Bin ni Greek e M’ag u Bible.

11. Mang e be yog u 1 Peter 1:24, 25, ko mang fan ni ka bay e Bible ke mada’ ko ngiyal’ ney?

¹¹ Rib mom ni nge m’ay e thin ko Bible ni faanra dan abuweg e thin ni baga‘fan u pa’ e girdi’! Ke mus ni taareb fan ni ka bay e Bible e ngiyal’ ney​—ya Jehovah e ir e En ni Ke Ayuweg e Thin rok nge par. Be weliy e Bible u 1 Peter 1:24, 25 ni gaar: “Girdi’ ni gubin e yad bod e pan, ma urngin i fel’ngirad e bod rogon e floras ko pan; bay yim’ e pan, me mul e floras, machane thin rok Jehovah e bay i par ndabi m’ay biid.”

Kan Piliyeg ko Thin ni Yima Yog ko Ngiyal’ Ney

12. Gathi ke mus ni kan abuweg e thin ko Bible ko in e chibog machane ku mang reb e skeng ni immoy?

¹² Ba mo’maw’ ni nge par e Bible ko in e chibog ni nguun abuweg e thin riy, machane ke yib yugu reb e skeng​—ni ngan piliyeg e thin riy. Thingari bieg e girdi’ e Bible ko thin rorad ni faanra taw nga gum’ercha’rad. Mmo’maw ni ngan piliyeg e thin ko Bible​—ya bay 1,100 e guruy nge 31,000 e verse riy. Machane ke yul’yul’ boor e girdi’ kar tedan’rad ni ngar piliyeged e thin ni yugu aram rogon ni ba mo’maw’.

13, 14. (a) Mang skeng ni ke yib ngak Robert Moffat ni ir be’ ni ke piliyeg e thin ko Bible u Africa u nap’an e bin 19 e chibog? (b) Uw rogon ni ke fulweg e girdi’ ni ma non nthin nu Tswana ko ngiyal’ ni kan ngongliy e Gospel ko Luke ko thin rorad?

¹³ Ya nga mu lemnag rogon ni kan piliyeg e thin ko Bible ni fan ko pi nam u Africa. Nap’an e duw ni 1800, gonap’an ragag nge l’agruw e thin ni yima yoloy nga but’ e ke mus ni immoy u Africa. Immoy bokum miriay e thin ni kan nog machane dan yoloy nga but’. Aram e skeng ni ke yib ngak Robert Moffat ni be’ ni ma piliyeg e thin. U 1821, ke 25 e duw rok Moffat ma ke yarmiy e maruwel u fithik’ e girdi’ u yimuch u Africa ni kar nonad ni thin ni kan nog e Tswana ngay. Ke chag ngorad ni fan ni nge nang e thin rorad. Ke athamgil Moffat ko re maruwel ney ni yugu aram rogon ndariy e jibikiy ara bogi babyor ni nge ayuweg nge piliyeg e thin riy, machane munmun me salap ko thin rorad me fl’eg rogon e yol riy, ni mus ni ke fil rogon ngak e girdi’ ni ngar nanged rogon ni ngar bieged e yol. U 1829, ke m’ay i piliyeg e gospel ko Luke u tomren ni ke maruwel u fithik’ e Tswana ko meruk e duw. Ke gaar: “Kug nang ni boor e girdi’ ni kar bad ko in miriay e mayel ni fan ni ngar feked e babyor ko St. Luke. . . . Kug guyrad ni kar feked e babyor ko St. Luke, me tomur riy ma yad ra yor, ma yad ra kol ni ngar chaariyed, ma ra pininged e magar riy, ma kug gog ngak boor e girdi’, ‘Ga ra kirebnag e babyor rom ko lu’ ni be m’ap u owchem.’” Maku ke weliy Moffat morngaagen reb e pumoon nu Africa ni ke guy boch e girdi’ ni yad be bieg e Gospel ko Luke me fithrad ko mang e bay u pa’rad. Ke lungurad: “Aram e thin rok Got.” Me fith fare moon: “Be non fa?” Me lugurad: “Arrogon, be non ko gum’ercha’ey.”

¹⁴ Bay boor e girdi’ ni ur piliyeged e thin ko Bible ni bod Moffat ni kar ayuweged e girdi’ u Africa ngar nanged e yol. Machane ka bay ban’en ni kab baga’fan ni ke pi’ e girdi’ ni ur piliyeged e thin ko Bible ngak e girdi’ u Africa​—kan pi’ ngorad e Bible ni kan yoloy ko thin rorad. Maku, ke fil Motfat e ngochol nib thothup ngak e girdi’ ni Tswana, me yoloy fithingan u lan e Bible.c Ere yog e pi Tswana ni Bible e ir “l’ugun Jehovah.”​—Psalm 83:18.

15. Mang fan ni ri ba fos e Bible e ngiyal’ ney?

¹⁵ Taareb rogon e magawon ko yugu boch e girdi’ ni ur piliyeged e thin ko Bible u fayleng iyan. Boch i yad e kar piliyeged e thin ko Bible ni yugu aram rogon ni yira li’rad ngar m’ad ni faan ran kolrad. Amu lemnag e re n’ey: Faanra dan piliyeg e thin ko Bible me par ni ke mus e thin nu Hebrew nge thin nu Greek, ma sana ke m’ay ni kakrom, ya ke pag boor ni boor e girdi’ talin e gali thin nem ma de nang e girdi’ u yu yang e fayleng e gali thin nem. Machane, ri ba fas e Bible ma gathi bod yugu boch e babyor u fayleng, ya rayog ni nge “non” ngak e girdi’ u fayleng ko thin rorad. Ere ka bay e thin ni “be maruwel [u fithik’] e girdi’ nib mich u wan’rad. (1 Thessalonika 2:13) Kan yoloy u lan e Jerusalem Bible ni gaar; Ka ba gel gelngin u fithik’med e girdi’ nib mich u wan’med.”

Bay Rogon ni Ngan Pagan’uy Ngay

16, 17. (a) Ra ngan pagan’uy ko Bible, ma mang mich e susun ni bay? (b) Mu weliy taa ban’en ni be dag ni ke yul’yul’ Moses ni nge yoloy e thin nriyul’ u Bible.

¹⁶ Boch e girdi’ e yad ma lemnag, ‘Riyul’ nrayog ni ngan pagan’uy ko thin ko Bible fa?’ ‘Ba riyul’ ni ke par e girdi’ nib fos, ma riyul’ e pi mach nge binaw riy, ma pi n’en ni be weliy ni ke buch? Ra nge pagan’dad ngay ma susun ni bay e mich riy ni ke yoloy e girdi’ e thin nib fel’ rogon. Ere ku bay fan ni ngad yaliyed e Bible: Bay e mich ni ba riyul’ e thin riy ma rayog ni ngan pagan’uy ngay.

¹⁷ Gathi ke mus nra yoloy e girdi’ nib yul’yul’ u morngaagen e tin nib fel’ ban’en ni buch ya ku yad ra yoloy morngaagen e pi n’en nde yib angin, ma gathi ke mus ni pi n’en ni ba gelngin machane ku pi n’en nib meewar. Girdi’ ni kar yoloyed e thin nu Bible e ur yoloyed e thin nriyul’. Ya amu lemnag rogon ni ke yul’yul’ Moses ni nge yoloy e thin nriyul’. Ke tamilangnag e tin meewar rok ni de salap ko welthin, me lemnag ni dariy rogon ni nge pow’iy yu Israel (Exodus 4:10); nge tamilangnag morngaagen e oloboch rok ni ke taleg ni nge yan nga lan e Binaw ni Ke Micheg Got ngak (Numbers 2019-12; 27:12-14); nge rogon ni pi’ Aaron ni walagen keru’ ngak Got, ya ke fol rok e pi tatogopuluw nu Israel ni kar olobochgad ni kar ngongliyed ba fak e garbaw ko gol (Exodus 32:1-6); nge rogon ni ke togopuluw Miriam ni walagen ngak, nge tamra’ nga rogon nni gechignag (Numbers 12:1-3, 10); nge rogon ni ke dariy fannag Nadab nge Abihu ni yow e girdi’ rok e tin nib thothup (Leviticus 10:1, 2); nge rogon ni i gun’gun’ e girdi’ rok Got. (Exodus 14:11, 12; Numbers 14:1-10) Gathi be dag e pi thin nem ni baadag ni nge tamilangnag e tin nriyul’? Ke m’agan’ e girdi’ ni ngar yoloyed e thin nriyul’ u morngaagen e tin meewar rok e girdi’ nib t’uf rorad, nge girdi’ rorad, nge mus ni morngaagrad, ere gathi aram fan nrayog ni ngan pagan’uy ko pi n’en ni ur yoloyed?

18. Ku mang e be micheg nrayog ni ngan pagan’uy ko thin ni ke yoloy e girdi’ u Bible?

¹⁸ Maku bpuluw e pi n’en ni ke yoloy e girdi’ u Bible me ere rayog ni ngan pagan’uy ngay. Ke yoloy 40 e pumoon e thin u nap’an 1,600 e duw ma bpuluw urngin e thin rorad, ma mus ko pi n’en nib achig. Machane, gathi rib yaram e pi n’en ni bpuluw ni ke yoloy e girdi’ kakrom me ere dabiyog ni ngad lemnaged ni kan puruynag e pi thin riy. Ya rib tamilang ni yugu aram rogon nib puluw urngin e thin riy machane gathi kan finey ni ngan n’igin ni aram rogon ya yigi buch.

19. UW rogon ni be dag fapi Gospel u morngaagen e ngiyal’ nni kol Jesus ni bpuluw e thin riy ma ba tamilang ni dan finey rogon ni ngan yoloy?

¹⁹ Amu lemnag ban’en ni buch u nap’an fare n’ep ni kan kol Jesus. Fa aningeg e girdi’ ni kar yoloyed e Gospel e yad be yog ni reb i gachalpen Jesus e ke girngiy e sayden rok nge toy ngak reb e pumoon me luf yuwan tel. Machane go’ Luke e be weliy ni ke “math Jesus nga yuwan tel faanem nge faseg.” (Luke 22:51) Gathi aram e n’en nra yoloy e en ni yima nang ni ir e “togta nrib t’uf”? (Kolose 4:14) Pi thin ni ke yoloy John e be weliy ngodad ni immoy urngin gachalpen Jesus, ma fa en ni ke girngiy e sayden rok e Peter​—ban’en nib riyul’ ndabda gingad ngay ya Peter e ir be’ ni papey ni ma damumuw me rin’ ban’en nde puluw ngay. (John 18:10; mu taarebnag ko Matthew 16:22, 23 nge John 21:7, 8.) Ke weliy John u morngaagen yugu ban’en ni gathi ri baga’fan: “I Malkus fithingan e re sib nem.” Mang fan ni go’ John e ke yog fithingan fare sib? Fan ni ke yog John fithingan e bay ko pi thin ni i yoloy​—ya “ri manang e en nth’abi tolang ko prist owchen” John. Maku girdien e tabinaw rok fare prist nth’abi tolang e ku yad manang owchen John; ma ku manang e pi tapigpig rok fare prist John, ma John e manangrad.d (John 18:10, 15, 16) Ere bpuluw ni nge yog John fithingan’ fare sib ni kan luf yuwan tel, ma de yog pi gachalpen Jesus ni kar yoloyed e Gospel fithingan fare sib ya dar nanged fare sib. Ri bpuluw gubin ban’en ni kan yoloy, machane ba tamilang ni dan finey rogon ni ngan yoloy. Bay boor ban’en ni kan yoloy u Bible ni ku aram rogon.

20. Mang e ba t’uf ni nge nang e girdi’ nib yul’yul’ gum’ercha’rad u morngaagen e Bible?

²⁰ Ere rayog ni ngad pagedan’dad ko thin ko Bible fa? Dabi siy! Bochan ni ke yul’yul’ e girdi’ ni ur yoloyed e thin ko Bible nge rogon ni bpuluw e thin riy ma be micheg ni aram e thin nriyul’. Ba t’uf ni nge nang e girdi’ nib yul’yul’ gum’ercha’rad nrayog ni ngar pagedan’rad ko thin ko Bible, ya ir e thin ni thagthagnag “Jehovah ni ir e Got ko tin nriyul’.” (Psalm 31:5) Ku bay boch fan nib puluw e Bible ko urngin e girdi’, ma ra weliy e bin migid e article e pi n’en nem.

[Boch e thin nra tamilangnag murung’agen]

Uw Rogon e Fulweg Rom?

◻ Mang fan ni gad ra lemnag ni Bible e ir e babyor nrayog ni ngan fek u fayleng iyan?

◻ Mang e mich e bay ni be dag ni kan ayuweg e Bible ma ba yal’uw mab riyul’ e thin riy?

◻ Mang boch e skeng ni ke yib ngak e girdi’ ni ur piliyeged e thin ko Bible?

◻ Mang e be micheg nrayog ni ngan pagan’uy ko thin ni e yoloy e girdi’ u Bible?