Piin Ni Yad Ba Gafgow E Yad Be Gafgow Iyan
“Dabiyog ni nge fel’ rogon ba nam ma nge falfalan’ e girdi’ riy ni faanra ka boor e girdi’ riy ni yad ba gafgow.”
BE’ NI Adam Smith fithngan e i yog e re thin nem ko bin 18 e chibog. Boor e girdi’ e ke mich u wan’rad ni ke riyul’ e thin rok e ngiyal’ ney. Kari tamilang e thil riy u thilin e piin ni ke fel’ rogorad nge piin ni yad ba gafgow. U Manila e ba guruy u dalip guruy e girdi’ riy e ke lich ko $1 (ni salpiy nu Meriken) ni puluwrad u reb e rran, ma u boch e nam e aram puluwon e girdi’ u lan in e min. Reb e babyor ko United Nation ni Human Development Report 2002 e be yog ni “5% ko girdi’ nu fayleng ni ke fel’ rogorad e ke mun 114 yay puluwrad ko puluwon e tin 5% e piin ni yad ba gafgow.”
Boch e girdi’ e ke fel’ rogon e par rorad, ma bokum million e girdi’ ni yad ma par u lan bochi peyuw ni kar toyed ko gini nrayog ni ngar toyed riy. Yugu boch e girdi’ e ke gel boch e gafgow rorad ya yad ma par u kanawo’ ni yad be mol u daken boch e babyor ara plastic. Boor i yad ni ma yib e salpiy ngorad ko tin ni yad ma feng u taloor mab tomal e pi n’en ni yad be fek ara yad be fek u riyaka.
Gathi ke mus ni pi nam ni ba gafgow e baga’ e thil u thilin e piin nib fel’ rogorad nge piin ni yad ba gafgow ya be yog e World Bank ni “gubin e nam e bay e girdi’ nib gafgow riy.” U lan e nam nu Bangladesh nge mada’ ko nam nu Meriken e yugu demutrug fene fel’ rogon boch e girdi’ riy machane bay e piin ni yad be athamgil ni nge yog e n’en ni ngar ked ara naun ni ngar pared riy.
Gathi gad be yog ni dariy be’ ni be ayuweg e piin ni yad ba gafgow. Bay girdien e am nge boch e ulung ni ma pi’ e ayuw. Machane bin riyul’ riy e kab gafgow e girdi’. Reb e babyor ni Human Development Report 2002 e be yog ni “boor e nam e kab gafgow e girdi’ riy ko gafgow ni kar ted ni 10, ara 20, ara 30 e duw faram” ni yugu aram rogon ni yibe guy rogon ni nge mon’og e girdi’.
Ere dariy e athap rok e piin ni yad ba gafgow, fa? Ngam bieg e bin migid e thin ma bay boch e fonow riy ni ra ayuwegem e chiney ma ku bay boch e thin ni sana dawor mu lemnag.