Gafgow Ngan Pithig E Re Magawon Ney Ni Manemus
YUGU ARAM rogon ni dariy e thin nib fel’ u morngaagen e gafgow ni yibe tay u fayleng iyan, bay boch e girdi’ ni yad be lemnag ni bay boch ban’en nrayog ni ngan rin’ ya nge fel’. Susun, bay reb e thin ko shimbung ni Manila Bulletin u morngaagen fare Asian Development Bank ni yog ni “rayog ni ngan chuweg e gafgow u Asia u lan 25 e duw.” Be yog fare bank ni rayog ni nge fel’ rogon e girdi’ ni faanra fel’ e economy.
Ku boor ban’en ni be lemnag yugu boch e ulung nge boch e am ni rayog ni nge pithig e re magawon rok e piin nib gafgow. Ba aray boch ban’en ni yad be lemnag: insurance, ma nge fel’ e skul, ngan thang e malfith rok e pi nam nib gafgow, ma nge chuw e pi n’en ni be magawonnag e pi nam nib gafgow ya nge yog ni ngar pied e chugum rorad nchuway’, ma nge yog e naun nib sobut’ puluwon ni fan ngak e piin nib gafgow.
U lan fare duw ni 2000, i tay fare United Nations General Assembly boch ban’en ni yad be nameg ni ngan rin’ u m’on ko duw ni 2015. Yad be nameg ni nge chuw e gafgow nge uyungol ma nge taareb rogon puluwon e girdi’ u lan e pi nam. Ba fel’ e pi n’en ni yad be nameg machane ke maruwaran’ boor e girdi’ ni rayog ni ngan rin’ e pi n’en ni yad be nameg ni bochan e ke yoor raba’ e fayleng.
Boch Ban’en Nrayog Ni Ngan Rin’ Ya Nge Siy Ni Ngan Gafgow
Rib mo’maw’ ni nge mon’og e piin nib gafgow u fayleng, ere uw e gini bay e ayuw riy? Kad dogned faram ni bay e llowan’ ni rayog ni nge ayuweg e girdi’ e chiney. Uw e bay e re llowan’ nem riy? Bay ko Thin Rok Got u Bible.
Mang e ba thil ko llowan’ nu Bible ko yugu boch e llowan’? Ba thil ya ke yib e re llowan’ nem rok e Ani Ga’ ni ir e Ani Tasunmiydad. Ke tay Got u lan e Bible boch e gonop—boch e fonow ni fan ngak urngin e girdi’, ni yugu demutrug e nam rok, nge yugu demutrug e ngiyal’. Faan yira fol ko pi fonow nem ma rayog ni nge fel’ e par rok e piin nib gafgow e chiney. Ngada weliyed boch e pi fonow nem.
Nge puluw rogon e salpiy u lanin’dad. Be gaar e Bible: “Gonop e ma pi’ e ayuw ni bod rogon e salpiy ni ma pi’ e ayuw; machane kab fel’ e tamilangan’ ya gonop e ma ayuweg e yafas rok e ani bay e gonop rok.” (Ecclesiastes 7:12) Mang fan e re thin ney. Salpiy e gathi ir e bin th’abi ga’ fan. Riyul’ ni salpiy e ma pi’ boch e ayuw. Ya rayog ni ngada chuw’iyed riy e tin nib t’uf rodad, machane bay e gini ra mus riy e ayuw ni ma pi’ e salpiy. Ma bay boch ban’en ni baga’ fan ni dabiyog ni ngan chuw’iy ko salpiy. Gad ra nang ni arrogon, ma ra ayuwegdad ni nge puluw rogon e chugum u lanin’dad, ma nge siy rodad e kankanan’ ni bay rok e piin ni ke mus ni salpiy ni yad be lemnag. Dabiyog ni ngan chuw’iy e yafas ko salpiy, machane rayog rok e gonop ni nge ayuweg e yafas rodad e chiney, ma ra bing e kanawo’ ko yafas ni manemus.
Mu chuway’ nrogon e salpiy rom. Tin ni gad ba adag e de taareb rogon ko tin nib t’uf rodad. Nge m’on e tin nib t’uf rodad. Mom ni ngada lemnaged ni ba t’uf ni nge yog ban’en ngodad ma bin riyul’ riy e de t’uf rodad ya ke mus ni ban’en ni gad ba adag ni nge yog ngodad. Be’ nib gonop e ra f’oth e salpiy ni bay rok ko tin nib t’uf ban’en—ni bod e ggan nge mad nge naun, nge yugu boch ban’en nib t’uf. Ma u m’on ni nge chuw’iy yugu ban’en ni de t’uf ma ra turguy ko ka bay e salpiy ni ke magay. U lan reb e fanathin rok Jesus e i yog ni “somm’on e ra par nga but’ nge tafinaynag rogon puluwon nge guy ko ba gaman e salpiy rok nra mu’nag fare maruwel ngay fa dangay.”—Luke 14:28.
Nge fel’ u wan’um e tin ni bay rom ban’en. Be yog e Bible ni “Ere faanra bay e ggan rodad nge mad ni nga don’ed ma susun e ke gaman e tin ni nge yog ngodad.” (1 Timothy 6:8) Dabiyog rok e salpiy ni nge falan’nag e girdi’. Boor e girdi’ ni ke yoor e salpiy rorad ni dariy e falfalan’ rorad ma boor e piin ni yad ba gafgow ni yad ba falfalan’. Kar falfalan’gad ni bochan e ke fel’ u wan’rad e tin ni bay rorad ni tin nib t’uf. I weliy Jesus morngaagen “lan owchey ni ba fel’” ara lan owchey nib puluw ya be tayan’ ko tin ni baga’ fan ban’en. (Matthew 6:22) Lan owchey ni arrogon e ra ayuweg be’ ni nge fel’ u wan’ e tin ni bay rok. Boor e piin nib gafgow ni ke fel’ u wan’rad ni bochan e ke fel’ thilrad Got ma bay e falfalan’ u tabinaw—ni aram boch ban’en ni dabiyog ni ngan chuw’iy ko salpiy.
Aray boch e fonow ko Bible ni rayog ni nge ayuweg e piin nib gafgow. Ma ku bay boch e fonow. Susun, mu pag e kireb ni bod e tamagow nge gambling, ni boch ban’en ni ma adbey e salpiy; mu turguy ko mang e tin ni baga’ fan ko yafas rom, ma tirok Got ban’en e ka baga’ fan; ma faanra mmo’maw’ e maruwel ni nge yog e salpiy riy, mu guy rogon ni ngam salap nga ban’en nib t’uf rok yugu boch e girdi’.—Proverbs 22:29; 23:21; Filippi 1:9-11.
Fonow ko Bible e ra ayuweg e piin ni yad be athamgil u fithik’ e gafgow, machane ka bay boch e deer u morngaagen e tin ni bay ko gabul nge langleth. Ra i par e piin nib gafgow ni yad ba gafgow ni manemus, fa? Yira yal’uweg e thil ni bay ko piin nib fel’ rogorad nge piin nib gafgow, fa? Ngada weliyed ban’en ni ra pithig e re magawon ney, ni ban’en ni dawori lemnag boor e girdi’.
Bay E Athap U Lan E Bible
Manang boor e girdi’ ni ba fel’ e Bible. Machane dar nanged ni bay boch e thin riy ni be yog ni dabi n’uw nap’an ma ra thil boor ban’en.
M’agan’ Got ngay ni nge rin’ ban’en ni nge pithig e pi magawon rok e girdi’ nib muun ngay e magawon rok e piin nib gafgow. Dubun e pi am rok e girdi’ ni nge pithig e pi magawon ney ara dabiyog rorad ni ngar pithiged, ere ra chuwegrad Got. Uw rogon? Be gaar e Bible u Daniel 2:44: “Bayi sunumeg Got nu tharmiy reb e gagiyeg ndariy e rofen nra mus. Ma binem e gagiyeg e dariy be’ nra gel ngay biid, machane bayi thirif u but’ urngin e pi pilung nem nge gagiyeg ni yad be tay me mang fa birok e gagiyeg e i par ndariy n’umngin nap’an.”
Nap’an ni ra chuweg e “pi gagiyeg nem” ara pi am nem ma fare Pilung ni ke duguliy Got e ra maruwel. Re Pilung nem e gathi ba girdi’ ya ir ba kan ni bod Got, ma bay gelngin ni nge thilyeg boch ban’en u fayleng ma nge chuweg e kireb ni bay e chiney. Ke duguliy Got Fak ni nge rin’ e re maruwel nem. (Acts 17:31) Be yog Psalm 72:12-14 e n’en ni ra rin’ e re Pilung nem ni gaar: “Piin ni gafgow e yad ra wenig ngak ni nge ayuwegrad ko gafgow ni ke yib ngorad ma ra chuwegrad u fithik’ ma ku er i tay e piin ni gafgow ni dabi siy ni ngan ayuwegad ma kan pagrad nda ni ayuwegrad. Ma runguy e piin ni meewar ma ba gafgow; ma ayuweg e pogofan rok e piin ni gafgow. Ma chuwegrad u fithik’ urngin mit e gafgow nib gel ni yibe tay ngorad, pogofan rorad e ri ba ga’ fan u wan’.” Rib fel’ e n’en ni bay nga m’on rodad! Ra chuw e magawon rodad! Fare Pilung ni ke duguliy Got e ra maruwel ni fan ngak e piin ni gafgow nge piin nib sobut’.
Ra rung’ag be’ e tin ni be micheg e Bible ma sana ra lemnag ni dabiyog nge riyul’. Machane faanra fl’eg i yaliy e tin ni ke micheg Got u Bible ma ra pirieg ni urngin e pi n’en ni ke micheg e ke lebug. (Isaiah 55:11) Fare deer e gathi ra riyul’ fa danga’. Ya fare deer e: Mang e thingar mu rin’ ni fan e nge fel’ rogom riy u nap’an ni ke lebug?
Re am nem e am rok Got, ere thingar da manged e miti girdi’ ni ra adag Got ni nge par u lan e gagiyeg rok. Ke tamilangnag ngodad ko miti mang girdi’ ni ngada manged ya ngada pared u tan pa’. Felngin e pi girdi’ nem e bay ko Bible.
Rayog e pi flaab ney ngom ni faan ga ra fil e Bible ma ngam fol ko thin riy. (John 17:3) Ra falfalan’ e Pi Mich Rok Jehovah ni ngar ayuweged gur ni ngam fil e Bible. Gamad be piningem ni ngam un nga fithik’ e girdi’ ni dab ra gafgowgad.