Fonow ni Ma Yib Angin!

YOOREN e fonow ni bay u lan boor e babyor e ngiyal’ ney e ba ga’ ni ma weliy murung’agen rogon nrayog ni ngan ayuweg e piin ni ke magawon e yafas rorad. Machane Bible e ba thil. Bible e gathi kemus ni ma ayuweg e piin ni ke yib e gafgow ngorad, ya ku boor ban’en ni ma rin’. Fonow riy e ra ayuweg be’ ni nge siyeg boch e oloboch nrayog ni nge gelnag e mo’maw’ ko yafas rok.

Bible e rayog ni nge “ayuweg e piin ndawor ni skulnagrad nge tamilangan’rad, me fil ngak e piin ni pagel rogon ni nguur gonopiyed ban’en.” (Proverbs 1:4) Faan ga ra fol ko fonow u lan e Bible ma, “ma gelngin e lem rom e ra salap i matanageyem, ma tamilangan’ e ra yoror rom ma ra chuwegem u fithik’ e kireb.” (Proverbs 2:11, 12, NW) Am lemnag rogon nrayog ni nge ayuwegem e fonow u Bible ni ngam kol ayuwngin e dowef rom, me mon’ognag e yafas ko tabinaw rom, me ayuwegem ngam mang reb e ta maruwel nib fel’ u tabon e maruwel rom.

Mu Siyeg e Muun Alkul ni Kaygi Pag Rogon

Bible e der yog nib kireb e muun alkul. I yog apostal Paul ku Timothy rogon nrayog ni nge mang wain e falay ni faani gaar ngak: “Mu unum buchuuw e wain nge ayuweg e yal rom, ni bochan e yugu ma yib e m’ar ngom.” (1 Timothy 5:23) Yu yang u lan e Bible e ma dag riy ni tay Got e wain ni gathi ke mus nib falay. Kan weliy murung’agen e wain ni ban’en ni ma “pi’ e felfelan’.” (Psalm 104:15) Machane, be ginangdad e Bible ni dab da “manged sib ko wain.” (Titus 2:3) I gaar: “Dab um chag ngak e girdi’ ni tamuun rrum, ara piin ni yad ma abich nge pag rogon. Pi tamuun rrum nge piin ni yad ma abich nge pag rogon e ra yib e gafgow ngorad.” (Proverbs 23:20, 21) Mang e ma buch ni faanra dab ni fol ko pi fonow ney? Am guy e n’en ni ke buch u boor e nam.

Fare World Health Organization’s Global Status Report on Alcohol 2004 e yog ni gaar: “Ke fanay yu Ireland sogonap’an €2.4 bilyon e salpiy rorad ni fan ko alkul [$3 bilyon ko salpiy ni meriken] u gubin e duw.” Tin ni kub muun nga fithik’ e re magawon ko salpiy ney e “puluwon e tafalay (€279 milyon), puluwon e maad’ad u karrow (€315 milyon), puluwon e cham u fithik’ e chingaw (€100 milyon), lus ni kan tay ni bochan e girdi’ ni be tal ko maruwel ni bochan e chingaw (€1034 milyon),” aray rogon ni yog e re report nem.

Ban’en ni kub ga’ fan ko salpiy ni yibe adbey ni bochan e alkul e be gafgownag e girdi’. Ni bod u Australia, kemus nu lan 12 e pul, ma boor ko baley e milyon e girdi’ ni ke gafgownagrad e girdi’ nib chingaw. U France, ma kan tay ni 30 e pasent ko cham ni yima tay e bochan e alkul. Rogon e n’en ni kad guyed ma gathi ba m’ag u wan’um e fonow ko Bible u murung’agen e alkul?

Mu Siyeg Boch Ban’en ni Yima Mecham Ngay ni Ra Kirebnigey

Boch nga m’on ko duw ni 1942 u nap’an ni yima sap ko mathoy tamagow ni ban’en ni boor e girdi’ ni ma rin’, ma re babyor ney e ayuweg e piin ni yad ma beeg ni ngar guyed ni ngan thoy e tamagow e ba togopuluw ko kenggin e motochiyel u lan e Bible ma thingar ni siyeg. Reb e article nni yoloy ko re duw nem e weliy ni piin ni yad baadag ni ngar fel’gad u wan’ Got e thingar ra folgad ko fare motochiyel u Bible ni ‘ngar pithiged [yad] u urngin ban’en ni ma alitnag e dowef nge lanin’uy.’ (2 Korinth 7:1) Ngiyal’ ney, u tomuren 65 e duw ni ke yan, ma gathi ke m’ug nib ga’ fan e re fonow ney u lan e Bible?

Nap’an e duw ni 2006 ma fare World Health Organization e weliy ni tamagow e ireram e “bin l’agruw e n’en nib ga’ ni ma k’aring e yam’ u ga’ngin e fayleng i yan.” Gubin e duw, ma sogonap’an lal milyon e girdi’ ni ma yim’ ni bochan e tamagow. Ra ngan taarebnag, ma sogonap’an dalip milyon e ma yim’ u gubin e duw ko HIV/​AIDS. Nap’an e bin 20 e chibog, ma sogonap’an 100 milyon e girdi’ nra m’ad ni bochan e tamagow, ke chugur urngirad ko piin ni kar m’ad u gubin e mahl nni tay u lan e re chibog nem. Arrogon, fare gonop ni ngan siyeg e tamagow e ke fel’ u wan’ boor e girdi’.

“Dab Mu Ngongliyed e Ngongol ko Darngal”

Boor e girdi’ ni ndarir ma folgad ko n’en ni be yog e Bible u murung’agen e par ko pumoon nge piin. Ba thil ko n’en ni ke mich u wan’ boor e girdi’, ma Bible e der yog nib kireb urngin mit e ar’ar ko par ko pumoon nge ppin. Machane be pi’ e fonow nib manigil u rogon e ngongol rodad u murung’agen e re n’ey. Be dag e Bible ni par ko pumoon nge ppin e kemus ni fan ngak e piin ni kar mabgolgad. (Genesis 2:24; Matthew 19:4-6; Hebrews 13:4) Par ko pumoon nge ppin e aram reb e kanawo’ ni ma dag fagal mabgol e t’ufeg rorow ngorow. (1 Korinth 7:1-5) Ba fel’ rogon e bitir ni yima gargeleg ni bay e gallabthir ni yow ma lemnagew yow.​—Kolose 3:18-21.

Be motochiyelnag e Bible murung’agen e ngongol ndarngal ni kaygi pag rogon ni gaar: “Mu guyed rogon nge dab mu ngongliyed e ngongol ko darngal.” (1 Korinth 6:18) Mang reb i fan e re n’ey? I ul’ul ngay ni gaar: “Tin ni ka bay e denen nra ngongliy be’ e dariy ban’en nra rin’ nga downgin; machane cha’ nra ngongliy e ngongol ko darngal e ke denen nib togopuluw ko birok e dowef.” Mang e ma buch ni faanra dabin fol ko fonow u murung’agen e par ko pumoon nge ppin u lan e Bible?

Am lemnag e n’en ni buch u Meriken. Re nam nem e aram e re nam ni nth’abi yoor e ppin ni fel’ yangaren riy ni ma diyen​—ba dake 850,000 u gubin e duw. Boor ko pi bitir nem ni danir li’ u mayal e yima gargelnag ndariy e chitamangin. Dariy e maruwar riy ni boor ko pi matin ney e ma gay rogon ni nge chuguliy fak u rogon nrayog rok u daken e t’ufeg nge fonow, ma boch i yad e yib angin e n’en ni ma rin’. Machane, tin nriyul’ riy e pi pagel ni fak e pi matin nra diyengad ni kab gel e rugod rorad e ba ga’ ni yad ma yan nga kalbus ma pi rugod ni fakrad e ku rayog ni ngar manged boch e matin ni kafin rrugodgad. Tomuren ni kan matheeg girdi’ ko pi duw ni ke yan ndawori n’uw nap’an, me yog be’ ni Robert Lerman fithingan ni gaar: “Tabinaw ni kemus ni taareb e gallabthir riy e rayog ni ireray e n’en ni be k’aring e magawon ko girdi’ ni bod rogon e bitir ni yibe n’ag ko skul, rrum nge boch e falay nib kireb ni yibe fanay, nge magawon ko piin ni rugod nib fel’ yangaren ni yad be diyen nguur chuguliyed fakrad ni yigoo yad, nge oloboch ni be ngongliy boch e piin fel’ yangaren.”

Piin ni yugu demtrug e girdi’ ni yad ma par e bay e riya’ rorad ko m’ar, nib muun e dowef nge lem ngay. Ni bod ni, fare journal ni Pediatrics e ke yog ni gaar: “Report e be dag ni piin fel’ yangaren ni ma un ko ngongol ndarngal e bay e riya’ rorad ko mochuch maku rayog ni ngar lied yad.” U murung’agen boch e riya’ riy ko m’ar, ma fare Social Health Association e gaar: “Boor ko baley e girdi’ [u Meriken] e ra yib e m’ar ngak ni STD [m’ar ni ma af ko par ko pumoon nge ppin] u ba ngiyal’ ko yafas rorad.” Am lemnag, faan yira fol ko fonow ko Bible u murung’agen e ngongol ndarngal ma aram e dabi yib e kireban’ nge gafgow!

Ngan Maruweliy ni Nge Gel e Tha’ u Lan e Tabinaw

Bible e gathi kemus ni be ginangey u murung’agen boch ban’en ni yima mecham ngay nrayog ni nge kirebnigey. Mu guy e fonow riy ni murung’agen rogon nrayog ni ngan mon’ognag fel’ngin e yafas ko tabinaw.

Thin Rok Got e be gaar: “Pumoon e thingari t’uf rorad e piin nleengirad ni bod rogon nib t’uf dowrad rorad.” (Efesus 5:28) Ere dabi darifannag e piin pumoon fel’ngin e piin nleegirad, ya kan fonownagrad ni ngar pired e piin nleengirad ma “nguur nanged ni yad mmeewar ko pumoon, ere thingar ur tiyed farad.” (1 Peter 3:7) Kan fonownag e piin pumoon u murung’agen e tugthin nrayog ni nge buch ni gaar: “Piin pumoon, nge t’uf romed pi leengimed, ma dab um gelniged e thin ngorad.” (Kolose 3:19) Gathi be puluw u wan’um ni re moon nra fol ko pi fonow ney e ra m’ug e t’ufeg nge tay fan ko ppin rok ngak?

Ma piin ni ppin e be fonownagrad e Bible ni gaar: “Piin ni ppin, um marod nga laniyan’ pi figirngimed, ni Somol e gimed be yan nga laniyan’. Ya en ni pumoon e ngi i gagiyegnag e ppin rok ni bod rogon Kristus ni ir e be gagiyegnag e galesiya . . . ma urngin e ppin ni thingari ta’ fan figirngin.” (Efesus 5:22, 23, 33) Gathi ba m’ag u wan’um ni be’ ni ppin ni ma fol ko re fonow ney u nap’an ni ma non​—ara weliy murung’agen e pumoon rok e yira t’ufeg nib gel?

Murung’agen rogon i skulnag e bitir, fonow ko Bible ngak e gallabthir e thingar um nonad ngak pi fakmed “ko ngiyal’ ni gimed bay u tabinaw nge ngiyal’ ni gimed be milekag, nge ngiyal’ ni gimed be toffan nge ngiyal’ ni gimed be maruwel.” (Deuteronomy 6:7) Piin matam e kan fonownagrad ni ngar fonownaged pi fakrad u rogon nib fel’ ngu fithik’ e t’ufeg. Be gaar e Thin Rok Got: “Ma gimed e pi matam, dab um k’aringed e damumuw ngak pi fakmed, machane ngam chuguliyed yad nrogon ni ma fonownagey Jehovah nge rogon ni ma pow’iy e lem.” (Efesus 6:4, NW) Ma piin bitir e kan nog ngorad ni gaar: “Piin bitir, thingar mu folgad rok e gallabthir romed,” maku “mu liyor ko chitamam nge chitinam.”a​—Efesus 6:1, 2.

Ga be lemnag ma ra fel’ rogon e tabinaw ni faanra ngar folgad ko re fonow ney? Sana ga ra gaar ‘arrogon,’ ‘faanra ngan lemnag ma ban’en nib fel’, machane rayog ni nge yib angin, fa?’ Gamad be piningem ni ngam un ko Kingdom Hall ko Pi Mich Rok Jehovah ko binaw rom. Ya u rom e ga ra mada’nag riy e tabinaw ni yad ma athamgil ni ngar folgad ko pi fonow nib gonop u lan e Bible. Mu non ngorad. Mag fal’eg i yaliy rogon ni ma non girdien e pi tabinaw nem ngorad. Ya ga ra guy ni ngan par ni yibe fol ko pi kenggin e motochiyel u Bible ma ra ayuweg nge yibnag e felfelan’ nga lan e tabinaw!

Be’ nib Ta Maruwel nib Gel Ma Ba Yul’yul’

Mang e ma yog e Bible u murung’agen rogon ni nge dabi mul u pa’dad e maruwel rodad? Be yog ni be’ nib salap ko maruwel e ra fel’ u wan’ e girdi’ ma yira pi’ puluwon ngak. I fith Solomon ni Pilung ni gaar: “Kam guy be’ nib cheg ko maruwel rok? U p’eowchen e pilung e aram e gin nra i par riy.” (Proverbs 22:29) Machane, “be’ nib malmal” e bod e “ath ni aw nga owchey” u wan’ e masta rok. (Proverbs 10:26) Bible e be pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni yad ma un ko maruwel ni nguur yul’yul’gad mar maruwelgad nib gel. “Cha’ ni be moro’ro’ nge tabab ko maruwel nge thognag e salpiy ni fan ko par rok.” (Efesus 4:28) Re fonow ney e ku thingar ni fol riy ni mus ni faanra der guyem e en ni ir e masta. “Um folgad ko thin rok e piin ni yad e suwrad gimed u gubin ban’en, ma gathi ke mus ni ngiyal’ ni yad be guymed e nguum rin’ed riy ni bochan e ke mus ni ngam fel’gad u wun’rad, machane ngam rin’ed u fithik’ e tafinay nib yul’yul’, ni bochan e gimed be liyor ngak Somol.” (Kolose 3:22) Faanra gur e masta u barba’ e maruwel, ma gathi ga ra adag ni nge maruwel be’ rom ni ma fol ko re motochiyel ney?

Be puguran e Bible ngak e pi masta ni gaar: “En ni be maruwel e ba’ mat’awun ni ngan pi puluwon ngak.” (1 Timothy 5:18) Motochiyel ku Got ngak piyu Israel e be yog ni pi masta e thingara pied puluwon gothon e maruwel rorad nib fel’ rogon. “Dab mu gafgowniged be’ ara mfeked ban’en rok u fithik’ e yargel. Dab mu taleg puluwon be’ ko maruwel, ni mus nga taareb e nep’,” aray rogon ni yoloy Moses. (Leviticus 19:13) Gathi ga ra adag ni ngam maruwel ku be’ ni ma fol ko fonow u lan e Bible ma ma pi’ puluwom nib fel’ rogon?

Reb i Kanawoen e Gonop ni Kab Ga’

Gathi ga be gin ngay ni bay e fonow ko Bible ni rayog ni nge ayuwegey e ngiyal’ ney? N’en ni fan ni ke be yib angin e fonow ko Bible e ngiyal’ ney nib thil nga boch e babyor e bochan e gathi thin ko girdi’ e bay u lan, ya “thin rok Got.”​—1 Thessalonika 2:13.

Gamad be pi’ e athamgil nga lanin’um ni ngam tay e tayim ni ngam fal’eg i yaliy e Thin Rok Got. Ya faan ga ra rin’, ma ra fel’ u wan’um e en ni Ir e thin rok e bay u lan e Bible, ni aram Jehovah Got. Faan ga ra fol ko fonow ni be pi’ ma ga ra guy nra ayuwegem ko riya’ maku ra ayuwegem ngam mon’ognag e yafas rom. Faan ga ra rin’ ni aram rogon, ma ga ra ‘chugur ngak Got, me chugur ngom.’ (James 4:8) Dariy reb e babyor nrayog ni nge ayuwegem ni bod rogon e Bible.

[Footnote]

[Picture on page 4]

Ga be lemnag ma bay fan e fonow ko Bible u murung’agen alkul?

[Picture on page 5]

Ba m’ag u wan’um fare fonow u Bible ni ngan siyeg e tamagow?

[Pictures on page 7]

Ra mon’og e yafas ko tabinaw ni faan yira fol ko fonow ko Bible

[Picture Credit Line on page 5]

Globe: Based on NASA photo