Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Daniel

“FARE babyor rok Daniel e reb e babyor u Bible nri ma pug laniyan’ e girdi’,” rogon ni yog fare Holman Illustrated Bible Dictionary. “Ke sug ko tin riyul’ nrib fel’ mab mudugil.” Fare chep ni yoloy Daniel e tabab ko duw ni 618 B.C.E. u nap’an ni yib Nebukadnezzar ni Pilung nu Babylon nga Jerusalem nge longobiy fare mach, me fek ‘boch e girdi’ nu Israel’ ngar manged kalbus rok u Babylon. (Daniel 1:1-3) Bagayad e Daniel ni kab pagel, ni sana nap’an ni ke fel’ yangaren. Ni mu’ i yoloy fare babyor u nap’an ni ka bay Daniel u Babylon. Nap’an ni ke chugur ko 100 e duw rok Daniel, me micheg Got ngak ni gaar: “Bay mum’, machane bayi taw ko tungun ma ga fos ko yam’ mi ni pi’ puluwon ngom.”​—Daniel 12:13.

Bang u m’on ko fare babyor rok Daniel e kan yoloy ni be yan rogon ngal’an ni gowa gathi ir e ke yoloy, ma bang ni tomur e kan yoloy ni yira nang riy ni ir e ke yoloy. Tin ni bay u lan fare babyor ni yoloy Daniel e murung’agen e pi yiiy u rogon ni nge sum boch e am nra gagiyegnag e fayleng nge rogon ni ra wargad, nge ngal’an ni ra yib fare Messiah, nge boch ban’en ni ra buch ko ngiyal’ rodad ney.a Maku Daniel ni profet ni ke pilibthir e ki weliy e tin ni buch ko yafas rok nra pi’ e athamgil nga lanin’dad ni ngad pared nib yul’yul’ ku Got. Thin rok Daniel e ba fas ma bay gelngin.​—Hebrews 4:12.

FARE CHEP RIY NI KAN YOLOY NI BE YAN U ROGON NGAL’AN E MANG E BE FIL NGODAD?

(Daniel 1:1–6:28)

Fare duw e 617 B.C.E. Daniel nge fa dalip e fager rok ni Shadrach, Meshach, nge Abednego, ni ka yad ba pagel e ur moyed u tafen e pilung u Babylon. U nap’an ni yibe skulnagrad u rom ko yalen u lan dalip e duw, ma ur pared ni yad ba yul’yul’ ku Got. Sogonap’an meruk e duw nga tomren, me lik’aynag Nebukadnezzar ni Pilung ban’en ni mo’maw’ ni ngan nang fan. Me yog Daniel fare lik’ay ngan nang me weliy fan. Me yog fare pilung ni Jehovah ni “Got rom e ir e th’abi ga’ u fithik’ urngin e pi kan, me ir e ma dag e pi n’en ni ba’ nda nnang.” (Daniel 2:47) Machane me pagtalin Nebukadnezzar e re n’em. Nap’an ni de liyor fa dalip i fager rok Daniel ko fare liyos nib ga’, me yog fare pilung ni nga nin’rad nga fithik’ e nifiy. Me ayuwegrad fare Got nib riyul’, ma bochan e re n’em me yog Nebukadnezzar ni “dakuriy yugu reb e kan nga bayang nrayog rok ni nge ayuweg e pogofan ni aray rogon.”​—Daniel 3:29.

I lik’aynag Nebukadnezzar ban’en nib ga’ fan. I guy ba ke gek’iy nib ga’, ni kan toy nga but’ min rin’ ban’en ngay ni nge dabki tugul. Me weliy Daniel fan e re lik’ay nem ngan nang. Som’on ni lebug fare lik’ay e nap’an ni ke aliliy Nebukadnezzar me gol bayay. Boor e duw nga tomren, me yarmiy Belshazzar ni Pilung ba mur nib ga’ ni fan ko girdi’ rok nib tolang e liw rorad me fanay boch e chugum ni kan fek u tempel rok Jehovah. Re nep’ nem, e kan li’ Belshazzar ngem’ me mang pilung Darius nu Media. (Daniel 5:30, 31) U nap’an Darius, ko ngiyal’ ni ke pag 90 e duw rok Daniel, me awan’ boch e girdi’ nib tolang e liw rorad ngak Daniel ma yad baadag ni nge yim’. Machane me ayuweg Jehovah “Daniel rok e layon.”​—Daniel 6:27.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:11-15​—Riyul’ ni ke fel’ owchen fa aningeg i pagel nu Judah nbochan ni kar ked e yasay fa? Danga’. Dariy e ggan ni ra ayuwegrad ni aram rogon ni kemus nu lan ragag e rran. Jehovah e ke ayuweg e pi pagel nem ni Hebrew, ya ke tow’athnagrad nbochan e kar pagedan’rad ngak.​—Proverbs 10:22.

2:1​—Mingiyal’ e i lik’aynag Nebukadnezzar yaan fare n’em nib ga’? Fare chep e be yog ni ke buch e re n’em ‘ko fa bin l’agruw e duw ko gagiyeg rok Nebukadnezzar. Yib i mang pilung ko duw ni 624 B.C.E. Ere ke tabab e bin l’agruw e duw ko gagiyeg rok ko duw ni 623 B.C.E.​—ni aram e pi duw u m’on ni yan ko cham nga Judah. Ngiyal’ nem, e de moy Daniel u Babylon ni nge weliy fan fare lik’ay. Ba tamilang ni ‘fa bin l’agruw e duw’ e ra aw ko duw ni 607 B.C.E., u nap’an ni kirebnag fare pilung nu Babylon yu Jerusalem me gagiyegnag e fayleng ni ga’ngin.

2:32, 39​—Uw rogon ma fare gil’ilungun ko silber e ba sobut’ ko fare llug ni gol, ma uw rogon ni fare gil’ilungun ko copper e ba sobut’ ko silber? Am nu Medo Persia ni kan fanathinnag ko silber ni bang ko fare liyos, e kab sobut’ nga Babylon, ni ir fare llug ni gol, ya bochan de yog rorad ni ngar kirebniged yu Judah. Bin migid ni i gagiyegnag e fayleng e Greece, ni ir fare copper. Geece e kab sobut’ ko Medo Persia, ni bod ni copper e kab sobut’ puluwon ko silber. Yugu aram rogon ni boor e nam ni par u tan fare am nu Greece, ma de yog rok ni nge ayuweg e girdi’ rok Got ni bod e n’en ni ke rin’ yu Medo-Persia.

4:8, 9​—Gur ke mang Daniel ba prist ni ta pig? Danga’. Fare bugithin ni ‘th’abi ga’ ko piin ni prist ni ma pig’ e be yip’ fan e liw rok Daniel ni ir “lolugen urngin e pi llowan’ nu Babylon.”​—Daniel 2:48.

4:10, 11, 20-22​—Mang e be yip’ fan fare ke gek’iy nib ga’ ko lik’ay rok Nebukadnezzar? Bin som’on fare ke gek’iy e be yip’ fan Nebukadnezzar ni ir fare pilung ko am ni be gagiyeg u fayleng. Machane, bochan e gagiyeg ni be tay e “ke taw nga urngin yang u fayleng,” ma dabisiy ni fare ke gek’iy e be yip’ fan e am nrib gel gelngin. Daniel 4:17 e ke puthuy fare lik’ay ko gagiyeg rok e “En Th’abi Tolang” ngak e girdi’. Ere fare ke gek’iy e ku be yip’ fan e gagiyeg rok Jehovah u palpalth’ib, ni ba ga’ ni fan ko fayleng. Ere re lik’ay nem e l’agruw fan​—ni aram e gagiyeg rok Nebukadnezzar nge gagiyeg rok Jehovah ni th’abi tolang.

4:16, 23, 25, 32, 33​—Uw n’umngin nap’an fare ‘medlip yay’? Urngin e n’en ni thil u rarogon Nebukadnezzar e thingari aw ni fare ‘medlip yay’ e kab n’uw nap’an ko medlip e rran. Rogon e n’en ni buch rok, e fare medlip yay e be yip’ fan medlip e duw nra reb ma 360 e rran riy, ara 2,520 e rran ni gubin. Rogon ni ke lebug ni fan ko gagiyeg rok Got e fare ‘medlip yay’ e be yip’ fan 2,520 e duw. (Ezekiel 4:6, 7) I tabab e re n’em u nap’an ni kan gothey yu Jerusalem ko duw ni 607 B.C.E. me mus u nap’an ni ke Pilung Jesus ko duw ni 1914 C.E.​—Luke 21:24.

6:6-10​—Bochan nrayog ni ngan meybil ngak Jehovah e demtrug rogon ni ngan par, ma gathi ba fel’ ni ke meybil Daniel ngak Got nib mith u lan 30 e rran? Manang e girdi’ ni yoor ni ma meybil Daniel ngak Got ni dalip yay u gubin e rran. Arfan ni pi toogor e kar fal’eged e motochiyel ndab kun meybil. Ra nge thilyeg Daniel fare yaram ko meybil ni ma ta’ ma rayog ni k’aring boch e girdi’ ni ngar lemnaged ni ke war e michan’ rok ma rayog ni m’ug ni daki yul’yul’ ngak Jehovah.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:3-8. Yul’yul’ ni dag Daniel nge boch e pagel nib chag ngak e be gagiyelnag feni ga’ fan e skul ni pi’ e gallabthir rorad ngorad. Nap’an ni pi gallabthir ni bay madgun Got u wan’rad e ra ur ted nib m’on e tirok Got ban’en ko yafas rorad ma ur filed ngak e pi bitir rorad ni ngar rin’ed ni aram rogon, ma ba ga’ ni dabi war laniyan’ e pi bitir rorad u nap’an ni ra yib ban’en ni ra waliyrad ko kireb nge towasar nrayog ni ngeb u skul ara gin ni yad bay riy.

1:10-12. Manang Daniel ko mang fan ni ke rus ‘faen nib tolang e liw rok u tafen e pilung’ ngak fare pilung ma de towasariy. Machane, tomur riy me yan Daniel ngak ‘faen ni ma matanag,’ ni be’ nib gol. Gad ra mada’nag e magawon nib mo’maw’, ma susun ni ngad maruwelgad u fithik’ e tamilangan’, nge nang fan, nge gonop, ni bod Daniel.

2:29, 30. Bod Daniel, thingar da pininged e sorok ngak Jehovah ko urngin e tamilangan’, nge pi fel’ngin, nge salap ni ke yog ngodad nbochan kad filed e thin nu Bible.

3:16-18. Ba ga’ ni dabi par nib yul’yul’ fa dalip i pagel ni Hebrew nfaanra kar ked e ggan nde klin u m’on riy. Thingar da athamgilgad ni ngad yul’yul’gad u “urngin ban’en.”​—1 Timothy 3:11.

4:24-27. Ngan machibnag e thin ko Gil’ilungun, nib muun ngay e gechig rok Got ni fan ko girdi’, e ba t’uf e michan’ ma dab ni rus ni bod Daniel ni ke weliy murung’agen e n’en ni ra buch rok Nebukadnezzar nge n’en ni susun e nge rin’ me ‘par nib fel’ rogon i yan.’

5:30, 31. ‘Thin ni ka nog nib togopuluw ngak fare pilung nu Babylon’ e ke riyul’. (Isaiah 14:3, 4, 12-15) Satan ni fare Moonyan’, ni ir be’ nib tolangan’ ni bod rogon fapi pilung nu Babylon, e ku yira thang u fithik’ e tamra’.​—Daniel 4:30; 5:2-4, 23.

TIN NI KE GUY DANIEL E KE DAG E MANG KAN NANG?

(Daniel 7:1–12:13)

Yay ni som’on ni kan piliyeg e changar rok Daniel ko duw ni 553 B.C.E, ma ke pag 70 e duw rok. Me guy Daniel aningeg e gamanman ni be dag rogon ni ra sum reb nge reb e nam nra gagiyegnag e fayleng ni tabab ko ngiyal’ nem nge mada’ ko chiney. Nap’an ni ke pig e changar rok Daniel me guy boch ban’en u tharmiy, me guy be’ ni “bod yaan ba girdi’” min pi’ ngak “mat’awun ko gagiyeg ni nge tay” ni bay i par ndariy n’umngin nap’an. (Daniel 7:13, 14) L’agruw e duw nga tomren, mi ki pig e changar rok Daniel nib muun ngay e Medo-Persia, Greece, nge be’ ni mang ‘pilung ni ba tatamdag yaan.’​—Daniel 8:23.

Fare duw e 539 B.C.E. Ke war yu Babylon, me Darius nu Media e ke mang pilung ko am rok yu Chaldea. I meybil Daniel ngak Jehovah ni ngan sulweg e birok e nam nga rogon. Nap’an ni be meybil, me l’og Jehovah Gabriel ni fare engel ni nge ayuweg Daniel nge ‘nang fan fare yiiy’ u murung’agen e wub rok Kristus. (Daniel 9:20-25) Ke taw ko duw ni 536/535 B.C.E. Ma piyu Israel ni ra mageygad e kar sulod nga Jerusalem. Machane boch e girdi’ e ra togopuluwgad ko fare maruwel ni ngan toy fare tempel. I kireban’ Daniel nbochan e re n’em. Me meybil nib gel me l’og Jehovah reb e engel nib tolang e liw rok nge yib ngak Daniel. Tomren ni ke gelnag fare engel Daniel, me weliy murung’agen e yiiy ni be dag e cham ni ra sum u thilin e pilung nu lel’uch nge fare pilung nu yimuch. Fare cham u thilin fa gal pilung e i tabab u nap’an fare am rok Alexander the Great ni mang aningeg e am ni fa aningeg i general rok e ra manged pilung riy nge mada’ ko ngiyal’ ni fare Fak e Pilung ni Ga’ i Mikael ‘e ra sak’iy.’​—Daniel 12:1.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

8:9​—Mang e be yip’ fan ‘fare Ngan Fal’eg Yaan’? U roy, ma ‘fare Ngan Fal’eg Yaan’ e be yip’ fan rarogon e Kristiano ni kan dugliyrad u fayleng u nap’an e Anglo-American World Power.

8:25​—Mini’ ‘fare Pilungen pi fak e pilung’? Fare thin nu Hebrew ni sar, ni kan thilyeg ni “fak e pilung,” e be yip’ fan e “pilung” ara “lolugen.” Fare liw ni ‘fare Pilungen pi fak e pilung’ e ke mus ni be yip’ fan Jehovah Got​—ni fare Pilungen urngin e engel, nib muun ngay ‘Mikael ni ir e th’abi ga’ ko urngin fak e pilung.’​—Daniel 10:13.

9:21​—Mang fan ni yog Daniel fare engel ni Gabriel ni ‘fare girdi’’? Ya bochan ke yib Gabriel ngak ni bod yaan e girdi’, ni taareb rogon ko yay ni som’on ni ke m’ug ngak Daniel u nap’an ni kan piliyeg e changar rok.​—Daniel 8:15-17.

9:27​—Mang e m’ag ni i par nge mada’ ko ngiyal’ ni ke m’ay fare 70 e wik ni duw, ara 36 C.E.? Kan chuweg fare m’ag ko Motochiyel ko duw ni 33 C.E. u nap’an ni kan richibiy Jesus nga daken baley e gek’iy. Machane ke n’uw nap’annag Jehovah e runguy rok ni fan ngak piyu Jew ya bochan ni yad pi fak Abraham, arfan ni ke par fare m’ag ni kan fal’eg ni fan ngak Abraham ke mada’ ko duw ni 36 C.E. Fare m’ag ni kan fal’eg ni fan ngak Abraham e i par ni bay gelngin ni fan ngak ‘fare Israel rok Got.’​—Galatia 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.

Tin Gad Ra Fil Riy:

9:1-23; 10:11. Bochan nib sobut’an’ Daniel, ba yul’yul’, ma ma fil ban’en nib gel, ma ma meybil u fithik’ e yul’yul’, ma ka nog ni ir ‘be’ ni yi baadag.’ Maku pi fel’ngin ney e ki ayuweg ni nge par nib yul’yul’ ku Got nge mada’ nga tomuren e yafas rok. Ngada folgad ko ngongol rok.

9:17-19. Ki mada’ ko ngiyal’ ni gad be meybil ni nge yib fa bin nib beech e fayleng rok Got, ni ‘ngongol nib mat’aw e bay i par riy,’ gathi tin th’abi ga’ fan u wan’dad e ngan thothupnag fithingan Jehovah min tamilangnag e gagiyeg rok ni th’abi tolang ma gathi kemus ni gad be lemnag ni ra m’ay e gafgow nge magawon rodad?​—2 Peter 3:13.

10:9-11, 18, 19. Ra bagadad ma thingari pi’ e athamgil nga laniyan’ bagadad ma ngad ayuweged gadad ko maruwel nge thin ni ma fal’eg lanin’uy.

12:3. Nap’an e tin tomren e rran, ma “piin ni yad ba gonop ko thin rok Got”​—ni Kristiano ni kan dugliyrad—​e ma ‘gal ramaerad’ ma kar feked e girdi’ nib mat’aw ni ‘pire’ ni pire’,’ nib muun ngay fare ‘ulung nib ba ga’’ ni “yugu boch e saf.” (Filippi 2:15; Revelation 7:9; John 10:16) Piin Kristiano ni kan dugliyrad e ngari ‘gal ramaerad ni bod e pi t’uf’ u nap’an e Gagiyeg rok Kristus u Lan Reb e Biyu’ e Duw, u nap’an ni yad ra maruwel Kristus u taabang ngar fanayed ni polo’ fare biyul rok Kristus ni fan ngak e girdi’ ni ma fol. Fare “yugu boch e saf” e thingar ra yul’yul’gad ngak e piin ni kan dugliyrad, ngar ayuweged yad nib fel’ rogon u gubin e kanawo’.

Ma ‘Tow’athnag Jehovah e Piin Bay Madgun u Wan’rad’

Mang e be fil ngodad fare babyor rok Daniel u murung’agen fare Got ni gad be liyor ngak? Mu lemnag e pi yiiy ni bay riy​—pi n’en ni ke lebug nge pi n’en ndawori lebug. Rib tamilang e thin riy u rogon ni be weliy ni Jehovah e Ma Lebguy e thin rok!​—Isaiah 55:11.

Mang e be dag fare chep ni bang ko babyor rok Daniel u murung’agen e Got rodad? Fa aningeg i pagel ni Hebrew ni dar paged ni nge gagiyegnagrad kanawoen e yafas u Babylon e ke yog e ‘tamilangan’, nge gonop’ ngorad. (Daniel 1:17) Bin riyul’ e Got e l’og e engel rok ni nge ayuweg Shadrach, Meshach, nge Abednego ni dab ra m’ad nbochan fare nifiy nrib gel. Kan ayuweg Daniel u lan tafen e layon. I ‘ayuweg me yororiy Jehovah e piin ni kar pagedan’rad ngak’ me ‘tow’athnag e piin ni bay madgun u wan’rad.’​—Psalm 115:9, 13.

[Footnote]

[Picture on page 10]

Mang fan ni Daniel e ‘ri yi baadag’?