MURUNG’AGEN BE’
Kug Athamgil ni Nggu Folwok Rok Boch e Girdi’ Nra Daged e Kanawo’ nib Manigil Ngog
Mug fith ni lungug, “Ga manang ko ke uw yangareg?” Me fulweg Izak Marais ni gaar, “Gu manang ko ke in e duw rom.” Ireray e cha’ ni callnageg u Patterson u New York nga Colorado. Baaray e n’en ni rin’ ma gamow non e cha’ney.
NI GARGELNAGEG u Wichita, Kansas, u Meriken ko December 10, 1936. Bay taareb e pumoon ni walageg ma l’agruw e ppin, me gag e th’abi ilal romad. Gallabthir rog e ka nog William nge Jean ngorow, ma yow l’agruw e tapigpig rok Jehovah ni yow ba yul’yul’. Ngiyal’ nem e papa’ rog e ir e i yog e thin u lan e bin baaram e ulung ni gamad ma un ngay. Emma Wagner ni chitiningin e nina’ rog e ir e fil e tin riyul’ ngak. Ku bay boch e girdi’ ni i fil Emma e tin riyul’ ngorad. Bagayad e pi girdi’ nem e aram Gertrude Steele, ni i pigpig u Puerto Rico u lan boor e duw ni ir reb e missionary.a Ere, boor e girdi’ nra daged e kanawo’ ngog nib manigil nrayog ni nggu folwok riy.
DA UG PAGTALIN BOCH E GIRDI’ NRA DAGED E KANAWO’ NIB MANIGIL NI NGGU FOLWOK RIY
Yaan e papa’ rog nib sak’iy ko tam’ing ko kanawo’ ni be pi’ boch e babyor ko girdi’ ni be yib i yan u kanawo’
Reb e Sabado ni blayal’ ma aram ma gamow yan e papa’ rog u kanawo’ i yan ni gamow be wereg fare Wulyang ko Damit nge fare ke babyor ni Consolation (chiney e yima yog ni Awake!) ko girdi’. Ngiyal’ nem e lal e duw rog. Ku aram e ngiyal’ ni un yu Meriken ko Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng. Ere, nap’an ni gamow be wereg e pi babyor nem, ma aram me yib reb e togta ni ke chingaw ko gin ni bay e Papa’ rog riy, ma aram me tabab i yog e thin nib kireb ngak ni bochan e be par u mathilin ngongolen e am. I yog ngak ni ir be’ nib marus ma ke tawey nga boch ban’en ya nge dabi un ko salthaw. Ma aram me yib i sak’iy nga p’eowchen e Papa’ rog me gaar, “Mang fan ndab mu lieg gur e binir e marus!” Kar gu rus, machane rug baadag e n’en ni rin’ e Papa’ rog, ya ki ulul i wereg fa yu ke babyor ko girdi’ ni yad bay u rom. Ma aram me yib reb e salthaw e ngaram, me gaar fare togta ngak, “Mu rin’ ban’en ko cha’ney!” Machane, manang fare salthaw ni ke chingaw e re pumoon nem. Ere, gaar ngak, “Mman nga tabinaw ngam mol!” Ma aram me yan, miki yan fare salthaw. Rug be pining e magar ngak Jehovah ni ke ayuweg e papa’ rog ni nge dabi rus. L’agruw tafen e puw llug u Wichita ni fen e papa’ rog, mab ga’ ni ma yan e re togta nem ko gal tafen e puw llug nem ni ngan puy lolugen!
Yaamad e gallabthir rog ni gamad be yan i yan nga reb e convention nni tay u Wichita u ba ngiyal’ u thilin e duw ni 1940 nge mada’ ko 1949
Nap’an ni gaman meruk e duw rog, ma aram me pi’ e gallabthir rog e naun romad nge fa gal tafen e puw llug ko papa’ rog ni chuway’, mar ngongliyew reb e naun nrayog ni ngan fek u bang nga bang, ma aram mug chuwgad nggu warod gu pared nga Colorado ni nggu pied e ayuw ko machib. Nap’an nug tawgad e ngaram, ma aram mug warod gu pared nga bangi ban’en nib chugur nga bang ni ka nog yu Grand Junction ngay, ma aram e gin ni i pioneer e gallabthir rog riy ma yow be maruwel ni gathi ba polo’ e tayim rorow u bangi ban’en ni yima milay’ riy ma yibe chuguliy e gamanman riy. Bochan ni tow’athnagmad Jehovah nge bochan e pigpig ni ur tew u fithik’ e pasig, ma aram me yag ni nge sum reb e ulung u rom. Ma nap’an e June 20, 1948, ma aram me taufenagmad e Papa’ rog boch e girdi’ ni kar uned i fil e tin riyul’ u lan bochi lul’ ni bay u daken e burey. L’agruw i yad e aram Billie Nichols nge ppin rok. Boch nga tomuren ma aram mu un fanay e gal walag ney ni ngaur lekagew boch e ulung, ni kub muun ba pumoon ni fakrow ngay nge ppin rok.
Boor e walag ni ur fanayed e tayim rorad ni fan ko pigpig ngak Jehovah nrib pach e thin romad chon e tabinaw rog. Boch e pi walag nem e aram Don nge Earlene Steele, Dave nge Julia Steele, nge Si nge Martha Steele. Pi walag ney e boor ban’en ni ur rin’ed ni ayuwegeg, ya ra daged ngog ni faanra m’oneg be’ Gil’ilungun Got u wan’ ma ra yib fan e yafos rok me pirieg e felfelan’.
GU CHUW NGGU WAN GU PAR NGA BANG BAYAY
Nap’an ni gaman 19 e duw rog, ma aram me yog reb e walag ngog ni ka nog Bud Hasty ngak ni nggu un ngak nggu warow nga yimuch u Meriken ni nggu pioneergow u rom. Re walag nem e ir reb e fager rok chon e tabinaw rog. Ere, yog e en ni ma lekag e ulung ngomow ni nggu warow gu parew nga reb e binaw u Louisiana ni ka nog yu Ruston ngay. Re binaw nem e boor e Pi Mich Rok Jehovah riy ni kar meewargad ko tirok Got ban’en ma dakurur uned ko muulung nge machib. I yog ngomow nthingar gu tew e muulung u gubin e wik ndemtrug ko ra yib be’ i un ngay fa danga’. Ere, gu piriegew bang nrayog ni ngaun tay e muulung riy, ma aram ma gamow ngongliy rogon ni fan ko muulung. Gamow ma tay e muulung u gubin e wik, machane ba n’uw nap’an ni ug muulunggow ni yigoo gamow. Ere, gamow ma thilthil. Ra bayay ma bagamow e ir e ke pi’ reb e welthin ma bagamow e ir e ke par ni be pi’ e fulweg ko pi deer ni be fith bagamow. Ma faanra bay e demonstration ara boch ban’en ni ngan yan u yaan, ma aram e gamow l’agruw ni gamow ma yan nga lang nggu dagew rogon ni ngan rin’ ni yugu aram rogon ndariy be’ ni be motoyil ngomow! Tomur riy ma aram me tabab reb e walag nib pin ni ke pilibthir ni nga i un ko muulung. Munmun ma aram miki yib boch e girdi’ ni gamow ma fil e Bible ngorad, nge ku boch e walag ni kar paged e muulung nge machib. De n’uw nap’an nga tomuren ma aram me yag ni nge sum reb e ulung u rom.
Yan i reb e rran ma gamow mada’nag Bud reb e tamachib u barba’ e teliw ni ka nog e Church of Christ ngay, ma aram me tabab i weliy murung’agen boch e thin nu Bible ni dagnang. I magawonnag e re n’ey lanin’ug, ma aram me k’aringeg ni nggu fal’eg i lemnag murung’agen e pi n’en ni ke mich u wan’ug. Reb e wik ni ug od nge n’uw e nep’ ni gu be fal’eg i gay e fulweg ko fapi deer ni ke fith. Re n’ey e ayuwegeg ni ngari chugur e tha’ u thilmow Jehovah, ma aram mu ug athapeg ni manga yug gu mada’nag e pi tayugang’ u yugu boch e teliw.
De n’uw nap’an nga tomuren, ma aram me yog e en ni ma lekag e ulung ngog ni nggu wan gu par nga reb e binaw u Arkansas ni ka nog yu El Dorado ngay, ya nge yag ni nggu pi’ e ayuw nga reb e ulung ni bay u rom. Nap’an ni gu wan gu par e ngaram, ma boor yay ni unog ngog ni nggu sul nga Colorado ni nggu mada’gad reb e ulung ni yad ma dugliy e piin ni ngar uned ko salthaw. Ere, immoy bayay nug milekaggad boch e walag ni yad ma pioneer u karrow rog i yan e ngaram, ma aram me chafin e karrow romad u Texas. I kireb e re karrow rog nem ndabkiyog i fanay. Ere, gu callnaged reb e walag, ma aram me yib i fekmad nga tafen miki fekmad ko muulung. Nap’an nug warod ko muulung ma aram min weliy murung’agen e n’en ni ke buch romad, ma aram e bay boch e walag nra pied boch e salpiy ni nge ayuwegmad. Ma re walag nem nug pared u tafen e pi’ e karrow rog ni chuway’ ni 25 e dolla puluwon.
Tomuren e re n’ey, ma aram mug uned ngak be’ nggu warod nga Wichita. Aram e gin ni ma pioneer reb e walag riy nib fel’ e thin romad chon e tabinaw rog ni ka nog E. F. “Doc” McCartney ngak. Bay l’agruw i athlog ni pumoon ni fak ni ka nog Frank nge Francis ngorow. Ma gali cha’ nem e rib pach e thin romad ke yib i mada’ ko ngiyal’ ney. Ere, immoy ba karrow rorow ni ke kirkireb nra piew ngog ni chuway’ ni 25 e dolla puluwon. Re karrow nem e ri taareb urngin puluwon ko karrow rog ni kireb nni pi’ ni chuway’. Aram e yay nth’abi som’on nug guy rogon ni ma pi’ Jehovah e tin nib t’uf rog ni bochan e gu be m’oneg Gil’ilungun nge tin nib m’agan’ ngay u lan e yafos rog. Ku aram e ngiyal’ ni yog chon e re tabinaw nem owchen reb e walag nib pin ngog ni ka nog Bethel Crane ngak. Chitiningin e re walag nem e ka nog Ruth ngak, ma ir reb e Pi Mich Rok Jehovah nib pasig ko machib ni ma par u reb e binaw u Kansas ni ka nog yu Wellington ngay. Aram e gin ni i pioneer riy nge pag 90 e duw rok. De gaman reb e duw nga tomuren ko duw ni 1958, ma aram ma gamow mabgol Bethel, ma aram me un ngog ngaug pioneergow u El Dorado.
KAN OGNAG BOCH E TOW’ATH NGOMOW NRIB MANIGIL
Gamow baadag ni nggu folwokgow rok boch e girdi’ nug ilalgow u fithik’rad. Ere, gu dugliyew ndemtrug e re miti maruwel nra yog e ulung rok Jehovah ngomow ni nggu rin’ew, ma gamow ra rin’. Ere, ni pi’mow nga reb e binaw u Arkansas ni ka nog yu Walnut Ridge ngay ni nggu pigpiggow ni gamow l’agruw e special pioneer. Ma nap’an e duw ni 1962, ma aram me taw e thin ngomow ni nggu unew ko fa bin 37 e class ko fare skul u Gilead. Rug felfelan’gow ni bochan e gamad Don Steele nug warod ko re skul nem. Nap’an ni nug mu’nagew e re skul nem, ma aram min pi’mow nggu warow nga Nairobi nreb e binaw ni bay u Kenya. I kireban’mow u nap’an nug chuwgow u New York. Machane, nap’an nug tawgow e ngaram mar gu felfelan’gow ni bochan e ke yib e pi walag ni ngar guyed gamow nga sikojio!
Yaamad Mary nge Chris Kanaiya u Nairobi u nap’an e machib
Ba papey nug adagew e par u Kenya nge machib ni ug tew u rom. Gal nsom’on e girdi’ ni yag ni nggu ayuwegew ngar unew ko tin riyul’ e ba wu’ i mabgol ni ka nog Chris nge Mary Kanaiya ngorow. Gali cha’ney e ka yow be pigpig u polo’ e tayim rorow u Kenya. Bin migid e duw nga tomuren, ma aram mi nog ngomow ni nggu warow nga Kampala nreb e binaw ni bay u Uganda. Gamow e gal nth’abi som’on e missionary nug warow e ngaram. Rib gel e felfelan’ nug tew e ngiyal’ nem ni bochan e boor e girdi’ nu ug mada’nagew ni yad baadag ni ngar filed e tin riyul’ u Bible ma kur manged boch e Pi Mich. Machane, faani dalip e duw nga tomuren ma aram gu sulow nga Meriken ya ke diyen e ppin rog. Kab gel boch e kireban’ nug tew ko rofen nug chuwgow u Africa ko rofen ni baaram nug chuwgow u New York. Rib t’uf e girdi’ nu Africa romow, ere ug athapegew ni manga yigi yag ni ngkug sulow e ngaram.
KAN PI’ REB E MARUWEL NIB BEECH NGOMOW
Nap’an nug sulow nga Meriken, mug warow gu parew nga ngal u Colorado ko gin ni bay e gallabthir rog riy. De n’uw nap’an nga tomuren, ma aram min gargeleg e bin nib ilal e ppin ni fakmow ni ka nog Kimberly ngak. Ma 17 e pul nga tomuren min gargeleg Stephany. Ug tiyan’mow ko binem e maruwel nib beech ni ke yag ngomow, maku gamow ma athamgil ni nggu filew e tin riyul’ ko gal ppin ni fakmow nem. Ug rin’ew e re n’ey ni bochan e gamow baadag ni nggu folwokgow ko n’en ni rin’ e piin nug ilalgow u fithik’rad. Gamow manang ni faan yira dag e kanawo’ nib fel’ ko piin bitir, ma rayog ni nge yib angin ngorad. Machane, re n’em e dabiyog ni ngari micheg nnap’an nra ilal fapi bitir ma yad ra pigpig ngak Jehovah. Ya bin nib bitir e pumoon nge ppin ni walageg e ra chuwgow ko tin riyul’. Machane, gu be athapeg nra boch e ngaram ma yow ra dugliy ni ngar folwokgow ko piin nra daged e kanawo’ nib manigil ngorow u nap’an ni ka yow bbitir.
Gamow ba felfelan’ nga rogon e chugol ni ug tew ngak gal fakmow, ma gubin ngiyal’ ni gamow ma guy rogon ni nggu rin’ed boch ban’en u taabang. Ug pared u tooben bangi ban’en u Colorado ni ka nog yu Aspen ngay. Ere, gu filed rogon e ski ara ba mit e gosgos ni yima tay u daken e ayis, ya nge yag ni ngaug rin’ed u taabang. Ra gamad be yan i yan ko gin ni nggu ski gad riy ma aram e ngiyal’ ni gamad ma sabethin e gal bitir ni fakmow nem. Ku gamad ma yan nga yu yang ko camp. Ere, ra nep’ u nap’an ni gamad be ror ko nifiy maku gamad ma sabethin u taabang. Yugu aram rogon ni ngiyal’ nem e kab bitir e gal ppin ni fakmow nem, mab ga’ ni yow ma fith boch e deer ni bod e pi deer ni baaray ni be gaar “Nap’an ni gu ra ilal, ma mang e nggu rin’?” nge “Mini’ e ba fel’ ni nggu leay?” Ug athamgilgow ni nggu filew e pi motochiyel rok Jehovah ngak gal fakmow mug guyew rogon ni nge taw nga gum’ircha’row. Maku reb e, u gognew ngorow nib fel’ ni ngar namegew ni ngar unew ko machib u polo’ e tayim rorow, ma kub fel’ ni ngar leayew l’agruw ni’ ni taab n’en e yad be nameg. Ug guyew rogon ni nggu ayuwegew yow ni nge tamilang u wan’row fan nde fel’ ni nge mabgol be’ ni ka yu gub bitir. Ba ga’ ni i lungumow ngorow: “Dab mu mabgolgow nge mada’ ko ngiyal’ ni ke gaman 23 e duw romew.”
Ug folwokgow ko gallabthir romow, ni aram e ug guyew rogon ndab ug paged e muulung ma gamad be yan ko machib u taabang. Bayi n’en ma gamow ma pining boch e walag ni yad ma machib u polo’ e tayim rorad ni ngar pared u tabinaw romad. Maku gubin ngiyal’ ni gamow ma weliy murung’agen gelngin e felfelan’ ni ug tew u nap’an ni gamow be pigpig ni gamow l’agruw e missionary. Ku gamow ma yog ngak gal fakmow ni gamow be athapeg ni nge ba ngiyal’ ma gamad milekag nga Africa u taabang. Ri yow baadag ni ngar rin’ew e re n’em.
Gubin ngiyal’ ni gamad ma tay e fol Bible u tabinaw, mab ga’ ni gamad ma yan u yaan boch ban’en nrayog ni nge buch u skul. Bayi n’en ma gamow yog ko gal fakmow ni ngar susunnagew ni yow l’agruw e Pi Mich ni yow be pi’ e fulweg u boch e deer ni ke fith be’ ngorow. Yow baadag ni yima fil boch ban’en ngorow ni aray rogon, ma ma ayuwegrow ni nge dab kur rusgow. Nap’an nra ilalgow boch, ma bay yu ngiyal’ ni yow ma yog ni ke chalbarow ko fol Bible ni gamad be tay. Ere, immoy bayay ndakiyog ni nggu k’adan’ug ma aram mu gog ngorow ni nga ranow nga singgil rorow ya dab kug ted e fol Bible. Ra gingow ko n’en nu gog ngorow, ma aram mar tababgow ni ngar yorgow ma rognew ni yow baadag ni nggu ted e fol Bible. Aram e ngiyal’ nug nangew ni gamow be ayuwegrow ni ngar adagew ni ngar filew murung’agen e tirok Got ban’en. Munmun, ma aram mar ra adagew e fol Bible ni gamad ma tay. Maku gamow ma yog ngorow ni ngar weliyew urngin ban’en ni bay u lanin’row. Machane, bay yu ngiyal’ nib mo’maw’ e re n’ey ni bochan e bayi n’en ma rognew ngomow ni bay reb e machib u Bible nder riyul’ u wan’row. Yugu aram rogon, ma ireray e n’en ni ke ayuwegmow ni nggu nangew e n’en ni bay u gum’ircha’row. Tomuren ni gamow ra tamilangnag boch ban’en u wan’row, ma ma m’agan’row ko n’en ni be yog e motochiyel rok Jehovah u murung’agen fare n’em.
KE THIL BOCH BAN’EN U RAROGON E PAR ROMOW BAYAY
Rib papey ni ilal e gal bitir ni fakmow nem. I ayuwegmow me pow’iymow e ulung rok Jehovah u rogon ni nggu chuguliyew yow ngar ilalgow nib t’uf Jehovah rorow. Ma rib gel e felfelan’ nug tew u nap’an nra tababgow ko pioneer u tomuren ni kar mu’nagew e skul, ma kur filew rogon i rin’ boch ban’en nra ayuwegrow ni nge yag e salpiy ngorow ni ngar yognagew e tin nib t’uf rorow. Ra chuwgad l’agruw e walag nib pin nga ranod ra pared nga Cleveland nreb e binaw ni bay u Tennessee ni ngar pied e ayuw ko ulung u rom. Rug tawrengnagew yow nib gel, machane gamow ba felfelan’ ngay ni yow be fanay e yafos rorow ni ngar pigpiggow ngak Got u polo’ e tayim rorow. Tomuren e re n’ey, ma aram mug sulow Bethel ngkug pioneergow bayay. Ma aram e n’en ni bing e kanawo’ ni ngki yag boch e maruwel ngomow u lan e ulung. Faanra ba t’uf reb e walag ni nge lekag boch e ulung, ma aram e yima pi’mow nggu warow, maku gamow ma pi’ e ayuw u boch e maruwel ni yima rin’ u nap’an e pi convention.
U m’on ni nge yan i par e gali ppin ni fakmow nem nga Tennessee, ma aram mi yow milekag nga London, England ni ngar guyew boch e branch ofis u rom. Mu rom e mada’nag Stephany reb e walag ni pumoon riy ni ma maruwel u Bethel ni ka nog Paul Norton ngak. Ngiyal’ nem e 19 e duw rok Stephany. Ma nap’an ni kur milekaggow bayay e ngaram boch nga tomuren, ma aram me mada’nag Kimberly reb e walag ni yow ma maruwel Paul u taabang ni ka nog Brian Llewellyn ngak. Boch nga tomuren u nap’an ni ke gaman 23 e duw rok Stephany, ma aram mar mabgolgow Paul. Ma faani bin migid e duw nga tomuren ma aram me mabgol Brian nge Kimberly u nap’an ni ke gaman 25 e duw rok Kimberly. Ere, yow l’agruw nra son gow nge mada’ ko ngiyal’ ni ke gaman 23 e duw rorow mfin nra unew ko mabgol. Ri gamow baadag e gali cha’ ni ke mel’eg gal fakmow ni ngar leayew.
Yaamad Paul, nge Stephany, nge Kimberly, nge Brian ko branch ofis u Malawi ko duw ni 2002
Ke yog e gali ppin ni fakmow nem ngomow ni kanawo’ ni kug daged e gallabthir romow ngorow e aram e n’en ni ke ayuwegrow ni ngar folgow ko fare thin ni yog Jesus ni ngan ‘m’oneg u wan’uy e gagiyeg rok Got’ ni yugu aram rogon ni bay yu ngiyal’ ni ur mada’nagew e magawon ko salpiy. (Matt. 6:33) Nap’an e April ko duw ni 1998, ma aram me taw e babyor ngak Paul nge Stephany ni nga ranow ra unew ko bin 105 e class ko fare skul u Gilead. Nap’an nra mu’nagew e re skul nem ma aram min pi’row nga Malawi ni bay u Africa. Me Brian nge Kimberly e nog ngorow ni ngar unew ko maruwel u Bethel u London, ma boch nga tomuren ma aram min pi’row ni ngar maruwelgow ko Bethel u Malawi. Rib gel e felfelan’ nug tew, ya n’en ni ke rin’ gal fakmow e aram e bin th’abi fel’ e kanawo’ nrayog ni nge fanay e piin fel’ yangaren e yafos rorad riy.
KUN PININGMOW NGA REB E MARUWEL NUG FELFELAN’GOW RIY
Nap’an e January ko duw ni 2001, ma aram me callnageg facha’ ni kug weliy murung’agen aram ko tabolngin. I yog Brother Marais ngog ni ir e en ni ma yarmiy rogon e maruwel ko Translation Services ni be yarmiy boch e walag ni pumoon rogon reb e skul ni ngan tay ngak urngin e piin ni yad ma pilyeg e pi babyor rodad u ga’ngin yang e fayleng ni ngan skulnagrad u rogon ni ngar nanged fan e thin ni Meriken nib fel’ rogon. Ngiyal’ nem e ke gaman 64 e duw rog, machane yi baadag ni ngan fil ngog rogon ni nggu mang reb e sensey ko re skul nem. Ere, gu meybilgow Bethel, ma aram mu kug fithew laniyan’ e gal chitiningmow, ya yow l’agruw ni kar pilibthirgow. Yugu aram rogon ni yow manang ni faan gamow ra yan ma dabkiyog ni nggu ayuwegew yow, machane yow l’agruw nrognew ni yow baadag ni nggu warow. Ere, gu call nggog nri gamow ba felfelan’ ngay ni nggu unew i rin’ e binem e maruwel.
Ka re ngiyal’ i n’em min pirieg ni bay e cancer ko nina’ rog. Ere, gog ngak ndab kug warow ya nge yag nug unew ngak Linda nreb e ppin ni walageg nggu ayuweged. Machane, me gaar ngog, “Dab mu rin’ ban’en ni aram rogon. Ra dab mman ma ra gel boch e ubchiya’ rog.” Maku aram e n’en ni yog Linda. Gu piningew e magar ngorow ni kar pagew fan lanin’row ni fan ngomow, mu kug piningew e magar ngak boch e walag ko binaw romow ni ur ayuweged gamad! Reb e rran nga tomuren nug chuwgow nggu warow ko fare Watchtower Educational Center ni bay u Patterson, ma aram me callnageg Linda nge yog ngog ni ke yim’ e Chitiningmow. Machane, gu tiyan’mow nggu rin’ew e maruwel ni kan pi’ ngomow, ya gamow manang ni faanra ka bay ma aram e n’en nra yog ngomow ni nggu rin’ew.
Rib gel e felfelan’ nug tew ni bochan e bin som’on e maruwel nni pi’ ngomow e aram e nggu warow nga Malawi branch, ma aram e gin ni be pigpig fa gali ppin ni fakmow riy. Rib manigil ni ke yag ni nggu mada’gad bayay! Tomuren, ma aram mug warow nga Zimbabwe ni nggu skulnagew boch e walag u rom, ma nga tomuren ma aram mug warow nga Zambia. Tomuren dalip nge baley e duw nug skulnagew e pi walag u rom, ma aram mi nog ngomow ni nggu sulow nga Malawi ni nggu yoloyew murung’agen boch e walag ni un gafgownagrad u rom ni bochan e da ur uned nga ngongolen e am.b
Yaamad fa gal buliyel ni fak reb fa gali ppin ni fakmow u nap’an e machib
Nap’an e duw ni 2005 miki kireban’mow ya thingar kug chuwgow bayay u Africa nggu sulow ko binaw romow ni bay u Basalt u Colorado. Ma aram e gin nug ululgow Bethel ko pioneer riy. Nap’an e duw ni 2006, ma aram me yib Brian nge Kimberly ra parew nga reb e naun u toobmow ni yad l’agruw i buliyel ni fakrow ni ka nog Mackenzie nge Elizabeth ngorow. Paul nge Stephany e ka yow bay u Malawi, ya Paul e ir reb i girdien e Branch Committee u rom. Chiney ni ke chugur ni nge gaman 80 e duw rog e rib gel e felfelan’ ni gu ma tay u nap’an ni gu ra guy boch e walag ni pumoon ni yad bbitir ngog ni ug maruwelgad u taabang kafram ni yad be rin’ boch e maruwel ni ug rin’. Kug athamgilgow ni nggu folwokgow rok e piin nug ilalgow u fithik’rad ni fan e nge yag nug ayuwegew gal fakmow nge tungimow. Rib gel e felfelan’ ni kug tew ni bochan e re n’ey.
a Mu guy fa gal ke Wulyang ko Damit ko May 1, 1956, ko pp. 269-272, nge March 15, 1971, ko pp. 186-190 ni thin ni Meriken ni be weliy murung’agen boch ban’en ni i rin’ boch e girdi’ nra bad ko tabinaw rok e re walag ney.
b Mu beeg murung’agen Trophim Nsomba ni bay ko Fare Wulyang ko Damit ko April 15, 2015, ko pp. 14-18 ni thin ni Meriken.