Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
October 2-8
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | DANIEL 7-9
“Ke Yiiynag Daniel Murung’agen e Ngiyal’ Nra M’ug fare Messiah Riy”
it-2-E 902 ¶2
Medlip i Ragag e Wik
Kan chuweg e denen. Nap’an ni pi’ Jesus ir ni maligach nge yim’ ngemu’ min faseg ko yam’ ma aram me yan nga tharmiy. Ma angin e yam’ ni tay e ke yag ni nge n’ag Got fan e “denen” rodad. (Da 9:24) Fare m’ag ko Motochiyel e ke gagiyelnag ni piyu Jew e yad bogi tadenen nrayog ni ngan gechignagrad u nap’an ndab ra folgad ko pi motochiyel rok Got, ma rayog ni nge yib wenegan ngorad ni bochan e yad bang ko re m’ag ney. Ere yugu aram rogon ni ke “yoor” e denen ni ur ngongliyed nrogon ni ke tamilangnag fare Motochiyel rok Moses, machane kab gel e runguy rok Got ngorad ni bochan fare yam’ ni tay Jesus Kristus. (Ro 5:20) Ere bochan fare maligach ni pi’ fare Messiah, ma aram fan nrayog ni ngan n’ag fan e denen rok e piin ni kar kalgadngan’rad ko kireb ni kar rin’ed. Ma angin nra yib ngorad e aram e dab kun gechignagrad nrogon nsusun ni ngan rin’.
it-2-E 900 ¶7
Medlip i Ragag e Wik
Ke Yib i M’ug fare Messiah u Tomuren fare “69 e Wik.” Re ngiyal’ i n’em ni “62 e wik” ara 434 e duw n’umngin nap’an nrogon ni weliy Da 9:25 (NW) murung’agen e bang ko fare ngiyal’ ni medlip i ragag e wik ara duw n’umngin nap’an. Machane ra tabab e re ngiyal’ i n’em u tungun fare “medlip e wik” ara fare aningeg i ragag e duw. Ere faan gad ra theeg e pi duw nem ma yira tabab ko “ngiyal’ ni baaram nnog ni ngan fulweg yu Jerusalem nga rogon” nge yan i mada’ ko ngiyal’ nra yib faen ni “Got e ke turguy ni nge gagiyeg” ni ir fare Messiah, ma susun nra yan ni aw ni “69” e wik ara 483 e duw n’umngin nap’an. Ere ra tabab e re ngiyal’ i n’em ko duw ni 455 B.C.E. nge yan i mus ko duw ni 29 C.E. Ma bang nga tungun e re duw ney ni 29 C.E., e ireray e ngiyal’ nni taufenag Jesus min dugliy u daken gelngin Got nib thothup ni nge mang fare Messiah ni ir faen ni “Got e ke turguy ni nge gagiyeg.” Ku ireray e ngiyal’ ni tabab Jesus ko machib u roy u fayleng.—Lu 3:1, 2, 21, 22.
it-2-E 901 ¶2
Medlip i Ragag e Wik
“Bay ni thang e pogofan rok” fare Messiah u tungun fa dalip nge baley e wik. Miki yog fare engel ni Gabriel ngak Daniel ni gaar: “Bayi m’ay e ngiyal’ nem ni Got e ke turguy ma aram e bay ni thang e pogofan rok e en ni Got e ke turguy nge gagiyeg, ndariy ban’en nib kireb ni ke ngongliy.” (Da 9:26) Ere dalip nge baley e duw u tomuren fare “434” e duw ma aram e ngiyal’ nni thang e fan rok Kristus ni aram e kan tining nga lang u daken ba ley i gek’iy. Ireray e ngiyal’ ni pi’ ir ni maligach ni nge biyuliydad. (Isa 53:8) Bay e mich riy ni fanay Jesus baley ko re “wik” nem ara dalip nge baley e duw ni fan ko machib. Immoy ba ngiyal’ u tungun fare duw ni 32 C.E. ni weliy Jesus ba fanathin u murung’agen fare ke gek’iy ni fig ndariy wom’engin. Re fanathin rok ney e be yip’ fan fare nam nu Israel ni un machibnagrad u lan “dalip e duw” machane de yib wom’engirad nib fel’. (Mu taareb rogonnag ko Mt 17:15-20; 21:18, 19, 43) Ere i yog faen ni be ayuweg fare milay’ ngak faen ni ir e fiin fare milay’ ni gaar: “Nga yugu ni pag e taab ney e duw; ya bay gu fuog wol’ e ran u tooben nge liyeg, nge mu’ mu gu suguy ko n’en ni ma yong’olnag e but’. Ma faanra yib wom’engin e binem e duw, ma aram e ke manigil; ma faanra danga’, me ere mog ngan th’ab.” (Lu 13:6-9) Rayog ni be weliy Jesus u roy murung’agen e ngiyal’ ni fanay dalip nge baley e duw ni nge machibnag piyu Israel, machane dar folgad ko n’en ni be machibnag ngorad.
it-2-E 901 ¶5
Medlip i Ragag e Wik
Re ngiyal’ i n’em ni “dalip nge baley” e wik e aram dalip nge baley e duw n’umngin nap’an. Bochan nra tabab fa bin medlip i ragag e “wik” ara duw u bang ko tungun e 29 C.E., ara u nap’an nni taufenag Jesus min dugliy ni nge mang Kristus, me ere ra yan i mus e re ngiyal’ i n’em u bang u tabolngin fare duw ni 33 C.E., ara rofen ni Paluk’af u nap’an e Nisan 14. Rogon ni bay ko fare Gregorian calendar e rofen ney ni Nisan 14 e aram e April 1, ko duw ni 33 C.E. (Mu guy fare thin ni LORD’S EVENING MEAL [Time of Its Institution].) I yog apostal Paul ni yib Jesus ni nge “rin’” ara nge lebguy e tin nib m’agan’ Got ngay ya ke taw ko ngiyal’ ni nge pi’ Kristus fare maligach ni nge yan nga lon “urngin fapi maligach ni kakrom [ni aram e pi maligach ni un pi’ kakrom nrogon nib puluw ko fare Motochiyel rok Moses].” I rin’ Jesus e re n’ey ni aram e pi’ yafos rok ni maligach.—Heb 10:1-10.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w01-E 5/15 27
Deer ko Piin Ma Beeg
Mingiyal’ e nni pi’ “fa Gin Th’abi Thothup” ko fare tempel ngak Got nrogon ni kan yiiynag ko Daniel 9:24, NW?
Fare yiiy ni bay ko Daniel 9:24-27 e murung’agen e ngiyal’ nra yib i m’ug fare Messiah riy ara Kristus ni ir faen ni ‘turguy Got ni nge gagiyeg.’ Kan weliy ko re yiiy ney ni bay ba ngiyal’ ni yira pi’ “fa Gin Th’abi Thothup” ko fare tempel ngak Got. Re n’ey e der weliy murung’agen rogon ni yira pi’ fa Gin Th’abi Thothup ko fare tempel u Jerusalem ngak Got. Ya re thin ney ni “fa Gin Th’abi Thothup” e be yip’ fan e tharmiy ni aram tagil’ Got ara gin Th’abi Thothup u tharmiy. Gin’ey e ku yima yog ni tempel rok Jehovah nib fanathin.—Hebrews 8:1-5; 9:2-10, 23.
Ere mingiyal’ e tabab fare yaram ko re tempel rok Got ney nib fanathin? Am lemnag e n’en ni buch u nap’an nni taufenag Jesus ko duw ni 29 C.E. Tabab ko re duw nem ma aram me un Jesus i lebguy fapi thin ni bay ko Psalm 40:6-8. Boch nga tomuren me weliy apostal Paul ni i meybil Jesus ngak Got ni gaar: “Dabum e maligach nge gamanman ni yibe pi’ ngom, machane kam ngongliy rogon ba dowef ni fanag.” (Hebrews 10:5) Ere manang Jesus ni ‘dabun’ Got ni nge ulul e girdi’ ni ngar pied e gamanman ni maligach u lan fare tempel u Jerusalem. Ya ke fal’eg Got rogon e dowef rok Jesus nib flont ni ngan pi’ ni maligach. Baaray rogon ni weliy Jesus rogon ni ke m’agan’ ngay ni nge rin’ e re n’ey. I gaar: “Got, gub aray ni nggu rin’ e tin ni gab adag ni nggu rin’—ni bod rogon murung’ageg ni kan yoloy u lan e babyor ko Motochiyel.” (Hebrews 10:7) Ere gur, ba m’agan’ Got ko maligach ni pi’ Jesus, fa? Baaray e n’en ni yog Got nrogon ni bay ko fare Gospel rok Matthew. I gaar: “Ma nap’an ni yugu ntaufenag Jesus, me yib u fithik’ e ran nga talang. Me mab e tharmiy ngak, me guy fare Kan ni Thothup rok Got ni be yib u lang i yib nga but’ ni bod ba bulogol me yib i par nga daken. Me non ba lam u tharmiy ni gaar, ‘Ereray Fakag nib t’uf rog ni kari felan’ug ngak.’”—Matthew 3:16, 17.
Bochan nib m’agan’ Jehovah ko fare maligach ni pi’ Jesus, ma re n’ey e be yip’ fan ni gowa kan ngongliy ba altar nib fanathin nib fel’ boch ko fare altar ni bay ko fare tempel u Jerusalem. Re altar ney nib fanathin e bang ko “tin” nib m’agan’ Got ngay ara yaram rok ni be dag nib m’agan’ Got ko maligach ni pi’ Jesus. (Hebrews 10:10) Ma bochan ni kan dugliy Jesus nga gelngin Got nib thothup, ma re n’ey e be yip’ fan ni ireray e ngiyal’ ni ke tababnag Got fare yaram ni fan ko fare tempel nib fanathin. Ere nap’an nni taufenag Jesus, ma aram e ngiyal’ nni pi’ “fa Gin Th’abi Thothup” ko fare tempel nib fanathin ngak Got ni aram e gin th’abi thothup u tharmiy.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Daniel
9:27—Bin ngan e m’ag ‘u thilin boor e girdi’’ e ke par ke yan i mada’ ko duw ni 36 C.E. ara tungun fa bin medlip i ragag e wik? Nap’an ni richibiy Jesus ko fare ley i gek’iy ko duw ni 33 C.E., ma aram e ngiyal’ ni mus fare m’ag ko Motochiyel. Machane ka be par fare m’ag rok Abraham ni fan ngak piyu Israel nge yib i mada’ ko 36 C.E. Fan ni kab n’uw nap’an ni be par piyu Israel ni yad ba fel’ u wan’ Jehovah e bochan ni yad e piin owchen Abraham. Ere ke par fare m’ag rok Abraham nge mada’ ko ngiyal’ n’em ni bochan e bay rogon e re m’ag ney ko fare “Israel rok Got.”—Galatia 3:7-9, 14-18, 29; 6:16, NW.
October 9-15
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | DANIEL 10-12
“Ke Yiiynag Jehovah e N’en Nra Buch ko Fapi Pilung”
dp-E 212-213 ¶5-6
L’agruw e Pilung ni Ur Mahlgow
5 Fa dalip nsom’on e pilung e aram Cyrus ni Pilung, nge Cambyses II, nge Darius I (Hystaspes). Bochan ni kemus ni medlip e pul ni gagiyeg Bardiya (ara be’ ni be dake ir Gaumata) riy, ma aram fan nde weliy e re yiiy nem murung’agen e gagiyeg ni i tay nde n’uw nap’an. U lan e duw ni 490 B.C.E., me guy Darius I rogon ni nge cham ngak yu Greece ko yay ni migid. Machane me gel yu Greece ngak yu Persia u lan e binaw nu Marathon ma aram me sul e pi salthaw nu Persia nga Asia Minor. Yugu aram rogon ni fal’eg rogon Darius e pi salthaw rok ni ngkur chamgad ngak yu Greece, machane de yag ni nge rin’ Darius e n’en ni be nameg ni bochan e aningeg e duw nga tomuren me yim’. Ere ke milfan ngak Xerxes I ni fak ni ir e “bin aningeg” e pilung ni nge lebguy e n’en ni nameg e chitamangin. Cha’ney ni Xerxes I e aram Ahasuerus ni Pilung ni leengiy Esther.—Esther 1:1; 2:15-17.
6 I “mahl” Xerxes I ngak gubin e pi nam nu Greece. I yog ba ken e babyor ni, “Bochan ni pi’ e piin nib tolang e liw rorad u tafen e pilung e athamgil nga laniyan’ Xerxes, ma aram fan ni pi salthaw rorad e ranod u maday ngu daken e nam ni ngar chamgad ko fare nam nu Greece.” (The Medes and Persians—Conquerors and Diplomats) Ki weliy Herodotus ni ir be’ ni manang chepin e girdi’ nu Greece ni immoy ko bin lal e chibog B.C.E., ni “dariy reb e mahl ni un tay ni taareb rogon ko re mahl ney.” I yog ni “pi salthaw ni u ranod u maday e yad 517,610 urngirad. Ma urngin e piin ni u ranod u but’ e yad 1,700,000; ma piin ni yad be yan u daken e os e yad 80,000. Maku reb e, ka bay boch e Arab ni u ranod u daken e kamel nge boch e Libyan ni u ranod ko pi karrow ni be girngiy e os ni sana yad 20,000 urngirad. Ere gad ra puthuy urngirad mab yad ba gaman 2,317,610.”
dp-E 213 ¶8
L’agruw e Pilung ni Ur Mahlgow
8 I yog fare engel ni gaar: “Bay yib ba pilung nib falu’ ko mahl. Ma ba ga’ yang e nam ni bay i gagiyegnag mi i rin’ e tin ni ba adag.” (Daniel 11:3) Nap’an e duw in 336 B.C.E. u nap’an ni ke gaman reliw’ e duw rok Alexander me tabab ni nge ‘gagiyeg’ ni ir e pilung nu Macedonia. Ere munmun me mang reb “pilung nib falu’ ko mahl” nrib gel gelngin maku yima yog Alexander nib Gilbuguwan ngak. Bochan ni baadag Alexander ni nge lebguy e n’en ni nameg Philip II ni chitamangin ma de yag rok, ma aram fan ni yan ni nge mahl ko fapi nam ni be gagiyegnag piyu Persia ni bay u Middle East. Ere, u ranod fa 47,000 e salthaw rok ni ngar th’abed fa gal lul’ nu Eufrates nge Tigris nga barba’ ngar chamgad ngak Darius III nge fa 250,000 e salthaw rok u lan e binaw ni Gaugamela ma aram me mil Darius nge pi salthaw rok. Yugu aram rogon ni mil Darius, machane min kol ngan thang e fan rok, ma aram e ngiyal’ ni mus e gagiyeg nu Persia. Ere, fare nam nu Greece e ke ga’ lungun u fayleng, ma aram me ‘ga’ yang e nam ni i gagiyegnag Alexander ni be rin’ e tin ni ba adag.’
dp-E 214 ¶11
L’agruw e Pilung ni Ur Mahlgow
11 Tomuren ni yim’ Alexander ma aram min kieg fare nam ni i gagiyegnag ni nge yan i aw ni “aningeg guruy.” Boor e pi tolang ko salthaw rok nra maluagthingad ko mini’ arorad e nge gagiyegnag bang e binaw nge bang. Ma reb e tolang ko salthaw rok ni Antigonus I fithingan e gay rogon ni nge gagiyegnag fapi binaw ni gubin. Machane nni li’ nge yim’ u nap’an reb e mahl nni tay u Ipsus ko fare binaw nu Phrygia. Nap’an e duw ni 301 B.C.E., ma aram me tabab fa aningeg i tolang ko salthaw rok Alexander ni ngar gagiyegnaged fapi binaw ni gel Alexander ngay. Ere, Cassander e ir e gagiyegnag yu Macedonia nge yu Greece. Ma Lysimachus e gagiyegnag yu Asia Minor nge yu Thrace. Ma Seleucus I Nicator e gagiyegnag yu Mesopotamia nge Syria. Ma Ptolemy Lagus e ke gagiyegnag fare binaw nu Egypt nge yu Palestine. Aray rogon ni kan kieg e pi binaw ni gagiyegnag Alexander ni nge mang aningeg guruy ma ke puluw ko n’en ni kan yiiynag ni murung’agen.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w13 7/1 19 ¶16, yugu boch e thin
“Dab Mpaged Talin Ni Gubin Ngiyal’ Ma Gu Ba’ Romed”
Be yog e Daniel 12:3 ni “piin ni yad ba gonop [pi Kristiano ni kan dugliyrad] ko thin rok Got e bayi gal ramaerad ni bod ramaen lan e lang.” Nap’an ni ka yad bay u fayleng, ma yad be rin’ e re n’ey u daken fare maruwel ni machib. Machane, Matthew 13:43 e be weliy murung’agen e ngiyal’ nra gal ramaerad u Gil’ilungun Got u tharmiy. Kafram e ud lemnaged ni gal thin nu Bible ney e taab n’en e be weliy murung’agen, ni aram e fare maruwel ni machib.
dp-E 315 ¶18
Ke Micheg Jehovah Ban’en Nrib Manigil ngak Daniel
18 U tungun fare babyor rok Daniel e be weliy murung’agen ban’en nrib manigil ni ke micheg Got ngak. I yog reb e engel rok Jehovah ngak Daniel ni gaar: “Bayi taw ko tungun ma ga fos ko yam’ mi ni pi’ puluwom ngom.” Ere mang fan e re n’em ni yog fare engel? N’en ni be yog e faanra par Daniel nib yul’yul’ ngak Got, ma yugu aram rogon nra yim’, machane yira faseg ko yam’. Bin riyul’ riy e, be yog boch e girdi’ nib llowan’ ni u fithik’ e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ma Daniel ko guruy ni 12 e aram e gin som’on ni kan weliy murung’agen e athap ko piin ni kar m’ad. (Daniel 12:2) Machane de puluw e n’en ni kar weliyed, ya manang Daniel murung’agen e athap ko fos ko yam’.
October 16-22
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HOSEA 1-7
“Baadag Jehovah ni Ngan Dag e T’ufeg u Fithik’ e Yul’yul’—Me Gur?”
Mu Pag e T’ufeg nib Yul’yul’ nge Gagiyegnag Bolowthem
18 Thingar da ngongolgad u fithik’ e yul’yul’ ngak e pi walagdad. Yugu aram rogon ni kad mada’naged boch e magawon nib mo’maw’, machane thingari m’ug ko thin rodad ni gad be t’ufeged yad. De fel’ u wan’ Jehovah rogon ni be dag piyu Israel e t’ufeg rorad ngak boch e girdi’ ni bochan e rogon e t’ufeg rorad e “bod e waangachal ni kab kadbul me m’ay nga bang.” (Hos. 6:4, 6) Machane, ba felfelan’ Jehovah ni faanra ud daged e t’ufeg u fithik’ e yul’yul’ ni gubin ngiyal’. Am lemnag rogon ni ke tow’athnag e piin ni kar rin’ed e re n’ey.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Hosea
6:6. Nap’an nra ngongliy be’ e denen, ma aram e be dag ndaki yul’yul’ ngak Got ma daki t’uf rok. Ma demtrug e n’en ni gad ra pag fan ni fan ko pigpig rodad ngak Jehovah, ma ra yan i aw nib m’ay fan.
Baga’ Fan u Wan’ Jehovah e Fol ni Ga Ma Tay
7 Dab mu pagtalin ni i yog Jehovah ngak e girdi’ rok kakrom ni kab ga’ fan ni ngaun fol ko bin ni ngan pi’ e gamanman ni maligach. (Proverbs 21:3, 27; Hosea 6:6; Matthew 12:7) Mang fan ni yog Got nde ga’ fan e gamanman ni maligach ni ngan pi’ ni yugu aram rogon ni ke tay chilen ngorad ni ngar rin’ed e re n’ey? Ngam lemnag e re n’ey. Mang fan ni pi’ facha’ e re maligach nem? Gur, be rin’ e re n’em ni bochan e nge felfelan’nag Got, fa? Ara kemus ni be rin’ ni bochan e manang ni ban’en nthingari rin’? Ere faanra riyul’ ni baadag be’ ni ma liyor ngak Got ni nge felfelan’nag, ma ra athamgil ni nge fol ko pi motochiyel rok. Bin riyul’ riy e, de t’uf rok Got e gamanman ni maligach ni yima pi’ ngak, machane rogon e fol ni gad ma tay e aram e n’en nrib ga’ fan u wan’.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Hosea
1:7—Wuin e dag Jehovah e runguy ngak e girdi’ nu Judah me ayuwegrad? I lebug e re n’ey ko duw ni 732 B.C.E., u nap’an Hezekiah ni Pilung. Nap’an e re ngiyal’ i n’em me pag Jehovah ba engel rok nge li’ 185,000 e salthaw rok piyu Assyria ya nge taleg e moning ni be tay piyu Assyria ngak yu Jerusalem. (2 Kings 19:34, 35) Ere fanay Jehovah reb e engel ni nge ayuweg yu Judah ma de rin’ e re n’em u “daken e mahl, ara sayden ara gat’ing, ara os ara salthaw ni ke yan nga daken e os.”
Yiiy Rok Hosea E Ma Ayuwegdad Ni Nguu Darod Got U Taabang
16 Ki lebguy Got e n’en ni ke micheg ni gaar: “Re ngiyal’ i n’em e bay gu ngongliy ba m’ag u thilmad urngin e gamanman ni maloboch nge arche’, nge dab ra gafgowniged e girdi’ rog. Bay gu chuweg urngin talin e cham ni fan ko mahl u daken e nam, ni urngin e sayden nge gat’ing, mu gu tay e girdi’ rog nguur pired u fithik’ e gapas ndakuriy ban’en nra buch rorad.” (Hosea 2:18) Nap’an ni sul piyu Jew nga taferad ma ke yag ni ngar pared nib pagan’rad ni bochan ni yad manang ndabi magawonnagrad e pi gamanman ni maloboch. Ki lebug e re yiiy ney ko duw ni 1919 C.E. u nap’an ni chuw fapi Kristiano ni yad bang ko Israel rok Got u tan e gagiyeg rok fare “Babylon nib gilbuguwan” ni be yip’ fan e pi yurba’ i teliw ni googsur. Chiney e yad be par e piin ni athap rorad e ngar pared u roy u fayleng u fithik’ e pagan’ nge felfelan’ ni bochan ni yad bang ko fare paradis ni be yip’ fan ban’en. Ere, dariy be’ u fithik’rad nra i ngongol ni bod rogon e gamanman ni maloboch.—Revelation 14:8; Isaiah 11:6-9; Galatia 6:16.
g05-E 9/8 12 ¶2
Nap’an Nra Par Gubin Ban’en u Ga’ngin Yang e Fayleng u Fithik’ e Taareban’
Ra boch nga m’on ma ra par gubin e girdi’ ko re fayleng ney u fithik’ e taareban’, ya ra fil Got ngorad rogon ni ngar ayuweged e re fayleng ney ni nge mang taferad. Mus ngak e pi gamanman ni maloboch ma ra ngongliy Got “ba m’ag” u thilrad. Angin nra yib e ra par e girdi’ nge gamanman u taabang u fithik’ e gapas.—Hosea 2:18; Genesis 1:26-28; Isaiah 11:6-8.
October 23-29
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | HOSEA 8-14
“Ngam Pi’ e Tin Th’abi Fel’ Rom ngak Jehovah”
w07-E 4/1 20 ¶2
Rogon ni Ngan Pi’ e Maligach nib M’agan’ Got Ngay
Maku reb e, be tamilangnag e Bible nnap’an ni gad be pining e sorok ngak Jehovah, ma aram e bod ni gad be pi’ e maligach ngak. Ke fanay Hosea ni profet fare thin ni “pining e sorok” ni nge tamilangnag nib ga’ fan u wan’ Got rogon ni gad ma pining e sorok ngak. (Hosea 14:2) I yog apostal Paul ngak e pi Kristiano nu Hebrew ni gaar: “Nguud pininged e magar ngak Got ni gubin ngiyal’ nge mang maligach rodad ngak u daken Jesus; ni aram e gubin ngiyal’ ni nguud pininged e magar nga fithingan u lungudad nga dogned ni ir e Somol.” (Hebrews 13:15) Pi Mich Rok Jehovah e ngiyal’ ney e kar pared ni yad be tedan’rad i machibnag fare thin nib fel’ mar ayuweged e girdi’ u gubin e nam ni ngar manged pi gachalpen Jesus. (Matthew 24:14; 28:19, 20) Ma gubin e rran nge nep’ ni yad be pining e sorok ngak Got u ga’ngin yang e fayleng.—Revelation 7:15.
Gad Ra Fel’ u Wan’ Got Ma Ra Yog e Yafas Ni Manemus Ngodad
15 Fare garbaw ni pumoon e aram reb e gamanman nrib tolang puluwon nrayog ni nge pi’ be’ nu Israel ni maligach ngak Jehovah. Fare “garbaw ni pumoon ni kab bitir” ni kan taarebrogonnag nga rogon ni gad ma pining e sorok ngak Jehovah e be yip’ fan e thin nib manigil ni gad ma fanay u nap’an ni gad ma pining e sorok ngak. Ere, mang e be yog Jehovah u murung’agen e piin ni kar rin’ed e re n’em? I gaar: “Bay ra pired nri yad ba t’uf rog.” (Hos. 14:4) Piin nra pininged e sorok ngak Jehovah ni aram e maligach rorad e ra n’ag Jehovah fan e denen rorad, mar fel’gad u wan’, mar manged fager rok.
jd-E 87 ¶11
Ngam Fol ko Pi Motochiyel rok Jehovah u Nap’an ni Ga Be Pigpig Ngak
11 Ku be ayuwegdad fare thin ni bay ko Hosea 14:9 ni nge tamilang u wan’dad ni faan gad ra rin’ e tin nib mat’aw ban’en, ma ra yib angin ngodad. Bin riyul’ riy e faan gad ra rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay, ma ra yib angin ngodad maku boor e tow’ath nra yag ngodad. Bochan ni Jehovah e ir e En ni Sunmiydad ma aram fan ni manang rarogodad. Ma pi n’en ni baadag ni ngad rin’ed e gadad e ra yib angin ngodad. Ngad weliyed murung’agen be’ ni ma ngongliy e karrow nge karrow ni ma fal’eg ya nge tamilang u feni ga’ fan ni ngad folgad ko pi motochiyel rok Got. Faen ni ir e ke ngongliy fare karrow e manang rogon ni kan ngongliy fare karrow. Maku manang ni bay e ngiyal’ nthingar ni thilyeg e oil riy. Ere, mang e rayog ni nge buch ni faanra dab mu fol ko n’en ni be yog ya sana ga be lemnag ni kab fel’ rogon ni be chel fare karrow. Dabisiy nrayog ni nge munmun me kireb e masin riy ma aram e dabki chel. Ere, ku arrogodad. Ke pi’ e En ni Sunmiydad e pi motochiyel rok ni ngad folgad riy ya nge yib angin ngodad. (Isaiah 48:17, 18) Ere, faanra ba ga’ fan e re n’ey u wan’dad, ma ireray e n’en nra ayuwegdad ni ngkud ululgad ngad folgad ko pi motochiyel rok.—Psalm 112:1.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
“Pi Kanawo’ Rok Jehovah E Mmat’aw”
7 Faanra ba puluw rogon ni gad be liyor ngak Jehovah ko n’en nib m’agan’ ngay, ma aram e ra dag e t’ufeg rok ngodad. I yog Got ngak piyu Israel ni yad ba gelan’ ni gaar: “Mu yunged e awoch romed u fithik’ e tin nib mat’aw ban’en; me gimed t’ar wom’engin ni t’ufeg u fithik’ e yul’yul’. Mu gied e but’ nrayog ni ngam milay’naged ko ngiyal’ ney ni ka bay e tayim ni ngam gayed Jehovah riy nge mada’ ko ngiyal’ nra yib riy ni nge fonownagmed ko tin nib mat’aw.”—Hosea 10:12, NW.
Ur Sonnaged fare Messiah
10 Yira pining fare Messiah nga wuru’ yu Egypt. (Hos. 11:1) I yog reb e engel ngak Josef nge Maria ni ngar fekew Jesus ngar milnagew nga Egypt, ya nge dabi li’ Herod ni Pilung. Ra pared u rom nge mada’ ko ngiyal’ ni ke yim’ Herod. Tomuren ni yim’ Herod, me fulweg Josef Jesus nga Israel. Ke riyul’ e thin ni yog Jehovah ngak Hosea ni profet ni gaar: “Kug pining Fakag u Egypt.” (Matt. 2:13-15) Riyul’ ni gathi Jesus e ir e gagiyegnag e pi n’en ni i buch u nap’an nni gargeleg ngu nap’an ni kab bitir.
October 30–November 5
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOEL 1-3
“Piin ni Pagel Romed nge Piin ni Rugod Romed e Bay Ra Weliyed e Thin Rog ngak e Girdi’”
Kan Pug Lanin’rad Ni Bochan E “Tirok Got Ni Rib Pag Fene Fel’”
4 Bochan ni kan pi’ gelngin Got nib thothup ngak pi gachalpen Jesus, ma aram mar tababgad ni ngar weliyed murung’agen fare thin nib fel’ ngak e girdi’ ni aram e n’en nra yagnag e yafos ngorad. Ra tababgad ni ngar machibnaged e piin ni kar muulunggad ngaram e rofen nem ni kakadbul. Rogon e machib ni ur ted e ke lebguy fare yiiy ni ke weliy Joel ni fak Pethuel murung’agen ni ke yan 8 e chibog u m’on riy ni gaar: “Tomur riy e bay gu pi’ e Kan ni Thothup rog nga daken urngin e girdi’, ma piin ni pagel romed nge piin ni rugod romed e bay ra weliyed e thin rog ngak e girdi’; ma piin ni pumoon ni kar pilibthirgad e bay i yib e lik’ay ngorad, ma piin ni pagel romed e bay ni piliyeg e changar rorad nguur guyed bogi ban’en. Re ngiyal’ i n’em e bay gu pi’ e Kan ni Thothup rog ngak e girdi’ ni mus ngak e piin ni tapigpig ni pumoon nge ppin . . . u m’on ndawori taw e re Rran rok Somol nem, ni reb e rran ni ba ga’ ma ba gel e gafgow nra fek i yib.”—Joel 1:1; 2:28, 29, 31; Acts 2:17, 18, 20.
5 Gur, re n’ey e be yip’ fan nra gagiyegnag Got ni nge sum boch e pumoon nge ppin ni ngar manged boch e profet ni ngar boded David, nge Joel, nge Deborah, ni aram e ngar yiiynaged boch ban’en nra buch boch nga m’on, fa? Danga’, ya pi Kristiano ney ni ‘piin ni pagel nge piin ni rugod’ nge pi “tapigpig” e bay ur yiiygad ni aram e be yip’ fan nra pi’ Jehovah gelngin ngorad ni ngar machibnaged murung’agen “pi n’en nib sorok Got ni ke ngongliy” e chiney nge boch nga m’on. Ere yad ra mang e piin ni yad ra yog e thin ko En Th’abi Tolang. Ere gur, mang e rin’ fapi girdi’ ni kar muulunggad e ngaram u nap’an nrung’aged e n’en ni kan machibnag ngorad?—Hebrews 1:1, 2.
jd-E 167 ¶4
“Mogned e Pi Thin ni Baaray Ngak e Pi Nam”
4 Ngad weliyed murung’agen e re n’ey u yugu reb e kanawo’. I weliy Jehovah Got ngak Joel ni profet murung’agen e ngiyal’ nra yiiynag e girdi’ boch ban’en ni gaar: “Tomur riy e bay gu pi’ e Kan ni Thothup rog nga daken urngin e girdi’, ma piin ni pagel romed nge piin ni rugod romed e bay ra weliyed e thin rog ngak e girdi’; ma piin ni pumoon ni kar pilibthirgad e bay i yib e lik’ay ngorad, ma piin ni pagel romed e bay ni piliyeg e changar rorad nguur guyed bogi ban’en.” (Joel 2:28-32) Ere rofen ni Pentekost ko duw ni 33 C.E., me tamilangnag apostal Peter nre n’em ni yog Joel ni yira puog gelngin Got nib thothup nga daken e girdi’ e ke lebug e rofen nem. Ya ke puog Got gelngin nib thothup nga daken e piin ni kar muulunggad ko thal nga lang ko fare singgil u Jerusalem. Mus ko fare machib ni yad be rin’ nga tomuren e re ngiyal’ i nem ni yad be machibnag murung’agen e “pi n’en nib sorok Got ni ke ngongliy” e ku bay rogon ko re yiiy nem. (Acts 1:12-14; 2:1-4, 11, 14-21) Chiney e ngad lemnaged e n’en ni be buch ko tayim ni gad bay riy. Boor e tin ni ku be lebug ko re yiiy rok Joel ney ko ngiyal’ ney ni tabab u tabolngin e bin 20 e chibog. Ke tabab e pi Kristiano ni kan dugliyrad ni ngar “yiiygad” ni aram e ngar machibnaged murung’agen e “pi n’en nib sorok Got ni ke ngongliy” nib muun fare thin nib fel’ ni murung’agen Gil’ilungun ngay ni ke tabab ko gagiyeg u tharmiy.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Joel nge Amos
2:32, NW—Mang e be yip’ fan ni ngan “pining fithingan Jehovah”? Ra ngan pining fithingan Got, ma aram e be yip’ fan ni ngan nang e re ngachal nem, min tayfan, ma nge pagan’uy ngak Faen ni ir e ngachal rok eram.—Roma 10:13, 14.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Joel nge Amos
2:12, 13. Faanra riyul’ ni ke kalngan’ be’ ma susun ni nge m’ug ni ke yib u gum’irchaen. Ere be’ ni ke kalngan’ e gathi kemus ni nge ‘guchthuy e mad’ u daken ya susun ni nge m’ug nriyul’ ni “ke m’ing” laniyan’.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Joel nge Amos
3:14—Mang fare “loway” ko pufthin ni ma tay Jehovah? Re loway ney nib fanathin e be yip’ fan bangi ban’en nra fanay Got ni fan ko pufthin rok. Nap’an Jehoshafat ni Pilung nu Judah me ayuweg Got yu Judah rok e pi nam ni ur mahlgad ngorad. I rin’ e re n’ey ni aram e k’aring e pi salthaw rorad ni nge balyangan’rad. Fan fare ngachal ni Jehoshafat e “Jehovah e Ir e Tapuf Oloboch.” Ere aram fan ni ku yima yog e “loway nu Jehoshafat” ko gi loway nem. (Joel 3:2, 12) Ngiyal’ ney e re loway nem nib fanathin e be yip’ fan nra thang Got girdien e pi nam ni bod rogon ni yima uduy e grapes.—Revelation 19:15.